Fikieme Ozodhẹ Eviavia O Jẹ R’otọ?

“EVAỌ ikpe buobu, Ileleikristi ọwhọ a be ruẹaro inọ okpẹtu okegbe jọ ọ te via kẹle na,” ere Damian Thompson, okere-obe egagọ, o muẹrohọ evaọ emagazini ọ Time. “Enẹna, avọ igbunu kẹ ae, orọnikọ a bi se eware nana nọ a bi rẹro rai na gboja ọvo ho, rekọ ahwo nọ a jẹ rehọ ai s’ẹkoko vẹre a bi whowho ai: enọ i re ku kọmputa, isu akiruo gbe enọ e rọ esuo.” Ọ ta nnọ ozodhẹ ọraha kọmputa evaọ akpọ-soso evaọ ukpe 2000 “u zihe ahwo gheghe ruọ enọ i bi roro kpahe odu-ikpe no” nọ e be dhozọ ẹromavia okpẹtu wọhọ “udubro ahwo kpobi, okie nọ o ti kie egọmeti, ozighi emuore, irupre nọ i ti kie fihọ ehru iwou ikpehru.”

Fiba awaọruọ ahwo kpobi họ iruẹru imimẹ erọ eko egagọ esese sa-sa, enọ a bi se “eviavia.” Evaọ January 1999, evaọ uzoẹme nọ o ta nọ “Jerusalẹm avọ Edo-Egba Eviavia Na,” obe-usi French na, Le Figaro, o ta nọ: “Ẹko-iruo iroiro [Izrẹl] o rẹro nọ bu vi udhusoi ‘enọ e rọwo odu-ikpe’ e te jọ Ugbehru Olivi hayo kẹle etẹe te hẹrẹ ẹzino hayo eviavia na.”

Obe na 1998 Britannica Book of the Year u wo obọdẹ iyẹrẹ jọ kpahe “Ẹko-Egagọ Iyoma Idudu.” Ejọ nọ o fodẹ họ ẹko-egagọ iyoma ethuwhu, wọhọ Unuẹthẹ Odhiwu, Etẹmpol Ahwo na, gbe Ẹko Etẹmpol Ehru, gbe Aum Shinrikyo (Uzẹme Ukpehru), nọ u ku egase enua fihọ edhere itreni ọ Tokyo evaọ 1995, nọ u kpe ahwo 12 jẹ nwa idu buobu oma. Be gba iyẹrẹ na ekru, Martin E. Marty, profẹsọ egagọ eva Yunivasiti ọ Chicago, o kere nọ: “Erovie ukeledẹ na kpohọ ukpe 2000 u siuru—yọ o te wha eruẹaruẹ gbe owojẹ iruẹru sa-sa ze. Ejọ e te jọ avọ enwoma. O te jọ oke nọ a rẹ rẹriẹ ovao ku jeve jeve he.”

Ikuigbe Ozodhẹ Eviavia Na

Eviavia yọ odẹ obe urere evaọ Ebaibol na, onọ a kere evaọ enwenọ ekuhọ ikpe-udhusoi ọsosuọ C.E. Fiki oghẹrẹ eruẹaruẹ gbe eme oka nọ e rọ obe onana, a tẹ te rehọ ẹme-udhesẹ na “eviavia” ro kie kpahe ebe buobu nọ a kere taure a te ti kere obe Eviavia Ebaibol na. Eware eka erue nọ e rọ ebe nana i kpemu kpohọ Pasia anwae jẹ tubẹ vrẹ ere dede. Fikiere, The Jewish Encyclopedia o ta kpahe “uruemu oghẹrẹsa Babilọn ọrọ eware erue buobu nọ a kere fihọ obe [eviavia ahwo Ju] na.”

Ebe eviavia erọ ahwo Ju e jọ buobu evaọ emuhọ ikpe-udhusoi avivẹ B.C.E. rite ekuhọ ikpe-udhusoi avivẹ C.E. Be fodẹ ẹjiroro ebe nana, ọgba eriariẹ Ebaibol jọ o kere nọ: “Ahwo Ju a ghale oke kpobi fihọ ige ivẹ. Oge ọgbọna ọ jariẹ, onọ u yoma duotọ . . . Fikiere ahwo Ju a jẹ hẹrẹ ekuhọ eware nana. A te je wo oge jọ nọ ọ be tha nọ o woma n’otọ duehru, oge orro ọrọ Ọghẹnẹ onọ o te jọ avọ udhedhẹ, ọruẹriọ gbe ẹrẹreokie . . . Ẹvẹ oge ọgbọna ọ sai ti ro zihe ruọ oge nọ ọ be tha na? Ahwo Ju a rọwo inọ orọnikọ ahwo-akpọ a te wha enwene na tha ha, fikiere a te je rri kpohọ omadhehọ Ọghẹnẹ. . . . A se ẹdẹ ẹtha Ọghẹnẹ na Ẹdẹ Olori Na yọ o te jọ oke idabolo ọrọ idudu gbe ọraha gbe ẹdhoguo onọ o te jọ edada eyẹ oge ọkpokpọ na. Ebe eviavia na kpobi i duobọte eware enana.”

Kọ Ozodhẹ Eviavia na Yọ Omamọ?

Obe Ebaibol ọrọ Eviavia o ta kpahe “ẹdẹ ẹmo ologbo Ọghẹnẹ Erumeru na,” hayo Amagẹdọn, onọ a te jọ raha irumuomu na, etoke ikpe odu o ve lele iei (onọ a re se ẹsejọ Odu-Ikpe) okenọ a ti jo gbolo Setan fihọ ọgọdọ, Kristi o ve ti gu ahwo-akpọ ẹdhọ. (Eviavia 16:14, 16; 20:1-4) Evaọ etoke Ige Udevie na, ahwo jọ a rri eruẹaruẹ enana thọ keme Augustine, “Ọrezi” ọ Kathọlik (354-430 C.E.) ọ ta nnọ Odu-Ikpe na o muhọ eva oke eyẹ Kristi yọ Ẹdhoguo Urere na u ti lele iei. Augustine o roro ziezi kpahe etoke na ha, rekọ nọ ukpe 1000 o be kẹle na, ahwo a te mu awa họ ẹruọ. Igbiku e be vro kpe ohwohwo kpahe epanọ ozodhẹ oke oyena kpahe eviavia na o ga te. Epanọ ozodhẹ na o ga te kẹhẹ, o jọ omamọ họ.

Epọvo na nẹnẹ, egagọ gbe ahwo enu-okọ a be dhozọ inọ ukpe 2000 hayo 2001 o te wha eviavia imuozọ lele oma. Rekọ ozodhẹ enana yọ emamọ? Kọ ovuẹ nọ o rọ obe Ebaibol Eviavia na yọ oware nọ a rẹ dhozọ riẹ hayo kọ, evaọ abọdekọ riẹ, oware nọ ma re rẹro riẹ? Ivie, se haro.

[Picture Credit Line on page 3]

Maya/Sipa Press

[Picture on page 4]

Ozodhẹ ige-udevie kpahe Eviavia e jọ emamọ họ

[Credit Line]

© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris