A Mukpahe Ai Fiki Ẹrọwọ Rai

“Ahwo kpobi a re ti mukpahe owhai fiki odẹ mẹ.”—MATIU 10:22.

1, 2. Kọ whọ rẹ sae fodẹ eware jọ nọ e via nọ Isẹri Jihova a thihakọ rai no fiki ẹrria lele ẹrọwọ egagọ rai?

A REHỌ iporisi mu ọhreki oruọzewọ jọ evaọ ukoliko Kriti unuẹse buobu a tẹ jẹ rehọ iẹe ziọ ekọto Griki ẹse buobu. Evaọ oma riẹ kpobi, ọ jọ uwou-odi vi ikpe ezeza, nyasiọ aye gbe emọ isoi riẹ ba. Evaọ Japan, a le ọmọ-isukulu ikpe 17 jọ no isukulu, dede nọ o wo uruemu ezi jẹ reobe vi emọ 42 nọ e rọ eklase riẹ. Evaọ France, a le ahwo buobu no iruo rai, dede nọ a riẹ rai ziezi wọhọ ahwo nọ a se iruo rai gboja gaga. Eme o thoma evaọ usu eware esa enana nọ e via na?

² Ahwo nọ eware enana e via kẹ kpobi na yọ Isẹri Jihova. “Emuemu” vẹ a ru? Oruthọ rai kpobi họ, ẹrria lele orọwọ egagọ rai. Evaọ ẹmeoyo kẹ iwuhrẹ Jesu Kristi, ọhreki na ọ jẹ ghale ẹrọwọ riẹ kugbe amọfa. (Matiu 28:19, 20) A lele uzi anwae Grisi jọ bae, onọ o rehọ usiuwoma ota wọhọ uzioraha ulogbo. A le ọmọ-isukulu na no isukulu fikinọ iroro riẹ nọ Ebaibol i wuhrẹ no e kẹ riẹ uvẹ hẹ re o dhomahọ ewuhrẹ ọgbahọ kendo (ohọre ọgbọdọ Japan). (Aizaya 2:4) Yọ a ta kẹ ahwo nọ a le no iruo rai evaọ France na nnọ oware nọ a bi ro le ai no iruo họ a ta nọ ae Isẹri Jihova.

3. Fikieme uye nọ a rẹ jọ obọ amọfa ruẹ o jẹ rọ oware aghẹruẹ kẹ Isẹri Jihova jọ?

³ Eware egaga eyena yọ oriruo eware nọ Isẹri Jihova a thihakọ rai no evaọ erẹwho jọ kẹle na. Rekọ, rọ kẹ ibuobu Isẹri Jihova, ọthobọ gheghe a rẹ rọ ruẹ uye ogaga evaọ obọ amọfa. A jọ akpọ na soso riẹ ahwo Jihova kẹ uvi uruemu rai—uruemu nọ a sae rọ ruẹ uvumọ oware kru dhobọ rọ nwai oma ha. (1 Pita 2:11, 12) A rẹ gbẹgwae oyoma ha hayo ru ozighi hi. (1 Pita 4:15) Ukpoye, a be daoma rria lele ohrẹ Ebaibol na re a kaki yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, jẹ rọ kẹ egọmeti na. A rẹ hwa osa-uzou nọ uzi na o gwọlọ jẹ daoma “lele ahwo kpobi ria dhedhẹ.” (Ahwo Rom 12:18; 13:6, 7; 1 Pita 2:13-17) Evaọ iruo ewuhrẹ Ebaibol rai, a be tudu họ ahwo awọ re a koko uzi, re a jọ kpatiẹ evaọ uviuwou, je sioma no egbegbe. Egọmeti buobu a jiri rai no fikinọ a bi koko uzi. (Ahwo Rom 13:3) Ghele na, wọhọ epanọ edhe-ẹme emuhọ na u dhesẹ, ahwo buobu a wọso ai no—evaọ ekwotọ jọ, egọmeti ọ tubẹ whaha iruo rai no dede. Kọ onana u re gb’omai unu?

‘Osa’ ọ Ọkwa-Olele

4. Wọhọ epanọ Jesu ọ ta, eme ohwo o re rẹro nọ o te zihe ruọ olele riẹ no?

⁴ Jesu Kristi o dhesẹ oware nọ o gwọlọ re a jọ olele. “Odibo ọrẹ ro vi Olori riẹ hẹ,” ere ọ ta kẹ ilele riẹ. “Re a te kpokpo mẹ, a re kpokpo owhai re.” A mukpahe Jesu “gheghe.” (Jọn 15:18-20, 25; Olezi 69:4; Luk 23:22) Ilele riẹ a rẹ sai rẹro epọvo na re—omukpahe gheghe. Bu vi ẹsiẹvo, ọ vẹvẹ e rai unu nọ: “Ahwo kpobi a re ti mukpahe owhai.”—Matiu 10:22; 24:9.

5, 6. (a) Fikieme Jesu ọ jẹ kpakpa ilele obaro riẹ re a ‘kele araha’ na? (b) Kọ eme jabọ o gbẹ k’omai idhọvẹ hẹ nọ ma tẹ nyaku ọwọsuọ?

⁵ Fikiere, Jesu ọ kpakpa ilele obaro riẹ nọ a ‘kele araha’ ọkwa-olele. (Luk 14:28) Fikieme? Orọnikọ re a jiroro sọ a rẹ jọ olele riẹ hayo a rẹ jọ họ họ, rekọ re a gbaemu re a ria lele oware nọ o gwọlọ. Ma rẹ ruẹrẹ oma kpahe re ma thihakọ edawọ gbe ọbẹwẹ nọ uvẹ-ọghọ oyena o rẹ wha ze. (Luk 14:27) Ohwo ọvo ọ gba omai họ họ re ma gọ Jihova wọhọ ilele Kristi. U no omai eva ze; o tẹ jẹ rọ iroro nọ ma jẹ avọ eriariẹ. Ma riẹ no emuhọ ze nnọ fiba eghale nọ ma ti wo evaọ ẹruọ usu omarọkẹ kugbe Ọghẹnẹ, “a re ti mukpahe” omai. Fikiere o rẹ k’omai idhọvẹ hẹ nọ ma tẹ nyaku ọwọsuọ. Ma ‘kele araha’ na no, ma tẹ jẹ ruẹrẹ oma kpahe no re ma hwae.—1 Pita 4:12-14.

⁶ Eme ọ rẹ suẹe ze nọ ahwo jọ, kugbe egọmeti, a jẹ gwọlọ wọso Ileleikristi uzẹme? Rọ kẹ uyo na, u re fiobọhọ re ma kiẹ eko egagọ ivẹ ikpe-udhusoi ọsosuọ C.E. na riwi. A mukpahe ivẹ na—rekọ kẹ ẹjiroro sasa.

Enọ I Mukpahe Amọfa gbe Enọ Amọfa A Mukpahe

7, 8. Didi iwuhrẹ i dhesẹ omukpahe ahwo orẹwho Egedhọ, kọ didi uruemu ahwo Ju a wo fiki onana?

⁷ Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ C.E., Izrẹl ọ jọ otọ esuo ahwo Rom, yọ egagọ ahwo Ju o jọ obọ okienyẹ isu wọhọ ikere-ebe gbe ahwo Farisi na. (Matiu 23:2-4) Isu egeva enana a rehọ Uzi Mosis na kpahe omasino erẹwho efa a tẹ rẹriẹ ai fihọ epanọ a re ro mukpahe ahwo nọ e rọ ahwo Ju hu. Fikiere, a tẹ te bọ egagọ nọ i mukpahe ahwo erẹwho Egedhọ, fikiere, o tẹ lẹliẹ ahwo erẹwho Egedhọ mukpahe ae.

