Ẹzọ No ‘Ẹdẹ Jihova’

“Ẹdẹ ỌNOWO na ọ rẹ ruaro avọ idudu; ono ọ rẹ sai thihiakọ riẹ?”—JOẸL 2:11.

“IDUDU”! Ere Joẹl, ọruẹaro Ọghẹnẹ, o dhesẹ ‘ẹdẹ ologbo ỌNOWO na.’ Ghele na, mai ahwo nọ i you Jihova gbe enọ i bru rie ze no evaọ omarọkẹ fiki idhe ẹtanigbo Jesu a re du guegue fiki ozọ họ nọ ẹdẹ Jihova o bi si kẹle na. O te ghinẹ jọ ẹdẹ idudu, rekọ ẹdẹ usiwo ulogbo, ẹdẹ ufuoma no eyero-akpọ omuemu onọ o lahiẹ ohwo-akpọ ikpe idu buobu no na. Evaọ irẹro ẹdẹ ọyena, Joẹl o bo se ahwo Ọghẹnẹ re a ‘were eva jẹ ghọghọ, keme ỌNOWO na o ti ru ikpeware,’ o te fi imuẹro na bae nọ: “O rẹ te via nọ ohwo nọ o se odẹ Jihova kpobi a ti siwi ei.” (NW ) Kẹsena, evaọ ọruẹrẹfihotọ Uvie Ọghẹnẹ, “otu nọ ọ vabọ ọ rẹ te jọ, wọhọ epanọ ỌNOWO na ọ tae, udevie enọ i kiọkọ na enọ ỌNOWO na o se e rẹ te jọ.”—Joẹl 2:11, 21, 22, 32.

² A re rri ẹdẹ idudu Jihova na kugbe ‘ẹdẹ Olori na’ ha ọrọ Eviavia 1:10. Orọ uwhremu na u kugbe orugba eruẹaruẹ 16 nọ a dhesẹ evaọ Eviavia uzou 1 rite 22 na. U kugbe etoke orugba eware nọ Jesu ọ ruẹaro riẹ kpobi na evaọ uyo kẹ onọ ilele riẹ: “Oke ovẹ eware nana ete via, gbe eme ọ rẹ te jọ oka [ọzino] ra gbe urere akpọ na?” ‘Emo, ohọwo, omukpahe, ẹyao, gbe ababọ uzikoko’ idudu i kpoka họ ọzino obọ odhiwu Jesu no. Nọ uweri eware enana i bi vihọ na, Jesu ọ rehọ omosasọ kẹ ahwo-akpọ nọ e be dhozọ Ọghẹnẹ no ẹkwoma ilele ọgbọna riẹ nọ o vi re a “vuẹ ovuẹ usiuwoma uvie na kẹ akpọ na kpobi, re o jọ isẹi kẹ erẹwho akpọ na kpobi.” Kẹsena, wọhọ abọ ekuhọ ẹdẹ Olori na, “urere” eyero-akpọ ọnana, ẹdẹ idudu Jihova, o vẹ bẹre lahwe. (Matiu 24:3-14; Luk 21:11) Oyena o rẹ te jọ ẹdẹ Jihova nọ a te rọ raha akpọ ogbekuo Setan no kpatakpata. ‘Ihru gbe akpọ i re ti nuhu, rekọ ỌNOWO na ọ rẹ te jọ oria adhẹzọ kẹ ahwo riẹ.’—Joẹl 3:16.

Jihova Ọ j’Owọ Evaọ Edẹ Noa

³ Eyero akpọ na nẹnẹ u tho orọ ‘edẹ Noa’ onọ u bu vi ikpe 4,000 nọ i kpemu no. (Luk 17:26, 27) Eva Emuhọ 6:5, ma se nọ: “Ọghẹnẹ ọ tẹ ruẹ nọ umuomu ohwo o ro thesiwa evaọ akpọ na, gbe iroro eva riẹ evọ avọ eyoma kẹse kẹse.” Ẹvẹ u tho akpọ inẹnẹ te! Emuemu, uvou-uthe, gbe ababọ uyoyou e vọ oria kpobi. Ẹsejọ ma rẹ sai roro nọ ogbekuo ohwo-akpọ u kiekpo re no. Rekọ eruẹaruẹ Pọl kpahe “edẹ urere na” i gbe bi ru gba ọvo: “Ahwo omuomu gbe otu eviẹhọ a re ti no eyoma ruọ onọ o mai yoma, eviẹwẹ [gbe] enọ a viẹhọ.”—2 Timoti 3:1, 13.

