“Jihova Họ Ọnọ O Wo Ẹmo Na”

Nẹnẹ akpọ ẹme osa-uzou na u muhọ họ. U muhọ anwọ ukpe 1999. Egọmeti France ọ ta nọ jọ uwou ogha mai o hwa osa-uzou fihọ igho unevaze nọ i te rai obọ no ukpe 1993 rite 1996. Yọ uzi o ta nọ a rẹ hwa osa-uzou utioye he. Ma rọ ẹme na kpohọ ekọto sa-sa evaọ France, rekọ a brukpe omai. Ma wọ ẹme na kpohọ okọto ulogbo jọ nọ a rẹ wariẹ tu ẹdhọ kpohọ. A te je brukpe omai ghele. Ahwo egọmeti na a te si ugho nọ u bu vi 4,500,000 euros ($6,300,000 U.S.) no akanto ukoko evaọ obọ ebanke. Fikiere okọto nọ ma rẹ sae dhẹ kpohọ nọ a sai ro zihe ugho na kẹ omai họ European Court of Human Rights (ECHR). Yọ o rẹ via ere otẹrọnọ a bru kẹ omai. Okọto na o ta nọ taure a te ti dhomahọ ẹme na joma lele elọya egọmeti France ta ẹme sọ ma sai ku ẹme na họ, yọ ohwo okọto ECHR jọ ọ rẹ jọ etẹe.

Ma je roro nọ ohwo nọ okọto na o vi lele omai na ọ te ta nọ ma hwa amabọ jọ ugho nọ egọmeti France ọ ta nọ ma reosa rai na. Ma riẹ nọ ma tẹ make jariẹ hwa omojọ dede, yọ ma ru oware nọ Ebaibol ọ ta ha. Keme igho nọ egọmeti ọ be gwọlọ mi ukoko na yọ igho nọ inievo na a ro ru unevaze re iruo Jihova e sae nyaharo. Orọnikọ egọmeti a rọ igho na kẹ hẹ. (Mat. 22:21) Avọ ere ghele na ma rọwo nọ ma re lele elọya egọmeti France ta ẹme re o gbẹ jọ nọ ma yoẹme nọ a ta kẹ omai hi hi.

Nọ oke nọ ma te rọ ta ẹme na o te, te omai te ohwo nọ a vi lele omai na avọ elọya egọmeti France, ma tẹ ruọ eva ọgwa jọ nọ a rẹ jọ gba ẹgwae evaọ ekọto na. Oghẹrẹ nọ ohwo nọ a vi lele omai na o ro mu ẹme họ u kiehọ họ. Anọ ma hae te hwa ugho jọ evaọ osa-uzou nọ egọmeti France a ta nọ ma hwa na. Nọ ọ nwane ta ẹme na no ma tẹ nọe nọ, “Kọ whọ riẹ nọ a si ugho nọ u bu vi 4,500,000 euros no akanto mai no?”

Nọ ma nọe onọ na no, o te guwẹ. Ọ tẹ nọ ae sọ a gine si ugho utiọye na no akanto mai. A te yo nọ Ee. Ẹsiẹvo na eva e tẹ dha ohwo nọ a vi lele omai na. Ọ tẹ ta ẹme kẹ ahwo na gaga. O te ku ẹgwae na họ vẹrẹ. Nọ oware na o via ere no, etẹe mẹ rọ ruẹ nọ Jihova o dhomahọ ẹme na no. Oghẹrẹ nọ Jihova o ro ku ẹkẹre na rẹriẹ o gbe omẹ unu. Oware nọ o via na u ru eva were omai gaga. Ma riẹ nọ ẹme na ọ te nya ere ẹdẹ yena ha.

Nọ u te edẹ ọgba amara Azeza ukpe 2011, okọto ECHR o te bruoziẹ na. A ta ẹme jọ nọ ọ were omai gaga. Anọ oware nọ egọmeti France a ru na u woma ha. Okọto na ọ ta kẹ ae inọ a zihe igho mai nọ e rrọ ae obọ na kẹ omai, je fi ugho ofa họ ehru ugho na kẹ omai. Oware nana nọ okọto na u ru na u ru nọ inievo na a be sae rọ gọ Jihova evaọ France. Omonọ nọ ma nọ ohwo nọ a vi lele omai na u ru nọ eware i ro nwene. Okenọ ma je kpohọ ẹme na, ma riẹ nọ ma te nọ ohwo na onọ yena ha. Onọ na o tẹ wọhọ ubi-utho nọ Devidi ọ rọ sa Goliat. Orọnikọ ẹgba mai jabọ nọ a ro bru kẹ omai hi. Rekọ fikinọ “Jihova họ ọnọ o wo ẹmo na” nwane wọhọ epanọ Devidi ọ ta kẹ Goliat.—1 Sam. 17:45-47.

Ẹdhọ nana ọvo a jọ bru kẹ omai hi. Makọ rite inẹnẹ na, egọmeti o bi kpokpo omai. Yọ isu egagọ epọvo na re. Rekọ avọ ere ghele na a jọ ekọto nọ e mai kpehru evaọ erẹwho nọ i bu te udhosa-gbikpe (70) gbe ekọto nọ i re guẹdhọ erẹwho efa bru kẹ omai no. Edhọ nọ a jọ bru kẹ omai no i bu te odu ọvo, egba ivẹ, gbe udhegbisoi (1,225). Iziẹ nana nọ a bru kẹ omai na u woma gaga, keme u ru nọ ma be sae rọ gọ Jihova jẹ ta usi uwoma ziezi. Yọ u ti ru nọ a gbe ti kpokpo omai hi nọ ma gbẹ rọwo ru eware jọ nọ a rẹ jọ orẹwho nọ ma rrọ ru hu. Yọ a te kẹ omai uvẹ nọ ma gbẹ rọwo nọ ma re se azẹ fihọ oma ha.

Obọ Oria nọ U Wuzou Iruo Isẹri Jihova nọ o rrọ New York, evaọ U.S.A. mẹ jọ je ru iruo. Rekọ ẹvẹ o nya nọ mẹ rọ jọ usu ahwo nọ a kpobọ Europe nyai dikihẹ kẹ inievo mai fiki ẹme nọ ọ rrọ otọ na?

ỌSẸGBONI MẸ A JỌ IMISHỌNARE NỌ I WO AJỌWHA

Odẹ ọsẹ mẹ George, yọ odẹ oni mẹ Lucille. Ọsẹgboni mẹ a kpohọ isukulu Giliad. Eklase avọ ikpegbivẹ a jọ. Nọ a no isukulu na ze no, ukoko u te vi ae kpobọ Ethiopia re a jọ obei ru iruo imishọnare. Obọ Ethiopia na a jọ yẹ omẹ evaọ ukpe 1956. A te se omẹ Philip. Fikinọ Filip jọ nọ iku riẹ e rrọ Ebaibol ọ jẹ ta usi uwoma gaga a ro mu odẹ na kẹ omẹ. (Iruẹru 21:8) Nọ a yẹ omẹ no, ukpe nọ u lele i rie egọmeti a tẹ ta nọ Isẹri Jihova a gbe ru eware egagọ rai ọvuọvo ho. Oke yena yọ mẹ gbẹ jọ ọmaha. Rekọ mẹ kareghẹhọ nọ ma jẹ hai dhere ru ewuhrẹ. Fikinọ mẹ gbẹ jọ ọmaha mẹ riẹ oware nọ o jẹ via ha. Me je roro nọ ere u fo nọ a re dhere ru ewuhrẹ. Nọ u te ukpe 1960 ahwo egọmeti a te le omai no ẹwho na no. O kẹ omai uye gaga.

