Kezọ Kẹ Ẹme Eruẹaruẹ Ọghẹnẹ Rọkẹ Edẹ Mai Na
“O ọmọ ohwo, riẹ nọ eruaruẹ nana e rọ kpahe oke urere na.”—DANIẸL 8:17.
1. Eme Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ kpobi a riẹ kpahe edẹ mai na?
JIHOVA ọ rẹ ko eriariẹ eviavia obaro dhere kẹ oma riẹ hẹ. Ukpoye, ọ rrọ Ọnọ Ọ rẹ Fere eware ididi via. Evaọ uzẹme, ọ gwọlọ re mai kpobi ma riẹ nnọ ma rria di gaga ruọ “oke urere na” no. Ẹvẹ oyena o rọ obọdẹ usi te kẹ ima-idu ahwo ezeza nọ e be rria otọakpọ nẹnẹ na!
2. Fikieme ahwo a jẹ be ruawa kpahe obaro ohwo-akpọ?
2 Kọ u re gbunu inọ akpọ nana ọ kẹle urere riẹ no? Ohwo-akpọ ọ rẹ sae jọ ehru ọvẹre nya, rekọ evaọ eria buobu ọ rẹ sae jọ iyẹrẹ okogho-akpọ ọnana nya ababọ ozọ họ. Ọ rẹ sae kwa ekwakwa ọgbọna vọ uwou riẹ, rekọ ọ be sae whaha evihọ iviuwou nọ e be hẹriẹ hẹ. Yọ ọ rẹ sae rehọ ovuẹ kpohọ oria nọ u je rie kpobi, rekọ ọ be sai wuhrẹ ahwo re a rria kugbe dhedhẹ hẹ. Ekie nana e rọwo kugbe imuẹro Ikereakere buobu na inọ ma be rria etoke urere na.
3. Okevẹ a rọ kake jọ otọakpọ na fodẹ eme na “oke urere na”?
3 Ẹnjẹle na Gebriẹl họ ohwo nọ ọ kake fodẹ eme ejaja eyena—“oke urere na”—enwenọ ikpe 2,600 nọ e vrẹ. Ọruẹaro Ọghẹnẹ jọ avọ idudu o yo nọ Gebriẹl ọ ta nọ: “O ọmọ ohwo, riẹ nọ eruaruẹ nana e rọ kpahe oke urere na.”—Daniẹl 8:17.
Onana Họ “Oke Urere Na”!
4. Evaọ idhere efa vẹ Ebaibol na ọ rọ t’ẹme kpahe oke urere na?
4 Eme na “oke urere na” gbe “okenọ a fihọ” na e roma via asia ezeza evaọ obe Daniẹl. (Daniẹl 8:17, 19; 11:35, 40; 12: 4, 9) I wo obọ kpahe “edẹ urere” na nọ Pọl ukọ na ọ ruẹaro riẹ na. (2 Timoti 3:1-5) Jesu Kristi ọ t’ẹme kpahe etoke ọvo na wọhọ ‘ẹzino’ riẹ wọhọ Ovie nọ a ro mu no evaọ obọ odhiwu.—Matiu 24: 37-39.
5, 6. Amono a “kpemu-kpo-aro” no evaọ oke urere na, kọ eme o no rie ze no?
5 Daniẹl 12:4 o ta nọ: “Rekọ owhẹ, Daniẹl, ruru eme na, whọ gba obe na di, bọwo oke urere. Ibuobu e rẹte dhẹ kpemu-kpo-aro, eriariẹ i veti vihọ.” A ruru jẹ ko eware buobu nọ Daniẹl o kere dhere rono otoriẹ ohwo-akpọ evaọ ikpe-udhusoi buobu. Rekọ ẹvẹ kpahe inẹnẹ?