⁸ O jọ bẹbẹ hẹ re isu egagọ Ju a ta usiuwoma kpahe omukpahọ ahwo erẹwho Egedhọ, keme ahwo Ju eva oke oyena a rri ahwo erẹwho Egedhọ fihọ ahwo etọtọ. Isu egagọ na a wuhrẹ nnọ aye ohwo Ju ọvo ọ rẹ jọ kugbe ahwo orẹwho Egedhọ họ, keme “a rri rai fihọ ahwo ọfariẹ-ogbe.” Ọzae ohwo Ju ọvo o re “lele ai jọ họ keme a rri rai fihọ enọ i re kpe azẹ ọhaha.” A rẹ kaobọ te ame-ivie arao nọ ohwo orẹwho Ọgẹdhọ o se he keme ohwo Ju ọ jọ etẹe re ọ ruẹ epanọ a ro se ame-ivie na ha. Ẹkwoma ogaga isu rai, ahwo Ju na a te ti wo omohẹriẹ gbe omasino.—Wawo Jọn 4:9.

9. Eme ewuhrẹ isu ahwo Ju o wha ze kpahe enọ e rọ ahwo Ju hu?

⁹ Iwuhrẹ itieye na kpahe enọ e rọ ahwo Ju hu o wha udhedhẹ fihọ udevie ahwo Ju gbe erọ erẹwho Egedhọ họ. Ahwo orẹwho Egedhọ a tẹ rehọ ahwu Ju wọhọ enọ i mukpahe ahwo-akpọ edekọ. Ogbiku ohwo Rom na Tacitus (ọnọ a yẹ ole 56 C.E.) ọ ta kpahe ahwo Ju nnọ “a rehọ evegaga mukpahe ahwo-akpọ edekọ.” Tacitus ọ tẹ jẹ ta nọ ahwo orẹwho Egedhọ nọ i kurẹriẹ ziọ egagọ ahwo Ju a rẹ siọ orẹwho rai je rri uviuwou gbe egbẹnyusu rai vo. Evaọ oma riẹ kpobi, ahwo Rom a je thihakọ kẹ ahwo Ju na, keme a jọ gaga fiki ubuotu rai. Rekọ ọkparesuọ ahwo Ju evaọ 66 C.E. o tẹ lẹliẹ ahwo Rom dhesẹ oware kẹ ae avọ obọ ogaga, nọ u su kpohọ ọraha Jerusalẹm evaọ 70 C.E.

10, 11. (a) Didi oyerikugbe erara Uzi Mosis na o gwọlọ? (b) Eme ma wuhrẹ no oware nọ o via kẹ egagọ Ju ze?

¹⁰ Ẹvẹ eriwo erara otiọye na o rọwo kugbe oghẹrẹ egagọ nọ Uzi Mosisi na o gwọlọ te? Uzi na o ta nọ a siomano erẹwho na, rekọ ẹjiroro riẹ họ re o thọ emọ Izrẹl, maero kọ egagọ efuafo rai. (Joshua 23:6-8) Makọ ere, Uzi na o gwọlọ nọ a rọ uvi-ẹdhoguo gbe emamọ eva yeri kugbe erara na gbe nnọ a dede ai rehọ—thakpinọ a keke aro fihọ ghẹmeeyo kẹ izi Izrẹl he. (Iruo-Izerẹ 24:22) Ẹkwoma ẹfẹnẹno ẹjiroro areghẹ nọ o rọ Uzi na kpahe erara, isu egagọ Ju erọ edẹ Jesu a tẹ te wha egagọ nọ i re mukpahe amọfa haro, a tẹ jẹ rọ ere mukpahe iẹe. Evaọ ekuhọ riẹ, orẹwho ahwo Ju ikpe-udhusoi ọsosuọ na a te ku aruoriwo Jihova fiẹ.—Matiu 23:38.