Ma tẹ kwa kpobọ Wichita nọ ọ rrọ Kansas evaọ U.S.A. Taure ma tẹ te kwa nya yọ ọsẹgboni mẹ a rrọ iruo imishọnare no. Nọ ma make kwa nya na yọ ajọwha imishọnare ọ gbẹ rrọ ae oma. A tẹ jẹ rọ oriruo rai gbe ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ omẹ avọ Judy oniọvo mẹ ọmọtẹ ọrọ ọkpako, gbe Leslie oniọvo mẹ ọmọzae nọ ọ rrọ ubreyẹ mai. Obọ Ethiopia a jọ yẹ omai na kpobi. Ikpe ikpegbesa (13) mẹ rọ họ-ame. Nọ mẹ họ-ame no, ikpe esa nọ i lele i rie ma tẹ kwa kpohọ oria nọ a jọ gwọlọ ahwo nọ a rẹ ta usi uwoma evaọ obọ Arequipa, orọ Peru.

Ukpe 1974 mẹ rọ gba ikpe ikpegberee (18). Uwou ogha nọ ọ rrọ Peru o tẹ rehọ omẹ avọ inievo-emezae ene efa mu ọkobaro obọdẹ. Oria nọ a re jọ ta usi uwoma ha a ta kẹ omai nọ ma nyae jọ ta usi uwoma. Ehru igbehru nọ a re se Central Andes Mountains ma jẹ hai kpohọ jọ ta usi uwoma. Ahwo nọ a rẹ ta ẹvẹrẹ Quechua avọ Aymara a rrọ obei. Omoto ma jẹ hae ro kpohọ obei. Ma je se omoto na Okọ Noa keme uwou nọ a ku fihọ omoto na o wọhọ orọ okọ Noa. Mẹ rẹ gbẹ kareghẹhọ epanọ mẹ jẹ hae rọ ta usi uwoma kẹ ahwo na, gbe epanọ mẹ jẹ hae rọ rehọ Ebaibol wuhrẹ ahwo na inọ Jihova o ti si uwhu, ẹyao gbe uvuhu no otọ. Ẹsikpobi nọ mẹ tẹ kareghẹhọ oke yena, eva e rẹ were omẹ gaga. (Evia. 21:3, 4) Ahwo buobu a kurẹriẹ.

ME MU IRUO HỌ EVAỌ ORIA NỌ U WUZOU IRUẸRU ISẸRI JIHOVA

Evaọ ukpe 1977, Albert Schroeder nọ ọ jọ omọvo Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova ọ nyaziọ obọ Peru, ọ tuduhọ omẹ awọ nọ me fili efọmo Ebẹtẹle re a sai se omẹ nyai ru iruo evaọ oria nọ u wuzou iruo Isẹri Jihova. Me te fili efọmo na. U kri hi a te zizie omẹ kpobọ Ebẹtẹle nọ ọ rrọ Brooklyn evaọ edẹ ikpegbihrẹ amara Azeza 1977. Me lele inievo nọ i re ru iwou Ebẹtẹle fo gbe enọ e rẹ ruẹrẹ eware nọ e raha ru iruo ikpe ene.

Nọ u te amara Azeza 1978, mẹ tẹ ruẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Elizabeth. Evaọ okokohọ akpọ-soso nọ a ru evaọ New Orleans nọ ọ rrọ Louisiana mẹ jọ ruẹ e riẹ. Ukoko na ọsẹgboni riẹ a jọ yọrọ iẹe re nwane wọhọ epanọ a jọ ukoko na yọrọ omẹ na. Oke yena yọ Elizabeth o ru ọkobaro oke-kpobi na te ikpe ene no. Iruo odibọgba oke-kpobi na e jẹ were iẹe oma. Yọ ọ gwọlọ nọ o re gbe ru iruo na vrẹ ọvo. Ma jẹ hae ta ẹme. Ẹmẹrera na ma tẹ te dhẹ ruọ ohwohwo oma gaga. Ma tẹ rọo evaọ edẹ udhe amara Akpe, 1979. Ọyomariẹ o te mu iruo họ eru evaọ Ebẹtẹle re.

Inievo nọ e jọ ukoko Brooklyn Spanish nọ a kaki fi omai họ, a dede omai rehọ ziezi. Ikoko esa efa nọ ma jọ evaọ obọ Brooklyn na, inievo na kpobi a tuduhọ omai awọ re ma ruabọhọ iruo Ebẹtẹle nọ ma bi ru na. Egbẹnyusu mai gbe ahwo uviuwou mai a je fiobọhọ kẹ omai rẹrote ọsẹgboni mai nọ a kpako no. Ma be ruẹ unu yere ai hi. Eware nọ a ru e da omai ẹro fia.

A REHỌ OMẸ KPOHỌ ẸKO-IRUO ERIẸ-IZI

Nọ u te amara Ọvo ukpe 1982, ukoko o tẹ vuẹ omẹ nọ me lele Ẹko-Iruo Eriẹ-Izi nọ e rrọ Ebẹtẹle ru iruo. Me rẹro riẹ hẹ. Ikpe esa nọ i lele i rie ukoko u te vi omẹ kpohọ isukulu elọya re mẹ sai wo obe-udu nọ me re ro guẹdhọ evaọ okọto. U gbe omẹ unu okenọ a je wuhrẹ omai kpahe eware nọ uzi o kuvẹ nọ ohwo kpobi ọ rẹ sai ru gbe enọ o re ru hu nọ u te jei evaọ United States gbe erẹwho efa. A kẹ uvẹ yena kpobi kẹhẹ na, fiki edhọ nọ a jọ bru kẹ Isẹri Jihova. Uvẹ yena, ahwo buobu a bi sei gboware ovo ho. A jọ eklase ta kpahe edhọ itieye na gaga.

Evaọ 1986 nọ mẹ gba ikpe ọgba (30) no, a tẹ rehọ omẹ mu ọsẹro Ẹko-Iruo Eriẹ-Izi. Eva e were omẹ rekọ udu o jẹ dina bru omẹ keme mẹ gbẹ jọ uzoge, yọ mẹ re riẹ epanọ owha nọ mẹ be te wọ na o te gbẹdẹ te he.

Me zihe ruọ elọya evaọ ukpe 1988, rekọ mẹ kake riẹ hẹ inọ isukulu na nọ mẹ nya na o dina raha omẹ. Nọ ohwo o te kpohọ isukulu ilogbo, ọ gbẹ yọroma ha, o re rri omariẹ nọ o woma vi amọfa, keme ahwo ọdekọ a riẹ tei hi. Ọghẹnẹ o ru nọ aye mẹ Elizabeth ọ rọ kaki muẹrohọ nọ me wo uruemu yena. O te fiobọhọ kẹ omẹ nọ mẹ rọ wariẹ mu eware nọ i re ru usu mẹ avọ Jihova ga họ eru. Yọ eware nana i fiobọhọ kẹ omẹ wariẹ wo uruemu nọ o rẹ were Jihova. Rekọ o jọ oware ẹdẹdẹ hẹ, ẹmẹrera me ro nwene. Oware nọ o via na u ru nọ mẹ rọ riẹ nọ orọnikọ ohwo ọ tẹ riẹ obe gaga họ oware nọ o mai wuzou evaọ uzuazọ họ. Rekọ epanọ usu riẹ avọ Jihova o ga te gbe epanọ o you Jihova gbe inievo na te oye o mai wuzou.