6 Evaọ oke urere na, Ileleikristi ẹrọwọ buobu a “kpemu-kpo-aro” no evaọ ewẹ-ebe Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na. Eme o no rie ze no? Avọ oghale Jihova evaọ omodawọ rai, eriariẹ uzẹme i vihọ no. Wọhọ oriruo, a rehọ orimuo ghale Isẹri Jihova nọ a wholo na no nọ u fiobọhọ kẹ ae wo otoriẹ nnọ Jesu Kristi o zihe ruọ Ovie obọ odhiwu evaọ ukpe 1914. Rọwo kugbe eme ukọ na nọ a kere eva 2 Pita 1:19-21, eyena nọ a wholo na avọ egbẹnyusu omarokpotọ rai a ‘be kezọ kẹ ẹme eruẹaruẹ’ na u te je mu ai ẹro nọ oke urere na ona.
7. Eme họ ikuigbe jọ nọ i ru obe Daniẹl rọ obọdẹ?
7 Obe Daniẹl o rọ obọdẹ evaọ idhere sa-sa. Evaọ eva riẹ, ovie jọ ọ j’owọ re o kpe ezae iwareghẹ riẹ no fikinọ a be sae fotọ ewezẹ idhọvẹ riẹ kẹe he, rekọ ọruẹaro Ọghẹnẹ ọ sae fotọ ewezẹ na. A gbolo emoha esa nọ e se nọ a rẹ gọ ẹmema okpehru jọ fihọ erae nọ a gidihọ thesiwa, rekọ a zọ gbẹsinẹdẹ. Evaọ etoke ehaa ilogbo jọ, ahwo udhusoi buobu a ruẹ obọ nọ u kere eme igbunu jọ fihọ ugbẹhẹ uwou-ovie. Ahwo ẹgwae oyoma a gbolo ọkpọkuọzae jọ fihọ ọgọdọ ikpohrokpo, rekọ o no eva ọgọdọ na ze oma kọkọ. A jọ eruẹaruẹ jọ ruẹ erao ene, a tẹ kẹ ai otofa nọ o nya te oke urere na.
8, 9. Ẹvẹ obe Daniẹl o sae rọ k’omai erere, maero enẹna, evaọ oke urere na?
8 U re vevẹ, obe Daniẹl na u wo eware ivẹ jọ nọ i wo ohẹriẹ gaga. Ovo jọ họ ikuigbe, ofa kọ eruẹaruẹ. Ivẹ na e rẹ sae bọ ẹrọwọ mai ga. Ikuigbe na i dhesẹ k’omai inọ Jihova Ọghẹnẹ ọ rẹ ghale enọ i kru ẹgbakiete kẹe. Abọ eruẹaruẹ na ọ rẹ bọ ẹrọwọ ga ẹkwoma edhesẹ nnọ Jihova ọ riẹ kpahe ikuigbe ikpe-udhusoi buobu—makọ ikpe idu buobu—kpobaro.
9 Eruẹaruẹ buobu nọ Daniẹl o kere e kpọ ẹjiroro kpohọ Uvie Ọghẹnẹ. Nọ ma be rọ ẹro ruẹ orugba eruẹaruẹ itieye na, o rẹ bọ ẹrọwọ mai ga, avọ imuẹro mai inọ ma be rria oke urere na. Rekọ egbavro jọ e wọso Daniẹl, be ta nọ eruẹaruẹ nọ a kere fihọ obe nọ u wo odẹ riẹ na a kere i rai okenọ eware nọ e wọhọ nọ i ru eruẹaruẹ na gba na e via vrẹ no. Otẹrọnọ uzẹme a be ta na, oyena u re fi avro ologbo họ aruọruẹ nọ obe Daniẹl ọ ruẹ kpahe oke urere na. Egbavro e tẹ jẹ be vro kpe ikuigbe obe na. Fikiere joma kiẹe riwi.
O Rrọ Otọ Ẹdawọ!
