Ohrẹ nọ U re Ruiruo!

EHRẸ buobu nọ e rrọ ebe nọ a bi ro fi obọ họ kẹ ahwo nẹnẹ a kere ai rọkẹ ahwo nọ e rrọ ẹbẹbẹ. Orọ Ebaibol na o rrọ ere he. Dede nọ ohrẹ riẹ o sai fi obọ họ kẹ enọ i wo ebẹbẹ, o nyaba ere ọvo ho. Ohrẹ riẹ u re fi obọ họ kẹ ohwo whaha ethobọ nọ e rẹ sae taha uzuazọ ohwo ku.

Ebaibol na e rẹ sae “rehọ ọtẹruo kẹ igbori, jegbe eriariẹ avọ ẹjiroro nọ okiete rọ kẹ oge na.” (Itẹ 1:4) Who te fi oware nọ Ebaibol e ta họ iruo, “who re ti wo ovuhumuo, otoriẹ u re ti su owhẹ, o rẹ thọ owhẹ no edhere oyoma.” (Itẹ 2:11, 12) Rri ugogo iriruo jọ ọrọ epanọ elele ohrẹ Ebaibol o sai ro fi obọ họ kẹ owhẹ wo omokpokpọ ẹsikpobi, ru uviuwou ra wo evawere ziezi, je ru owhẹ jọ emamọ ohwo, te ọnọ a rehọ iruo hayo ọnọ ọ rehọ amọfa iruo.

Whọ Da Udi Vrẹta Ha

Ebaibol na e wọso umutho udi nọ a rẹ da ha. Pọl ukọ na o kere inọ a rẹ sae rehọ udi siwi ẹyao evaọ okenọ ọ hrẹ Timoti ọmoha na inọ: “Hẹ da udi kakao . . . fiki eva ra, gbe epanọ who re dhe ẹmẹmọ.” (1 Timoti 5:23) Eria Ebaibol efa i dhesẹ inọ u wo ẹjiroro ọfa jọ re nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ahwo-akpọ udi, orọnikọ re a rehọ iẹe siwi ẹyao ọvo ho. A jọ Ebaibol dhesẹ udi inọ u re “ru ohwo ghọghọ.” (Olezi 104:15) Rekọ, Ebaibol e vẹvẹ unu mukpahe “oma o rọkẹ idi-eda.” (Taitọs 2:3) E ta nọ: “Who ku oma ra gbe udevie egbidi hi, hayo udevie egba erao e riọ họ. Keme egbidi te egbaore i reti ziheruọ iyogbere.” (Itẹ 23:20, 21) Eme ọ rẹ via otẹrọnọ ohwo o veghe uzou kẹ emamọ ohrẹ yena? Joma rri oware nọ o be via evaọ umutho erẹwho jọ.

World Health Organization’s Global Status Report on Alcohol 2004 (Iyẹrẹ ọ Ukoko Omokpokpọ Akpọ-Soso Kpahe Idi nọ Akpọ-Soso Ọ Da Evaọ 2004) o ta nọ: “Orẹwho ọ Ireland o be raha enwenọ edọla ima-idu esa fihọ ebẹbẹ nọ idieda e be wha ze kukpe kukpe.” Evaọ usu araha nana, a be rehọ edọla ima 350 ro siwi oma fiki idieda, a be raha edọla ima 380 fiki asidẹnte nọ idieda e be wha ze, a be raha edọla ima 126 fiki ozighi nọ idieda e be wha ze, yọ iruo nọ ahwo a be seba fiki idieda o be lẹliẹ igho nọ i bu te enwenọ edọla ima-odu ọvo gbe ubro kiekpe ekọmpene nọ e rrọ orẹwho na,” ere iyẹrẹ na e tae.

U te no igho nọ a be raha kufiẹ fiki idieda no, uye-oruẹ nọ u bi noi ze o mae tubẹ rro. Wọhọ oriruo, evaọ Australia, evaọ ukpe ovo, ahwo nọ enọ e da idi no i bi kpe ukpe-ugbobọ a bu te enwenọ idu egba isoi. Evaọ usu ozighi uviuwou 10 kpobi nọ e be roma via evaọ France, idieda e be wha esa ze. Who te roro eware nana kpobi, kọ areghẹ ọ gbẹ rrọ ohrẹ nọ Ebaibol e kẹ kpahe udi ogaga?

Whaha Eware nọ I re Gbe Oma na Ku

Anwọ 1942, nọ a gbe je rri ivovavovo wọhọ oware nọ u re dhesẹ nọ ohwo o te ọzae, emagazini nana o fi obọ họ kẹ enọ i bi sei ruẹ inọ Ebaibol e ghọ isigareti ivovo fikiere u fo nọ a re siobọnoi. Uzoẹme jọ nọ a kere evaọ ukpe yena o ta inọ enọ e gwọlọ ru Ọghẹnẹ eva were a re lele ujaje Ebaibol na onọ o ta inọ ma re “ru oma mai fo uno eware nọ i re zue oma gbe ẹzi.” (2 Ahwo Kọrint 7:1) Nẹnẹ, nọ ikpe 65 e ruọ emu no na, kọ ohrẹ Ebaibol yena o gbẹ rrọ oware areghẹ?

Evaọ 2006 Ukoko Omokpokpọ Akpọ-Soso u dhesẹ isigareti ivovo wọhọ “oware avivẹ nọ o be mae wha uwhu ze evaọ akpọ na.” Kukpe kukpe, ahwo ima isoi a bi whu fiki isigareti nọ a bi vovo. Onana u bu vi ahwo ima esa nọ AIDS o bi kpe kukpe kukpe. No 1900 rite 1999, isigareti i kpe enwenọ ahwo ima 100, enwenọ unu ahwo nọ emo nọ a jọ ikpe yena kpobi fi i kpe. Evaọ uzẹme, wariẹ akpọ na họ ahwo a riẹ inọ o rrọ oware areghẹ re a si oma no isigareti ivovo.

‘Wha Si Oma Rai no Igberẹ-Ibro’

Ohrẹ nọ ahwo buobu a be kake rọwo ho họ onọ Ebaibol na e kẹ kpahe owezẹ ezae-avọ-eyae. Wo ohẹriẹ no oware nọ a bi wuhrẹ ahwo buobu, Ebaibol e ghọ isiuru kpobi ọrọ owezẹ ezae-avọ-eyae he. Rekọ e kẹ ohrẹ kpahe edhere nọ u fo nọ a re ro ru isiuru yena gba. Ebaibol e ta inọ ọzae avọ aye nọ a rọo ohwohwo ọvo a rẹ wezẹ kugbe. (Emuhọ 2:24; Matiu 19:4-6; Ahwo Hibru 13:4) Owezẹ ọzae-avọ-aye yọ edhere nọ imava nọ e rọo no a re ro dhesẹ uyoyou kẹ ohwohwo. (1 Ahwo Kọrint 7:1-5) Erere nọ o re te emọ nọ imava itieye na a yẹ họ emọ na a wo ọsẹgboni nọ a you ohwohwo.—Ahwo Kọlọsi 3:18-21.

Kpahe ọfariẹ-ogbe, Ebaibol e ta nọ: ‘Wha si oma rai no igberẹ-ibro.’ (1 Ahwo Kọrint 6:18) Fikieme onana u ro fo? Owọ Ebaibol na o ta haro nọ: “Uzioraha ofa nọ ohwo ọ raha orọ afe oma na, rekọ ogberedha ọ rahuzi kpahe oma obọ riẹ.” Eme ọ rẹ via otẹrọnọ ohwo o veghe uzou kẹ ohrẹ Ebaibol kpahe owezẹ ezae-avọ-eyae?

Roro kpahe oware nọ o be via evaọ obọ United States. Orẹwho yena emọ nọ e rrọ ikpe ikpegbọ a be mai jo dihọ evaọ usu erẹwho nọ i rovie aro na—enwenọ 850,000 kukpe kukpe. Emetẹ nana buobu a be kpare eva rai no, enọ e kpare eva ha a ve yẹ emọ ababọ orọo nọ a rọo. Avro ọ riẹ hẹ inọ emetẹ nana buobu a be dawo ẹgba rai rehọ uyoyou yọrọ emọ rai jẹ whọku ai nọ u te fo, yọ ejọ e be kparobọ. Rekọ, odada riẹ họ emezae buobu nọ ini itieye na a yẹ a re thuethu nọ a re ro fi ai họ uwou-odi, yọ emetẹ buobu nọ a yẹ a re dihọ nọ a gbẹ rrọ emaha wọhọ epanọ ini rai i ru. Nọ o ru ekiakiẹ jọ kpahe ikpe buobu nọ i kpemu, ọkiotọ na Robert Lerman o kere nọ: “Ubu iviuwou itiena nọ ini na ọvo e be jọ yọrọ emọ na yọ oware jọ nọ o be wha ebẹbẹ buobu nọ e rrọ okegbe mai na ze, wọhọ emọ nọ e rẹ dhẹ no isukulu nọ a tẹ nyae te ubro no, emọ nọ e rẹ da idi vrẹta jẹ lọ imu egaga, udihọ emetẹ nọ e gbẹ rrọ uzoge, gbe ethube izoge.”

Enọ i re gbe ọfariẹ a re kp’awọ ku eyao buobu re. Wọhọ oriruo, obe na Pediatrics o ta nọ: “Ekiakiẹ i dhesẹ no inọ izoge nọ i re gbe ọfariẹ a rẹ mae jọ ọkora je thuru whu.” Kpahe ebẹbẹ ẹyao efa, American Social Health Association (Ogbẹgwae Omokpokpọ orọ America) o ta nọ: “Enwenọ abọvo ahwo kpobi [nọ e rrọ United States] a ti wo hayo a tube wo ẹyao nọ igberẹ-ibro e rẹ wha ze no evaọ okejọ evaọ uzuazọ rai.” Dai roro edada gbe uye-oruẹ nọ a rẹ sae whaha o hae rọnọ ahwo a bi lele ohrẹ Ebaibol na kpahe owezẹ ezae-avọ-eyae!

Bọ Uyoyou Uviuwou nọ O Rrọ Gaga

Orọnikọ Ebaibol na e vẹvẹ unu kpahe eware nọ e rẹ wha enwoma ze ọvo ho. Muẹrohọ emamọ ohrẹ nọ e kẹ kpahe epanọ ma re ro ru uzuazọ uviuwou mai woma.

Ebaibol e ta nọ: “U fo nọ ezae na i re you eyae rai wọhọ oma obọrai.” (Ahwo Ẹfẹsọs 5:28) Ukpenọ a re rri eyae rai kuẹku, a tudu họ ezae awọ inọ a “rọ iroro lele eyae rai yeri, he tete aye na wọhọ oware ohẹhẹ.” (1 Pita 3:7) Kpahe ẹwhọ nọ ọ rẹ sae roma via, a hrẹ ezae inọ: “Ezae na wha you eyae rai, re wha se ae ba ekpokpo.” (Ahwo Kọlọsi 3:19) Kọ whọ gbẹ rọwo inọ ọzae o te bi fi ohrẹ nana họ iruo aye riẹ o re you rie jẹ rọ adhẹẹ kẹe?

Ebaibol e kẹ eyae na ohrẹ nana: “Whai eyae, wha rọ oma kpotọ kẹ ezae rai, epanọ a rẹ rọ kẹ Ọnowo na. Keme ọzae họ ọnọ o wo uzou aye wọhọ epanọ Kristi o wo uzou [ukoko na] . . . Jọ aye . . . ọ ruẹ nọ ọ rehọ adhẹẹ kẹ ọzae riẹ.” (Ahwo Ẹfẹsọs 5:22, 23, 33) Kọ whọ gbẹ rọwo inọ ọzae o re you aye nọ o bi lele ohrẹ nana, nọ ọ tẹ be ta ẹme kẹ ọzae riẹ hayo ta ẹme kpahe ọzae riẹ?

Kpahe ewuhrẹ emọ, ohrẹ nọ Ebaibol e kẹ owhai esẹgbini họ re wha lele emọ rai ta ẹme “no wha keria eva iwou rai, no wha be nya eva edhere, gbe okenọ wha kiẹzẹ, gbe okenọ wha rọo ze.” (Iziewariẹ 6:7) Esẹ ohrẹ na o mae rrọ kẹ inọ a wuhrẹ emọ rai jẹ rehọ uyoyou whọku ai. Ebaibol e ta nọ: “Whai esẹ, wha kpọ emọ rai eva ha, rekọ wha ru ai re a yo ẹme je wuhrẹ ai orọ Ọnowo na.” (Ahwo Ẹfẹsọs 6:4) A tẹ jẹ ta kẹ emọ nọ: “Wha yo ẹme enọ i yẹ owhai,” jẹ ‘dhẹ ọsẹ rai avọ oni rai.’a—Ahwo Ẹfẹsọs 6:1, 2.

Kọ who roro nnọ iviuwou a ti wo erere nọ a te fi ohrẹ nana họ iruo? Whọ rẹ sae ta nnọ, ‘ehrẹ nana i do were ezọ, kọ e sai gine fi obọ họ?’ Ma zizie owhẹ inọ who weze kpohọ Ọgwa Uvie Isẹri Jihova nọ ọ kẹle owhẹ. Whọ te jọ etẹe nyaku iviuwou nọ e be daoma fi ehrẹ areghẹ Ebaibol họ iruo. Lele ai ta ẹme. Muẹrohọ oghẹrẹ nọ ahwo uviuwou na a bi yeri kugbe ohwohwo. Whọ te rọ ẹro ra ruẹ inọ ekoko ehri-izi Ebaibol o rẹ ginẹ lẹliẹ uviuwou wo evawere!