⁴ Kọ egagọ e hae wha ufuoma se ahwo-akpọ evaọ oke Noa? Ukpoye, o wọhọ nọ egagọ erue enọ e jọ okioye i fiba eyero ọraha na. Ọsẹ gbe oni ọsosuọ mai a kie kẹ ewuhrẹ erue ‘araomuomu ọsosuọ na, ọnọ a re se Ẹdhọ avọ Setan na.’ Evaọ oge avivẹ no Adamu, “ahwo a ro mu odẹ ỌNOWO na họ ese,” vevẹ avọ ekela. (Eviavia 12:9; Emuhọ 3:3-6; 4:26) Uwhremu na, enjẹle aghẹmeeyo, enọ e dhẹ siọ omorọkẹ Ọghẹnẹ ba riẹriẹriẹ, a tẹ whẹ ovioma ohwo họ re a ruẹsi bruẹnwae kugbe emetẹ iwoma ahwo. Eyae enana i te yẹ egwara, enọ a re se Nẹfilim, enọ i je he kpe jẹ lahiẹ ahwo. Evaọ otọ okpomahọ idhivẹri enana, ‘ohwo kpobi ọ tẹ raha edhere riẹ no evaọ otọakpọ.’—Emuhọ 6:1-12.

⁵ Rekọ uviuwou ọvo jọ o kru ẹgbakiete riẹ kẹ Jihova. Fikiere, “Noa, ọnọ ọ jọ ọvuẹovuẹ ẹrẹreokie na, jekugbe imahrẹ efa eye [Ọghẹnẹ] o siwi okenọ ọ rehọ ẹvo ze akpọ ahwo omuomu.” (2 Pita 2:5) Ẹvo ọyena o dikihẹ kẹ ẹdẹ idudu Jihova, onọ u ti kpoka họ ekuhọ eyero-akpọ ọnana gbe onọ Jesu ọ ruẹaro kpahe nọ: “Rekọ ẹdẹ ọyena gbe oke oyena ohwo ọvo ọ riẹ hẹ, makọ ikọ nọ e rọ obọ odhiwu, hayo Ọmọ dede, rekọ Ọsẹ na ọvo. Wọhọ epanọ edẹ Noa e jọ ere ẹtha Ọmọ ohwo ọ rẹ te jọ. Keme wọhọ epanọ [edẹ] eyena e jọ no re [ẹvo] ọ tẹ ze, a jẹ re, a jẹ da, a jẹ rọwo, a jẹ rehọ kẹ rọwo, rite ẹdẹ nọ Noa ọ ruọ eva okọ na, a riẹ hẹ, bẹsenọ [ẹvo] ọ rọ ze, ọ jẹ rehọ ai kpobi vrẹ, ere ẹtha Ọmọ ohwo ọ rẹ te jọ.” (Matiu 24:36-39) Oghẹrẹ eyero otiọye na ma rọ re nẹnẹ na, fikiere Jesu ọ tẹ hrẹ omai inọ ‘ma yọrọ oma, re ma jaja aro vi, re ma hae lẹ kẹse kẹse re ma ruẹse dhẹ vabọ no eware nọ e be te via na kpobi.’—Luk 21:34-36.

Uye Oziẹobro Jihova kẹ Sodọm gbe Gomora

⁶ Ikpe egba buobu nọ Ẹvo na o ku vrẹ no, okenọ emọ Noa i bu no evaọ otọakpọ na, Abraham ohwo ẹrọwọ na avọ omoni riẹ Lọt a tẹ rẹro ruẹ ẹdẹ idudu Jihova ọfa jọ. Lọt avọ uviuwou riẹ a jẹ rria evaọ okpẹwho Sodọm. Kugbe Gomora nọ o rọ ekẹloma riẹ, okpẹwho onana o duoma le no họ ọfariẹ-ogbe. O roma kẹ ilale-efe gaga re, onọ u ti kpomahọ aye Lọt uwhremu na. Jihova ọ kake ta kẹ Abraham no nnọ: “Unubo kpahọ Sodọm avọ Gomora o rẹ ruaro gbe izieraha rai ethọesiwa.” (Emuhọ 18:20) Abraham ọ lẹ Jihova re o vu ikpewho eyena wa fiki ahwo ikiẹrẹe nọ e rọ eva rai, rekọ Jihova o te whowho nnọ ọ te sae ruẹ ahwo ikiẹrẹe ikpe evaọ obei hi. Enjẹle nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze i fiobọhọ kẹ Lọt avọ emetẹ ivẹ riẹ re a dhẹ vabọ kpohọ okpẹwho Zoa nọ o rọ ekẹloma.

⁷ Kọ eme u lele i rie? Be rehọ “edẹ urere” mai na rọ wawo erọ Lọt, Luk 17:28-30 o niyẹrẹ nọ: “Ere re epanọ o jọ ẹdẹ Lọt, a jẹ re, a jẹ da, a jẹ dẹ, a jẹ [zẹ] a jẹ kọ, a jẹ bọ. Rekọ ẹdẹ nọ Lọt o no eva Sọdọm erae gbe oso-itho i te no ehru ze, i te kpe ai kpobi—ere o rẹ te jọ ẹdẹ nọ a rẹ te rehọ Ọmọ ohwo via re.” Ọraha Sodọm avọ Gomora evaọ ẹdẹ idudu Jihova ọyena o tẹ rọ unuovẹvẹ k’omai nẹnẹ evaọ oke ọzino Jesu ọnana. Oge ahwo-akpọ oke onana o “bru igberedha [no re] je fi oma rai họ urusio nọ u fori hi.” (Jud 7) Ofariẹ, oware nọ o be wha “eyao” buobu nọ Jesu ọ ruẹaro rai kẹ edẹ mai na ze họ igberẹ-ibro oke mai na.—Luk 21:11.

Izrẹl O Vu “Ofou-Owhre”

⁸ U kri hi, Jihova ọ tẹ salọ Izrẹl re ọ jọ ‘okwakwa obọdẹ evaọ udevie ahwo edekọ kpobi, . . . uvie izerẹ gbe orẹwho ọrẹri.’ Rekọ onana o roma hwa ‘urru riẹ nọ a rẹ roma totọ lele je koko ijaje riẹ.’ (Ọnyano 19:5, 6) Kọ a rehọ ọghọ kẹ obọdẹ uvẹ onana? Vievie! Uzẹme, ahwo ẹrọwọ evaọ orẹwho oyena a rehọ omarokpotọ gọe—Mosis, Samuẹle, Devidi, Jehoshafat, Hẹzikaya, Josaya, jegbe eruẹaro gbe eruẹaro-eyae omarọkẹ efa. Ghele na, orẹwho na kpobi o kare ẹrọwọ. U kri hi, uvie na o tẹ bẹre abava—Izrẹl gbe Juda. Oma rai kpobi, erẹwho ivẹ na a te duomahọ egagọ egedhọ gbe iruemu orivo Ọghẹnẹ efa erọ erẹwho ekẹloma rai.—Izikiẹl 23:49.

⁹ Didi ẹdhoguo Jihova ọ wha ze? Wọhọ epaọ anwẹdẹ, ọ kẹ unuovẹvẹ, nya lele ehri-uzi nọ Emọs ọ fodẹ: “Ọnowo ỌGHẸNẸ na o re ru oware ovo ho ajokpa nọ o dhesẹ idhere riẹ kẹ eruẹaro na, idibo riẹ.” Emọs omariẹ o whowho uye kẹ uvie ẹkpẹlobọ-ọre Izrẹl: “Kọ eme ẹdẹ Jihova o rẹ te wha tha k’owhai? Ọ rẹ te jọ ebi, orọnọ elo ho.” (Emọs 3:7; 5:18, NW ) Ofariẹ, ibe ọruẹaro Emọs, Hosia ọruẹaro na, o whowho nọ: “Keme ofou ọye a kọ, a teje vu ofou-owhre.” (Hosia 8:7) Evaọ 740 B.C.E., Jihova ọ tẹ rehọ isoja Asiria ze te raha uvie ẹkpẹlobọ-ọre Izrẹl muotọ.

Ẹkunu-Oguo Juda Oyoma kẹ Jihova

¹⁰ Jihova o te je vi eruẹaro riẹ bru uvie obọze-ọre Juda. Ghele na, ivie Juda wọhọ Manasẹ gbe ọnọ ọ rehọ ẹta riẹ, Amọn, a tẹ ruabọhọ eruo oware nọ u yoma evaọ aro Riẹ, bi kpe ‘azẹ ọhaha buobu gaga jẹ be gọ emedhọ je ruwẹ kẹ ai.’ Dede nọ ọmọ Amọn, Josaya, o ru oware nọ u kiete evaọ aro Jihova, ivie nọ i lele i rie, jegbe ahwo na, a tẹ wariẹ duoma họ emuemu oruo, fikiere ‘ỌNOWO na ọ tẹ se nọ ọ gbẹ rọ vrẹ hẹ.’—2 Ivie 21:16-21; 24:3, 4.

¹¹ Jihova ọ tẹ rọ ẹkwoma Jerimaya ọruẹaro na whowho nọ: “Eware igbunu avọ eware iyoma etọtọ a ru rai evaọ otọ na no: Eruẹaro na a be ruẹaro erue, izerẹ na a be rehọ iroro obọ rai suẹ ahwo; yọ o were ahwo mẹ nọ oye u kiehọ, rekọ ẹvẹ [wha] re ti ruẹ nọ ẹdẹ urere u te te?” Orẹwho Juda o reabe azẹ thesiwa no, yọ ahwo riẹ a gbeku no fiki ujitho, ikpakpe, ẹnwae-obro, iyeri erue, ẹnya lele eghẹnẹ efa, gbe eware etọtọ efa. Ahwo Ọghẹnẹ a zihe ruọ “uwou ijihẹ” no.—Jerimaya 2:34; 5:30, 31; 7:8-12.

¹² Jihova o whowho nọ: “Mẹ be rehọ uye no obọ ẹkpẹlobọ-ọre [Kaldia] tha, gbe ẹraha ologbo.” (Jerimaya 4:6) Fikiere, ọ tẹ rehọ Ogaga Akpọ Babilọn ze, evaọ oke oyena ‘ogbokọ akpọ na kpobi,’ o tẹ guọghọ Jerusalẹm ofogori na no gbe etẹmpol riẹ. (Jerimaya (50:23) Evaọ 607 B.C.E., lele ẹwariẹhọ ọgaga jọ, okpẹwho na o te kie kẹ ogbaẹmo ologbo Nebukadneza. ‘Ovie Babilọn o te kpe emọ Zedekaya [Ovie na], eva iraro riẹ obọ Ribla; ovie Babilọn o te je kpe ikpahwo Juda kpobi no. O te vre ibiaro Zedekaya no, ọ tẹ whẹ eba họ iẹe re a whae kpobọ Babilọn. Ahwo Kaldia a tẹ mahe uwou ovie na, avọ iwou ahwo na kpobi muotọ, a te kporo igbẹhẹ Jerusalem no. Kẹsena Nebuzaradan, oletu irọwa ovie na, ọ tẹ wha ahwo nọ i kiọkọ okpẹwho na kpo igbo eva obọ Babilọn.’—Jerimaya 39:6-9.

¹³ Ẹdẹ idudu o ghinẹ jọ! Ghele na, umutho ahwo jọ nọ i yoẹme kẹ Jihova a jọ usu ahwo nọ a siwi no ẹdhoguo ọroro ọyena. Enana i kugbe emọ Rekab nọ e rọ emọ Izrẹl he, enọ, wo ohẹriẹ no ahwo Juda, a dhesẹ ẹzi omarokpotọ gbe ẹmeoyo. Amọfa nọ a siwi họ ọwharọ ẹrọwọ na Ebẹdmẹlẹk, ọnọ o siwi Jerimaya no ọgọdọ ọloho ze, gbe okere-obe omarokpotọ Jerimaya, Barọk. (Jerimaya 35:18, 19; 38:7-13; 39:15-18; 45:1-5) Ahwo itieye na Jihova o whowho kpahe nọ: “Keme mẹ riẹ oma nọ me wo kpahe kẹ owhai, . . . ema ewoma, orọnọ eyoma ha, re mẹ kẹ owhai ẹruore obaro.” Eyaa ọyena o wo orugba ọsese evaọ 539 B.C.E., okenọ Sairọs Ovie na, ọnọ o fi Babilọn kparobọ, o siobọno ahwo Ju nọ e be dhozọ Ọghẹnẹ, a te zihe re a wariẹ bọ okpẹwho gbe etẹmpol Jerusalẹm. Ahwo nọ i no egagọ Babilọn ze no nẹnẹ gbe enọ a rehọ ziọ egagọ efuafo Jihova no a rẹ sai je rri kpobaro kpohọ oruaro ọrọ udhedhẹ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ Aparadase Jihova nọ a ti zihe ze na.—Jerimaya 29:11; Olezi 37:34; Eviavia 18:2, 4.

