“Ọzae Gbe Aye Ọ Ma Rae”

“Ọghẹnẹ ọ rehọ uwoho riẹ ma ohwo, evaọ uwoho oma Ọghẹnẹ ọ rọ ma ae; ọzae gbe aye ọ ma rae.”—EMUHỌ 1:27.

1. Ẹvẹ uzẹme na o jẹ rọ oghale kẹ ezae gbe eyae Ileleikristi?

ẸVẸ o rọ omawere te re ma jọ udevie ahwo Jihova jẹ nyusu kugbe ezae gbe eyae, emezae gbe emetẹ, nọ uzuazọ rai kpobi orọ re a you Ọghẹnẹ je yoẹme kẹe! Uzẹme na u ru omai emuyẹ no ro no iroro gbe uruemu nọ e rẹ dha Jihova Ọghẹnẹ eva, je wuhrẹ omai oghẹrẹ nọ ma rẹ rria no nọ u fo kẹ Ileleikristi. (Jọn 8:32; Ahwo Kọlọsi 3:8-10) Wọhọ oriruo, ahwo evaọ eria kpobi a wo uruemu anwae hayo iroro kpahe edhere nọ ezae i re ro dhesẹ ekwakwa-ọzae rai, gbe eyae ekwakwa-aye rai. Kọ o fake rọnọ a yẹ ezae avọ ekwakwa-ọzae, gbe eyae avọ ekwakwa-aye? Hayo kọ eware efa jọ nọ a re roro kpahe e riẹ?

2. (a) Eme o rẹ kpọ eriwo okwakwa-ọzae gbe okwakwa-aye mai? (b) Eme ọ via kẹ eriwo ọzae gbe aye no?

² Rọkẹ Ileleikristi, Ẹme Ọghẹnẹ họ udu nọ a rẹ roma kpotọ kẹ, makọ eriwo obọ ohwo, uruemu ẹwho, hayo uruemu anwae nọ a wo no vẹre. (Matiu 15:1-9) Ebaibol ọ t’ẹme buobu hu kpahe kabọ kabọ ekwakwa-ọzae gbe ekwakwa-aye. Ikpoye, o kuvẹ kẹ oghoghẹrẹ edhesẹ ekwakwa enana, wọhọ enọ ma be ruẹ eva iruemu ewho sa-sa na. Re a jọ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ma rai nọ a jọ, ezae i re wo ekwakwa-ọzae, eyae i ve wo ekwakwa-aye. Fikieme? Keme kugbe ọzae avọ aye nọ a ma re a ru ẹgwọlọ ugboma ohwohwo gba, a ru rai re a ru ohwohwo eva were ẹkwoma ekwakwa ohwohwo. (Emuhọ 2:18, 23, 24; Matiu 19:4, 5) Ghele na, eriwo nọ ahwo a wo kpahe ọzae gbe aye e thọ no. Ahwo buobu a roro nọ re ohwo o dhesẹ nọ o wo ekwakwa-ọzae ọ rẹ rehọ obọ ogaga su, waro, hayo dhesẹ oma-orro. Evaọ uruemu ewho jọ o rẹ jọ bẹbẹ tubẹ jọ oware omovuọ dede re ọzae ọ viẹ, evaọ ẹgbede hayo idhere. Ghele na, evaọ udevie ogbotu eva otafe uki ọ Lazarọs, ‘Jesu ọ viẹ.’ (Jọn 11:35) Oyena o jọ thọthọ kẹ Jesu hu, ọnọ o wo ekwakwa-ọzae nọ o jọ gbagba. Nẹnẹ ahwo buobu a wo iroro ethọthọ kpahe ekwakwa-aye no, a rri rie wọhọ nọ e rọ kẹ isiuru ugboma owezẹ ọzae avọ aye gheghe ọvo.

Uvi Edhesẹ Ekwakwa-Ọzae gbe Ekwakwa-Aye

3. Ẹvẹ ezae gbe eyae a ro wo ohẹriẹ?

³ Kọ eme họ uvi ekwakwa-ọzae, kọ eme họ uvi ekwakwa-aye? The World Book Encyclopedia o ta nọ: “Ezae avọ eyae buobu a wo ohẹriẹ no ohwohwo orọnikọ evaọ ugboma rai ọvo ho, rekọ evaọ uruemu gbe isiuru rai re. A yẹ omai avọ ehẹriẹ enana jọ. . . . Rekọ ehẹriẹ efa nọ e rọ abọ ugboma na ha e wọhọ nọ e rehọ oma hwa oghẹrẹ ewuhrẹ nọ ọzae gbe aye na a re wo eva okegbe na. A re yẹ ohwo ọzae hayo aye, rekọ a re wuhrẹ re a dhesẹ ekwakwa-ọzae hayo ekwakwa-aye.” Ukuoriọ nọ a ro yẹ omai o rẹ wha eware buobu ze, rekọ re a wo ekwakwa-ọzae hayo ekwakwa-aye nọ i kiehọ o roma hwa ewuhrẹ oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ mi omai gbe oware nọ ma salọ nọ ma re le evaọ uzuazọ.

4. Eme Ebaibol na ọ ta kpahe ẹkẹ-iruo ọzae gbe aye?

⁴ Ikuigbe Ebaibol i dhesẹ nọ iruo Adamu họ re ọ kobaro wọhọ ọnọ o wuzou aye gbe emọ riẹ. Ọ rẹ jẹ nya lele oreva Ọghẹnẹ re o ru akpọ na viẹ, rẹro tei, je w’uzou emama efa nọ e rọ otọakpọ kpobi. (Emuhọ 1:28) Ẹkẹ-abọ okwakwa-aye Ivi họ re ọ jọ “ofiobọhọ” gbe ọnọ “o fo” rọkẹ Adamu, roma kpotọ kẹ uzou-uwo riẹ, yoẹme kẹe re a ru ẹjiroro Ọghẹnẹ nọ o whowho kẹ ai na gba.—Emuhọ 2:18; 1 Ahwo Kọrint 11:3.

5. Ẹvẹ usu nọ o rọ udevie ọzae gbe aye o rọ raha?

⁵ Rekọ Adamu o ru owha-iruo riẹ gba ha, yọ Ivi ọ tẹ jẹ rehọ ekwakwa-aye riẹ bẹbẹ Adamu họ re o kuoma gbei ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ. (Emuhọ 3:6) Fikinọ ọ kẹ oma riẹ uvẹ ru oware nọ ọ riẹ nọ o thọ, Adamu o te kie no edhesẹ uvi okwakwa-ọzae. Ọ rehọ omoyẹlẹ gaviezọ kẹ ẹme aye riẹ nọ a lẹliẹhọ no ukpenọ o re yoẹme kẹ Ọsẹ gbe Ọnọma riẹ. (Emuhọ 2:16, 17) U kri hi imava-orọo ọsosuọ na a te muọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ kake ruẹaro nọ i re no aghẹmeeyo ze họ ẹruẹ. Adamu, ọnọ ọ kake rehọ eme ajiri, urirẹ dhesẹ aye riẹ vẹre na, enẹna ọ tẹ rehọ ọkora t’ẹme tei wọhọ ‘aye nọ whọ rọ kẹ omẹ.’ Sebaẹgba riẹ o tẹ raha je su ekwakwa-ọzae riẹ thọ, nọ u ru rie ti ‘kienyẹ aye riẹ’ uwhremu na. Ivi omariẹ o te ti wo “ẹgwọlọ” kẹ ọzae riẹ, ẹsejọhọ evaọ edhere nọ o ga vrẹ ẹta hayo nọ o kpọvi hi.—Emuhọ 3:12, 16.

6, 7. (a) Didi eriwo ọthọthọ kpahe edhesẹ ekwakwa ọzae o roma via taure Ẹvo na o te ti ku? (b) Eme ma sai wuhrẹ no eware nọ e via taure Ẹvo na o te ti ku ze?

