Eware Kpobi I Ru Fihọ Ekpokpọ—Epanọ A Ruẹaro Rai

“Ọnọ ọ keria agbara uvie na ọ tẹ ta nọ, ‘Ri, mẹ ruẹrẹ eware kpobi ru no.’ Ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ, . . . ‘Eme nana kpobi eme uzẹme gbe ọtẹruo.’ ”—EVIAVIA 21:5.

1, 2. Fikieme u je wo ahwo buobu ehoo re a roro kpahe oware nọ obaro o te wha ze?

KỌ WHỌ ta hayo roro no ẹdẹjọ inọ, ‘Ono ọ riẹ oware nọ odẹ ọ te wha tha?’ Whọ rẹ sai wo otoriẹ oware nọ o soriẹ ze nọ ahwo a gbe bi ro roro kpahe oware nọ obaro o te wha tha hayo fievahọ ahwo nọ a rẹ varioma ta nọ a sae ruẹaro kpahe obaro ha na. Ahwo-akpọ a wo ẹgba na ha nọ a rẹ rọ ruẹaro gbagba kpahe oware nọ emerae hayo ikpe nọ e rọ obaro na e te wha ze.

² Ukere ọsoso jọ ọrọ emagazini na Forbes ASAP o ta kpahe oke. Evaọ eva riẹ, Robert Cringely, ọnọ a riẹ gaga nọ ọ rẹ jọ TV t’ẹme, o kere nọ: “Oke u re kpomovuọ họ omai kpobi oma, rekọ ahwo nọ oke o be mae lahiẹ họ eruẹaro. Re ma gwọlọ ruẹaro kpahe obaro na yọ aroza nọ o re ku omai enwenọ ẹsikpobi. . . . Ghele na, ahwo nọ a se oma rai ewena a gbẹ be ruẹaro.”

3, 4. (a) Didi ẹruore ahwo jọ a wo kpahe odu-ikpe ọkpokpọ na? (b) Didi irẹro iroro amọfa jọ i wo kpahe obaro na?

³ Ẹsejọhọ who muẹrohọ no inọ enẹna nọ ahwo kpobi a be t’ẹme kpahe odu-ikpe ọkpokpọ na, o sae wọhọ nọ ahwo buobu a bi roro kpahe obaro gaga. Evaọ emuhọ ukpe n’ukpo, emagazini ọ Maclean o ta nọ: “Ukpe ọ 2000 na o te jọ wọhọ ukpe okpokpọ gheghe kẹ ahwo Canada buobu, rekọ o sai je kie fihọ uzedhọ emuhọ ọkpokpọ.” Profẹsọ Chris Dewdney ọrọ Yunivasiti ọ York ọ kẹ ẹjiroro nana rọkẹ ẹruore: “Odu-ikpe na o dhesẹ nọ ma rẹ sai ku uzou no oge idabolo.”

⁴ Kọ oyena u do wọhọ ugberoro gheghe? Ọkiẹriwo jọ evaọ Canada o dhesẹ nọ ahwo 22 ọvo evaọ udhusoi enọ a kiẹ na “a rọwo nọ ukpe 2000 o te wha emuhọ ọkpokpọ ziọ akpọ na.” Evaọ uzẹme, enwenọ abọvo rai “a bi rẹro ozighi akpọ ọfa”—ẹmo akpọ—evaọ ikpe 50 nọ e be tha. U re vevẹ, ahwo buobu a riẹ inọ makọ odu-ikpe ọkpokpọ ọ sai ti si ebẹbẹ mai no ho, je ru eware kpobi zihe ro ekpokpọ. Sir Michael Atiyah, prẹsidẹnte ọ Britain’s Royal Society vẹre, o kere nọ: “Epanọ eware i bi nwene vẹrẹ te na . . . u dhesẹ nọ ikpe-udhusoi avọ udhegbọvo na o te wha ebẹbẹ ilogbo se aro-orovie mai kpobi. Ebẹbẹ ubu ahwo, okakao emuore, enua okegbe, gbe uvuhu e dafia no yọ o gwọlọ nọ ma rẹ j’owọ kpahe ae kpata kpata enẹnẹ.”

