Okevẹ Odu-ikpe Avesa Na O Ti Ro Muhọ?

KỌ WHO yo ẹme na no inọ odu-ikpe avesa na o ti muhọ evaọ ukpe 2000 na ha rekọ evaọ 2001? Ahwo nọ a t’ere a dina ta gba. Ma tẹ ta nọ a yẹ Jesu Kristi evaọ ukpe nọ ma riẹ enẹna wọhọ 1 B.C.E., wọhọ epanọ ahwo jọ a ta okejọ, koyehọ December 31, 2000 (orọnikọ 1999 hi), u ti kpoka họ ekuhọ odu-ikpe avivẹ na, kẹsena January 1, 2001, o vẹ jọ emuhọ ọrọ avesa na.a Rekọ, nẹnẹ enwenọ ewena-isukulu kpobi a rọwo inọ a yẹ Jesu Kristi evaọ 1 B.C.E. hi. Kọ otẹrọ ere, okevẹ a ro yẹi?

Okevẹ A ro Yẹ Jesu?

Ebaibol na o dhesẹ uzedhe ẹdẹ nọ a ro yẹ Jesu hu. Rekọ o ta nọ a yẹ riẹ evaọ “ezi Herọd ovie” na. (Matiu 2:1) Ewena-isukulu Ebaibol buobu a rọwo inọ Herọd o whu evaọ ukpe 4 B.C.E. gbe nnọ a yẹ Jesu no re o te ti whu—ẹsejọhọ kpemu kpohọ 5 hayo 6 B.C.E. Oware nọ o kẹ rai udu kele oke uwhu Herọd na họ eme nọ Flavius Josephus, ogbiku ahwo Ju ikpe-udhusoi ọsosuọ, ọ ta.b

Wọhọ epanọ Josephus ọ ta, taure Herọd ovie na ọ tẹ te nwani whu, otọ u muebi. Ewena-isukulu Ebaibol e riobọhọ otọ nọ o dina muebi evaọ March 11, 4 B.C.E., wọhọ imuẹro inọ evaọ ukpe oyena Herọd o whu. Rekọ, evaọ ukpe 1 B.C.E., otọ u muebi evaọ January 8 gbe ọfa nọ ọ dina muebi evaọ December 27. Uvumọ ohwo ọ sae ta ha sọ Josephus ọ be ta kpahe ovojọ evaọ etọ nọ i muebi evaọ 1 B.C.E. na hayo ọrọ 4 B.C.E. Fikiere, ma rẹ sae rehọ eme Josephus riobọhọ uzedhe ukpe uwhu Herọd ho. Ma tẹ maki ru ere, ababọ evuẹ efa, ma rẹ sae riẹ oke nọ a ro yẹ Jesu ghele he.

Imuẹro nọ e mae ga nọ ma wo kpahe oke nọ a ro yẹ Jesu i no Ebaibol na ze. Ikere nọ a kẹ ẹgba na e ta nọ Jọn Ọhọahwo-Ame na, ọmọ oniọvo oni Jesu, o muọ iruo riẹ họ wọhọ ọruẹaro evaọ ukpe avọ 15 ọrọ Taibiriọs Siza, osu Rom. (Luk 3:1, 2) Ikuigbe akpọ i dhesẹ nọ a rehọ Taibiriọs mu osu evaọ September 15, 14 C.E., fikiere ukpe avọ 15 riẹ u re no abọ urere 28 C.E. rite abọ urere 29 C.E. Oke oyena Jọn o ro muọ odibọgba riẹ họ, yọ Jesu o muọ odibọgba riẹ họ emerae ezeza rono oke oyena ze. (Luk 1:24-31) Onana, kugbe imuẹro efa, u dhesẹ nọ odibọgba Jesu o muhọ evaọ uvewhru 29 C.E.c Ebaibol na ọ ta nọ Jesu ọ jọ “ọgba ikpe” okenọ o muọ odibọgba riẹ họ. (Luk 3:23) Ọ tẹ jọ ikpe 30 evaọ uvewhru 29 C.E., koyehọ a yẹ riẹ evaọ abọ ekuhọ 2 B.C.E. Ma te kele ikpe idu ivẹ kparo no uvewhru 2 B.C.E. (kareghẹhọ nnọ ukpe ufofe o jariẹ hẹ; fikiere no 2 B.C.E. rite 1 C.E. yọ ikpe ivẹ), ma rẹ ruẹ nnọ odu-ikpe avivẹ na o kuhọ yọ odu-ikpe avesa na o muhọ evaọ uvewhru 1999!

