Eme Ebaibol na Ọ Ta Kpahe Daniẹl?

Uyo nọ Ebaibol na ọ kẹ

Daniẹl ọ jọ obọdẹ ọruẹaro ahwo Ju nọ ọ jọ uzuazọ evaọ etoke ikpe-udhusoi avọ ihrẹ gbe orọ avọ ezeza B.C.E. Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ ogaga fa otọ ewezẹ. O fiobọhọ kẹe ruẹ eruẹaruẹ kpahe eware nọ e te via evaọ obaro. Ọ tẹ jẹ kẹe ẹzi riẹ kere obe Ebaibol nọ a rọ odẹ riẹ se.—Daniẹl 1:17; 2:19.

Ono Daniẹl ọ jọ?

Ubrotọ Juda Daniẹl ọ jọ whẹro. Ubrotọ yena okpẹwho Jerusalẹm avọ etẹmpol ahwo Ju e jọ. Evaọ ukpe 617 B.C.E., ovie Babilọn nọ a re se Nebukadneza o fi Jerusalẹm kparobọ, o te mu “ahwo nọ a mae viodẹ evaọ ẹkwotọ na” kpohọ igbo evaọ obọ Babilọn. (2 Ivie 24:15; Daniẹl 1:1) A mu Daniẹl kugbe ahwo na, yọ o wọhọ nọ ọ jọ ikpe ikpegbọ evaọ oke yena.

Daniẹl avọ emoha efa nọ isoja ovie na a bi su kpobọ ighẹ ovie Babilọn.

A rehọ Daniẹl avọ emoha jọ kpobọ ighẹ ovie Babilọn re a wuhrẹ ae epanọ a re ru iruo evaọ egọmeti, yọ Shedrak, Mishak, gbe Abedinigo a jọ usu rai. Dede nọ a jẹ gba ae họ re a ru eware nọ e wọso ẹrọwọ rai, Daniẹl avọ egbẹnyusu esa riẹ a talamu Jihova Ọghẹnẹ rai. (Daniẹl 1:3-8) Nọ a wuhrẹ ai ikpe esa no, Nebukadneza o jiri rai fiki areghẹ gbe otoriẹ nọ a wo. Ọ ta nọ “a rehọ isia ikpe woma vi izerẹ nọ i re ru emajiki gbe ebo-erayẹ kpobi nọ e rrọ ubrotọ esuo riẹ soso.” Ọ tẹ rehọ Daniẹl avọ egbẹnyusu riẹ mu re a jọ ighẹ ovie na ru iruo.—Daniẹl 1:18-20.

Nọ ikpe buobu e vrẹ no, nọ o wọhọ nọ Daniẹl ọ jọ ikpe udhone-gbikpe, a se rie kpobọ ighẹ ovie na. Ọzae jọ nọ a re se Bẹlshaza o je su Babilọn evaọ oke yena. Ọ ta kẹ Daniẹl nọ ọ fa otọ eme nọ ubro obọ jọ u kere fihọ ugbẹhẹ rọ kẹe. Ọghẹnẹ o te fiobọhọ kẹ Daniẹl vuẹ ovie na nọ Uvie Midia avọ Pasia u ti fi Babilọn kparobọ. Asoaso yena a fi Babilọn kparobọ.—Daniẹl 5:1, 13-31.

Daniẹl nọ ọ be fa otọ eme nọ ubro obọ o kere fihọ ugbẹhẹ.

Nọ Uvie Midia avọ Pasia u mu Babilọn họ esu no, a rehọ Daniẹl mu ọkwa ologbo. Fiki epanọ Daniẹl ọ jẹ riẹ ru, Dariọs ovie na ọ tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ kpare ọkwa riẹ kpehru vrẹ ere. (Daniẹl 6:1-3) Ahwo esuo na nọ a jẹ re Daniẹl ihri a tẹ gba ẹgwae epanọ a re ro kpe Daniẹl no, a te gbolo iei fihọ ọgọdọ ikporokpo, rekọ Jihova o siwi rie. (Daniẹl 6:4-23) Evaọ obọ ekuhọ uzuazọ Daniẹl, ukọ-odhiwu ọ romaviẹ kẹe, yọ isiava soso o se rie “ọzae nọ ọ rrọ ghaghae gaga.”—Daniẹl 10:11, 19.

Jọ edrama nọ u wo abọ ivẹ rri iku nana. Uzoẹme riẹ họ Daniẹl—O Wo Ẹrọwọ Evaọ Edẹ Uzuazọ Riẹ Kpobi.

Eme a jọ ikuigbe ta kpahe obe Ebaibol nọ a re se obe Daniẹl na?

Daniẹl o kere nọ: Nebukadneza ọ rehọ ẹmema ologbo jọ vi, ọ tẹ ta nọ ahwo kpobi nọ a rrọ otọ esuo riẹ a gọ ẹmema na, o te gbolo ahwo nọ a rọwo ru ere he fihọ uwou-erae nọ ebruerae ọ rrọ.—Daniẹl 3:1-6.

Oware nọ ikuigbe e ta: Nebukadneza ọ bọ iwou ilogbo buobu evaọ Babilọn, yọ wọhọ epanọ Encyclopædia Britannica ọ ta, “orọnikọ ọ jẹ bọ ae rọ kẹ omobọ riẹ ọvo orro ho, rekọ re o bru ọghọ họ eghẹnẹ na oma re. Ọ ta nọ ‘ọye họ ọnọ o bi ru ahwo na gọ eghẹnẹ ilogbo na.’”

Rọ kpahe uwou-erae nọ a jẹ hae jọ mahe ahwo kpe, a jọ ebe ikuigbe ahwo Babilọn anwae ta kpahe iẹe unuẹse buobu, yọ a fodẹ enọ osu jọ ọ jọ kẹ udu nọ a ru ere. Obe anwae jọ nọ a kere evaọ oke esuo Nebukadneza o ta kpahe ahwo egọmeti jọ nọ a kẹ uye fikinọ a kẹ eghẹnẹ Babilọn adhẹẹ hẹ. Obe na o ta nọ: “Kpe ai no, mahe ae to no, voviẹ ae, . . . fi ai họ ovini nọ a re ro there emu . . . koko erae na họ gidi gidi je ru iwiri na kunye dudu re a whu.”a

Daniẹl o kere nọ: Nebukadneza nọ ọ jọ ovie ọ jẹ rọ iwou nọ ọ bọ seha.—Daniẹl 4:29, 30.

Ibriki nọ a tọ no otọ ze evaọ Babilọn nọ odẹ Nebukadneza ọ rrọ

Oware nọ ikuigbe e ta: “Eware nọ Nebukadneza o kere kpahe omariẹ u dhesẹ nọ o rri omariẹ nọ ovie ologbo nọ o kiẹrẹe je wo ogaga ọ jọ.”b Wọhọ oriruo, uwou jọ u wo eme jọ nọ Nebukadneza o ro seha inọ: “Mẹ rehọ ikolota avọ ibriki ma ugbẹhẹ ulogbo, onọ o wọhọ ugbehru nọ a sai go ho . . . Me ru igbẹhẹ Esagila avọ Babilọn gaga re ahwo a ruẹse kareghẹhọ esuo mẹ bẹdẹ bẹdẹ.”c Whọ rẹ ruẹ odẹ Nebukadneza evaọ ibriki buobu nọ a tọ no otọ ze evaọ Babilọn.

Daniẹl o kere nọ: Bẹlshaza nọ ọ jọ ovie ọ ta kẹ Daniẹl nọ, ọ te jọ “ohwo avọ esa evaọ esuo uvie na” evaọ Babilọn.—Daniẹl 5:1, 13-16.

A jọ oware anwae nana nọ u no 550 B.C.E. ze na fodẹ Nabonidọs nọ ọ rrọ ovie gbe ọmọzae riẹ, Bẹlshaza

Oware nọ ikuigbe e ta: Ọzae nọ a re se Nabonidọs ọ jọ ovie evaọ okenọ eware nọ a kere fihọ obe Daniẹl uzou avọ 5 na e rọ via. Rekọ obọ Arebia Nabonidọs ọ mae jọ evaọ okenọ o je su na orọnikọ evaọ Babilọn ho. Kọ ono o je su evaọ Babilọn evaọ okenọ ọ rọ jariẹ hẹ na? Ogbiku nọ a re se Raymond Philip Dougherty ọ jọ obe riẹ nọ o se Nabonidus and Belshazzar kere nọ: “Eme jọ nọ a kere fihotọ evaọ oke anwae e ta nọ Nabonidọs o mu esuo na họ obọ ọmọzae ọkpako riẹ nọ a re se Bẹlshaza.” “Bẹlshaza o je dikihẹ kẹ ọsẹ riẹ, yọ o je ru eware kpobi nọ ovie o re ru.” Nọ orọnọ Nabonidọs ọ rrọ ọkwa ọsosuọ, Bẹlshaza ọ tẹ rrọ ọkwa avọ ivẹ evaọ uvie na, Bẹlshaza ọ tẹ ta nọ ọ rẹ kẹ Daniẹl ọkwa avọ esa evaọ uvie na.

a Journal of Biblical Literature, Uko avọ 128, Ọrọ avọ 2, ẹwẹ-obe avọ 279 gbe 284.

b Babylon—City of Wonders, nọ Irving Finkel avọ Michael Seymour a kere, ẹwẹ-obe avọ 17.

c Archæology and the Bible, nọ George Barton o kere, ẹwẹ-obe avọ 479.