Uzou Avọ Ikpegbivẹ

Ọwhovuẹ Ọghẹnẹ Ọ Kẹ Riẹ Ẹgba

1. Ẹvẹ a rọ ghale Daniẹl fikinọ o wo isiuru gaga kpahe orugba ẹjiroro Jihova?

ISIURU egaga ọ Daniẹl kẹ orugba ẹjiroro Jihova u wo osohwa ulogbo. A kẹ riẹ eruẹaruẹ isiuru ọrọ ekpoka 70 na kpahe oke ẹromavia Mesaya na. Daniẹl o te je wo oghale ọ ẹruẹ okiọkotọ ẹrọwọ ahwo riẹ nọ a zihe kpohọ otẹwho rai. Oyena o via evaọ 537 B.C.E., evaọ ubrobọ ekuhọ “ukpe ọsosuọ Sairọs ovie Pasia.”—Ẹzra 1:1-4.

2, 3. Ẹsejọhọ eme ọ soriẹ ze nọ Daniẹl o gbe ro lele okiọkotọ Ju na zihe kpohọ ẹkwotọ Juda ha?

² Daniẹl ọ jọ usu ahwo nọ a zihe kpohọ ẹkwotọ Juda ha. O hae jọ bẹbẹ re o kpohọ erẹ eva etoke owho riẹ. Epanọ o rọ kpobi, Ọghẹnẹ o gbe wo iruo họ iroro kẹe evaọ Babilọn. Ikpe ivẹ e vrẹ no. Ikere na e tẹ ta k’omai nọ: “Evaọ ukpe avọ esa Sairọs ovie Pasia a te rovie ẹme jọ kẹ Daniẹl, ọnọ a je se odẹ [riẹ] Bẹlteshaza. Ẹme na ọ tẹ jọ uzẹme, ozighi ologbo ọ tẹ jọ. Ọ tẹ riẹ otọ ẹme na je wo otoriẹ eruaruẹ na.”—Daniẹl 10:1.

³ “Ukpe avọ esa Sairọs” u re kie fihọ 536/535 B.C.E. O vrẹ ikpe 80 no anwẹnọ a rọ rehọ Daniẹl ziọ Babilọn kugbe emọ uvie gbe izoge ikpahwo Juda. (Daniẹl 1:3) Otẹrọnọ ọ dina vrẹ ikpe ikpe no evaọ okenọ o te Babilọn, koyehọ ọ kpako kẹle ikpe 100 no enẹna. Rri epanọ ọ rọ ẹrọwọ gọ krite!

4. Makọ epanọ Daniẹl ọ kpako te na, eware ilogbo vẹ o ti gbe ru evaọ iruo Jihova?

⁴ Rekọ, makọ epanọ ọ kpako te na, ẹkẹ-abọ Daniẹl evaọ iruo Jihova u ri kuhọ họ. Ọghẹnẹ ọ te rehọ iẹe whowho ovuẹ eruẹaruẹ nọ orugba riẹ o ti kparo gaga. O te jọ eruẹaruẹ nọ e te nya te oke mai na gbe obaro. Re ọ ruẹrẹ Daniẹl họ kẹ iruo enana, Jihova ọ ruẹ nọ u fo re o fiobọhọ kẹe, re ọ kẹe ẹgba kẹ iruo nọ e rọ obaro na.

OWARE UDUAMA

5. Didi iyẹrẹ e jọ uduama kẹ Daniẹl?

⁵ Dede nọ Daniẹl o lele okiọkotọ ahwo Ju na zihe ziọ ẹkwotọ Juda ha, o wo isiuru gaga kpahe oware nọ o rọ otẹwho oyoyou riẹ na via. Ẹkwoma iyẹrẹ nọ i te rie obọ, Daniẹl ọ ruẹ nọ eware e be riẹ nya ha. A wariẹ bọ agbada-idhe na no yọ a wọ otọhotọ etẹmpol na họ no evaọ Jerusalẹm. (Ẹzra, uzou 3) Rekọ erẹwho nọ e wariẹ e rae họ e wọso iruo ọwariẹbọ na, yọ a be gwọlọ eme nọ a re gu fihọ ahwo Ju nọ a zihe ze na uzou. (Ẹzra 4:1-5) Evaọ uzẹme, o hae jọ lọlọhọ re eware buobu e kẹ Daniẹl uduama.

6. Fikieme iyero evaọ Jerusalẹm i je ro kpokpo Daniẹl?

⁶ Daniẹl ọ riẹ kpahe eruẹaruẹ Jerimaya. (Daniẹl 9:2) Ọ riẹ nnọ ọwariẹbọ etẹmpol na evaọ Jerusalẹm gbe ezihetha egagọ uzẹme i w’obọ kpekpekpe kugbe ẹjiroro Jihova kẹ ahwo Riẹ jegbe nọ enana kpobi e te karo kẹ ẹromavia Mesaya nọ a yeyaa riẹ na. Evaọ uzẹme, uvẹ-ọghọ ulogbo o jọ kẹ Daniẹl re Jihova ọ kẹe eruẹaruẹ “ekpoka udhosa gbikpe” na. Ọ jariẹ wo otoriẹ nnọ Mesaya ọ te nyaze “ekpoka” 69 nọ a tẹ kẹ ujaje na no re a zihe Jerusalẹm ze jẹ wariẹe bọ. (Daniẹl 9:24-27) Rekọ, fiki ọraha Jerusalẹm gbe obọdaji ebabọ etẹmpol na, o rẹ lọlọhọ re a ruẹ oware nọ Daniẹl ọ rọ rọ ọkora je siovao họ na.

7. Eme Daniẹl o ru evaọ ekpoka esa?

⁷ Ikere na e ta nọ: “Evaọ edẹ eyena, mẹ Daniẹl, mẹ tẹ jọ uweri evaọ ekpoka esa. Mẹ re enuawere he hayo arao hayo udi u te omẹ unu hu, hayo me wholo udẹ ovuovo ho, ekpoka esa gbagba.” (Daniẹl 10:2, 3) “Ekpoka esa,” hayo edẹ 21, erọ uweri gbe emuọseba u theri gaga. Ẹsejọhọ u kuhọ evaọ “edẹ udhegbene amarao ọsosuọ” na. (Daniẹl 10:4) Fikiere, etoke emuọseba Daniẹl o kẹre te oke Ọnyavrẹ na, onọ a re koko evaọ ẹdẹ avọ 14 ọrọ amara ọsosuọ, Nisan, gbe ehaa edẹ ihrẹ ebrẹdi nọ e kare ẹvi nọ u re lele iei.

8. Etoke ọsosuọ vẹ Daniẹl ọ rọ gwọlọ ọkpọvio Jihova gaga, kọ eme o no rie ze?

⁸ Oware utionana o via kẹ Daniẹl no okejọ. Eva oke oyena, orugba eruẹaruẹ Jihova kpahe ọraha ikpe 70 ọrọ Jerusalẹm na u je dhei ọvẹ. Kọ eme Daniẹl o ru? Daniẹl ọ ta nọ: “Koyehọ mẹ rẹriẹ ovao ku Ọghẹnẹ Ọnowo na mẹ tẹ jọ eva olẹ gbe olẹ-ayare avọ emuọseba, ehọ ekpa avọ enwo gwọlọ iẹe.” Jihova o yo olẹ Daniẹl ẹkwoma Gebriẹl ẹnjẹle nọ o vi bru ei avọ ovuẹ nọ o tudu họ iẹe awọ gaga. (Daniẹl 9:3, 21, 22) Kọ Jihova o ti ru epọvona re ọ rehọ uduotahawọ nọ Daniẹl ọ gwọlọ gaga na kẹe?

ERUẸARUẸ IDUDU

9, 10. (a) Diẹse Daniẹl ọ jọ evaọ okenọ ọ ruẹ eruẹaruẹ na? (b) Dhesẹ oware nọ Daniẹl ọ jọ eruẹaruẹ ruẹ.

⁹ A kpomovuọ họ Daniẹl he. Ọ tẹ nyaharo ta k’omai oware nọ o via, anọ: “Epanọ me ro dikihẹ akotọ ethẹ ologbo na, oyena họ, ethẹ Taigrisi [Hiddekel, NW ], mẹ tẹ kpare aro, mẹ tẹ ruẹ ohwo nọ ọ gọ-ẹgọ iwu elọlọhọ, ọnọ ọ rehọ oro obọ Ufaz ro mu eku riẹ.” (Daniẹl 10:4, 5) Taigris yọ ovo jọ evaọ usu ithẹ ene nọ ehri rai o no ọgbọ Idẹn ze. (Emuhọ 2:10-14) Evaọ Pasia Anwae, a riẹ Hiddekel wọhọ Tigra, onọ odẹ Griki na Taigris u no ze. A se ẹkwotọ nọ ọ jọ udevie riẹ avọ Yufretis na Mẹsopotemia, nọ otofa riẹ o rọ “Ẹkwotọ nọ Ọ rọ Udevie Ithẹ.” Onana u te dhesẹ nnọ okenọ Daniẹl ọ ruẹ eruẹaruẹ na, ọ gbẹ jọ ẹkwotọ Babilonia, rekọ o wọhọ nọ evaọ uzedhe okpẹwho Babilọn ho.

¹⁰ Ẹvẹ eruẹaruẹ nọ Daniẹl ọ ruẹ u woma te! O wọhọ nọ okenọ ọ kpare aro riẹ orọnikọ ohwo gheghe ọ ruẹ hẹ. Enẹ Daniẹl o dhesẹ i rie: “Oma riẹ o tẹ jọ wọhọ bẹril, ovao riẹ o wọhọ elo egbrara, ibiaro riẹ e wọhọ elo ikpẹ, abọ gbe awọ riẹ e wọhọ elo ekpọna ekpokpọ, yọ edo ẹme riẹ ọ wọhọ edo ogbotu.”—Daniẹl 10:6.

11. Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ na i kpomahọ Daniẹl gbe ahwo nọ a jọ kugbei?

¹¹ Makọ epanọ eruẹaruẹ na e nwranwra te na, “ahwo nọ a jọ kugbe omẹ a ruẹ eruaruẹ na ha,” ere Daniẹl ọ ta. Avọ igbunu, “idudu i [te mu ai], a tẹ dhẹ nya i dhere.” Fikiere, Daniẹl ọvo ọ jọ akotọ ethẹ na. Eriwo “eruaruẹ ilogbo” na u gbunu te epanọ ọ rọ f’eva nọ: “Udu o gbẹ jọ omẹ awọ họ; oma mẹ u te kurẹriẹ fiki ozọ, me gbe wo ogaga ovo ho.”—Daniẹl 10:7, 8.

12, 13. Eme ma riẹ kpahe ọwhovuẹ na ẹkwoma (a) ẹgọ riẹ? (b) eriwo riẹ?

¹² Joma tẹrovi ọwhovuẹ igbunu ọnana nọ o mu Daniẹl ozọ tere na. “Ọ gọ-ẹgọ iwu elọlọhọ, ọnọ ọ rehọ oro obọ Ufaz ro mu eku riẹ.” Evaọ Izrẹl anwae, eware nọ a ro ru umueku ozerẹ okpehru na gbe orọ izerẹ efa, ubro-ewu rai, gbe ewu-igbama rai họ ehọ elọlọhọ nọ a rehọ igoru ru ona họ. (Ọnyano 28:4-8; 39:27-29) Fikiere, ẹgọ ọwhovuẹ na u dhesẹ ọkwa ẹfuọ gbe oruaro.

¹³ Eriwo ọwhovuẹ na u gbe Daniẹl unu re—ugboma riẹ nọ u bi lo, ovao riẹ nọ o rọ nwranwranwra, epanọ ibiaro riẹ e be ruẹ ude thabọ te, gbe elo igbabọ gbe awọ riẹ. Tubọ urru ogaga riẹ dede avọ idudu. Enana kpobi i te dhesẹ nọ orọnikọ ohwo gheghe ọ rọ họ. “Ohwo” ọnana nọ ọ wha “iwu elọlọhọ” na ghinọ ẹnjẹle nọ o wo ọkwa okpehru, ọnọ o bi ruiruo evaọ aro Jihova, oria nọ ọ wha ovuẹ no ze na.a

A RỌ ẸGBA KẸ “OHWO NỌ A YOU GAGA”

14. Didi obufihọ Daniẹl ọ gwọlọ re ọ sai yo ovuẹ ẹnjẹle na?

¹⁴ Ovuẹ nọ ẹnjẹle Jihova o wo kẹ Daniẹl na o rọ gbẹgbẹdẹ je bu ona. Re a tẹ te rehọ iẹe kẹ Daniẹl, ọ gwọlọ obufihọ re ọ kparoma no olahiẹ ugboma gbe iroro riẹ na. Fikinọ ọ riẹ onana, ẹnjẹle na ọ tẹ rọ uyoyou kẹ Daniẹl obufihọ gbe uduotahawọ. Joma gaviezọ re Daniẹl ọvo ọ rọ unu riẹ gbiku oware nọ o via.

15. Eme ẹnjẹle na o ru ro fiobọhọ kẹ Daniẹl?

¹⁵ “Okenọ me yo uruẹme riẹ, me te kie vẹ [ovao] tuotọ evaọ owezẹ udidi.” O wọhọ nọ, ozọ gbe idudu o lẹliẹ Daniẹl kie ruọ owezẹ udidi no. Eme ẹnjẹle na o ru ro fiobọhọ kẹe? Daniẹl ọ ta nọ: “Ri, obọ u te te omẹ, me te mu abọ gbe awọ họ enyuho.” Fiba onana, ẹnjẹle na ọ tẹ rọ eme enana tudu họ ọruẹaro na: “O Daniẹl, ohwo nọ a you gaga na, gaviezọ eme nọ mẹ be ta kẹ owhẹ na, re who dikihẹ ziezi, keme enẹna a vi omẹ bru owhẹ ze.” Obufihọ gbe eme omosasọ na e kẹ Daniẹl ẹgba. Dede nọ o je ‘nuhu,’ Daniẹl o “dikihẹ.”—Daniẹl 10:9-11.

16. (a) Ẹvẹ ma rọ ruẹ nọ Jihova ọ rẹ kuyo vẹrẹ vẹrẹ kẹ elẹ idibo riẹ? (b) Fikieme ẹnjẹle na o ro lehie evaọ ogbo nọ ọ dhẹ bru Daniẹl ze? (Ku ẹkpẹti kugbei.) (c) Didi ovuẹ ẹnjẹle na o wo kẹ Daniẹl?