¹¹ Kọ ma rẹ sae jọ onana wuhrẹ oware jọ? E. Uruemu omoya nọ u re rri amọfa nọ a wo ẹrọwọ egagọ mai hi vo o rọwo kugbe egagọ efuafo Jihova gbagba ha, yọ o rẹ were iẹe he. Roro kpahe Ileleikristi ẹrọwọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ. A mukpahe enọ e rọ Ileleikristi hi hi, yọ a kpare suọ Rom hu. Ghele na, a “mukpahe” ai. Fikieme? Kọ amono a mukpahe ai?

Ileleikristi Ọsosuọ—Amono A Mukpahe Ae?

12. Ẹvẹ o jẹ rọ vevẹ no Ikereakere na ze nnọ Jesu ọ gwọlọ re ilele riẹ a wo iroro owowa kpahe enọ e rọ Ileleikristi hi?

¹² O rọ vevẹ no iwuhrẹ Jesu ze inọ ọ gwọlọ re ilele riẹ a wo eriwo owowa kpahe enọ e rọ Ileleikristi hi. Evaọ abọdekọ riẹ, ọ ta nọ ilele riẹ a siomano akpọ na—koyehọ, a rẹ siọ uruemu nọ o wọso idhere ikiẹrẹe Jihova. A rẹ hẹrioma no eme nọ i w’obọ kpahe ẹmo gbe esuo. (Jọn 17:14, 16) Evaọ abọdekọ riẹ, ukpenọ ọ rẹ ta nọ a mukpahe enọ e rọ Ileleikristi hi, Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ re a “you ewegrẹ rai.” (Matiu 5:44) Pọl ukọ na ọ kpakpa Ileleikristi nọ: “Ohọwo u te bi kpe ọwegrẹ ra, whọ kuẹe; otẹrọnọ uruame u bi kpei, kẹe ame da.” (Ahwo Rom 12:20) Ọ tẹ jẹ ta kẹ Ileleikristi re a “ru iruo ezi kẹ ahwo kpobi.”—Ahwo Galesha 6:10.

13. Fikieme isu egagọ Ju na a jẹ wọso ilele Kristi tere?

¹³ Ghele na, ilele Kristi a tẹ te ruẹ nọ a “mukpahe” ai no abasa ze. Orọ ọsosuọ họ isu egagọ ahwo Ju. Agbẹta nọ a rọ kaki fiẹrohọ Ileleikristi na! Ileleikristi na a rri ẹfuọ gbe ẹgbakiete kpehru gaga, a tẹ jẹ rehọ ọwhọ ọgaga vuẹ ovuẹ nọ o rẹ kẹ ẹruore. Idu buobu a te kurẹriẹ no egagọ Ju nya e ruọ Egagọ-Ileleikristi. (Iruẹru 2:41; 4:4; 6:7) Rọ kẹ isu egagọ ahwo Ju na, oware nọ ilele i Ju Jesu e rọ kpobi họ ikọ-erue! (Wawo Iruẹru 13:45.) Isu evedha enana a roro nọ Egagọ-Ileleikristi e be raha uruemu anwae rai. Whaọ, o tubẹ se oghẹrẹ nọ a rri ahwo orẹwho Egedhọ na! No 36 C.E. vrẹ, ahwo orẹwho Egedhọ a sae jọ Ileleikristi, ghale ẹrọwọ ọvo na jẹ reawere uvẹ-ọghọ ọvo na wọhọ Ileleikristi ahwo Ju.—Iruẹru 10:34, 35.

14, 15. (a) Fikieme egedhọ i je mukpahe Ileleikristi? Kẹ oriruo jọ. (b) Ẹko avesa vẹ o “mukpahe” Ileleikristi ọsosuọ?