5. Diẹse ma sae jọ ruẹ ovuẹ evaifihọ kpahe obaro?

⁵ Whọ sai roro nọ, ‘Nọ ahwo-akpọ a sae ruẹaro oware nọ obaro na u kru hu na, kọ ma gbẹ kpairoro vrẹ obaro na?’ Uyo na họ, ijo! Uzẹme, ahwo a sae ruẹaro gbagba kpahe obaro ho, rekọ ivie whọ nwani ku ei họ họ inọ uvumọ ohwo ọ sae ruẹaro kpahe obaro ho. Whaọ, ono ọ sae ruẹaro kpahe obaro na, kọ fikieme ma je wo irẹro kpahe obaro na? Whọ rẹ sae ruẹ iyo evevọwẹ kẹ enọ eyena evaọ igogo eruẹaruẹ ene jọ. A kere i rai fihọ obe nọ ahwo buobu a wo je bi se na, o tẹ jẹ rọ obe nọ a be mai rri thọ jẹ se re—Ebaibol na. Makọ oghẹrẹ ẹro nọ who bi ro rri Ebaibol na, gbe epanọ who roro nọ whọ riẹ riẹ te kẹhẹ, o te jọ erere kẹ owhẹ re who roro kpahe ikere ene enana. E ghinẹ ta kpahe obaro irẹro. Ofariẹ, igogo eruẹaruẹ ene enana i dhesẹ oware nọ obaro ra gbe obaro iyoyou ra o rẹ sae jọ.

6, 7. Okevẹ Aizaya ọ rọ ruẹaro, kọ ẹvẹ aruọruẹ riẹ o ro wo orugba igbunu?

⁶ Orọ ọsosuọ o rrọ Aizaya uzou avọ 65. Taure who te ti sei, jọ igogo eme enana e jọ owhẹ iroro vevẹ—okenọ a ro kere eruẹaruẹ na gbe oghẹrẹ uyero nọ a kere i rie kpahe. Aizaya, ọruẹaro Ọghẹnẹ, ọnọ o kere eme nana, ọ rria bu vi ikpe-udhusoi taure uvie Juda na u te ti kuhọ. Urere na o ze evaọ okenọ Jihova ọ siọ ahwo Ju ababọ ẹrọwọ na ba ẹthọ, nọ ọ kuvẹ kẹ ahwo Babilọn re a raha Jerusalẹm je mu ahwo riẹ kpohọ igbo. Oyena o via bu vi ikpe-udhusoi rono okenọ Aizaya ọ rọ ruẹaro riẹ.— 2 Iruẹru-Ivie 36:15-21.

⁷ Rọ kpahe otọhotọ ikuigbe orọ orugba na, kareghẹhọ nnọ ẹkwoma uketha Ọghẹnẹ, Aizaya ọ fodẹ uzedhọ odẹ ohwo Pasia nọ a ri yẹ hẹ na, Sairọs, ọnọ o ti fi Babilọn kparobọ. (Aizaya 45:1) Sairọs ọ gbẹ edhere kẹ ezihe ahwo Ju kpohọ otẹwho rai evaọ 537 B.C.E. U gbunu inọ Aizaya ọ ruẹaro kpahe ezihetha ọyena no vẹre, wọhọ epanọ ma se evaọ uzou avọ 65 na. Ọ t’ẹrovi uyero nọ ahwo Izrẹl a sae te reawere riẹ evaọ otẹwho rai.