¹⁶ Ẹnjẹle na ọ ta nọ ọ nyaze te kẹ Daniẹl ẹgba. Ẹnjẹle na ọ ta nọ: “Ozọ u mu owhẹ hẹ, Daniẹl, keme no ẹdẹ ọsosuọ nọ whọ rọ ruẹrẹ oma ra be rọ gwọlọ riẹ jẹ rehọ oma kpotọ evaọ aro Ọghẹnẹ ra, a yo eme ra, mẹ tẹ nyaze fiki eme ra na.” Ẹnjẹle na ọ tẹ fodẹ oware nọ o ro lehie. Ọ ta nọ: “Ọmọzae ovie obọ uvie Pasia ọ tẹ da-omẹ-ji edẹ udhegbọvo; rekọ Maekẹl, omọvo isu emọ-ivie, ọ tẹ nyaze ti fiobọhọ kẹ omẹ, fikiere mẹ tẹ nya se iẹe avọ ọmọzae-ovie obọ uvie Pasia ba etẹe.” Avọ obufihọ Maekẹl, ẹnjẹle na ọ nya uwou nọ a vi rie gba, ọ wha ovuẹ okpakpata onana bru Daniẹl ze: “Mẹ tẹ nyaze ti ru owhẹ riẹ otọ oware nọ u ti ru ahwo ra evaọ edẹ urere. Keme eruaruẹ na e rọ rọkẹ edẹ nọ e be tha.”—Daniẹl 10:12-14.

17, 18. Ẹvẹ a ro fiobọhọ kẹ Daniẹl orọ avọ isiava, kọ eme oyena u fiobọhọ kẹe ru?

¹⁷ Ukpenọ ovuẹ utioye na o kẹ Daniẹl ọwhọ, o wọhọ nọ eware nọ o yo i kpomahọ iẹe yoyoma. Ikuigbe na e ta nọ: “Nọ ọ ta eme nana kpobi kẹ omẹ no, mẹ tẹ vẹ ovao mẹ tuotọ, me te dienu.” Rekọ ẹnjẹle ọwhovuẹ na ọ gwọlọ rọ uyoyou fiobọhọ—orọ avivẹ. Enẹ Daniẹl ọ ta: “Mẹ tẹ ruẹ ọjọ nọ ọ wọhọ emọ ahwo, ọ tẹ rehọ obọ te igbenu mẹ; me te rovie unu mẹ ta ẹme.”b—Daniẹl 10:15, 16a.

¹⁸ Ẹgba ọ ro Daniẹl oma evaọ okenọ ẹnjẹle na ọ kaobọ te igbenu riẹ. (Wawo Aizaya 6:7.) Nọ a zihe ẹmeọta riẹ ze no, Daniẹl ọ tẹ ta kẹ ẹnjẹle ọwhovuẹ na kpahe uye nọ o bi thihakọ riẹ. Daniẹl ọ ta nọ: “O Olori mẹ, fiki eruaruẹ na oma o tẹ be da omẹ, eri ọvo ọ gbẹ rọ omẹ oma ha. Ẹvẹ odibo olori mẹ o re lele olori mẹ ta ẹme? Whaọ enẹna me wo ogaga ovo ho, me gbe wo ẹwẹ hẹ.”—Daniẹl 10:16b, 17.

19. Ẹvẹ a ro fiobọhọ kẹ Daniẹl orọ avọ isiasa, kọ eme o no rie ze?

¹⁹ Orọnikọ Daniẹl o bi gu unoma ha. Ọ be fodẹ uye riẹ ọvo, yọ ẹnjẹle na ọ rọwo eme riẹ. Fikiere, evaọ orọ avọ isiasa, ẹnjẹle ọwhovuẹ na o te fiobọhọ kẹ Daniẹl. “Ofariẹ, ọjọ nọ ọ wọhọ ohwo ọ tẹ rehọ obọ te omẹ, ọ tẹ kẹ omẹ ogaga,” ere ọruẹaro na ọ tae. Ọwhovuẹ na ọ ta eme ọbọga enana lele oburote ẹgba na: “Ozọ u mu owhẹ hẹ, udhedhẹ u te owhẹ; kru oma ga re who fi udu dhe.” Obọurote uyoyou na gbe eme ọbọga eyena e tẹ jọ oware nọ Daniẹl ọ ghinẹ gwọlọ. Eme o no rie ze? Daniẹl o whowho nọ: “Okenọ ọ jẹ ta ẹme kẹ omẹ na, me te wo ogaga, mẹ tẹ ta nọ, ‘Jọ Olori mẹ ọ ta ẹme keme whọ kẹ omẹ ogaga no.’ ” Daniẹl ọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ owha-iruo ulogbo ofa no.—Daniẹl 10:18, 19.

