Grisi Gbe Rom A Kpomahọ Ahwo Ju
ERUKẸRE esuo nọ o zihe ruọ Uvie-Ulogbo ọ Grisi na u muhọ evaọ igbehru ọ Masidonia. Evaọ etẹe, nọ ọ vrẹ ikpe 20 no obọ, Alekzanda o te mu ẹro họ efihọ abọ ovatha-ọre. Evaọ ukpe ọ 334 B.C.E., o su egbaẹmo riẹ nya Hellenspont (Dardanelles) vrẹ, onọ o hẹriẹ Europe gbe Esia. Wọhọ “ẹkpẹ” nọ o bi duola, ahwo Griki evaọ otọ Alekzanda a te muọ eria buobu họ efikparobọ kpata kpata. (Da 7:6) Alekzanda o fi ahwo Pasia kparobọ kẹle okpẹwho ọ Troy, evaọ otọ opraprara ọ Ethẹ Granicus, o te fi ai kparobọ riẹriẹriẹ eva okpẹwho ọ Issus.
Ahwo Griki a vẹro Siria gbe Fonisia, a tẹ raha Taya nọ a wariẹe họ te emerae ihrẹ no. (Izik 26:4, 12) Alekzanda o te fi Gaza kparobọ rekọ o vu Jerusalẹm wa. (Zek 9:5) Nọ o te obọ Ijipti no, ọ tẹ fa okpẹwho ọ Alekzandria, onọ u zihe ruọ oria ekiọthuọ gbe ewuhrẹ. Nọ ọ wariẹ fa Ẹkwotọ Eyaa na zihe, ọ tẹ wariẹ fi ahwo Pasia kparobọ, eva okpẹwho Gaugamela, kẹle Ninẹve nọ a raha no.
Alekzanda ọ tẹ rọ ovao riwi ofẹ obọze ovatha-ọre re o fi Babilọn, Shushan (Susa) gbe Persepolis kparobọ—ehri isuẹsu Pasia. Ọ tẹ họre nya ẹkwotọ Pasia duwu kpata kpata, nya te Ethẹ Indus evaọ oria nọ a riẹ wọhọ Pakistan enẹna. Evaọ ikpe eree ọvo, Alekzanda o te fi abọ buobu ọrọ akpọ oke oyena kparobọ. Rekọ evaọ 323 B.C.E., nọ ọ jọ ikpe 32, uliaro u te kpei evaọ Babilọn.—Da 8:8.
Okpomahọ ahwo Griki ọ jọ gaga evaọ Ẹkwotọ Eyaa na. Ahwo jọ nọ a jọ ogbaẹmo Alekzanda vẹre a jẹ rria etẹe. Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, okuomagbe ikpewho nọ e rẹ ta Griki (Dẹkapọlis) e jariẹ. (Mt 4:25; Mak 7:31) A fa Ikereakere Hibru na fihọ ẹvẹrẹ Griki. Koine (ẹvẹrẹ Griki nọ a riẹ ziezi na) ọ jọ ẹvẹrẹ akpọ-soso nọ a rọ vaha iwuhrẹ Ileleikristi.
Uvie-Ulogbo Rom
Eme ọ jẹ via evaọ ofẹ ukiediwo-ọre na? Rom—onọ o jọ utu iwhre nọ e fa fihọ Ethẹ Tiber vẹre—o te mu ze gidigba. Uwhremu na, egba ẹmo-ofio egaga ọ Rom gbe ehri isuẹsu riẹ nọ a gba kugbe ovo i fi obọ họ kẹe fi eria nọ iletu ene ọ Alekzanda i je su na kparobọ vẹrẹ vẹrẹ. Evaọ 30 B.C.E., Uvie-Ulogbo Rom u je ghine su akpọ na, odhesẹvia ọsosuọ ọrọ ‘arao ojihẹ idudu’ nọ Daniẹl ọ ruẹ evaọ eruaruẹ na.—Da 7:7.
Uvie-Ulogbo Rom na u no Britain rite North Africa, no Abade ọ Atlantic rite Ukiekpotọ Pasia. Fikinọ uvie-ulogbo na o wariẹ Mediterenia na họ, ahwo Rom a te sei Mare Nostrum (koyehọ, Abade Mai).
Rom o kpomahọ ahwo Ju re, enọ ẹkwotọ rai ọ jọ abọjọ Uvie-Ulogbo Rom na. (Mt 8:5-13; Iruẹru 10:1, 2) Jesu ọ họ-ame je whu evaọ etoke esuo Taibiriọs Ovie-Ologbo na. Isu Rom jọ a rehọ eva-egaga kpokpo Ileleikristi rekọ a sai fi egagọ uzẹme kparobọ họ. Nọ ikpe odu ọvo gbe egba esa e vrẹ no, uvie-ulogbo na u te kie kẹ erua ọ Germany jọ nọ e rrọ abọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ahwo nọ a rẹ kwa no oria ruọ oria nọ e wọ ohọre no abọ ovatha-ọre ze.