⁶ Ekwakwa-ọzae gbe ekwakwa-aye nọ a re ro ruiruo thọthọ e tẹ roma via vevẹ taure Ẹvo na o te zi te. Enjẹle nọ e siọ ọkwa ọsosuọ rai evaọ obọ odhiwu a te hrerẹ ruọ oma ohwo-akpọ re a reawere owezẹ kugbe emetẹ ahwo-akpọ. (Emuhọ 6:1, 2) Ikere na e fodẹ emezae ọvo enọ a yẹ ro no okugbe ọthọthọ ọyena ze. Yọ o wọhọ nọ emọ na e jọ emọ aghẹruẹ, enọ e rẹ sai yẹ emọ họ. A tẹ riẹ ae uwhremu na wọhọ ahwo logbo, Nẹfilim, hayo Egwara, keme a je he kpe ahwo. (Emuhọ 6:4; ẹme-otofa) O jọ vevẹ nọ a vọ avọ ozighi, ofu, a wo ohrọ kẹ amọfa ha.

⁷ O rọ vevẹ nọ erru ugboma, egbẹ, orro, hayo ogaga ọvo e rẹ whae ze nọ a jẹ jẹ ekwakwa-ọzae hayo aye rehọ họ. Ababọ avro enjẹle nọ e rẹriẹ oma na a jọ wowoma. Yọ Nẹfilim na a jọ ruaro avọ ogaga igbabọ, rekọ iruemu rai e jọ gẹgẹle. Enjẹle aghẹmeeyo na gbe emọ rai a rehọ ọfariẹ-ogbe gbe ozighi vọ otọakpọ na. Fikiere, Jihova ọ tẹ rehọ akpọ yena t’oba. (Emuhọ 6:5-7) Dede na, Ẹvo na o voro okpomahọ idhivẹri no ho, hayo kọ o si iyẹrẹ uzioraha Adamu no riẹriẹriẹ hẹ. Ero ruiruo thọthọ ekwakwa-ọzae gbe ekwakwa-aye o tẹ wariẹ du lahwe nọ Ẹvo na o ku kpọ no, yọ iriruo e rọ Ebaibol na, te iwoma gbe iyoma, nọ ma rẹ sae wuhrẹ no ze.

8. Didi emamọ oriruo uvi okwakwa-ọzae Josẹf o dhesẹ?

⁸ Josẹf gbe aye Pọtifa a dhesẹ obọdẹ ohẹriẹ nọ o rọ udevie ekwakwa-ọzae nọ u fo gbe ekwakwa-aye akpọ na. Aye Pọtifa, nọ Josẹf owowoma na ọ dhẹ ruẹe uzou no, ọ tẹ daoma re ọ bẹbẹ iẹe h’oma. Evaọ oke yena, uzi Ọghẹnẹ o jariẹ hẹ nọ o ghọ ẹnwae-obro hayo igberedha. Ghele na, Josẹf ọ dhẹ se aye ọfariẹ ọyena ba o te dhesẹ oma riẹ wọhọ uvi ohwo Ọghẹnẹ, ọnọ o dhesẹ oghẹrẹ ekwakwa-ọzae nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ rehọ.—Emuhọ 39:7-9, 12.

9, 10. (a) Ẹvẹ Vashiti Ovie-Aye na o ro gbe okwakwa-aye riẹ ku? (b) Didi emamọ oriruo okwakwa-aye Ẹsta o k’omai?

⁹ Ẹsta gbe Vashiti Ovie-Aye na a kẹ ohẹriẹ nọ eyae i re muẹrohọ. Ẹsejọhọ Vashiti o je roro nọ o wo erru gaga te epanọ ọ sae rọ kpọ Ahasuerọs Ovie na ru oware nọ ọ gwọlọ kpobi. Rekọ erru riẹ o jọ erru owhala gheghe. Ẹkpatiẹ gbe oma-ohẹhẹ e kare riẹ, keme o dhesẹ omarokpotọ kẹ ọzae riẹ ovie na ha. Ovie na ọ tẹ siẹe ọ tẹ salọ aye nọ o ghine wo ekwakwa-aye ọnọ, evaọ uzẹme, ọ jẹ dhozọ Jihova re ọ jọ ovie-aye riẹ.—Ẹsta 1:10-12; 2:15-17.