20. Fikieme o jẹ gwọlọ omodawọ kẹ ẹnjẹle ọwhovuẹ na re ọ wha iruo riẹ haro?

²⁰ Nọ ọ kẹ Daniẹl ẹgba no je fiobọhọ kẹe kru oma ga no, ẹnjẹle na ọ tẹ wariẹ ta oware nọ o wha riẹ ze. Ọ ta nọ: “Whọ riẹ oware nọ mẹ rọ fiki riẹ nya bru owhẹ ze? Rekọ enẹna me bi zihe nya e họre ọmọzae-ovie obọ Pasia: nọ mẹ kpare-obọ vi iei no, ri, ọmọzae ovie Grisi ọ vẹ nyaze. Rekọ mẹ rẹ ta kẹ owhẹ oware nọ a kere fihọ obe uzẹme na: me wo ohwo ọvo nọ o bi fiobọhọ kẹ omẹ hẹ ajokpa Maekẹl, ọmọzae ovie rai.”—Daniẹl 10:20, 21.

21, 22. (a) Evaọ oware nọ o via kẹ Daniẹl, eme ma rẹ sai wuhrẹ kpahe edhere nọ Jihova o bi ro yeri kugbe idibo riẹ? (b) Eme a kẹ Daniẹl ẹgba ruẹrẹ oma họ kẹ no?

²¹ Ẹvẹ onana u dhesẹ uyoyou gbe ororokẹ Jihova te! O re yeri kugbe idibo riẹ wọhọ epanọ ẹgba rai o te. Evaọ abọ ọsosuọ, ọ rẹ kẹ ae iruo nọ ọ riẹ nọ a sai ti ru, dede nọ ẹsejọ a re roro nọ ẹgba rai o te he. Evaọ abọdekọ riẹ, ọ rẹ gwọlọ gaviezọ kẹ ae jẹ kẹ ae oware nọ a gwọlọ re a ruẹsi ru iruo rai gba. Joma raro kele Ọsẹ obọ odhiwu mai ẹsikpobi, Jihova, ẹkwoma edhere uyoyou nọ ma rẹ rọ kẹ ibe egegagọ mai uduotahawọ gbe ẹgba.—Ahwo Hibru 10:24.

²² Ovuẹ omosasọ ẹnjẹle na o jọ uduotahawọ ulogbo kẹ Daniẹl. Makọ epanọ ọ kpako te no na, a kẹ Daniẹl ẹgba no re ọ ruẹ eruẹaruẹ igbunu jọ re o je kere iei kẹ erere mai.

[Oruvẹ-obotọ]

EME WHO VUHUMU?

• Fikieme ẹnjẹle Jihova o ro lehie evaọ ogbo nọ ọ dhẹ bru Daniẹl ze evaọ 536/535 B.C.E.?

• Eme ẹgọ gbe eriwo ẹnjẹle ọwhovuẹ Ọghẹnẹ na i dhesẹ kpahe iẹe?

• Didi obufihọ Daniẹl ọ gwọlọ, kọ ẹvẹ ẹnjẹle ọ rọ rehọ iẹe kẹe isiasa?

• Didi ovuẹ ẹnjẹle na o wo kẹ Daniẹl?

[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 204, 205]

Ọthuke ọ Ẹnjẹle Manikọ Isu Idhivẹri?

MA RẸ sai wuhrẹ eware buobu no eware nọ obe Daniẹl o ta kpahe enjẹle na ze. O ta k’omai iruo nọ a bi ru evaọ ẹwhaharo ẹme Jihova gbe oma nọ a be dawo re a ru iruo rai gba.