Kọ oyena u muẹme? Wọhọ oriruo, kọ emuhọ odu-ikpe avesa na o ti kpomahọ emuhọ Esuo Odu-Ikpe Jesu Kristi, onọ a jọ obe Eviavia fodẹ na? Ijo. Ebaibol na ọ jọ uvumọ oria dhesẹ odu-ikpe avesa na kugbe Esuo Odu-Ikpe Kristi hi.

Jesu ọ vẹvẹ ilele riẹ unu kpahe omufodẹ edẹ. Ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “O rọ nọ wha rẹ riẹ oke hayo ezi hi, o nọ Ọsẹ na ọ rọ ogaga obọ riẹ fihọ.” (Iruẹru 1:7) Vẹre, Jesu o dhesẹ nọ makọ ọye omariẹ ọ riẹ okenọ Ọghẹnẹ o ti ro gu uyerakpọ omuemu nana ẹdhọ họ, nọ o te kuvẹ kẹ Esuo Odu-Ikpe Kristi. Ọ ta nọ: “Rekọ ẹdẹ ọyena gbe oke oyena ohwo ọvo ọ riẹ hẹ, makọ ikọ nọ e rọ obọ odhiwu, hayo Ọmọ dede, rekọ Ọsẹ na ọvo.”—Matiu 24:36.

Kọ o rọ oware areghẹ re a rẹro nọ Kristi o ti zihe ze evaọ uzedhe ikpe 2,000 rono oke nọ a ro yẹi wọhọ ohwo-akpọ? Ijo. Jesu ọ riẹ ẹdẹ eyẹ riẹ. Yọ ọ riẹ epanọ a re ro kele ikpe 2,000 rono ẹdẹ ọyena. Ghele na, ọ riẹ ẹdẹ gbe auwa ẹtha riẹ hẹ. U re vevẹ, inọ o te lọhọ tere he re a riobọhọ ẹdẹ ezihetha riẹ! ‘Oke gbe ezi’ na e rọ obọ Ọsẹ na—ọye ọvo ọ riẹ ukeleoke na.

Ofariẹ, Jesu o j’uzi kẹ ilele riẹ hẹ inọ a jọ oria jọ hẹrẹ iẹe. Ọ ta kẹ ae, orọnikọ re a kokohọ hẹrẹ iẹe he, rekọ inọ a vahabọ kpohọ “ọnyaba akpọ na” je ru ilele ahwo erẹwho kpobi. O ri ku unu rẹriẹ evaọ ujaje oyena ha.—Iruẹru 1:8; Matiu 28:19, 20.

Kọ Irẹro Odu-Ikpe Rai E te Raha?

Ghele na, egba egagọ jọ a wo irẹro ilogbo kpahe ukpe 2000. A rọwo nọ evaọ umutho emerae jọ nọ e be tha na, abọjọ obe Eviavia i ti rugba. Evaọ uzẹme, a bi rri omarai wọhọ enọ i bi w’abọ evaọ orugba na. Wọhọ oriruo, a be riobọhọ eruẹaruẹ nọ a kere fihọ Eviavia 11:3, 7, 8, onọ o ta kpahe isẹri ivẹ enọ e be ruẹaro evaọ “[okpẹwho] na nọ odẹ idhere riẹ orọ Sọdọm gbe Ijipti, [oria] nọ a jẹ kare Ọnowo rai veghe.” Okenọ a kuọ isẹri-ise rai họ no, arao ojihẹ jọ nọ o mu no ọgọdọ-odidi na ze o te kpe isẹri ivẹ na.

Wọhọ epanọ iyẹrẹ jọ evaọ The New York Times Magazine ọrọ December 27, 1998 e ta, osu ẹko egagọ jọ “ọ ta kẹ ilele riẹ inọ ọye họ omọvo isẹri ivẹ na ọnọ a ta kẹ nọ o whowho ọraha akpọ na gbe ẹtha Olori na—kẹsena Setan ọ vẹ te jọ iyẹrẹ Jerusalẹm kpei.” Onana o rọ awaọruọ kẹ isu Izrẹl. A be dhozọ nọ ahwo jọ nọ a re ru vrẹ oma a te daoma ru eruẹaruẹ na “gba” kẹ omobọ rai—o tẹ tubẹ gwọlọ nọ a re duẹme re a fiẹmo! Ghele na, Ọghẹnẹ ọ gwọlọ “obufihọ” ohwo-akpọ họ re ọ sai ru ẹjiroro riẹ gba. Eruẹaruẹ Ebaibol na kpobi i ti rugba evaọ oke obọ Ọghẹnẹ gbe evaọ edhere obọ Ọghẹnẹ.