[Udhesẹ-oria nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 26]
Uvie-Ulogbo orọ Grisi
Nọ Alekzanda o whu no, iletu ene riẹ i te je su uvie-ulogbo na soso
▪ Cassander
▫ Lysimachus
○ Ptolemy I
• Seleucus I
A2 ▪ GRISI
A2 ▪ Athẹns
A2 ▪ AKAYA
A3 ○ Sairini
A3 ○ LIBIA
B2 ▫ Byzantium
B3 ○ SAIPRỌS
B4 ○ No-amọn (Thẹbis)
C3 Palmyra (Tadmọ)
C3 ○ Gerasa
C3 ○ Filadẹlfia
C3 ○ Jerusalẹm
C5 ○ Sain
G2 • Alekzandria Margiana
Edhere ọ Alekzanda
A2 ▪ MASIDONIA
A2 ▪ Pẹla
A2 ▫ THRACE
B2 ▫ Troy
B2 ▫ Sadis
B2 ▫ Ẹfẹsọs
B2 ▫ Gordium
C2 ▫ Ankara
C3 • Tasọs
C3 • Issus
C3 • Antiọk (ọrọ Siria)
C3 ○ Taya
C4 ○ Gaza
B4 ○ IJIPTI
B4 ○ Mẹmfis
B4 ○ Alekzandria
A4 ○ Ẹtẹre ame ọ Siwa
B4 ○ Mẹmfis
C4 ○ Gaza
C3 ○ Taya
C3 ○ Damaskọs
C3 • Aleppo
D3 • Nisibis
D3 • Gaugamela
D3 • Babilọn
D3 • Shushan
E4 • PASIA
E4 • Persepolis
E4 • Pasargadae
E3 • MIDIA
E3 • Ẹkbatana
E3 • Rhagae
E3 • Hecatompylos
F3 • PARTHIA
G3 • ARIA
G3 • Alekzandria Areion
G3 • Alekzandria Prophthasia
F4 • DRANGIANA
G4 • ARACHOSIA
G4 • Alekzandria Arachosiorum
H3 • Kabul
G3 • Drapsaca
H3 • Alekzandria Oxiana
G3 • Drapsaca
G3 • BACTRIA
G3 • Bactra
G2 • Derbent
G2 • SOGDIANA
G2 • Maracanda
G2 • Bukhara
G2 • Maracanda
H2 • Alekzandria Eschate
G2 • Maracanda
G2 • Derbent
G3 • Bactra
G3 • BACTRIA
G3 • Drapsaca
H3 • Kabul
H3 • Taxila
H5 • INDIA
H4 • Alekzandria
G4 • GEDROSIA
F4 • Pura
E4 • PASIA
F4 • Alekzandria
F4 • CARMANIA
F4 • Pasargadae
F4 • Persepolis
E3 • Shushan
D3 • Babilọn
[Eria efa]
A3 KRITI
A3 AREBIA
[Ebade]
B3 Abade Mediterenia
D5 Abade Ọwawae
E4 Ukiekpotọ Pasia
G5 Abade Arebia
[Ithẹ]
B4 Naele
D3 Yufretis
D3 Taigris
G4 Indus
[Udhesẹ-oria nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 27]
Uvie-Ulogbo ọ Rom
A1 BRITAIN
A3 SPEN
B1 GERMANIA
B2 GAUL
B2 ITALI
B2 Rom
B3 Carthage
C2 ILIRIKỌM
C3 GRISI
C3 Actium
C3 Sairini
D2 Byzantium (Constantinople)
D3 ESIA MINOR
D3 Ẹfẹsọs
D3 Aleppo
D3 Antiọk (ọrọ Siria)
D3 Damaskọs
D3 Gerasa (Jarash)
D3 Jerusalẹm
D3 Alekzandria
D4 IJIPTI
[Ebade]
A2 Abade Atlantic
C3 Abade Mediterenia
C2 Abade Obiebi
C4 Abade Ọwawae
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 26]
Nọ ọ wariẹ bọ Raba no, Ptolemy II o te mu odẹ kẹe nnọ Filadelfia. A rẹ gbẹ ruẹ oria-aroza ulogbo orọ Rom nọ o raha no
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 27]
Okpẹwho ọ Dẹkapọlis orọ Gerasa (Jarash)
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 27]
Idhere ọ Rom, wọhọ ọnana nọ ọ kẹle Alepo na, e nya te Europe, North Africa, gbe Middle East. Ileleikristi a nya idhere nana nọ a jẹ vaha uzẹme Ebaibol