Ẹkiẹriwo Ọkpekpe Ọrọ Erọwọ Jọ Kpahe Uwhu

EVAỌ ikuigbe kpobi, irẹro uwhu i dh’ahwo ọvẹ no. Ofariẹ, ozodhẹ uwhu o rro viere no fiki ọguakugbe eriwo sa-sa ọ egagọ erue, iruemu nọ e viodẹ, gbe eware nọ ahwo a rọwo nọ e daruọ ae azẹ no. Ẹbẹbẹ nọ ọ rrọ ozodhẹ uwhu họ o rẹ sae raha ẹgba nọ ohwo ọ rẹ rọ reawere uzuazọ jẹ raha evaifihọ ohwo inọ uzuazọ u wo aghare.

Egagọ nọ e viodẹ i wo abeọriọ nọ ọ mae rro rọkẹ ẹwhaharo erọwọ erue nọ e vọ oria kpobi kpahe uwhu na. Ẹkwoma elo uzẹme Ebaibol nọ whọ rẹ rọ kiẹ enana jọ riwi, rri sọ eriwo ra kpahe uwhu ọ sai nwene.

Orọwọ 1: A ma omai inọ ma re whu ẹdẹjọ.

“Uwhu . . . yọ abọ ologbo jọ ọrọ izuazọ mai,” ere obe na Death—The Final Stage of Growth o ta. Oghẹrẹ eme nana i dhesẹ orọwọ na inọ uwhu u kiehọ, inọ yọ ekuhọ nọ a ma lele emama uzuazọ kpobi. Fikiere ahwo buobu a te bi thuethu gaga keme a riẹ nnọ ẹdẹjọ a ti whu.

Kọ uwhu o ghinẹ rrọ edhere nọ a ma lele uzuazọ nọ u re ro kuhọ? Ekiotọ kpobi a rọwo ere he. Wọhọ oriruo, Calvin Harley, ọkiotọ eware nọ e rrọ uzuazọ, ọnọ o wuhrẹ kpahe owho ohwo-akpọ, ọ ta evaọ ọkiẹriwo nnọ ọ rọwo ho inọ a ma ahwo-akpọ avọ “ẹjiroro uwhu nọ u re te ai.” William Clark, owuhrẹ ona ekpọfia nọ e rrọ oma na, ọ ta nọ: “Uwhu u w’obọ kpahe otofa uzuazọ họ.” Yọ Seymour Benzer, ọrọ California Institute of Technology, ọ t’ẹme iroro nnọ “a rẹ sai dhesẹ owho orọnikọ wọhọ ughọjọ họ rekọ wọhọ uyero, onọ ma rẹ sae gwọlọ nwene.”

Ekiotọ-eriariẹ a te bi wuhrẹ ona ugboma ahwo-akpọ, u re gbe ai unu. A kiẹ via nnọ a ma omai avọ ekwakwa gbe ẹgba nọ ọ rro vi orọ ẹgwọlọ uzuazọ ikpe 70 hayo 80 mai na. Wọhọ oriruo, ekiotọ-eriariẹ a ruẹ no inọ ẹvori ohwo-akpọ o wo ẹgba-ekareghẹhọ ologbo. Ọkiotọ jọ ọ wawo riẹ nnọ ẹvori mai ọ rẹ sai kru evuẹ nọ “e rẹ vọ iko-ebe ima udhe, iko-ebe nọ e rrọ iwou-ebe akpọ na nọ e mae rro kpobi.” Ekiotọ ẹvori a ta nnọ evaọ etoke uzuazọ ohwo, abọ ẹvori na nọ ohwo o re ro ruiruo họ abọvo evaọ udhusoi ọrọ 1/100 (koyehọ, a rẹ ghale ẹgba ẹvori na kpohọ ẹko udhusoi a vẹ jariẹ tọlọ abọvo, a vẹ wariẹ ghale abọvo ọyena kpohọ udhusoi ofa, a vẹ jariẹ rehọ abọvo). U fo re a nọ inọ, ‘Fikieme ma je wo ẹvori nọ o wo ẹgba ologbo ọyena kpakiyọ amabọ fenedhe riẹ ọvo ma bi ro ruiruo evaọ etoke uzuazọ?’

Je roro kpahe epanọ ahwo-akpọ a rẹ viẹ nọ ohwo o te whu! Rọ kẹ ahwo buobu, uwhu aye, ọzae, hayo ọmọ họ oware nọ o rẹ mai nuhu akpọ rai kpobi. Iroro ahwo kpobi e rẹ jọ wahawaha oke krẹkri evaọ okenọ ọnọ a you o te whu. Makọ enọ e rẹ ta nọ a ma uwhu lele ohwo dede o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ae re a rọwo nnọ uwhu rai họ ekuhọ eware kpobi. Obe na British Medical Journal o ta kpahe “irẹro na inọ ohwo kpobi ọ gwọlọ rria ọvo ribri.”