8. Didi obaro evawere Aizaya ọ ruẹaro kpahe, kọ eme vẹ e mae rọ isiuru?

⁸ Enẹ ma se eva Aizaya 65:17-19: “Mẹ [be] ma idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ; a gbẹ te kareghẹhọ eware anwae he hayo a gbe ti roro ai hi. Rekọ eva e were owhẹ re whọ ghọghọ bẹdẹ evaọ oyena nọ omẹ ma na; keme ri, mẹ ma Jerusalem re ọ jọ ẹwho oghọghọ, re ahwo riẹ aghọghọ. Mẹ rẹ te ghọghọ evaọ Jerusalẹm, eva ahwo mẹ e vẹ te were [omẹ]; a gbe ti yo edo oviẹ evaọ eva riẹ hẹ hayo unubo [otunyẹ].” Uzẹme o rọ inọ Aizaya o dhesẹ uyero nọ u ti woma gaga vi onọ ahwo Ju a riẹ evaọ Babilọn. Ọ ruẹaro kpahe oghọghọ. Whaọ rri eme na “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ.” Onana họ orọ ọsosuọ evaọ isiane nọ eme eyena e roma via evaọ Ebaibol na, yọ eria ene eyena e rẹ sai kpomahọ obaro mai, tubẹ ruẹaro kpahe iẹe dede.

9. Oghẹrẹ vẹ ahwo Ju anwae na a ro wo obọ evaọ orugba Aizaya 65:17-19 na?

⁹ Orugba ọsosuọ ọrọ Aizaya 65:17-19 u kpomahọ ahwo Ju anwae na enọ, wọhọ epanọ Aizaya ọ ruẹaro gbagba na, a ghine zihe ze otẹwho rai, oria nọ a jọ wariẹ rehọ egagọ efuafo mu. (Ẹzra 1:1-4; 3:1-4) Rekọ who muẹrohọ inọ a zihe kpohọ otẹwho rai evaọ otọakpọ ovo nana, orọnikọ akpọ ọfa jọ evaọ ehrugbakpọ na ha. Evuhumu oyena o sai fiobọhọ k’omai wo otoriẹ eme Aizaya kpahe idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ na. U du fo re ma roro kpenẹ avọ enẹ hẹ, wọhọ epanọ ejọ i bi ru kpahe eruẹaruẹ ifofe erọ Nostradamus hayo eruẹaro ahwo-akpọ efa na. Ebaibol na omariẹ o ru oware nọ Aizaya o wo họ iroro vevẹ.

10. Ẹvẹ ma re wo otoriẹ “akpọ ọkpokpọ” nọ Aizaya ọ ruẹaro riẹ na?

¹⁰ Evaọ Ebaibol na, orọnikọ ẹsikpobi “akpọ” o re dhesẹ otọakpọ na ha. Wọhọ oriruo, Olezi 96:1 o ta gbiae nọ: “Jọ akpọ kpobi, ọ suile ọkpokpọ kẹ ỌNOWO!” Ma riẹ nọ otọakpọ mai na—otọ oyaya gbe abade na—a sae suile he. Ahwo a rẹ suile. Ẹhẹ, Olezi 96:1 o be ta kpahe ahwo otọakpọ na.a Rekọ Aizaya 65:17 o tẹ jẹ fodẹ “idhiwu ekpokpọ.” Otẹrọnọ “akpọ” na o dhesẹ ukoko okpokpọ ahwo evaọ otẹwhọ ahwo Ju na, kọ ẹvẹ kpahe “idhiwu ekpokpọ” na?

11. Didi oware eme na “idhiwu ekpokpọ” i dhesẹ?

¹¹ Obe na Cyclopædia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, onọ M’Clintock gbe Strong a kere, o ta nọ: “Oke kpobi nọ a tẹ jọ ẹme eruẹaruẹ fodẹ odhiwu, u re dhesẹ . . . ukoko egaga isuẹsu na kpobi . . . enọ i bi su ahwo na, wọhọ epanọ odhiwu na ọ rọ ehru je bi su otọakpọ na.” Whaọ, kpahe ọgwakugbe eme ivẹ na “odhiwu gbe akpọ,” Cyclopædia na o dhesẹ nọ ‘evaọ eme eruẹaruẹ ẹme na o dhesẹ uyero isuẹsu ahwo evaọ ọkwa rai sa-sa. Odhiwu na họ ogaga esuo na; otọakpọ na họ onọ a bi su na, ahwo nọ e rọ otọ isu na.’

12. Ẹvẹ ahwo Ju anwae na a rọ ruẹ “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ”?