¹⁰ Ẹsta yọ oriruo ogbunu kẹ eyae Ileleikristi. Ọ jọ “yoyou avọ eru,” ghele o dhesẹ ekwakwa ‘ohwo odidi obọ eva ọrọ ẹgọ nọ ọ rẹ raha ha evaọ ẹzi omaurokpotọ avọ udhedhẹ.’ (Ẹsta 2:7; 1 Pita 3:4) O rri osẹ wọhọ oware nọ o mae rro ho. Ẹsta o dhesẹ areghẹ gbe oma-oyọrọ, roma kpotọ kẹ ọzae riẹ, Ahasuerọs, makọ okenọ izuazọ ahwo riẹ e jọ awa. Ẹsta o fibo okenọ u fo nọ a re ru ere rekọ ọ t’ẹme avọ aruọwha okenọ u fo gbe evaọ ẹruoke riẹ. (Ẹsta 2:10; 7:3-6) Ọ jẹ uthubro oniọvo-oni riẹ Mọdekae rehọ. (Ẹsta 4:12-16) O dhesẹ uyoyou gbe omarokpotọ kẹ ahwo riẹ.

Ẹgọ Okafe

11. Eme ma re wo họ iroro kpahe erru okafe?

¹¹ Eme họ usiavẹ okwakwa-aye nọ u fo? Oni jọ ọ ta nọ: “Ohawha u wo eviẹhọ, eru oware ufofe, rekọ aye nọ ọ rẹ dhozọ ỌNOWO a re jiri ie.” (Itẹ 31:30) Fikiere emamọ ozodhẹ Ọghẹnẹ o r’oja, yọ uyoyou ẹwo, awere, ẹkpatiẹ, gbe ẹme owowolẹ u re fiba oma-ohẹhẹ vi erru okafe.—Itẹ 31:26.

12, 13. (a) Avọ oma uweri, didi eme i bi no ahwo buobu unu tha? (b) Eme họ otofa Itẹ 11:22 na?

¹² O rọ oware ọkora, inọ ezae gbe eyae buobu a rẹ rehọ areghẹ rovie unu rai hi, makọ uyoyou ẹwo o rọ ẹrọo rai hi. Ẹme-unu rai ọ vọ avọ ekela, eme izuehọ, eme igheghẹ, gbe ababọ ororokẹ. Ezae jọ a roro nọ eme izuehọ yọ oka ogaga, yọ eyae jọ a be rehọ ugheghẹ raro kele ai. Ghele na, otẹrọnọ aye o wo erru rekọ ọ kare areghẹ yọ ọ tẹ jẹ rọ ọgba-avro, yọ o re zue eme họ, hayo ya-oma, kọ ghinọ emamọ erru o wo na, kọ o ghine wo emamọ ekwakwa-aye? “Wọhọ ẹmẹro igoru nọ ọ rọ evaọ unwe esi, ere aye nọ o wo eru nọ o wo areghẹ hẹ ọ rọ.”—Itẹ 11:22.

¹³ Erru nọ o kugbe eme etọtọ, eme izuehọ, hayo ababọ areghẹ o wọso ekwakwa-aye nọ ohwo o re dhesẹ. Evaọ uzẹme, iruemu ọgẹdhọ eyena e rẹ sai ru ohwo nọ o wo erru ugboma jọ gbogbo. Ma rẹ sae vuhumu lọlọhọ nọ o rọ thọthọ otẹrọnọ ọzae hayo aye o wo erru rekọ o re mu muofu, do ku ahwo, hayo leka. Ileleikristi kpobi a re ru oma rai re ẹmeọta gbe uruemu rai nọ Ebaibol o be kpọ i si Ọghẹnẹ gbe amọfa urru.—Ahwo Ẹfẹsọs 4:31.

