ENỌ IZOGE NA
Ẹvẹ Mẹ Sae rọ Tẹrovi Oware nọ Me bi Ru Ziezi?
Fikieme mẹ gbẹ be sae rọ tẹrovi oware nọ me bi ru hu?
“Mẹ gbẹ be sai se obe te epanọ mẹ jẹ hai se vẹre he. Yọ me te bi se edhe ẹme nọ ọ rrọ thethei o re kri omẹ ẹbẹ hẹ.”—Elaine.
“Me te bi rri ividio yọ ọ be kaki re he, mẹ ọvo mẹ vẹ be la eria jọ vrẹ re ọ ruẹsi re vẹrẹ.”—Miranda.
“Nọ me te bi ru oware jọ nọ u wuzou gaga nọ o gwọlọ nọ mẹ rẹ tẹrovi ziezi, ifonu mẹ o tẹ nwani fu no, oware nọ mẹ rẹ ruawa kpahe ọvo họ ‘Ohwo jọ o te vi uwou se omẹ, kọ ẹvẹ mẹ te rọ riẹ?’”—Jane.
Kọ ekọmputa, ifonu gbe eware itieye efa e sai ru nọ ohwo ọ gbẹ rọ tẹrovi oware nọ o bi ru hu? Ahwo jọ a rẹ ta nọ Ee. Ọzae jọ nọ a re se Nicholas Carr nọ o re kere ebe jẹ rrọ ọkohrẹ rọkẹ ekọmpene sa-sa ọ ta nọ: “Nọ ma te bi kpohọ itanẹte ẹsikpobi, yọ ma bi wuhrẹ ẹvori mai epanọ o re ro roro eware sa-sa evaọ oke ovona, rekiyọ o te sae tẹrovi oware ovo ho.”a
Joma ta kpahe eware esa jọ nọ ma re ru ẹsejọ. Nọ ma te bi ru eware na, ifonu mai ọ rẹ sai ru nọ ma gbẹ rọ tẹrovi ai hi.
Whẹ avọ ohwo wha tẹ be ta ẹme. Ọmọtẹ jọ nọ a re se Maria ọ ta nọ: “Nọ ohwo o te bi lele omọfa ta ẹme, yọ ọ be rọ ifonu vi uwou se omọfa, hayo fa igemu, hayo tube rri uwou nọ ohwo jọ o vi sei evaọ ifonu riẹ, o vẹ whae ze nọ ọ gbẹ sae rọ gaviezọ ziezi kẹ ohwo nọ o bi lele ta ẹme na ha.”
Whọ tẹ rrọ eklase. Obe jọ nọ a re se Digital Kids o ta nọ: “Emọ-isukulu buobu a tẹ rrọ eklase yọ a be rehọ ifonu vi uwou se amọfa, jọ itanẹte rri ifimu hayo se kpahe eware efa gheghe nọ i wobọ kugbe oware nọ a bi wuhrẹ ae na ha.”
Who te bi se obe. Ọmọzae jọ nọ a re se Chris nọ ọ rrọ ikpe udhegbivẹ ọ ta nọ: “Oke kpobi nọ ifonu mẹ o ru edo mẹ rẹ gwọlọ rri rie, yọ o reria omẹ oma no.” Who te bi ru ihomwhọko, who je bi rri ifonu ra, ihomwhọko nọ whọ hae te rọ auwa ọvo ru no, o sae rehọ owhẹ euwa esa hayo vrẹ ere dede.
Ẹme na họ: Whọ sae tẹrovi oware nọ who bi ru ziezi hi whọ tẹ be nẹ ifonu evaọ oke ovona.
Nọ ohwo ọ gbẹ be tẹrovi oware ovo ho, iroro riẹ e rẹ wọhọ anyenya nọ a ri wuhrẹ hẹ nọ ọ rẹ kpọ ohwo nọ ọ be dhẹe
Oghẹrẹ nọ ohwo ọ sae rọ tẹrovi oware nọ o bi ru ziezi
Who te bi lele ohwo ta ẹme. Ebaibol ọ ta nọ: “Wha gwọlọ ewoma obọrai ọvo ho, rekọ ewoma amọfa re.” (Ahwo Filipai 2:4) Daoma gaviezọ kẹ amọfa ziezi re whọ rọ ere dhesẹ nọ whọ be daezọ rai. Whọ sai tube rri ovao ohwo nọ who bi lele ta ẹme na. Rekọ who du nẹ ifonu hu hayo kuvẹ re ifonu i si iroro ra no ẹme nọ ohwo na ọ be ta kẹ owhẹ hẹ.
“Whẹ avọ ohwo wha tẹ be ta ẹme, daoma re whọ siọ ifonu ra ba erri. Whọ tẹ gaviezọ kẹ ohwo nọ wha gbẹ be ta ẹme na ziezi, u re dhesẹ nọ whọ be kẹ kẹe adhẹẹ.”—Thomas.
OWARE JỌ NