Roro Kpahe ‘Ukuhọ Riẹ’

UZUAZỌ o wọhọ onya erẹ, yọ u wo eware buobu nọ o gwọlọ nọ ma rẹ jọ salọ onọ ma re ru. O rrọ oware areghẹ re ma riẹ epanọ edhere o ti ro kuhọ taure ma tẹ jowọ ruẹe. Ibuobu e vioja iroro jọ nọ a jẹ no evaọ oke nọ u kpemu. Ẹsejọhọ whọ ta no inọ, ‘O hae jọnọ mẹ riẹ nọ enẹ u ti ro kuhọ, mẹ hae te j’owọ nana vievie he.’

Ohwo nọ o re no edhere he, nọ o re kperẹ ẹsikpobi ọ rẹ gwọlọ riẹ oria nọ idhere sa-sa i kpohọ. Ọ rẹ sai rri omaa-edhere hayo nọ mi ahwo nọ a riẹ oria nọ ọ gwọlọ kpohọ. O re muẹrohọ eka-udhesẹ nọ ọ dhẹ ku evaọ edhere. Kọ evaọ uzuazọ uyero, ẹvẹ ma sae rọ riẹ edhere nọ ọ mai fo nọ ma rẹ nya? Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹkwoma Mosis ta kpahe ahwo Izrẹl inọ: “Orọnọ a he wo areghẹ a hẹ riẹ onana, a hẹ sae vuhu urere rai!”—Iziewariẹ 32:29.

Ohrẹ nọ O Mai Woma Kpaobọ

U du gwọlọ nọ ma jọ ogbori ọrọ oware nọ o te jọ ‘ukuhọ’ edhere uzuazọ mai hi. Fikinọ ọ riẹ eware kpobi, Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kẹ ahwo-akpọ ohrẹ nọ o mai woma kpahe edhere nọ o fo ẹnya evaọ uzuazọ. Ọ ruẹ idhere sa-sa nọ ahwo-akpọ a nya no evaọ uzuazọ gbe oware nọ u no rai ze no. Ebaibol e ta nọ: “ỌNOWO na ọ riẹ edhere ohwo, o je bi roro edhere riẹ.”—Itẹ 5:21.

Jihova ọ be rẹrote ahwo nọ a you rie. Ọ be rehọ ẹkwoma Ẹme riẹ, Ebaibol na ro dhesẹ edhere nọ o fo ẹnya kẹ ai. Jihova ọ ta nọ: “Me re ti wuhrẹ owhẹ dhesẹ kẹ owhẹ edhere nọ whọ rẹ te nya; ẹro mẹ me re ti ro su owhẹ.” Fikiere, taure whọ tẹ te jowọ jọ kpobi, o rrọ oware areghẹ re whọ kiẹ ohrẹ Jihova riwi, wọhọ epanọ Devidi, ovie Izrẹl anwae o ru, ọnọ ọ lẹ inọ: “Wuhrẹ omẹ edhere nọ mẹ rẹ nya.”—Olezi 32:8; 143:8.

Udu u re kie owhẹ vi nọ who te bi lele edhere nọ ohwo nọ o re kpohọ erẹ ẹsikpobi o dhesẹ kẹ owhẹ. Whọ rẹ ruawa ha inọ bovẹ edhere na o kpohọ. Devidi ọ yare Jihova kẹ ọkpọvio jẹ nya lele ọkpọvio na. Fikiere, o wo udhedhẹ gbe omofọwẹ nọ a dhesẹ evaọ Olezi avọ 23 nọ ahwo a riẹ ziezi na. Devidi o kere nọ: “ỌNOWO họ oriri mẹ, fikiere oja ovo o sae ruọ omẹ hẹ. Ọ rẹ te rehọ ẹbe ọrọrọ kuọ omẹ, o ve je su omẹ kpohọ akotọ ame omaosasọ. O re ti ku ẹzi mẹ rẹriẹ. Ọ vẹ rọ omẹ ze eva ada ẹrẹreokie fiki odẹ riẹ. E, mẹ tẹ make be nya eva ukpotọ uwoho uwhu, mẹ rẹ dhẹozọ oware uyoma ovo ho.”—Olezi 23:1-4.

Eme Ọ Rrọ Obaro Hẹrẹ Ai?