A kere obe Eviavia evaọ ‘eka.’ Wọhọ epanọ Eviavia 1:1 o ta, Jesu ọ gwọlọ dhesẹ kẹ “idibo riẹ” (orọnikọ akpọ na kpobi hi) eware nọ e te via kẹle. Re a wo otoriẹ obe Eviavia, idibo hayo ilele Kristi a te gwọlọ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ, onọ Jihova ọ rẹ rọ kẹ enọ i bi ru ei eva were. Otẹrọnọ a re wo otoriẹ obe Eviavia gheghe, koyehọ ahwo nọ a wo ẹrọwọ họ a rẹ sai sei je wo otoriẹ riẹ. Koyehọ u gbe du fo ho re Ileleikristi a lẹ kẹ ẹzi ọfuafo re a sai wo otoriẹ riẹ.—Matiu 13:10-15.

Ma ruẹ no nnọ wọhọ epanọ imuẹro Ebaibol i dhesẹ, odu-ikpe avesa no oke eyẹ Jesu ze u muhọ evaọ uvewhru ọ 1999 gbe nnọ makọ January 1, 2000, hayo January 1, 2001, u wo uvumọ otofa obọdẹ hẹ. Ghele na, odu-ikpe jọ ọ riẹ nọ ọ rọ isiuru gaga kẹ Ileleikristi. Otẹrọnọ odu-ikpe avesa na ha, kọ ovẹ? Uzoẹme urere ẹme nana o te k’uyo onọ nana.

[Box on page 5]

2000 Manikọ 2001?

Re who wo otoriẹ oware nọ otujọ ọ be rọ ta nọ odu-ikpe avesa no eyẹ Jesu ze o te jọ January 1, 2001, roro kpahe ọtadhesẹ nana. Dae rehọ iẹe nnọ who bi se obe nọ u bu te ewẹ-obe 200. Who te se te ehru ẹwẹ-obe avọ 200 no, yọ who se ewẹ-obe 199 no, ẹwẹ-obe ọvo o gbe kiọkọ nọ who re se. Whọ rẹ sae ta nọ who se obe na re no ho bẹsenọ who re te ekuhọ ẹwẹ-obe avọ 200 na. Epọvona, ikpe 999 erọ odu-ikpe nana, wọhọ epanọ a se rie na, e rẹ vrẹ no evaọ December 31, 1999, avọ ukpe ọvo nọ u re kiọkọ re odu-ikpe na o te ti kuhọ. Who te rri rie ere, odu-ikpe avesa na o ti muhọ evaọ January 1, 2001. Rekọ orọnikọ oyena u dhesẹ nọ evaọ ẹdẹ ọyena yọ ikpe 2,000 dẹẹ no ẹdẹ eyẹ Jesu ze e vrẹ no ho, wọhọ epanọ uzoẹme nana u dhesẹ na.

[Box on page 6]

Epanọ A ro Wo Oghẹrẹ Ekele B.C.-A.D. Na

Evaọ emuhọ ikpe-udhusoi avọ ezeza C.E., Pope John I o vi ohwo ichọche jọ nọ a re se Dionysius Exiguus uwou re o fi ona ikelakele họ nọ o rẹ kẹ ichọche na uvẹ fi ẹdẹ họ kẹ Ista.

Dionysius o te muọ iruo họ. O te kele kpemu, vrẹ uwhu Jesu, kpohọ oke nọ o roro wọhọ ukpe eyẹ Jesu; o te kele ukpe kpobi kparo no etẹe ze. Dionysius o se oke nọ u no umuo eyẹ Jesu ze “A.D.” (koyehọ Anno Domini—“evaọ ukpe Olori mai”). Dedenọ ẹjiroro riẹ họ re ọ gwọlọ emamọ edhere nọ a re ro kele Ista k’ukpe k’ukpe ọvo, Dionysius ọ tẹ rọ ere fi edhere nọ a re ro kele ikpe no oke eyẹ Kristi kparo ze họ.

Dedenọ ewena-isukulu buobu a rọwo inọ orọnikọ a yẹ Jesu evaọ ukpe nọ Dionysius ọ fodẹ evaọ ikeleakele riẹ na ha, edhere oke-ukele riẹ u fiobọhọ k’omai riẹ oke nọ eware e rọ via jẹ ruẹ usu nọ i wo kugbe ohwohwo.

[Footnotes]