14. Didi oghẹrẹ ẹgọ a jiri eva 1 Pita 3:3-5, kọ ẹvẹ who roro kpahe oyena?

¹⁴ Nọ o rọnọ emamọ oma-ohẹhẹ gbe ogaga e roma hwa ekwakwa ẹzi na, uruemu gbe eriwo ugboma, kugbe ẹgọ nọ ma whẹhọ gbe edhere nọ ma rọ whẹe họ, o rẹ t’ẹme kpahe omai. Ababọ avro Pita ukọ na o wo oghẹrẹ osẹ gbe ẹgọ ikpe-udhusoi ọsosuọ jọ họ iroro okenọ ọ kẹ eyae Ileleikristi ohrẹ nọ: “Wha jọ osẹ rai o jọ orọ okafe nọ a je me eto, gbe erọ idọlọro narẹ wha vọ oma, hayo erọ ikpehọ nọ a rẹ rọ gọẹgọ họ. Rekọ ruei re o jọ ohwo odidi obọ eva, avọ ẹgọ nọ ọ rẹ raha ha, rekọ o jọ ẹgọ omaurokpotọ avọ ẹzi udhedhẹ, oyena họ onọ orẹ ghaghae obaro Ọghẹnẹ. Keme oke [anwae], eva edhere ọvo nana emamọ uvi eyae nọ i fievahọ Ọghẹnẹ a jẹ rọ gọẹgọ avọ oma urokpotọ kẹ ezae rai.”—1 Pita 3:3-5.

15. Eme eyae Ileleikristi a rẹ daoma dhesẹ evaọ ẹgọ rai?

¹⁵ Eva obe 1 Timoti 2:9, 10, ma ruẹ ẹme nọ Pọl ọ ta kpahe ẹgọ eyae: “Eyae na e vẹ jẹ gọ umutho-egọ no re fo, avọ omaurokpotọ, . . . utionọ u fo kẹ eyae nọ e rọ egagọ.” Ọ jọ etẹe dhesẹ ẹgwọlọ ẹkpatiẹ gbe ẹgọ nọ u re fo ohwo nọ o re dhesẹ emamọ iroro.

16, 17. (a) Ẹvẹ ezae gbe eyae buobu a rọ ẹgọ ruiruo thọthọ no nẹnẹ? (b) Eme ma re kuhọ no ohrẹ nọ o rọ Iziewariẹ 22:5 na ze?

¹⁶ Rọkẹ ọzae hayo aye, ọmọzae hayo ọmọtẹ, o te dhesẹ uruemu hayo gọẹgọ nọ ọ rẹ kpare isiuru ẹnwae-obro u re fiba uvi ekwakwa-ọzae hayo ekwakwa-aye riẹ hẹ, yọ o rẹ kẹ Ọghẹnẹ adhẹẹ vievie he. Ahwo buobu evaọ akpọ na a bi ru vrẹta evaọ edhesẹ ekwakwa-ọzae hayo ekwakwa-aye evaọ ẹgọ gbe uruemu rai. Amọfa a rẹ ko ohẹriẹ nọ o rọ oma ezaveyae dhere fiki ẹjiroro ọfariẹ-ogbe. Ẹvẹ eva e rẹ were omai Ileleikristi te inọ Ebaibol o dhesẹ iroro Ọghẹnẹ k’omai! Jihova o whowho kẹ Izrẹl anwae anọ: “Aye ọ rẹ wha oware ovo họ oma nọ u kiehọ orọ ọzae he, hayo ọzae o re fi ewu aye họ họ; keme ohwo kpobi nọ o ru oware nana yọ omuzue rọ kẹ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai.”—Iziewariẹ 22:5.

¹⁷ Rọ kpahe ẹme ọnana, o te were owhẹ re whọ wariẹ kiẹ ẹme nọ Uwou-Eroro ọ August 15, 1988 (ọrọ Oyibo), ọ ta evaọ ẹwẹ-obe 17: “Ẹme na họ orọnikọ oghẹrẹ ẹgọ jọ o wo ona te he he rekọ sọ u fo kẹ ọnọ o se oma riẹ ọgbodibo Ọghẹnẹ.” (Ahwo Rom 12:2; 2 Ahwo Kọrint 6:3) Iwu nọ i w’otọ họ hayo enọ e rẹ tamu oma kekeke e rẹ sae si adhẹẹ no ovuẹ mai. Eghẹrẹ ẹgọ nọ i re ru ezae wọhọ eyae hayo ru eyae wọhọ ezae i fo ho. (Wawo Iziewariẹ 22:5.) Dede na, iruemu ẹwho e rọ oghoghẹrẹ, wọhọ epanọ okegbe, ẹgwọlọ iruo, gbe eware itieye e rọ, fikiere ukoko Ileleikristi na o rẹ sae fi uzi ogaga jọ h’otọ nọ u re w’iruo kẹ eyero-inievo akpọ-soso ho.”