Ẹnjẹle Ọghẹnẹ ọ ta nọ okenọ ọ jẹ nyaze te t’ẹme kẹ Daniẹl, “ọmọzae ovie obọ uvie Pasia” ọ tẹ daeji. Nọ o lele iei họre edẹ 21 no, ọ tẹ sae nya vrẹ evaọ okenọ “Maekẹl, omọvo isu emọ-ivie” na ọ dhogbo bru ei ze. Ẹnjẹle na ọ tẹ jẹ ta nọ ọ te wariẹ họre ọwegrẹ ọyena gbe ẹsejọhọ “ọmọzae ovie Grisi na.” (Daniẹl 10:13, 20) Yọ okolo iruo ho, makọ rọ kẹ ẹnjẹle! Kọ amono họ emọ-ivie Pasia gbe Grisi enana?

Orọ ọsosuọ, ma muẹrohọ nnọ a se Maekẹl “omọvo isu emọ-ivie” na gbe “ọmọzae ovie rai.” Uwhremu na, a dhesẹ Maekẹl wọhọ ‘ọmọ-ovie ologbo nọ o w’uzou ahwo’ Daniẹl. (Daniẹl 10:21; 12:1) Onana o tẹ riobọhọ Maekẹl wọhọ ẹnjẹle nọ Jihova o ro mu re o su emọ Izrẹl nya igbrẹwọ na vrẹ.—Ọnyano 23:20-23; 32:34; 33:2.

Oware nọ Jud olele na ọ ta o rọwo kugbe ẹme ọnana inọ “Maekẹl ukọ-odhiwu oride na, o je lele ukumuomu na họre, vroavro kpahọ oma Mosis.” (Jud 9) Ọkwa Maekẹl, ogaga, gbe udu-esuo riẹ i ghine ru ei fihọ “ukọ-odhiwu oride,” nọ otofa riẹ o rọ “olori enjẹle,” hayo “ọkobaro enjẹle.” Mai fo, Jesu Kristi, Ọmọ Ọghẹnẹ, ọvo họ ọnọ a rẹ sae rehọ ọkwa okpehru ọnana kẹ, taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ gbe nọ o zihe no.—1 Ahwo Tẹsalonika 4:16; Eviavia 12:7-9.

Kọ onana u dhesẹ nọ Jihova ọ rehọ enjẹle mu erẹwho wọhọ Pasia avọ Grisi re a kpọ iruẹru rai? Whaọ, Jesu Kristi, Ọmọ Ọghẹnẹ, ọ jọ ẹgbede ta nọ: ‘Osu akpọ na . . . o wo ogaga vi omẹ hẹ.’ Jesu ọ tẹ jẹ ta nọ: “Uvie mẹ orọ akpọ na ha . . . uvie mẹ orọ etenẹ hẹ.” (Jọn 14:30; 18:36) Jọn ukọ na o whowho nnọ “akpọ na ọsoso ọ rọ obọ ogaga oyoma na.” (1 Jọn 5:19) O rọ vevẹ nnọ erẹwho akpọ na, no emuhọ ze hayo makọ enẹna, a rọ otọ ọkpọvio hayo esuo Ọghẹnẹ hayo Kristi hi. Nọ Jihova ọ kẹ “enọ a kẹ udu na” uvẹ re a jọ jẹ rẹro te iruẹru egọmeti otọakpọ na, ọ rehọ ẹnjẹle riẹ mu kẹ ae he. (Ahwo Rom 13:1-7) Ohwo nọ ọ rehọ “emọ-ivie” hayo “isu” na mu kẹ erẹwho na họ ‘osu akpọ na,’ Setan Ẹdhọ na. Isu idhivẹri a rọ, orọnikọ ọthuke enjẹle he. Fikiere ogaga idhivẹri nọ a rẹ ruẹ hẹ a rrọ, hayo “emọ-ivie,” nọ e rọ emu isu nọ a rẹ ruẹ na, yọ orọnikọ ahwo-akpọ ọvo a bi w’obọ evaọ ozighi erẹwho ho.

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 199]

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 207]