10. Edhere vẹ a rọ bọwo obe Daniẹl ota?
10 Rehọ iẹe nọ whọ rọ okọto kẹ ẹdhoguo jọ. Obruoziẹ na o bi si ikẹ nnọ ọzae na ọ reabe ofruriọ. Whaọ, obe Daniẹl u dhesẹ nọ obe ogbagba o rrọ nọ ọruẹaro Hibru jọ nọ ọ rria etoke ikpe-udhusoi avọ ihrẹ gbe ezeza B.C.E. o kere. Rekọ egbavro e be ta nọ obe na yọ orọ iwhayo. Fikiere joma ruẹ sọ abọ ikuigbe obe na o rọwo kugbe uzẹme ikuigbe.
11, 12. Eme ọ via kẹ ikẹ nọ a je si inọ Bẹlsheza yọ ohwo osia gheghe?
11 Whaọ ma dai roro kpahe ẹme ọ osu nọ o vru na. Daniẹl uzou avọ 5 u dhesẹ nọ Bẹlsheza o je su wọhọ ovie evaọ Babilọn okenọ a fi okpẹwho na kparobọ evaọ 539 B.C.E. Egbavro a se ẹme ọyena keme u te no Ebaibol na no, a jọ oria ofa duku odẹ Bẹlsheza ha. Ukpoye, igbiku anwae a fodẹ Nabonidọs wọhọ ovie urere Babilọn.
12 Rekọ, evaọ ukpe 1854, a tọ ewẹ igbulẹvẹ jọ via evaọ oria ọraha Ọr, okpẹwho anwae Babilọn jọ, nọ o rọ Iraq ọgbọna. Ikere enana nọ a tọ via na i wo olẹ nọ Nabonidọs Ovie na ọ jọ fodẹ “Bel-sar-ussur, ọmọzae ọkpako mẹ.” Makọ egbavro dede a rọwo onana: Ọnana họ Bẹlsheza ọ obe Daniẹl na. Koyehọ osu nọ o vru na kpakiyọ o vru hu, makọ evaọ ebe gheghe. Onana yọ imuẹro ovo jọ evaọ udevie ibuobu inọ ikere Daniẹl na e ghinẹ rrọ enọ a re fievahọ. Imuẹro itieye na i dhesẹ nnọ obe Daniẹl na o ghinẹ rrọ abọjọ Ẹme Ọghẹnẹ nọ u fo nọ ma rẹ kezọ kẹ obọnana, evaọ oke urere na.
13, 14. Ono họ Nebukadneza, kọ ẹdhọ vẹ ọ mae jẹ gọ?
13 Abọ ologbo obe Daniẹl na jọ họ eruẹaruẹ kpahe ẹromavia egaga akpọ gbe iruẹru isu rai jọ. A rẹ sai se omọvo isu na jọ ọgbaẹmo nọ ọ bọ uvie. Wọhọ ọmọ-ovie Babilọn nọ ọ re uvie, tei te egbaẹmo riẹ a fi egbaẹmo Fẹro Niko ọrọ Ijipti kparobọ eva Kakemish. Rekọ ovuẹ jọ o tẹ gba ọmọ-ovie obokparọ Babilọn na họ nyasiọ okpemuotọ na ba kẹ isu egbaẹmo riẹ. Nọ o yo nọ ọsẹ riẹ, Nabopolassar, o whu no, Nebukadneza ọmoha na ọ tẹ rehọ agbara-uvie na evaọ 624 B.C.E. Evaọ etoke esuo ikpe 43 riẹ, ọ bọ uvie nọ o kẹre te ekwotọ nọ e jọ otọ Asiria vẹre ọ tẹ kẹre uwhru esuo riẹ te Siria gbe Palẹstain kpohọ uwhru Ijipti.