‘Uye Ulogbo’ Ikpe-Udhusoi Ọsosuọ

¹⁴ Joma rẹriẹ ova ku ikpe-udhusoi ọsosuọ C.E. Evaọ okioye na ahwo Ju nọ a zihe ze no a tẹ wariẹ kie no ẹrọwọ na no. Jihova o te vi Ọmọ ọvuọvo riẹ ziọ otọakpọ re ọ jọ Ọnọ a Wholo, hayo Mesaya na. Evaọ etoke ikpe 29 rite 33 C.E., Jesu ọ tẹ ta usiuwoma nya ẹkuotọ Izrẹl kpobi duwu, be ta nọ: “Wha kuevarẹriẹ, keme uvie odhiwu o kẹle ino.” (Matiu 4:17) Ofariẹ, o koko je wuhrẹ ilele re a lele iei whowho usiuwoma Uvie na. Kọ didi uyo isu ahwo Ju a kẹ? A rri Jesu vo a tẹ thọ uzi nọ u yoma thesiwa okenọ a ru re o whu uwhu oja evaọ ehru ure na. Jihova o te le ahwo Ju na n’oma wọhọ ahwo riẹ. Whaọ, ẹsiọ orẹwho yena o rọ bẹdẹ bẹdẹ.

¹⁵ Evaọ ẹdẹ Pẹntikọst 33 C.E., Jesu nọ ọ kparoma ze no na o te ku ẹzi ọfuafo ku, onana o tẹ kẹ ilele riẹ ẹgba re a t’ẹme evaọ evẹrẹ kẹ ahwo Ju gbe enọ i kurẹriẹ no nọ i koko oma họ idudhe. Be t’ẹme kẹ ogbotu na, Pita ukọ na o te whowho nọ: “Jesu ọvo ọnana nọ Ọghẹnẹ ọkpare i tovrẹ na, ọ ye mai kpobi a rọ isẹi riẹ na. . . . Ajọ ekru Izrẹl kpobi a riẹ re umu ai ẹro nọ Ọghẹnẹ o ru Jesu ọvo ọ nana nọ wha kare [veghe] na họ Ọnowo gbe Kristi.” Ẹvẹ ahwo Ju eruọzewọ a ru? O “jọ obọ eva yawae,” a te kurẹriẹ no izieraha rai, a tẹ họ-ame. (Iruẹru 2:32-41) Usiuwoma ota Uvie na u te vihọ, yọ evaọ ikpe 30 o tẹ kẹre te “enọ a ma kpobi evaọ akpọ na.”—Ahwo Kọlọsi 1:23.

¹⁶ Oke u te no re Jihova o gu ahwo riẹ nọ ọ se no ẹdhọ, emotọ Izrẹl. Idu buobu, no erẹwho kpobi ze evaọ akpọ oke yena, a te zurie ruọ ukoko Ileleikristi na a tẹ jẹ rehọ ẹzi wholo ai wọhọ ‘Izrẹl ẹzi Ọghẹnẹ.’ (Ahwo Galesha 6:16) Ahwo Ju evaọ okioye na a kie ruọ edhere omukpahe gbe ozighi ẹkuẹko egagọ no. Wọso oware nọ Pọl o kere vẹre kpahe ‘omarokpotọ kẹ enọ a kẹ udu na,’ a te keke aro fihọ wọso ogaga ahwo Rom nọ o je su ai. (Ahwo Rom 13:1) Ababọ avro Jihova ọ kpọ eware nọ i lele i rie. Evaọ ukpe ọ 66 C.E., egbaẹmo Rom evaọ otọ Gallus Oletu na a tẹ wọ ohọre ze te wariẹ Jerusalẹm họ. Egbaẹmo Rom na a vẹ ruọ okpẹwho na te epanọ a rọ tọ ugbẹhẹ etẹmpol na lafi. Epanọ ikuigbe Josephus u dhesẹ, uye u ghine te okpẹwho gbe ahwo na.a Rekọ idudhe na isoja na a tẹ họrọ zihe. Onana o tẹ kẹ ilele Jesu uvẹ re a ‘dhẹ kpohọ obọ igbehru,’ wọhọ epanọ ọ k’ohrẹ evaọ eruẹaruẹ riẹ nọ a kere eva Matiu 24:15, 16.