18. Didi owọ ma rẹ jẹ kpahe efihiruo ohrẹ Ebaibol na kpahe ẹgọ gbe osẹ?

¹⁸ Ẹvẹ ohrẹ oyena u woma jẹ kpomamu te! O rọ ọkora inọ, Ileleikristi jọ, ezae gbe eyae, a tuaro bi kie lele ẹgọ gbe osẹ kpobi nọ akpọ na ọ be wha haro ababọ eroro kpahe oghẹrẹ nọ u ti kpomahọ Jihova gbe ukoko Ileleikristi na. Omomọvo mai ọ rẹ kiẹ oma riẹ riwi re ọ ruẹ jọ iroro akpọ na i kpomahọ iẹe no. Hayo ma rẹ sae nyabru oniọvo ọmọzae hayo ọmọtẹ nọ o wo adhẹẹ, gbe eriariẹ ma vẹ nọe sọ oria jọ o riẹ nọ ma jọ gwọlọ enwene evaọ oghẹrẹ ẹgọ mai ma ve roro didi kpahe ẹjiroro nọ ọ kẹ.

Ezae gbe Eyae Ileleikristi —Uvi Ezae gbe Eyae

19. Didi okpomahọ ọthọthọ u fo nọ ma rẹ họre mukpahe?

¹⁹ Setan họ ọghẹnẹ akpọ nana, yọ ma rẹ sae ruẹ ogaga riẹ evaọ ozighi nọ ọ wha họ oma ezae avọ eyae no, yọ oyena o vrẹ ẹme ẹgọ. (2 Ahwo Kọrint 4:4) Evaọ ekuotọ jọ, eyae buobu a re lele ezae na hrowo oma kpahe uzou-uwo, bi gbabọ kẹ ehri-izi Ebaibol na. Evaọ abọdekọ riẹ, ezae buobu a rẹ nwane nyase owha-iruo uzou-uwo rai ba, wọhọ epanọ Adamu o ru. Ahwo jọ a riẹ nọ a tubẹ gwọlọ nwene oma-owezẹ rai no dede evaọ uzuazọ no ọjọ kpohọ ọfa. (Ahwo Rom 1:26, 27) Ebaibol o dhesẹ oghẹrẹ uzuazọ ọfa nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ rehọ họ. Ahwo jọ, taure a te ti zihe ruọ Ileleikristi, a riẹ kpahe owha-iruo rai hi hayo enọ ẹgwọlọ oma ọzae avọ aye rai u reghe ẹro no a rẹ sai fievahọ nọ o rẹ jọ kẹ ewoma rai otẹrọnọ a rria lele ute Ọghẹnẹ, onọ o te were ahwo kpobi nọ e be nyate ẹgbagba.

20. Ẹvẹ obe Ahwo Galesha 5:22, 23 u re ro kpomahọ eriwo ekwakwa-ọzae gbe ekwakwa-aye mai?

²⁰ Ikereakere na e gwọlọ nọ ezae avọ eyae Ileleikristi a mọ je dhesẹ ibi ẹzi Ọghẹnẹ—uyoyou, oghọghọ, udhedhẹ, uye oruẹ krẹkri, oma-onyẹ, ewoma, orọwọ, oma-urokpotọ, gbe oma-oyọrọ. (Ahwo Galesha 5:22, 23) Ọghẹnẹ, evaọ areghẹ ologbo riẹ, ọ kẹ ezae ẹgba nọ a re ro fiba ekwakwa-ọzae rai no, gbe eyae ekwakwa-aye rai, ẹkwoma ẹmọ ibi enana. O rẹ jọ lọlọhọ re a kẹ ọzae nọ o bi dhesẹ ibi ẹzi na adhẹẹ, yọ aye nọ o ru erei o rẹ jọ lọlọhọ re a you rie.

21, 22. (a) Didi oriruo Jesu ọ kẹ kpahe eyero-uzuazọ? (b) Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ ekwakwa-ọzae riẹ?

²¹ Ọzae nọ ọ maero nọ ọ rria no họ Jesu Kristi, yọ oghẹrẹ uzuazọ riẹ Ileleikristi a rẹ raro kele. (1 Pita 2:21-23) Wọhọ oriruo Jesu, t’ezae t’eyae a rẹ roma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ je yo Ẹme Riẹ. Jesu o dhesẹ ekwakwa igbunu erọ uyoyou, ewolẹ, gbe ohrọ. Wọhọ Ileleikristi uzẹme, a rẹro mai nọ ma rẹ raro kele iei ro dhesẹ nọ ilele riẹ ma ghinẹ rọ.—Jọn 13:35.

²² Jesu Kristi yọ uzedhe ọzae, yọ ma rẹ ruẹ ekwakwa oma riẹ nọ ma bi wuhrẹ okerefihotọ uzuazọ riẹ nọ e rọ Ikereakere na. Ọ rọo vievie he, rekọ Ebaibol na o dhesẹ nọ ọ reawere usu nọ o jọ owowa kugbe eyae na. (Luk 10:38, 39) Usu riẹ kugbe ezae gbe eyae o jọ kpatiẹ avọ adhẹẹ ẹsikpobi. Ọye họ oriruo ọgbagba ọ rọ edhesẹ ekwakwa-ọzae. Ọ kẹ ohwo ọvo uvẹ hẹ—te ọzae, te aye, hayo enjẹle aghẹmeeyo—re a si omarọkẹ Ọghẹnẹ riẹ gbe ẹrọwọ riẹ kẹ Jihova noi obọ họ. O si enẹ h’emu hu evaọ ẹwọ owha-iruo riẹ, yọ o ru erei ababọ unoma uguo.—Matiu 26:39.

23. Rọ kpahe ọkwa ọzae avọ aye, ẹvẹ Ileleikristi a ro wo oghale no?

²³ Ẹvẹ u woma te re ma jọ udevie ahwo Jihova jẹ nyusu kugbe ezae gbe eyae, jegbe emezae gbe emetẹ, enọ ute uzuazọ rai kpobi o rọ re a you Jihova Ọghẹnẹ je yoẹme kẹe! A duomai nyaotọ fiki ẹmeoyo kẹ Ẹme Ọghẹnẹ hẹ. Ukpoye, a ru omai emuyẹ no akpọ nana gbe idhere riẹ no enọ e rẹ raha erru, ẹjiroro, gbe ẹkẹ-abọ ezae avọ eyae. Ma rẹ sai wo obọdẹ evawere nọ u re no erugba ẹkẹ abọ uzuazọ nọ Ọghẹnẹ ọ k’omai ze, makọ ma rọ ọzae hayo aye. Ẹhẹ, ẹvẹ ma rẹ kẹ Jihova Ọghẹnẹ, Ọnọma na, uyere te fiki eruẹrẹfihọ uyoyou riẹ k’omai, nọ ọ rọ ma omai ọzae gbe aye!

Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?

◻ Didi ọkwa nọ u fo kẹ ezae gbe eyae, Ebaibol na o dhesẹ?

◻ Ẹvẹ a rọ rehọ ekwakwa-ọzae ruiruo thọ taure Ẹvo na o te ku, kọ ẹvẹ a be rehọ iẹe gbe ekwakwa-aye ruiruo thọ evaọ oke mai na?

◻ Didi ohrẹ Ebaibol kpahe erru okafe whọ gwọlọ lele?

◻ Ẹvẹ ezae gbe eyae Ileleikristi a re ro dhesẹ oma rai wọhọ uvi ezae gbe eyae?

[Picture on page 11]

Dede nọ o wo erru, ma be mae kareghẹhọ Ẹsta kẹ ẹkpatiẹ gbe uvi uruemu uwowolẹ riẹ

[Picture on page 12]

Sẹ umutho osẹ whọ vẹ mae rẹriẹ aro ku erru obeva