14 Ẹdhọ nọ Nebukadneza ọ jẹ mae gọ họ Marduk, ẹdhọ ologbo Babilọn. Ovie na ọ rehọ ajiri obokparọ riẹ kpobi kẹ Marduk. Evaọ Babilọn, Nebukadneza ọ bọ je ru ona fihọ etẹmpol Marduk gbe emedhọ Babilọn efa. O sae jọ nọ Marduk a rehọ ẹmema igoru nọ ovie Babilọn ọnana o ro vi evaọ ukiekpotọ Dura na mudhe kẹ. (Daniẹl 3:1, 2) Yọ o wọhọ nọ Nebukadneza ọ roma kẹ ẹvaọgba gaga nọ ọ tẹ be m’omaa ẹmuofio riẹ.
15, 16. Eme Nebukadneza o ru kẹ Babilọn, kọ eme ọ via okenọ ọ rehọ oruaro riẹ seha?
15 Nọ o kuọ igbẹhẹ akuava iduduru Babilọn họ no, onọ ọsẹ riẹ o muhọ na, Nebukadneza o te ru okpẹwho na fihọ onọ a sae vẹro ho. Re o ru eva were ovie-aye Midia riẹ, ọnọ igbehru gbe igbrẹwọ ẹwho riẹ i je siuru, Nebukadneza ọ tẹ bọ ọgbọ nọ o re veghe—ovo jọ evaọ usu igbunu ihrẹ akpọ anwae na. O ru Babilọn fihọ okpewho nọ igbẹhẹ riẹ e mae rro kpobi ọrọ oke oyena. Yọ ẹvẹ o wo omoya te kpahe oviode egagọ erue ọyena!
16 “Kọ ogbẹrọnọ Babilọn ologbo na [ọna] nọ mẹ rehọ ogaga bọ?,” ere Nebukadneza o seha ẹdẹjọ. Rekọ, wọhọ epanọ Daniẹl 4:30-36 o ta, “nọ ovie na ọ gbẹrọ ẹme na ẹta na,” o te mu oruẹ họ ẹmọ. Ọ sai su evaọ ikpe ihrẹ hẹ, ọ tẹ jẹ re ẹbe, wọhọ epanọ Daniẹl ọ ruẹaro. A te ti zihe uvie riẹ kẹe. Kọ whọ riẹ otofa eruẹaruẹ ọrọ oware onana? Kọ whọ rẹ sae fodẹ epanọ orugba ologbo riẹ ọ rọ rehọ omai ze oke urere na?
Ekokohọ Ibro-Eme Eruẹaruẹ
17. Ẹvẹ who re dhesẹ ewezẹ eruẹaruẹ nọ Ọghẹnẹ o vi se Nebukadneza evaọ ukpe avivẹ esuo riẹ wọhọ osu akpọ na?
17 Enẹna joma kiẹ eme eruẹaruẹ erọ obe Daniẹl na jọ riwi. Evaọ ukpe avivẹ ọrọ esuo Nebukadneza wọhọ osu akpọ ọrọ eruẹaruẹ Ebaibol (606/605 B.C.E.), Ọghẹnẹ ọ tẹ kẹe ewezẹ idudu jọ. Wọhọ epanọ Daniẹl uzou avọ 2 o ta, ewezẹ na i kie kpahe ẹmema ologbo jọ nọ o wo uzou igoru, igbama gbe abọ isiliva, ẹkpeva gbe ikpekpawọ ekpọna, awọ utehru, gbe iziawọ utehru nọ a rehọ ọviẹẹ gua. Eme abọ sa-sa erọ ẹmema na i dikihẹ kẹ?
18. Eme uzou igoru, igbama te abọ isiliva, te ẹkpeva gbe ikpekpawọ ọkpọna ẹmema ewezẹ na i dikihẹ kẹ?
18 Ọruẹaro Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Nebukadneza nọ: “O, whẹ ovie . . . whẹ họ ọnọ o wuzou oro na.” (Daniẹl 2:37, 38 ) Nebukadneza ọ k’aro kẹ uviuwou isu nọ i su Uvie Babilọn na. Midia avọ Pasia a fi rie kparobọ, onọ a rehọ igbama gbe abọ isiliva erọ ẹmema na dhesẹ. Kẹsena Uvie Grisi u te lele ei, onọ a rehọ ẹkpeva gbe ikpekpawọ ekpọna dhesẹ na. Ẹvẹ ogaga akpọ oyena u ro muhọ?