Oruiruo Oruọzewọ avọ Emamọ Ọga-Iruo

Didi ohrẹ Ebaibol e kẹ kpahe epanọ ohwo ọ sae rọ jọ emamọ oruiruo nọ a rẹ kaki si no iruo ho? E ta inọ a re rri oruiruo nọ o fi udu riẹ kpobi họ iruo ghaghae, o ve je wo erere noi ze. Solomọn ovie owareghẹ na o kere nọ: “Whọ ruẹ iruo ohwo nọ o wo areghẹ? O reti dikihẹ aro ivie.” (Itẹ 22:29) Evaọ abọdekọ riẹ, “ọyẹlẹ” ọ rẹ wọhọ ‘iwiri nọ e rẹ dha ibiaro’ ọnọ ọ rehọ e riẹ iruo. (Itẹ 10:26) Ebaibol e tudu họ iruiruo awọ inọ a jọ oruọzewọ je kru obọ ga. “Jọ ọnọ o re tho uji na o gbe tho ofa ha, rekọ ikpoye a jọ oru iruo, ọ rehọ abọ riẹ ru oware nọ uwoma.” (Ahwo Ẹfẹsọs 4:28) A re lele ohrẹ nana okenọ ọga-iruo ọ gbẹ make rrọ etẹe bi rri owhẹ hẹ. “Wha yo ẹme e nọ i wo owhai [ega-iruo rai] eva akpọ na, orọnikọ adhẹ iraro nọ ahwo a re jirẹ hẹ, rekọ wha rọ eva evo ru ai eva ozọ Ọnowo na.” (Ahwo Kọlọsi 3:22) Whọ tẹ rrọ ọga-iruo, kọ who gbe rri oruiruo nọ o bi lele ohrẹ nana ghaghae?

Rọkẹ ega-iruo, Ebaibol e kareghẹhọ owhai nọ: “U fo re osa oruiruo u tei obọ.” (1 Timoti 5:18) Uzi nọ Ọghẹnẹ o jie kẹ emọ Izrẹl o ta inọ enọ e rehọ ahwo iruo a rẹ hwa ugho nọ u te iruo na kẹ iruiruo na evaọ ẹruoke. Mosis o kere nọ: ‘Who kienyẹ ọrivẹ ra ha hayo ewhariọ họ. Osa ohwo nọ o ru iruo kẹ owhẹ o jọ obọ ra bẹsenọ oke o rẹ kia ha.’ (Iruo-Izerẹ 19:13) Kọ o gbẹ were owhẹ re who ruiruo kẹ ohwo nọ o bi koko uzi Ebaibol nana, ọnọ ọ rẹ hwosa nọ u te iruo nọ who ru evaọ ẹruoke?

Ehri Areghẹ nọ Ọ Mae Rro

Kọ u gb’owhẹ unu inọ Ebaibol na, obe nọ u kri gaga no enẹ u wo ohrẹ nọ u re ruiruo nẹnẹ nọ a te fi ei họ iruo? Oware nọ o soriẹ ze nọ Ebaibol na e gbẹ rọ riẹ nẹnẹ kpakiyọ ebe efa buobu i kie kpo no họ, orọnikọ eme ahwo-akpọ e rrọ eva riẹ hẹ, rekọ “ẹme Ọghẹnẹ.”—1 Ahwo Tẹsalonika 2:13.

Ma tudu họ owhẹ awọ inọ whọ gwọlọ oke nọ who re ro se Ebaibol na ziezi. Who te ru ere, who ti muọ uyoyou họ ewo kẹ Ọnọ o wo Ebaibol na, Jihova Ọghẹnẹ. Fi ohrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ be kẹ họ iruo re whọ ruẹ epanọ ọ te rọ thọ owhẹ no eyoma je fi obọ họ ru uzuazọ ra woma ziezi. Ẹkwoma ere oruo, who ti ‘si kẹle Ọghẹnẹ, o ve je si kẹle owhẹ.’ (Jemis 4:8) Obe ofa o riẹ hẹ nọ u re fi obọ họ kẹ owhẹ ere.

[Oruvẹ-obotọ]

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 4]

Kọ who roro inọ ohrẹ Ebaibol kpahe udi u kiehọ?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]

Kọ who roro nọ ohrẹ Ebaibol na inọ ma kẹnoma kẹ isigareti o gba?

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 7]

Elele ohrẹ Ebaibol na u re fi obọ họ evaọ uzuazọ uviuwou

[Ọnọ o wo uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 5]

Akpọ na: A rehọ e riẹ no ifoto NASA ze