Omọvo eso-ilezi na, ẹsejọhọ Asaf hayo ọmọ uyẹ riẹ, ọ ta kpahe uzuazọ riẹ wọhọ onya erẹ inọ: “Ukiọkọ omojọ awọ mẹ o vru no edhere.” Eme ọ wha onana ze? Ọ ruẹ inọ eware i bi woma kẹ ahwo ofruriọ gbe otu ozighi, ọ tẹ jẹ re ai ihri fiki “ewoma nọ ọ rọ kẹ ahwo omuomu.” Evaọ eriwo riẹ, ahwo omuomu “ae u bi you obọ evaọ akpọ na.” U te epanọ ọso-ilezi na o ro wo iroro agbava kpahe areghẹ nọ ọ rrọ elele edhere ẹrẹreokie.—Olezi 73:2, 3, 6, 12, 13.

Ọso-ilezi na o te kpohọ aruẹri uwou-egagọ Jihova, jẹ lẹ, re ọ ruẹse riẹ oware nọ o rrọ obaro hẹrẹ irumuomu na. Ọ ta nọ ọ gwọlọ “riẹ otọ ahwo nana,” koyehọ obaro rai. Ọ romatotọ roro didi kpahe oware nọ o te via kẹ ahwo nọ ọ jẹ re ihri na. Eme o ti te ai? O te ti vuhumu inọ ahwo nana a rrọ “eria nọ e be whra” yọ a bi ti “kri ẹraha ha.” Kọ ẹvẹ edhere nọ ọso-ilezi na ọ jẹ nya o ti ro kuhọ? Ọ ta nọ: ‘Jihova ọ te rehọ omẹ ziọ oruaro evaọ ukuhọ riẹ.’—Olezi 73:17-19, 24.

Eroro kpahe oware nọ o te via kẹ ahwo nọ a be rehọ idhere ofruriọ gbe iwhayo fe, o lẹliẹ imuẹro ọso-ilezi ga inọ ginọ emamọ edhere ọyomariẹ ọ rrọ. O ku rie họ kẹ omariẹ nọ: “Uwoma kẹ omẹ re me sikẹle Ọghẹnẹ.” Jihova Ọghẹnẹ nọ ma re bi kẹle ẹsikpobi o rẹ wha erere ze.—Olezi 73:28.

Riẹ “Edhere nọ Whọ be Nya”

Ma rẹ sae rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ iroro-ejẹ itieye na nẹnẹ re. A sae kẹ owhẹ iruo jọ nọ igho buobu i re no ze, go owhẹ họ ọkwa okpehru evaọ oria iruo, hayo zizie owhẹ kẹ ekiọthuọ utu nọ erere ologbo o re no ze. Uzẹme, nọ ohwo o te bi ru oware nọ o ri ti ru ẹdẹvo ho, ọ rẹ sai rẹro ebẹbẹ jọ. Makọ ere ghele na, kọ whọ gbẹ ruẹ inọ o rrọ oware areghẹ re whọ riẹ oware nọ o te jọ “ukuhọ” oware kpobi nọ whọ gwọlọ ru? Didi oware o rẹ sae rehọ mi owhẹ? Kọ o te gwọlọ nọ whọ nyasiọ uviuwou ra ba kpohọ oria ofa, nọ u ti ru eware jọ bẹbẹ kẹ owhẹ hayo ọrivẹ-orọo ra? Kọ u ti ru owhẹ raha oke kugbe ahwo iruo na hayo ahwo ehọtẹle hayo eva eria efa jọ evaọ idhere nọ i fo ho? Ẹkwoma ukuhọ edhere na nọ whọ rẹ kpare ovao rri, whọ te sae jẹ iroro nọ i fo. Ru lele ohrẹ Solomọn nana: ‘Riẹ edhere nọ whọ be nya.’—Itẹ 4:26.

U fo re mai kpobi ma roro didi kpahe ohrẹ yena, rekọ o mae roja kẹ izoge na re a ru onana. Ọmoha jọ o mi ividio jọ nọ ọ riẹ vevẹ inọ a jọ dhesẹ ighe ọfariẹ nọ e rẹ kpare isiuru owezẹ. Ọ ta inọ okenọ o rri ividio na no, ighe na e whẹ isiuru owezẹ fihọ iẹe oma te epanọ ọ rọ nya bru ogberẹ jọ nọ ọ jẹ rria kẹle etẹe je lele iei wezẹ. Udu u te je bru kpei, avọ awaọruọ inọ ẹsejọhọ o wo ẹyao jọ no oma ogberẹ na ze no. Oware nọ o via kẹ ọmoha na o nwane wọhọ epanọ Ebaibol i dhesẹ i rie: “Ukri hi ọ tẹ nwani lele iei, epanọ eruẹ ọ rẹ nya kpohọ oria nọ a je bi kpe ei.” Oja nana o hai te ọmoha na ha o hae jọnọ o roro kpahe ‘ukuhọ riẹ’!—Itẹ 7:22, 23.

Fi Eva họ Eka-Udhesẹ Edhere Na

Ahwo buobu a riẹ inọ o rrọ oware areghẹ hẹ re a rri eka-udhesẹ oria vo. Dede na u yoma kẹhẹ inọ evaọ uzuazọ uyero, nọ o wọhọ onya edhere na, ahwo jọ a bi rri eka-udhesẹ vo nọ a te rri nọ i kiehọ ai oma ha. Roro kpahe oware nọ ahwo Izrẹl jọ a ru evaọ oke Jerimaya. Orẹwho na o rẹriẹ ovao ku iroro-ejẹ jọ, Jihova Ọghẹnẹ ọ tẹ kẹ ae ohrẹ nọ: “Wha nọ kpahọ idhere anwae na, oria nọ emamọ edhere na ọ rọ, re wha nya eva riẹ.” Rekọ a veghe uzou jẹ ta nọ a “sae nya eva riẹ hẹ.” (Jerimaya 6:16) Eme ọ jọ “ukuhọ” owojẹ aghẹmeeyo rai na? Ahwo Babilọn a nyaze evaọ 607 B.C.E., raha Jerusalẹm je mu ahwo na kpohọ igbo.

Abọgbekẹ eka-udhesẹ nọ Ọghẹnẹ o fihọ o rẹ kẹ omai erere vievie he. Ikereakere na e ta udu họ omai awọ inọ: “Rehọ ẹroọrọsuọ ra kpobi kpahe ỌNOWO na whọ rehọ eva kpahe ẹriẹ omobọ ra ha. Eva idhere ra kpobi ọ thọrọ owhẹ ẹro ho, o ve ti ruọ idhere ra kpọvi.”—Itẹ 3:5, 6.

Unuovẹvẹ jọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai e wọhọ oka nọ a kere nọ, “Whọ Ruọ Etẹe He.” Wọhọ oriruo, Ebaibol e ta nọ: ‘Whọ ruọ edhere iruimuomu hu, whọ nya eva idhere ahwo oyoma ha.’ (Itẹ 4:14) A dhesẹ edhere enwoma otiọye na jọ nọ ma rẹ whaha evaọ Itẹ 5:3, 4: “Igbenu ekpehre aye e rẹ were wọhọ ọnyọ, ẹme unu riẹ ọ whra vi ewhri, rekọ uwhremu na o yare vi ure ọkrọta, ọ tẹ jẹ da vi ọgbọdọ akọ-ava.” Ogberẹ hayo omọfa jọ kpobi nọ a re lele wezẹ o rẹ sae were otujọ gaga. Rekọ erivo eka-unuovẹvẹ hayo izi nọ e rẹ kpọ utee uruemu o rẹ wha okpẹtu ze.

Taure whọ tẹ te jowọ ọsosuọ ruọ edhere otiọye, kake nọ oma ra nọ, ‘Bovẹ edhere nana ọ te romẹ kpohọ?’ Eroro kpahe “ukuhọ riẹ” na ọvo dede o sae thọ owhẹ no ẹruọ edhere nọ ọ rẹ sae wha ebẹbẹ ilogbo ze. Ẹyao AIDS gbe eyao efa nọ i re no igberẹ-ibro ze, udihọ nọ a gwọlọ họ, eva-ekparọ, usu nọ o rẹ raha ku ohwo, gbe obruoziẹ-iroro nọ o rẹ hai brukpe ohwo yọ usu eware nọ i re te ohwo nọ o gbabọkẹ unuovẹvẹ Ọghẹnẹ nọ e wọhọ eka-udhesẹ edhere na. Pọl ukọ na o dhesẹ ukuhọ edhere orọ ahwo nọ a re gbọfariẹ. A rẹ “reuku uvie Ọghẹnẹ hẹ.”—1 Ahwo Kọrint 6:9, 10.

“Ọnana Họ Edhere Na”

Ẹsejọ o rẹ sae jọ bẹbẹ re ma riẹ obonọ edhere jọ ọ be rọ omai kpohọ. Fikiere ma re yere Ọghẹnẹ fiki ọdawẹ nọ o wo kẹ omai nọ ọ rọ kẹ omai ọkpọvio ovevẹ. Jihova ọ ta nọ: “Ọnana họ edhere na, wha nyae.” (Aizaya 30:21) Eme ọ rrọ ukuhọ edhere nọ Jihova o bi dhesẹ kẹ omai na? Dede nọ edhere na ọ rrọ whawha yọ o dina rrọ bẹbẹ re a nyae, Jesu ọ ta nọ edhere na o kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—Matiu 7:14.

Rọ omoke kpẹkpẹe roro kpahe edhere nọ whọ rrọ obọnana. Kọ emamọ edhere na ye? Bovẹ o kpohọ? Lẹ se Jihova kẹ ọkpọvio. Rri Ebaibol, nọ o wọhọ ‘omaa udhesẹ-edhere.’ O sae jẹ tubẹ gwọlọ nọ whọ nọ mi ohwo jọ nọ ọ be daoma nya evaọ edhere Jihova Ọghẹnẹ anwẹdẹ. Nọ whọ tẹ ruẹ nọ u fo re who ku oma rẹriẹ evaọ edhere nọ whọ rrọ na, ru ere vẹrẹ vẹrẹ.

O rẹ kẹ ohwo nọ o bi kperẹ uduotahawọ nọ ọ tẹ be ruẹ eka-udhesẹ nọ e be kẹe imuẹro inọ edhere na ọ ginẹ rrọ. Nọ ọkiẹriwo uzuazọ uyero ra u te dhesẹ nọ edhere ẹrẹreokie whọ be nya na, ruabọhọ onya avọ udu. Oria edhere na nọ whọ te jọ nyaku erere nọ ọ mae rro o gbẹ rrọ obaro.—2 Pita 3:13.

Edhere kpobi o kpohọ oria jọ. Diẹse ukuhọ edhere nọ whọ be nya enẹna u ti fi owhẹ họ? U ti wo obufihọ ovuọvo kẹ owhẹ hẹ nọ who te te ukuhọ edhere na no, who je bi weri inọ, ‘Oh mẹ riẹ, ọfa mẹ hae nya!’ Fikiere, taure whọ tẹ te jowọ ofa no oria nọ who dikihẹ evaọ uzuazọ uyero ra, nọ oma ra nọ, ‘Eme ọ te jọ “ukuhọ riẹ”?’

[Etehe/Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 26]

Eme Ọ Te Jọ ‘Ukuhọ Riẹ’?

Ẹsibuobu izoge a rẹ rẹriẹ ovao dhe edawọ gbe itunyẹ re a ru eware jọ nọ ehwa rai buobu a bi ru. Eware itieye na jọ ena.

◼ Ohwo jọ ọ be kẹ owhẹ isigareti nọ who vovo.

◼ Iticha jọ nọ o wo emamọ eva kpahe owhẹ ọ be ta udu họ owhẹ awọ nọ who kpohọ yunivasiti.

◼ A zizie owhẹ kẹ epati jọ nọ idi nọ i re mu gbe ẹsejọhọ imu egaga e te jọ wowẹ.

◼ Ohwo jọ ọ ta kẹ owhẹ nọ, “Kọ who gbe fi odẹ gbe ifoto ra họ Itanẹte nọ amọfa a jẹ sai lele owhẹ ta ẹme je vi eware se owhẹ”?

◼ Ogbẹnyusu ra jọ o zizie owhẹ inọ wha gbe rri ividio jọ nọ a jọ dhesẹ ozighi hayo ọfariẹ-ogbe.

Whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe uyero utiona jọ, eme who re ru? Kọ whọ te nwani ru oware nọ a ta kẹ owhẹ na, manikọ who ti roro kpahe oware nọ o rẹ sae jọ ‘ukuhọ riẹ’? O rẹ jọ oware areghẹ re whọ nọ omara nọ: “Kọ ohwo ọ sae wọ erae họ igbama riẹ nọ ehọ riẹ e gbẹ sae tua ha? Hayo kọ ọ sae nya ehru iwowo erae nọ awọ riẹ ọ gbẹ sai kuẹhẹ?”—Itẹ 6:27, 28.