EDHỌ NỌ MA GU RE A SAE KẸ OMAI UVẸ TA USI UWOMA

Nọ me no isukulu elọya na ze no, mẹ tẹ rẹriẹ ovao ku iruo eriẹ-izi nọ me je ru evaọ Ebẹtẹle gbe edhọ nọ ma je gu re a sae kẹ omai uvẹ ru iruo Uvie na. Iruo nana nọ me bi ro fiobọhọ kẹ ukoko na e be were omẹ oma dede nọ e lọhọ họ. Oware nọ o rọ rrọ ere na họ, ukoko na o be nyaharo vẹrẹ vẹrẹ, ahwo a bi zurie ze ti kuomagbe omai, yọ ma bi nwene oghẹrẹ nọ ma bi ro ru eware buobu. Anwẹdẹ vẹre nọ ma te kpohọ usi uwoma, nọ ma tẹ be kẹ ohwo obe, ma rẹ vuẹe azọhọ nọ ọ rẹ hwa fihọ obe na. Rekọ nọ ukpe 1990 o vrẹ no, ukoko o tẹ vuẹ omai nọ ma rrọ Ẹko-Iruo Eriẹ-Izi nọ joma ru epanọ a rẹ rọ siọ oware yena ba. Anwọ oke yena ze, Isẹri Jihova a gbẹ be ta kẹ ahwo nọ a hwosa ugho jọ fihọ ebe mai hi. Enwene nana u ru eware buobu lọhọ evaọ oghẹrẹ nọ ma bi ro ru iruo Ebẹtẹle gbe oghẹrẹ nọ ma be rọ ta usi uwoma je ru iruo ebabọ. Oye ovo gbe he, u ru nọ ma gbẹ be rọ hwa osa-uzou fihọ eware jọ họ. Ahwo jọ a je roro nọ enwene nana u ti ru nọ ukoko o te gbẹ rọ ruẹ ugho ru eware jọ họ, yọ ma te gbẹ sae wha usi uwoma na te ahwo buobu oma ha. Rekọ o via ere he, ẹsiẹe iruo na e be nyaharo dede. No anwọ 1990 ze ahwo nọ a be gọ Jihova ebuebu ọvo a bi bu. Yọ fikinọ ma bi mi ugho fihọ ebe mai hi na, u ru nọ te ahwo nọ a wo ugho gbe enọ i wo ho a be sai ro se ẹme Ọghẹnẹ. Mẹ ruẹ nọ ẹgba Jihova iruo na e gbẹ be rọ nyaharo na. Yọ ọye ọ rehọ ọrigbo nọ a re fievahọ na nwene oware nana gbe eware efa nọ a nwene no nọ e be lẹliẹ ukoko na nyaharo na.—Ọny. 15:2; Mat. 24:45.

Nọ a te bru kẹ omai evaọ okọto, orọnọ nwanọ fikinọ ma riẹ ẹdhọ gu gaga ha. Emamọ uruemu nọ Isẹri Jihova a wo nọ ahwo a muẹrohọ o rẹ whae ze ẹsejọ nọ ikpahwo egọmeti a re ro rri omai inọ mai ginọ emamọ ahwo. Jomẹ kẹ oriruo jọ. Evaọ ukpe 1998, inievo esa jọ nọ e rrọ Utu Ẹruorote na avọ eyae rai a ziọ okokohọ ologbo obọdẹ nọ a ru evaọ Cuba. Ahwo egọmeti a muẹrohọ nọ inievo na a rrọ wowou, yọ a rẹ kẹ ahwo adhẹẹ. U te ru nọ a rọ ruẹ nọ ma rrọ abọ ọvo evaọ isuẹsu akpọ na ha. Oware nana nọ a ruẹ na u te rai udu vi eme nọ ma ta kpobi evaọ egwae nọ ma lele ahwo egọmeti gba no.

Nọ ahwo egọmeti a gbẹ be kẹ omai uvẹ re ma ta usi uwoma na ha, ma re tu ẹdhọ kpohọ ekọto re ma sae ‘gbẹ ta usi uwoma na je ru ei dikihẹ evaọ abọ egọmeti.’ (Fil. 1:7) Eria jọ nọ ma jo gu edhọ itieye no họ Europe gbe South Korea. Evaọ ikpe buobu, egọmeti nọ e rrọ eria yena a jẹ gwọlọ gba inievo mai họ inọ a ru iruo isoja, a jẹ rọwo nọ a rẹ kẹ inievo mai iruo efa ha nọ a tẹ se nọ a rẹ jọ isoja ha. O wha riẹ ze nọ a ro mu inievo-emezae nọ i bu te oware wọhọ idu ikpegberee (18,000) soso fihọ uwou-odi evaọ Europe. Yọ enọ a mu fihọ uwou-odi evaọ South Korea i bu vrẹ idu ikpegbizii (19,000). A mu inievo nana kpobi fikinọ a rọwo nọ a rẹ jọ isoja ha.