¹² Nọ ahwo Ju a zihe ziọ otẹwho rai, a te wo oware nọ a rẹ sai se uyerakpọ okpokpọ. A wo esuo ọkpokpọ. Zẹrubabẹl, ohwo uyẹ Devidi Ovie na, ọ jọ osu, Joshua ọ tẹ jọ ozerẹ okpehru. (Hagai 1:1, 12; 2:21; Zekaraya 6:11) Enana i te ru “idhiwu ekpokpọ” via. Kpehru vi eme? “Idhiwu ekpokpọ” eyena e jọ ehru “akpọ ọkpokpọ” na, ukoko ahwo nọ a ru fo no evaọ ẹkwotọ rai re a ruẹse wariẹ bọ Jerusalẹm gbe etẹmpol riẹ kẹ ẹgọ Jihova. Fikiere, evaọ edhere ọnana, a wo idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ evaọ orugba ọsosuọ oke oyena nọ u kiekpahe ahwo Ju na.

13, 14. (a) Oriruo ọfa vẹ ọrọ eme na “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ” u fo nọ ma re roro kpahe? (b) Fikieme eruẹaruẹ Pita e jẹ rọ oware isiuru gaga eva oke nana?

¹³ Muẹrohọ otọ re whọ seba evru no ẹme mai na. Oware nọ ma rọ etenẹ ru na orọnikọ ma gwọlọ dhesẹ epanọ ma riẹ Ebaibol te hayo bi gbiku anwae jọ gheghe he. Whọ rẹ sae ruẹ onana who te kpohọ oria ofa nọ eme na “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ” e jọ roma via. Evaọ 2 Pita uzou avọ 3, whọ te ruẹ ẹme na jẹ ruẹ nọ u kpomahọ obaro mai.

¹⁴ Pita ukọ na o kere ileta riẹ bu vi ikpe 500 evaọ obaro nọ ahwo Ju a zihe ziọ otẹwho rai no. Wọhọ omọvo ikọ Jesu, Pita o je kere se ilele Kristi, “Ọnowo” na nọ ọ fodẹ eva 2 Pita 3:2 na. Evaọ owọ avọ 4, Pita ọ tẹ fodẹ “eya ẹtha” Jesu, onọ u ru eruẹaruẹ na kie kpahe ẹdẹ mai nẹnẹ gaga. Imuẹro buobu i dhesẹ nọ anwọ etoke Ẹmo Akpọ I ze, Jesu ọ zino keme o wo udu-esuo no wọhọ Osu Uvie obọ odhiwu Ọghẹnẹ. (Eviavia 6:1-8; 11:15, 18) Onana u wo otofa obọdẹ nọ ma te riwi oware ofa nọ Pita ọ ruẹaro kpahe evaọ uzou nana.

15. Ẹvẹ eruẹaruẹ Pita kpahe ‘idhiwu ekpokpọ’ na i bi ro rugba?

¹⁵ Ma se eva 2 Pita 3:13 nọ: “Rekọ wọhọ epaọ eya riẹ, ma rẹ hẹrẹ [idhiwu] ekpokpọ avọ akpọ ọkpokpọ enọ ẹrẹreokie ọ be ria.” Ẹsejọhọ who wuhrẹ no vẹre inọ Jesu evaọ obọ odhiwu họ ugogo Osu na evaọ ‘idhiwu ekpokpọ’ na. (Luk 1:32, 33) Dede na, eria Ebaibol efa i dhesẹ nọ orọnikọ ọye ọvo o bi su hu. Jesu ọ yeyaa nnọ ikọ na gbe amọfa wọhọ e rae a ti wo oria evaọ obọ odhiwu. Evaọ obe Ahwo Hibru, Pọl ukọ na o dhesẹ ahwo otiọye na wọhọ “ogbẹghale use obọ odhiwu.” (Ẹjẹlẹ ibieme na ọmai.) Yọ Jesu ọ ta nnọ enọ e rọ ẹko nana a te kerria egbara-uvie kugbei evaọ obọ odhiwu. (Ahwo Hibru 3:1; Matiu 19:28; Luk 22:28-30; Jọn 14:2, 3) Ẹme na họ amọfa a ti su kugbe Jesu wọhọ abọ idhiwu ekpokpọ na. Kọ eme Pita ọ rehọ ẹme na “akpọ ọkpokpọ” ro dhesẹ?