Ma te rri oghẹrẹ owọ nọ ohwo-akpọ ọ rẹ jẹ kpahe uwhu, ẹgba igbunu nọ ọ rẹ rọ kareghẹhọ je wuhrẹ eware, gbe isiuru riẹ kẹ ẹria ebẹdẹ bẹdẹ, kọ o gbẹ rrọ vevẹ inọ a ma riẹ re ọ rria haro ọvo? Evaọ uzẹme, Ọghẹnẹ ọ ma ahwo-akpọ, orọnikọ avọ iroro uwhu hu, rekọ avọ irẹro ẹria bẹdẹ bẹdẹ. Muẹrohọ oware nọ Ọghẹnẹ o fihọ aro imava ọsosuọ na: “Wha yẹ, wha vi, re wha vọ evaọ akpọ na re wha wo i; re wha wuzou iyei obọ abade gbe evra obọ ehru gbe eware kpobi nọ i wo uzuazọ nọ e be nya evaọ akpọ na.” (Emuhọ 1:28) Dae roro epanọ obaro ọyena o hai gbunu jẹ tọ te!

Orọwọ avọ 2: Ọghẹnẹ o re kpe ahwo re ọ rehọ ae nyae jọ kugbei.

Oni ikpe 27 jọ nọ o je whu siọ emọ esa ba ọ ta kẹ ozerẹ-aye Kathọlik jọ nọ: “Whọ nyaze te ta k’omẹ nnọ onana họ oreva Ọghẹnẹ k’omẹ hẹ. . . . Eme eyena e rẹ dh’omẹ eva.” Ghele na, ere egagọ buobu i re wuhrẹ kpahe uwhu—inọ Ọghẹnẹ o re kpe ahwo re ọ rehọ ae jọ kẹle iẹe.

Kọ Ọnọma na ọ ghinẹ geva tere nọ o re ro kpe omai, yọ ọ riẹ nọ onana o rẹ d’omai t’enwa? Ijo, Ọghẹnẹ Ebaibol na ọ rrọ ere he. Wọhọ epanọ 1 Jọn 4:8 o ta, “Ọghẹnẹ họ uyoyou.” Muẹrohọ inọ orọnikọ o ta nọ Ọghẹnẹ o wo uyoyou hayo inọ Ọghẹnẹ ọ rrọ yoyou hu, rekọ o ta nọ Ọghẹnẹ họ uyoyou. Uyoyou Ọghẹnẹ o rro, rrọ fuafo, rrọ gbagba, je wholo uruemu gbe owojẹ riẹ kpobi te epanọ ma rẹ sae rọ ta kpahe iẹe gbagba wọhọ odhesẹvia uyoyou. Ọnana ọ rrọ Ọghẹnẹ nọ o re kpe ahwo re ọ rehọ ae jọ kẹle oma ha.

Egagọ erue i ru ahwo fihọ reghereghe no kpahe oria nọ iwhuowhu na e rrọ gbe uyero rai. Odhiwu, ehẹle, pọgatri, Limbo—enana gbe eria efa e lẹliẹ ibuobu reghe no hayo tubẹ wha idudu fihọ efa oma no. Evaọ abọdekọ riẹ, Ebaibol na ọ ta k’omai nọ iwhuowhu e riẹ onahona ha; a rrọ uyero nọ o wọhọ orọ owezẹ. (Ọtausiwoma Na 9:5, 10; Jọn 11:11-14) Fikiere, ma re du ruawa kpahe oware nọ o rẹ via k’omai evaọ okenọ ma te whu no ho, wọhọ epanọ ma rẹ ruawa ha na evaọ okenọ ma tẹ ruẹ ohwo nọ ọ be wezẹ dhedhẹ. Jesu ọ ta kpahe oke nọ ‘enọ e rrọ eva uki ekareghẹhọ kpobi’ a te rọ “nya via” ziọ uzuazọ okpokpọ evaọ otọakpọ aparadase.—Jọn 5:28, 29; Luk 23:43.

Orọwọ avọ 3: Ọghẹnẹ o re kpe emaha re o zihe ae ruọ enjẹle.

Elisabeth Kübler-Ross, ọnọ o wuhrẹ kpahe ahwo nọ a mọ t’uwhu no, ọ fodẹ orọwọ ofa jọ evaọ udevie ahwo egagọ. Be ta kpahe uzedhe oware jọ nọ o via, ọ ta nnọ o “kare iroro re a ta kẹ ọmaha nọ oniọvo riẹ o whu inọ Ọghẹnẹ o you emaha gaga te epanọ ọ rọ rehọ Johnny oniọvo riẹ kpobọ odhiwu.” Eme itieye na i re ru ahwo rọ ẹro oyoma rri Ọghẹnẹ yọ i dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ họ. Kübler-Ross edọkita na ọ ta haro nọ: “Okenọ ọmọtẹ ọboba nana ọ rro te aye no, o si ofu riẹ kpahe Ọghẹnẹ neva ha, onọ u ru rie wo ọkora ọgaga okenọ ọmọzae ọboba riẹ o whu oware wọhọ ọgbikpe evaọ obaro.”