Uwhremu na, evaọ edẹ ihrẹ amara Ahrẹ, ukpe 2011, okọto nọ a re se ECHR u te bruoziẹ jọ nọ o rẹ thọrọ ẹro ho evaọ ẹdhọ nọ oniọvo nọ a re se Bayatyan o lele orẹwho nọ a re se Armenia gu. Okọto na o kẹ udu nọ evaọ erẹwho kpobi nọ e rrọ Europe, ohwo ọ gbẹ gwọlọ jọ isoja ha, a rẹ gbae họ họ, rekọ a rẹ kẹe iruo efa. A bru oghẹrẹ oziẹ otiọye na kẹ omai re evaọ okọto nọ a re se Constitutional Court evaọ South Korea evaọ edẹ udhegberee, amara Azeza 2018. Ma yere Ọghẹnẹ gaga keme o hae jọ nọ umutho izoge jọ a rọwo nọ a rẹ dhugbẹ jọ isoja, a hai ti bru oziẹ yena kẹ omai hi.

Inievo nọ e rrọ ẹko-iruo eriẹ-izi evaọ obọ ehri ukoko gbe enọ e rrọ iwou ogha nọ e rrọ akpọ na kpobi a be daoma gaga re egọmeti ọ sae kẹ omai uvẹ ru iruo mai vrẹ dhedhẹ. Eva e were omai gaga inọ ma be rọ oghẹrẹ utiona fiobọhọ kẹ inievo mai nọ egọmeti o bi kpokpo. Nọ ma te tu ẹdhọ kpobọ okọto, te a bru kẹ omai te a bru kẹ omai hi, ẹdhọ na nọ ma gu na yọ usi uwoma ma ta kẹ eba gbe ivie gbe ahwo erẹwho na no na. (Mat. 10:18) Te ibruoziẹ, te ahwo egọmeti efa, te enọ e rẹ wha usi, gbe amọfa nọ a ti yo kpahe ẹdhọ na a te ruẹ eria Ebaibol nọ ma dhunu te evaọ ebe ẹdhọ na gbe enọ ma ta ẹme te okenọ ma je gu ẹdhọ na. U ve ti ru nọ ahwo nọ i wo emamọ eva a te rọ riẹ kpahe Isẹri Jihova jẹ ruẹ nọ Ebaibol eware nọ ma bi wuhrẹ i no ze. Ahwo otiọye na jọ dede a kurẹriẹ no.

ME YERE OWHẸ JIHOVA

Anwọ ikpe udhuvẹ ena nọ me bi ro lele inievo nọ e rrọ iwou ogha mai evaọ akpọ na ru iruo fiki edhọ ekọto. Yọ me kpohọ ekọto ikpehru buobu no, me te je lele ahwo ologbo egọmeti buobu ta ẹme no. Iruo nana kpobi e be lẹliẹ eva were omẹ. Inievo nọ ma gbe bi ru iruo evaọ Ẹko-Iruo Eriẹ-Izi evaọ obọ ehri ukoko obonẹ gbe enọ e rrọ iwou ogha sa-sa, oma rai o rẹ were omẹ. Jihova ọ ginẹ ghale omẹ gaga no.

Aye mẹ Elizabeth o fiobọhọ kẹ omẹ gaga no anwọ ikpe udhuvẹ-gbisoi (45) nọ e vrẹ na. O bi fiobọhọ kẹ omẹ ẹsikpobi te eware e ga te e lọhọ. Eva riẹ e rẹ were omẹ gaga keme ọ be maki ru kpobi na, avọ ẹyao nọ ọ riẹe oma. Yọ ẹyao na o bi mi ei ẹgba nọ o re ro ru eware.

Eware nọ e via kẹ omai no o lẹliẹ omai ruẹ nọ ma sae rọ ẹgba obọmai ru oware ovo ho, yọ orọnọ eriariẹ mai eye i ru nọ a ro bru kẹ omai hi evaọ ekọto. Rekọ “Jihova họ ẹgba ahwo riẹ,” wọhọ epanọ Devidi ọ ta. (Ol. 28:8) Ginọ “Jihova họ ọnọ o wo ẹmo na.”