16. Didi “akpọ ọkpokpọ” ọ rrọ iruo enẹna?

¹⁶ Wọhọ epaọ orugba oke anwae na—ezihetha ahwo Ju ziọ otẹwho rai—orugba ọgbọna ọrọ 2 Pita 3:13 u kpomahọ ahwo nọ e be roma kpotọ kẹ esuo idhiwu ekpokpọ na. Whọ rẹ sae ruẹ ima ahwo buobu nẹnẹ nọ e be rọ evawere roma kpotọ kẹ esuo ọyena. A bi wo erere no ọruẹrẹfihotọ ewuhrẹ riẹ ze jẹ be daoma rria lele izi riẹ nọ e rọ Ebaibol na. (Aizaya 54:13) Enana họ otọhotọ “akpọ ọkpokpọ” na keme ae họ enọ i ru ukoko akpọ-soso ọrọ erẹwho, evẹrẹ, gbe uyẹ kpobi na via, yọ a bi ruiruo kugbe evaọ omarokpotọ kẹ Ovie nọ o bi su na, Jesu Kristi. Uzẹme ọ evawere na họ whọ sae jọ abọ jọ onana!—Maeka 4:1-4.

17, 18. Fikieme eme nọ e rọ 2 Pita 3:13 e jẹ k’omai ẹjiroro nọ ma re ro rri kpohọ obaro na?

¹⁷ Who du roro nọ etenẹ ẹme na o je kuhọ họ, inọ a vu omai wa no ababọ ẹriẹ kpahe obaro na. Evaọ uzẹme, nọ whọ be kiẹ eme nọ e wariẹ 2 Pita uzou avọ 3 họ na, whọ te ruẹ imuẹro enwene ologbo evaọ obaro. Evaọ owọ avọ 5 gbe 6, Pita o kere kpahe Ẹvo edẹ Noa, Ẹvo nọ ọ rehọ akpọ omuomu oke oyena t’oba. Evaọ owọ avọ 7, Pita ọ fodẹ nnọ “ihru gbe akpọ nọ erọ enẹna,” te isuẹsu gbe ahwo na, a ruẹrẹ e rai họ kẹ “ẹdẹ oziẹobro gbe ẹraha otu nọ ekare erọ Ọghẹnẹ.” (Ẹjẹlẹ ibieme na ọmai.) Onana o tẹ k’imuẹro nnọ ẹme na “ihru gbe akpọ” na i dhesẹ, orọnikọ ehrugbakpọ na gheghe he, rekọ ahwo gbe isuẹsu rai.

¹⁸ Pita ọ tẹ jọ obaro dhesẹ nnọ ẹtha ẹdẹ Jihova ọ te wha orufuọ ze, gbẹ edhere kẹ idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ nọ a fodẹ evaọ owọ avọ 13 na. Muẹrohọ ekuhọ owọ oyena—“enọ ẹrẹreokie ọ be ria.” Kọ oyena u gbe dhesẹ nnọ inwene iwoma ilogbo e rọ obaro mai? Kọ oyena o gbẹ k’omai irẹro eware ekpokpọ, oke nọ ahwo-akpọ a te ruẹ omawere ulogbo evaọ uzuazọ vi onọ a be ruẹ nẹnẹ na? Otẹrọnọ whọ sai muẹrohọ oyena, koyehọ who wo otoriẹ oware nọ Ebaibol na ọ ruẹaro riẹ no, oware nọ umutho ahwo jọ ọvo a wo.

19. Evaọ edhere vẹ obe Eviavia o rọ riobọhọ “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ” nọ e gbẹ rọ obaro tha na?