¹⁴ Orọ avivẹ, Ileleikristi a ruẹ omukpahe egedhọ. Wọhọ oriruo, evaọ Ẹfẹsọs anwae, ebabọ aruẹri isiliva ọrọ ẹdhọ-aye na Atẹmis o jọ iruo erere logbo. Rekọ okenọ Pọl ọ jọ obei ta usiuwoma, ahwo Ẹfẹsọs buobu a te kurẹriẹ, kiemu ku egagọ Atẹmis. Avọ eki rai nọ o bi ti kie no, idhogu-isiliva na a tẹ wha ozighi ze. (Iruẹru 19:24-41) Oware ovona o via evaọ okenọ Egagọ-Ileleikristi e vaha ruọ Bithinia (nọ ọ rọ ẹkpẹlobọ-ukiediwo-ọre Turkey nẹnẹ). U kri hi nọ a kere Ikereakere Griki Ileleikristi na re no, osu Bithinia, Pliny ọrọ Ọmaha, ọ tẹ n’iyẹrẹ nnọ a nyasiọ etẹmpol egedhọ ba ofofe gbe nnọ emuore erao nọ a re ro dheidhe i kie gaga. A fo Ileleikristi—je kpokpo ai—keme egagọ rai e siọ idheidhe erao gbe emedhọ. (Ahwo Hibru 10:1-9; 1 Jọn 5:21) U re vevẹ, ẹvaha Egagọ-Ileleikristi u kpomahọ isiuru ahwo kpahe ẹdhọgọ, yọ ahwo nọ eki gbe igho rai i vru a tẹ wọ suẹe.

¹⁵ Orọ avesa, ahwo Rom nọ i bi thokpuru isuẹsu a “mukpahe” Ileleikristi. Eva oke ọsosuọ, ahwo Rom a riẹ Ileleikristi na wọhọ ẹko egagọ ọsese nọ a wo ọwhọ thomawa. Rekọ u kri hi, re ohwo ọ jọ Oleleikristi ọvo u te oware nọ a re ro kpe ohwo. Fikieme a je ro kpokpo je kpe ahwo oruọzewọ nọ i bi yere uzuazọ Ileleikristi?

Ileleikristi Ọsosuọ—Fikieme Ahwo Rom A je Mukpahe Ae?

16. Idhere vẹ Ileleikristi a rọ hẹrioma no akpọ na, kọ eme jabọ onana o jẹ wha ẹbẹbẹ se ai kugbe ahwo Rom?

¹⁶ Orọ ọsosuọ, ahwo Rom a mukpahe Ileleikristi fiki ẹrria lele ẹrọwọ egagọ rai. Wọhọ oriruo, a kẹnoma no akpọ na. (Jọn 15:19) Fikiere a rehọ ọkwa esuo ho, yọ a se iruo isoja. Fikiere, a tẹ “rehọ ae wọhọ ahwo nọ a wo isiuru kẹ akpọ na ha, a tẹ jẹ rọ ahwo nọ a fioka ha kẹ iruẹru uzuazọ kpobi,” ere ogbiku na Augustus Neander ọ ta. Omasino akpọ na u te je dhesẹ ẹwhaha idhere emuemu akpọ ogbekuo ahwo Rom. “Ikegbe esese erọ Ileleikristi na e jẹ rehọ ẹkpatiẹ gbe ẹfuọ rai kpokpo iroro akpọ egedhọ na nọ isiuru o jọ azẹ rai na,” ere ogbiku na Will Durant ọ ta. (1 Pita 4:3, 4) Ẹkwoma ekpokpo gbe ekpe Ileleikristi, ahwo Rom a roro nọ a ti ruru unu Ileleikristi na.