19, 20. Ono họ Alekzanda Ologbo na, kọ didi abọ o wo evaọ Grisi oru fihọ ogaga akpọ?
19 Evaọ ikpe-udhusoi avọ ene B.C.E., ọmoha jọ o te wo abọ ologbo evaọ orugba ọ eruẹaruẹ Daniẹl. A yẹ riẹ evaọ 356 B.C.E., ahwo-akpọ na a te ti sei Alekzanda Ologbo na. Nọ a kpe ọsẹ riẹ, Philip, evaọ 336 B.C.E. no, Alekzanda nọ ọ jọ ikpe 20 ọ tẹ reuku agbara-uvie Masidonia.
20 Evaọ emuhọ May 334 B.C.E., Alekzanda ọ tẹ w’owọ ẹmuofio. O wo ogbaẹmo ọsese rekọ avọ ẹgba orọ isoja owotọ 30,000 gbe 5,000 nọ e rẹ dhẹ anyenya. Evaọ Ethẹ Granicus evaọ ofẹ ẹkpẹlobọ-ukiediwo-ọre Esia Minor (nọ o rrọ Turkey enẹna), Alekzanda o te fi ẹmo ọsosuọ riẹ kparobọ vi ahwo Pasia evaọ 334 B.C.E. Evaọ 326 B.C.E., ọgbaẹmo udu ọnana o hrẹ ahwo na kpotọ no o te je kpohọ ugbobọ Ethẹ Indus, nọ o rọ obọ Pakistan ọgbọna. Rekọ a fi Alekzanda kparobọ evaọ ohọre urere riẹ okenọ ọ jọ Babilọn. Evaọ June 13, 323 B.C.E., nọ ọ rria te ikpe 32 gbe emerae 8 gheghe no, o te kie kẹ uwhu, ọwegrẹ ologbo na. (1 Ahwo Kọrint 15:55) Rekọ fiki obokparọ riẹ, Grisi o zihe ruọ ogaga akpọ no, wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ evaọ eruẹaruẹ Daniẹl na.
21. Fiba Uvie Rom, ogaga akpọ ọfa vẹ a rehọ awọ utehru erọ ẹmema ewezẹ na dhesẹ?
21 Eme a rehọ awọ utehru riẹ dhesẹ? Whaọ, Rom ọnọ ọ wọhọ utehru họ ọnọ ọ whọlọ jẹ vaha Uvie Grisi na. Ababọ adhẹẹ kẹ Uvie Ọghẹnẹ onọ Jesu Kristi o je whowho na, ahwo Rom a te kpei evaọ ehru urre oja evaọ 33 C.E. Evaọ omodawọ re ọ raha Egagọ-Ileleikristi uzẹme, Rom ọ tẹ jẹ lahiẹ ilele Jesu. Rekọ, awọ utehru ọ ẹmema ewezẹ Nebukadneza na u dhesẹ orọnikọ Uvie Rom ọvo ho rekọ te ẹnyaharo isuẹsu riẹ—Ogaga Akpọ ọ Britain gbe America na.
22. Ẹvẹ ẹmema ewezẹ na o ro fiobọhọ k’omai ruẹ nọ ma rria di ruọ oke urere na no?