¹⁷ Rekọ, ẹvọvọ ẹdhoguo Jihova evaọ ekuhọ uye na o gbẹ rọ obaro. Evaọ 70 C.E., egbaẹmo ahwo Rom, enẹna evaọ otọ Titus Oletu na, a te zihe ziọ ohọre na. Oke onana a du riemu hu! Ahwo Ju na, enọ i tube mu omomarai ẹmo họ efi no, a sae za ahwo Rom dhe vievie he. A tẹ raha okpẹwho na gbe etẹmpol riẹ muotọ. Bu vi ima ahwo Ju nọ e dọ fihọ no e ruẹ uye je whu, iri nọ a gbolo fihọ otafe unuẹthẹ okpẹwho na i bu te 600,000. Nọ okpẹwho na u kie no, a te mu ahwo Ju 97,000 kpohọ igbo, ibuobu rai a te ti whu evaọ ohọre ezaharo. Evaọ uzẹme, ahwo nọ a zọ kpobi evaọ ikpe uye oyena họ Ileleikristi ẹmeoyo enọ e dhẹ kpohọ obọ igbehru fa Jọdan vrẹ.—Matiu 24:21, 22; Luk 21:20-22.

¹⁸ Fikiere, eruẹaruẹ ologbo Jesu kpahe “urere akpọ na” o wo orugba ọsosuọ riẹ no, nọ u kuhọ evaọ ẹdẹ Jihova nọ ọ rọ kẹ orẹwho Ju aghẹmeeyo uye evaọ 66 rite 70 C.E. (Matiu 24:3-22) Ghele na, oyena o rọ uwoho “ẹdẹ ologbo avọ idudu ỌNOWO na,” uye urere nọ u bi ti hwẹ ruru akpọ na kpobi kẹle na. (Joẹl 2:31) Ẹvẹ whọ sae ‘rọ zọ’? Uwuhrẹ n’otha na o te ta.

[Footnotes]

Enọ Ọkiẹkpemu

◻ Ẹvẹ ‘ẹdẹ Olori na’ o ro tho “ẹdẹ ỌNOWO na”?

◻ Ma tẹ kiẹ edẹ Noa riwi, didi unuovẹvẹ ma rẹ kezọ kẹ?

◻ Ẹvẹ Sodọm avọ Gomora a rọ rọ ozọ-usio ọgaga k’omai?

◻ Amono a siwi evaọ ‘uye ulogbo’ ikpe-udhusoi ọsosuọ na?

[Study Questions]

1. Fikieme ‘ẹdẹ idudu ỌNOWO na’ o jẹ te jọ oke oghọghọ?

2. Evaọ orugba ẹjiroro Ọghẹnẹ, eme ọ te via (a) evaọ ‘ẹdẹ Olori na’ (b) eva “ẹdẹ ỌNOWO na”?

3. Ẹvẹ eyero inẹnẹ i ro tho erọ edẹ Noa?

4. Didi okpomahọ egagọ erue i wo evaọ oke anwae?

5. Kpahe eware nọ e jọ edẹ Noa via, didi ohrẹ unuovẹvẹ Jesu ọ k’omai?

6, 7. (a) Eme a rehọ eviavia oke Lọt dhesẹ? (b) Unuovẹvẹ uvevẹ ovẹ onana o k’omai?

8. Ẹvẹ Izrẹl a koko ọvọ kugbe Jihova te?

9. Ẹvẹ Jihova o ro gu uvie erua-ikpe aghẹmeeyo na ẹdhọ?

10, 11. (a) Fikieme Jihova ọ jẹ se nọ ọ rẹ rọ vrẹ Juda ha? (b) Eware etọtọ vẹ i gbe orẹwho na ku?

12. Ẹvẹ Jihova ọ rọ kẹ Jerusalẹm oyoma na uye?

13. Amono a siwi evaọ ẹdẹ Jihova ọrọ 607 B.C.E., kọ fikieme?

14. Fikieme Jihova ọ jẹ se Izrẹl riẹriẹriẹ?

15. Eme ahwo Ju enọ i kurẹriẹ a wo uvẹ ru?

16. Ẹvẹ Jihova ọ rọ kpọ eware nọ i su kpohọ ẹdhoguo obrukpe riẹ kpahe emotọ Izrẹl?

17, 18. (a) Uye vẹ Jihova o ro gu ahwo Ju uvi ẹdhoguo? (b) Ahwo vẹ a ‘zọ,’ kọ eme onana u dhesẹ?

[Pictures on page 7]

Jihova ọ thọ iviuwou Noa avọ Lọt, jegbe evaọ 607 B.C.E. gbe 70 C.E.