17. Eme o dhesẹ nọ usiuwoma ota Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ u ruiruo?

¹⁷ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na a jẹ ta usiuwoma Uvie Ọghẹnẹ avọ ọwhọ aruọwha. (Matiu 24:14) Oware wọhọ 60 C.E., Pọl ọ sae ta nọ a vuẹ emamọ usi na “kẹ enọ a ma kpobi evaọ akpọ na” no. (Ahwo Kọlọsi 1:23) Eva ekuhọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na, ilele Jesu a jọ Uvie Rom kpobi ru ilele no—evaọ Esia, Europe, gbe Africa! Makọ ejọ nọ “e rọ uviuwou Siza” dede a zihe ruọ Ileleikristi.a (Ahwo Filipai 4:22) Usiuwoma ota ọwhọ onana o wha evedha ze. Enẹ Neander ọ ta: “Ileleikristi a bẹbẹ ruọ udevie ahwo ọkwa kpobi, a tẹ tubẹ gwọlọ rehọ ẹta egagọ orẹwho na.”

18. Fikieme eva kpobi nọ a jẹ rọ gọ Jihova o rọ lẹliẹ Ileleikristi na jọ ewegrẹ kugbe egọmeti Rom?

¹⁸ Ilele Jesu a rehọ oma kẹ Jihova riẹriẹriẹ. (Matiu 4:8-10) Ẹsejọhọ abọ egagọ rai ọnana ọ mae lẹliẹ ai wo ẹbẹbẹ kugbe ahwo Rom na. Ahwo Rom a jẹ lọhọ obọ kẹ egagọ efa, thakpinọ ahwo egagọ na a re je w’obọ kugbe osu na nọ a rẹ gọ. Ileleikristi ọsosuọ na a rẹ sae dhomahọ egagọ itieye na ha. A rri oma rai nnọ a ti guọvunu kẹ udu-esuo nọ ọ mai kpehru vi Ubrotọ Rom na, Jihova Ọghẹnẹ. (Iruẹru 5:29) Fikiere, epanọ Oleleikristi o wou uruemu te kẹhẹ, a rẹ rehọ iẹe wọhọ ọwegrẹ Ubrotọ na.

19, 20. (a) Amono a mae wha ọtaraha nọ a vaha kpahe Ileleikristi ẹrọwọ na ze? (b) Eme erue vẹ a ta fihọ Ileleikristi na uzou?

¹⁹ Ẹjiroro ọfa jọ ọ riẹ nọ akpọ Rom o ro “mukpahe” Ileleikristi ẹrọwọ: Ẹme oyoma nọ a ta fihọ ai uzou kpobi a rọwo e riẹ vẹrẹ vẹrẹ, yọ isu egagọ ahwo Ju a jẹ mae wha eme na ze. (Iruẹru 17:5-8) Ole ukpe 60 hayo 61 C.E., okenọ Pọl ọ jọ evaọ Rom jẹ hẹrẹ ẹdhoguo ọ Nero osu na, ikpahwo Ju a ta kpahe Ileleikristi nọ: “Otu ọnana, ma riẹ nọ koria koria a jẹ rọ ẹme oyoma riẹ ẹta.” (Iruẹru 28:22) Ababọ avro, Nero o yo eme iyoma kpahe ai no. Evaọ 64 C.E., okenọ a fo ẹe fiki erae nọ e to Rom, Nero ọ tẹ wọ ẹme na fihọ uzou Ileleikristi nọ a be ta eme iyoma kpahe anwẹdẹ na. Onana o tẹ wha ukpokpoma ulogbo ze nọ a rọ gwọlọ kpe Ileleikristi muotọ.

²⁰ Eku nọ a jẹ gbahọ Ileleikristi na uzou e jọ erue koikoi gbe ẹjẹlẹ erọwọ rai. Fikinọ a be gọ Ọghẹnẹ ọvo jẹ siọ ẹgọ osu na, a tẹ ta nnọ a rọwo Ọghẹnẹ hẹ. Nọ iviuwou egedhọ jọ a jẹ wọso imoni Ileleikristi rai na, a tẹ bọwo Ileleikristi ota nnọ a be raha iviuwou. (Matiu 10:21) A ta erue fihọ ai uzou inọ a rẹ re ahwo, ota nọ ahwo jọ a bọwo e rai nọ u no orithọ ọrọ eme nọ Jesu ọ ta evaọ etoke Emu Owọwọ Olori na.—Matiu 26:26-28.