¹⁹ Rekọ joma gbẹ t’ẹme na haro omojọ. Ma t’ẹme te oria nọ eme na “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ” e jọ roma via evaọ Aizaya uzou avọ 65 gbe oria ofa evaọ 2 Pita uzou avọ 3 na no. Whaọ rovie kpohọ Eviavia uzou avọ 21, oria ofa nọ ẹme ọnana ọ jọ roma via evaọ Ebaibol na. Whaọ, ewo otoriẹ oware nọ o wha ẹme na ze u re fiobọhọ. Izou ivẹ kpemu, evaọ Eviavia uzou avọ 19, ma ruẹ ẹmo nọ a rọ oka dhesẹ vevẹ—rekọ orọnikọ ẹmo evaọ udevie erẹwho ẹwhọ ivẹ hẹ. Evaọ abọjọ ẹmo na họ “Ẹme Ọghẹnẹ.” Ẹsejọhọ who vuhu oyena mu vevẹ wọhọ odẹ-ova Jesu Kristi. (Jọn 1:1, 14) Ọ rọ obọ odhiwu, yọ eruẹaruẹ nana i dhesẹ i rie kugbe egbaẹmo obọ odhiwu. Kọ amono a bi lele fiẹmo? Uzou na o fodẹ “ivie,” “iletuẹmo,” gbe ahwo ọkwa sa-sa, “ekakao te ilogbo.” Ẹmo ọnana o kpomahọ ẹdẹ Jihova nọ ọ be tha na, ẹraha emuemu. (2 Ahwo Tẹsalonika 1:6-10) Be nyaharo, Eviavia uzou avọ 20 u te muhọ ẹkwoma edhesẹ esino “oriọvọ anwae na nọ a rese Setan hayo Ukumuomu” na. Onana o nwane gbẹ edhere na fihọ nọ ma rẹ rọ t’ẹme te Eviavia uzou avọ 21.

20. Didi inwene ilogbo Eviavia 21:1 u dhesẹ nọ e rọ obaro?

²⁰ Jọn ukọ na o muhọ avọ eme ejaja enana: “Mẹ ruẹ odhiwu ọkpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ. Keme odhiwu ọsosuọ avọ akpọ ọsosuọ e vrẹ no, abade ọvuọvo ọ gbẹ jọ họ.” Rono ẹme nọ ma ta kpahe Aizaya uzou avọ 65 gbe 2 Pita uzou avọ 3 na ze, o rẹ sai mu omai ẹro inọ orọnikọ onana u dhesẹ enwene uzedhọ idhiwu gbe okogho-akpọ mai na, gbe iyeri ame nọ e riẹ hẹ. Wọhọ epanọ izou nọ e vrẹ i dhesẹ na, ahwo muomu gbe isuẹsu rai, kugbe osu nọ a rẹ ruẹ hẹ na Setan, a ti si ai no. Ẹhẹ, oware nọ a jọ etenẹ yeyaa riẹ na họ uyerakpọ okpokpọ nọ u kugbe ahwo eva otọakpọ na.

21, 22. Didi eghale Jọn ọ k’omai imuẹro rai, kọ eme eririe no irui na u dhesẹ?

²¹ Ma wo imuẹro onana nọ ma be nyaharo evaọ eruẹaruẹ igbunu nana. Urere owọ avọ 3 o ta kpahe okenọ Ọghẹnẹ ọ te rọ jọ kugbe ahwo-akpọ, te rẹriẹ ovao ku ahwo nọ a bi ru oreva riẹ avọ erere. (Izikiẹl 43:7) Jọn ọ tẹ ta haro evaọ owọ avọ 4, 5 nọ: “Ọghẹnẹ o ve ti ririe irui kpobi no aro rai; uwhu o gbẹte jọ ofa ha, hayo kọ uweri hi, hayo oviẹ hẹ, hayo edada ọvuọvo ho, keme eware anwae evrẹ no. Ọnọ ọ keria agbara uvie na ọ tẹ ta nọ, ‘Ri, mẹ ruẹrẹ eware kpobi ru no.’ Ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ, ‘Kere, keme eme nana kpobi eme uzẹme gbe ọtẹruo.’ ” Ẹvẹ eruẹaruẹ nana e rọ omosasọ te!

²² Dina dhizu re oware nọ Ebaibol na ọ be jọ etenẹ ruẹaro riẹ na o da ruọ owhẹ oma. “Ọghẹnẹ o ve ti ririe irui kpobi no aro rai.” Orọnikọ oyena o be ta kpahe irui nọ i re kie ze okenọ oware u te kie fihọ omai ẹro ho, yọ orọnikọ o be ta kpahe irui oghọghọ họ. Ijo, irui nọ Ọghẹnẹ o ti ririe no na họ irui uye-oruẹ, uweri, omovuọ, edada, gbe akọriọ. Ẹvẹ o sai ro mu omai ẹro? Whaọ, eyaa igbunu Ọghẹnẹ nana i wo obọ kpahe ‘uwhu, uweri, oviẹ, gbe edada nọ e gbẹ te jọ họ.’—Jọn 11:35.

23. Ekuhọ iyero vẹ eruẹaruẹ Jọn e kẹ imuẹro riẹ?

²³ Kọ onana u gbe dhesẹ nọ oke oyena a ti si ẹyao-ọta, okie, gbe ẹyao-udu no? Ono oyoyou jọ ọ te vabọ họ fiki ẹyao, asidẹnte, hayo okpẹtu? Ọghẹnẹ ọ jọ etenẹ yeyaa nọ uwhu o gbẹ te jọ họ, koyehọ u dhesẹ nọ emọ nọ a te jọ oke oyena yẹ a ti yẹ ai ababọ irẹro owho—onọ uwhu u re kuhọ. Eruẹaruẹ nana i te je dhesẹ nọ ẹyao ẹreghe iroro, edada enwa, ọta, aro-otuo e gbẹ te jariẹ hẹ—enọ e rẹ jọ odode evaọ oke owho na.

24. Ẹvẹ ‘odhiwu ọkpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ’ na e te rọ jọ oghale, kọ eme ọfa ma te gbẹ ta kpahe?

²⁴ Ababọ avro whọ rẹ rọwo inọ edada gbe oviẹ e te kawo nọ a te si uwhu, owho, gbe ẹyao no. Ghele na, kọ ẹvẹ kpahe uvuhu ogaga, olahiẹ emọ, gbe okienyẹ fiki uyẹ hayo ovioma ohwo? Nọ eware enana—enọ e rọ odode nẹnẹ na—e tẹ gbẹ r’otọ, uweri gbe oviẹ i re kuhọ họ. Fikiere, uzuazọ evaọ otọ “odhiwu ọkpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ” na o te kare eware nana nọ e be wha uweri ze na. Ẹvẹ enwene na ọ te rro te! Rekọ evaọ usu eria ene nọ eme na “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ” e jọ roma via evaọ Ebaibol na, esa ọvo ma t’ẹme te no na. Ọvo jọ o kiọkọ nọ o jẹhọ eware nọ ma ta no na nọ u dhesẹ oware nọ ma je rri kparo kpohọ oke gbe oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ro ru eyaa riẹ re o ‘ru eware kpobi fihọ ekpokpọ’ na gba. Uzoẹme n’otha na o te ta kpahe eruẹaruẹ yena gbe oware nọ u bi ti dhesẹ kẹ evawere mai.

[Oruvẹ-obotọ]

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

• Evaọ eria esa vẹ Ebaibol na ọ jọ ruẹaro kpahe “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ”?

• Didi abọ ahwo Ju anwae a wo kpahe orugba “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ” na?

• Didi orugba ma ruẹ no kẹ “idhiwu ekpokpọ gbe akpọ ọkpokpọ” nọ Pita ọ fodẹ na?

• Ẹvẹ Eviavia uzou avọ 21 o rọ riobọ kpohọ obaro irẹro k’omai?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 10]

Wọhọ epanọ Jihova ọ ruẹaro na, Sairọs ọ gbẹ edhere re ahwo Ju a zihe kpohọ otẹwho rai evaọ 537 B.C.E.