22 Ewuhrẹ omarototọ u dhesẹ no nnọ ma rria kodo ruọ oke urere na no, keme ma te awọ utehru gbe ọviẹ erọ ẹmema ewezẹ na no. Egọmeti inẹnẹ jọ a wọhọ utehru hayo esuo obọ ogaga, efa e tẹ wọhọ ọviẹ. Makọ epanọ ọviẹ na ọ lọhọ te, onọ a rọ ma ‘ahwo-akpọ na,’ a gba isuẹsu nọ e wọhọ utehru họ no re a kezọ kẹ unu imiwhrori evaọ egọmeti nọ i bi su ai. (Daniẹl 2:43; Job 10:9) Rekọ, esuo ọgbahọ avọ imiwhrori na a sae gua kugbe he wọhọ epanọ utehru gbe ọviẹ e sae gua kugbe he na. Rekọ kẹle na Uvie Ọghẹnẹ o te rehọ oba te akpọ ọnana nọ ọ tahaku no evaọ abọ esuo na.—Daniẹl 2:44.
23. Ẹvẹ who re dhesẹ ewezẹ gbe eruẹaruẹ nọ Daniẹl ọ ruẹ evaọ ukpe ọsosuọ esuo Bẹlsheza na?
23 Uzou avọ 7 orọ eruẹaruẹ isiuru Daniẹl na o rehọ omai ziọ oke urere na re. O ta kpahe oware jọ nọ o via evaọ ukpe ọsosuọ Bẹlsheza Ovie Babilọn. Nọ ọ vrẹ ikpe 70 no, Daniẹl “ọ tẹ wezẹ ewezẹ jẹ ruẹ eruaruẹ okenọ o kiẹzẹ eva ehwa riẹ.” Ẹvẹ eruẹaruẹ eyena i mu rie ozọ te! Ọ tehe enu nọ: “Ri, ifou ene e rọ odhiwu na e tẹ be kiẹ abade ologbo na. Erawo ilogbo ene na nọ i tho oma ha i te no evaọ abade na ze.” (Daniẹl 7:1-8, 15) Erao idudu! Ọrọ ọsosuọ na yọ okpohrokpo nọ o wo ibekpe, ọrọ avivẹ ọ wọhọ adaka. U te te ẹkpẹ nọ o wo ibekpe ene gbe izou ene! Arao avene nọ ọ ga thesiwa na o wo ibiakọ ogbokọ gbe izei ikpe. Uzei “okakao” jọ u te no udevie izei ikpe na ze nọ u wo “ibiaro ohwo” gbe “unu nọ o be ta eme eware igbunu.” Erao imuozọ!
24. Wọhọ epanọ Daniẹl 7:9-14 u dhesẹ, eme Daniẹl ọ ruẹ evaọ obọ odhiwu, kọ eme eruẹaruẹ nana e riobọ kpohọ?
24 Kẹsena eruẹaruẹ Daniẹl e tẹ galovao rri obọ odhiwu. (Daniẹl 7:9-14) Ọ ruẹ ‘Ọnọ ọ rọ no Oke Anwae ze na,’ Jihova Ọghẹnẹ, nọ ọ kerria agbara-uvie oruaro wọhọ Oguẹdhọ. ‘Odu idu e be gọe; idu ikpe akuakpe i dikihẹ aro riẹ.’ Nọ o bruoziẹ kpe erao na, Ọghẹnẹ o te mi ai esuo jẹ raha arao avene na no. A tẹ rehọ esuo “ahwo kpobi, erẹwho gbe evẹrẹ kpobi” rọkẹ ọnọ ọ “wọhọ ọmọ ohwo.” Onana o tẹ riobọhọ oke urere na gbe eromuo Ọmọ ohwo, Jesu Kristi, evaọ ukpe 1914.
25, 26. Didi enọ e rẹ sae roma via okenọ ma te bi se obe Daniẹl, kọ didi obe u re fiobọhọ k’omai kiyo rai?