21. Ẹjiroro ivẹ vẹ a ro “mukpahe” Ileleikristi?

²¹ Fikiere, ugogo ẹjiroro ivẹ akpọ Rom o ro “mukpahe” Ileleikristi ẹrọwọ: (1) ẹrọwọ gbe uruemu Ebaibol rai, gbe (2) ota nọ a bọwo e rai. Makọ oware nọ o wha riẹ ze kpobi, ẹjiroro ọvo jọ ọ jọ otu ọwọsuọ na udu—evoho Egagọ-Ileleikristi. Dede na, enọ e ghinẹ jọ emu ọ ukpokpoma Ileleikristi na họ otu ọwọsuọ nọ i wo ogaga vi ahwo gheghe, egaga ẹzi imuomu nọ a rẹ ruẹ hẹ.—Ahwo Ẹfẹsọs 6:12.

22. (a) Didi oriruo o dhesẹ nọ Isẹri Jihova a be daoma “ru iruo ezi kẹ ahwo kpobi”? (Rri etehe evaọ ẹwẹ-obe avọ 22.) (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme n’otha?

²² Wọhọ Ileleikristi ọsosuọ na, a jọ ekwotọ sa-sa “mukpahe” Isẹri Jihova no evaọ ọgbọna. Ghele na, Isẹri na a mukpahe enọ e rọ Isẹri hi hi; yọ a re jọ ehri enọ e be wọso egọmeti ẹdọvo ho. Ukpoye, a jọ akpọ soso riẹ ae kẹ edhesẹ uyoyou rai nọ u kpehru vi ezadhe uyerakpọ, ovioma, gbe uyẹ. Kọ eme ọ soriẹ ze nọ a bi ro kpokpo ai? Kọ didi owọ a be jẹ kẹ ọkparesuọ? Ma te t’ẹme kpahe enọ enana evaọ uzoẹme n’otha.

[Footnotes]

Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?

◻ Fikieme Jesu ọ jẹ kpakpa ilele obaro riẹ re a kele araha ọkwa-olele na?

◻ Ẹvẹ eriwo odode enọ e rọ ahwo Ju hu u kpomahọ egagọ ahwo Ju, kọ eme ma wuhrẹ no onana ze?

◻ Eria esa vẹ Ileleikristi ẹrọwọ ọsosuọ a wo ọwọsuọ no ze?

◻ Fiki igogo ẹjiroro vẹ ahwo Rom a ro “mukpahe” Ileleikristi ọsosuọ?

[Box on page 22]

‘ERUO OWARE NỌ U WOMA KẸ AHWO KPOBI’

Isẹri Jihova a be daoma yoẹme kẹ uthubro Ebaibol na re a “ru iruo ezi kẹ ahwo kpobi.” (Ahwo Galesha 6:10) Evaọ oke odubẹ, uyoyou ọrivẹ o rẹ wọ ai fiobọhọ kẹ enọ e rọwo eriwo egagọ rai hi. Wọhọ oriruo, evaọ etoke okpẹtu evaọ Rwanda evaọ 1994, Isẹri nọ i no obọ Europe ze a rehọ unevaze kpohọ Africa re a fiobọhọ. A tẹ ruẹrẹ ahwo na fihọ ivuẹ ziezi gbe ẹsipito re a ruẹsi fiobọhọ. A rehọ ẹrupre dhẹ emuore buobu, emuẹgọ, gbe eblankẹte ze. Ahwo nọ a rehọ eware na fiobọhọ kẹ e rehọ akwasa bu vi unu Isẹri na evaọ oria oyena.

[Picture on page 20]

Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na a ta usiuwoma na avọ ọwhọ ọwhawha