Fikieme Ọghẹnẹ ọ jẹ tatabọhọ ọmọ re ọ ruẹsi wo enjẹle ọfa—wọhọ ẹsenọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ ọmọ na vi ọsẹ gbe oni ọmọ na? O tẹ rrọ uzẹme nnọ Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ emọ, kọ oyena u gbe ru ei fihọ Ọnọma nọ ọ kare uyoyou, ọrọ oriobọ? Wo ohẹriẹ no oghẹrẹ iroro eyena, Ebaibol na ọ ta nọ: “Uyoyou họ o rọ Ọghẹnẹ.” (1 Jọn 4:7) Kọ Ọghẹnẹ uyoyou o re mi ohwo ọmọ kpe, kpakiyọ ahwo-akpọ nọ iroro rai e gba a sai ru oware otiọye na dede he?

Fikiere, eme jabọ emọ i je bi whu? A kere abọjọ uyo Ebaibol na fihọ Ọtausiwoma Na 9:11: “Eware idudhe e rẹ via kẹ ae kpobi.” Yọ Olezi 51:5 o ta k’omai nọ mai kpobi ma gba ha, ma rrọ erahaizi, no oke udihọ mai ze, fikiere uwhu u bi no eria buobu ze t’omai kpobi. Ẹsejọ ọmọ o re tube whu fihọ eva oni riẹ dede. Evaọ eria efa, emọ i re whu fihọ eware iyoma nọ e via hayo asidẹnte. Ọghẹnẹ ọ so eware eyena ha.

Orọwọ avọ 4: A rẹ lahiẹ ahwo jọ evaọ okenọ a te whu no.

Egagọ buobu i re wuhrẹ nnọ irumuomu i re kpohọ ehẹle ọroro a vẹ lahiẹ ae bẹdẹ bẹdẹ. Kọ uwuhrẹ nana u wo iroro je no Ikereakere ze? Ohwo ọ rẹ rria te ikpe 70 hayo 80. O tẹ make rọnọ ohwo o ru eware iyoma nọ e thesiwa evaọ uzuazọ riẹ kpobi, kọ u re kiehọ re a lahiẹ ohwo na bẹdẹ bẹdẹ? Ijo. O rẹ jọ oware okienyẹ gaga re a lahiẹ ohwo bẹdẹ bẹdẹ fiki izi nọ ọ raha evaọ umutho etoke ikpe jọ ọvo.

Ọghẹnẹ ọvo ọ rẹ sai dhesẹ oware nọ o rẹ via okenọ ahwo a te whu, yọ o ru ere no evaọ Ẹme riẹ nọ a kere, Ebaibol na. Enẹ Ebaibol ọ ta: “Epanọ [arao] o re whuẹ ere [ohwo] o re whuẹ re. Ai kpobi ẹwẹ ọvo na a woi. . . . Ai kpobi oria ọvo a rẹ nya; ai kpobi ovu a nọ ze, ovu na a re ti zihe rua.” (Ọtausiwoma Na 3:19, 20) A jọ etenẹ fodẹ ehẹle ọroro ho. Ahwo-akpọ a re zihe kpohọ ovu—seba ẹria—evaọ okenọ a te whu.

Re a lahiẹ ohwo, ohwo ọ rẹ riẹ onahona. Kọ iwhuowhu e riẹ onahona? Ebaibol na ọ wariẹ kẹ uyo na: “Keme enọ e rọ uzuazọ a riẹ nọ a reti whuẹ, rekọ iwhuowhu e riẹ oware ovo ho, a gbe wo osa ovo ho; keme a thọrọ ẹro no.” (Ọtausiwoma Na 9:5) O lọhọ họ re iwhuowhu na, enọ “e riẹ oware ovo ho,” a jọ oria jọ ruẹ uye edada.

Orọwọ avọ 5: Uwhu họ ekuhọ ọriẹriẹ ọrọ ẹria mai.

Ma te whu yọ ma no uzuazọ no, rekọ onana u dhesẹ inọ ẹme na o re kpobi no ho. Job ọzae ẹrọwọ na ọ riẹ nọ o ti kpohọ uki, Sheol, evaọ okenọ o te whu. Rekọ gaviezọ kẹ olẹ riẹ se Ọghẹnẹ: “O, eme who gbe si omẹ no obọ Ẹriwi hi, re who si omẹ no bẹsenọ ofu ra o re hrẹ no re who fi oke họ kẹ omẹ, re whọ kareghẹhọ omẹ! Otẹrọnọ ohwo o whu, kọ ọ jẹ jọ uzuazọ? . . . Oke kpobi nọ who he se, mẹ hai yo kẹ owhẹ.”—Job 14:13-15.

Job ọ rọwo nnọ o te kru ẹrọwọ riẹ rite uwhu, Ọghẹnẹ ọ te kareghẹhọ iẹe ọ vẹ te kpare iẹe ze. Onana họ orọwọ idibo Ọghẹnẹ kpobi evaọ oke anwae. Jesu omariẹ ọ k’imuẹro ẹruore nana o te je dhesẹ nnọ Ọghẹnẹ ọ te rehọ iẹe kpare iwhuowhu na. Eme ọ obọ Kristi e k’omai imuẹro nana: “Oke o be tha nọ enọ e rọ eva [uki] kpobi i je ti yo uru [Jesu], a vẹ te nya via, enọ i ru uwoma, e vẹ kparoma ruọ uzuazọ, enọ i ru umuomu e vẹ kparoma ruọ oziẹobro.”—Jọn 5:28, 29.

Kẹle na Ọghẹnẹ o re ti si emuemu kpobi no jẹ rehọ akpọ ọkpokpọ mu evaọ otọ esuo obọ odhiwu. (Olezi 37:10, 11; Daniẹl 2:44; Eviavia 16:14, 16) Iyẹrẹ nọ o te wha ze họ aparadase evaọ otọakpọ na kpobi, nọ ahwo nọ e be gọ Ọghẹnẹ a te rria. Ma jọ Ebaibol na se nọ: “Me te yo uru ulogbo jọ nọ u no obọ odhiwu ze ta nọ, ‘Rri oria ẹria Ọghẹnẹ o rọ udevie ahwo, a vọ ae a gbẹ te ria, a rẹ te jọ ahwo riẹ gbe Ọghẹnẹ oma riẹ a gbẹ te jọ, ọ vẹ te jọ Ọghẹnẹ rai. Ọghẹnẹ o ve ti ririe irui kpobi no aro rai; uwhu o gbẹte jọ ofa ha, hayo kọ uweri hi, hayo oviẹ hẹ, hayo edada ọvuọvo ho, keme eware anwae evrẹ no.’ ”—Eviavia 21:3, 4.

Ufuoma no Ozodhẹ

Eriariẹ kpahe ẹruore ẹkparomatha na avọ eriariẹ Ọnọ ọ rrọ emu ọruẹrẹfihotọ ọyena e sae sasa owhẹ oma. Jesu ọ yeyaa nọ: “Wha rẹ te riẹ uzẹme na, uzẹme na u re ti ru owhai emuyẹ.” (Jọn 8:32) Onana o kẹre te ufuoma no ozodhẹ uwhu. Jihova ọvo họ ọnọ ọ rẹ sai nwene owho gbe uwhu jẹ k’omai uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Kọ whọ sae rọwo eyaa Ọghẹnẹ? E, keme Ẹme Ọghẹnẹ o re rugba ẹsikpobi. (Aizaya 55:11) Ma tuduhọ owhẹ awọ re who gbe wuhrẹ viere kpahe ẹjiroro Ọghẹnẹ kẹ ohwo-akpọ. O te were Isẹri Jihova re a fiobọhọ k’owhẹ.

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]

Ẹbẹbẹ nọ ọ rrọ ozodhẹ uwhu họ o rẹ raha ẹgba ohwo nọ ọ rẹ rọ reawere uzuazọ

[Omaa Iyẹrẹ-iruo nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 7]

ERỌWỌ JỌ NỌ I N’OTỌ ZE KPAHE UWHU EME IKEREAKERE NA E TA?

● A ma omai nọ ma ti whu ẹdẹjọ Emuhọ 1:28; 2:17; Ahwo Rom 5:12

● Ọghẹnẹ o re kpe ahwo re ọ rehọ Job 34:15; Olezi 37:11, 29; ae nyae jọ kugbei 115:16

● Ọghẹnẹ o re kpe emaha re o ru Olezi 51:5; 104:1, 4; ae họ enjẹle Ahwo Hibru 1: 7, 14

● A rẹ lahiẹ ahwo jọ okenọ a te Olezi 146:4; Ọtausiwoma Na whu no 9: 5, 10; Ahwo Rom 6:23

● Uwhu họ ekuhọ ọriẹriẹ ọrọ Job 14:14, 15; Jọn 3:16; ẹria mai 17:3; Iruẹru 24:15

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]

Ẹriẹ uzẹme na kpahe uwhu o rẹ k’omai ufuoma no ozodhẹ

[Ọnọ o wo uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]

Barrators—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.