25 U muẹro nọ isisase obe Daniẹl a wo enọ. Wọhọ oriruo, eme erao ene nọ e rọ Daniẹl uzou avọ 7 na i dikihẹ kẹ? Eme họ otofa “ekpoka udhosa gbikpe” erọ eruẹaruẹ ọ Daniẹl 9:24-27 na? Kọ ẹvẹ kpahe Daniẹl uzou avọ 11 gbe ohọre eruẹaruẹ orọ “ovie obọ ẹkpẹlobọ-ọre” gbe “ovie obọ obọze-ọre” na? Kọ eme ma rẹ sai rẹro riẹ no obọ ivie enana ze evaọ oke urere na?
26 Jihova ọ rehọ orimuo kpahe eme itieye na rọ kẹ idibo riẹ nọ a wholo evaọ otọakpọ na no, “erezi Ọnọ Ọ mai kpehru na” wọhọ epanọ a se rai evaọ Daniẹl 7:18 na. Ofariẹ, ‘ọrigbo ẹrọwọ avọ areghẹ’ na o ru ọruẹrẹfihotọ k’omai no re ma wo otoriẹ ofa kpahe ikere efuafo erọ Daniẹl ọruẹaro na. (Matiu 24:45) A ru onana t’omai obọ no enẹna ẹkwoma obe okpokpọ nọ a siobọno na Kezọ kẹ Eruẹaruẹ Daniẹl! Obe uwowoma ọ ewẹ-obe 320 nana o t’ẹme kpahe obe Daniẹl na n’oka duoka. O ta kpahe eruẹaruẹ nọ e rẹ bọ ẹrọwọ ga gbe ikuigbe kpobi nọ Daniẹl ọruẹaro oyoyou na o kere na.
Uvi Otofa kẹ Edẹ Mai
27, 28. (a) Eme ọ rrọ uzẹme kpahe orugba eruẹaruẹ nọ e rọ obe Daniẹl na? (b) Etoke vẹ ma be rria na, kọ eme ma re ru?
27 Muẹrohọ okpẹme ọnana: U te no umutho ejọ no, eruẹaruẹ nọ e rọ obe Daniẹl kpobi na i rugba no. Wọhọ oriruo, ma ruẹ uyero akpọ onọ a rehọ awọ ẹmema ewezẹ ọ Daniẹl uzou avọ 2 dhesẹ na no. A siọ ẹgba no ehri urre Daniẹl uzou avọ 4 na no ẹkwoma eromuo Ovie Mesaya na, Jesu Kristi, evaọ ukpe 1914. Ẹhẹ, wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ evaọ Daniẹl uzou avọ 7 na, Ọnọ ọ rọ no Oke Anwae ze na ọ tẹ jọ oke oyena rehọ isuẹsu rọ kẹ Ọmọ ohwo.—Daniẹl 7:13, 14; Matiu 16:27–17:9.
28 Edẹ 2,300 erọ Daniẹl uzou avọ 8 jegbe edẹ 1,290 avọ edẹ 1,335 erọ uzou avọ 12 na i rugba vrẹ no. Ewuhrẹ Daniẹl uzou avọ 11 u dhesẹ nnọ ohọre nọ o rọ udevie “ovie obọ ẹkpẹlobọ-ọre” gbe “ovie obọ obọze-ọre” na o nya te abọ urere riẹ no. Enana kpobi i te fiba imuẹro Ikereakere na inọ ma rria di gaga ruọ oke urere na no. Evaọ eroro kpahe obọdẹ oria nọ ma rọ evaọ oke nana, eme ma rẹ tamu nọ ma re ru? Ababọ avro, ma rẹ kezọ kẹ ẹme eruẹaruẹ Jihova Ọghẹnẹ.
Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?
• Eme Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ kpobi a rẹ riẹ kpahe edẹ mai na?
• Ẹvẹ obe Daniẹl na o sae rọ bọ ẹrọwọ mai ga?
• Didi eware e rọ ewezẹ ẹmema Nebukadineza na, kọ eme enana i dikihẹ kẹ?
• Eme a re muẹrohọ kpahe orugba eruẹaruẹ nọ e rọ obe Daniẹl na?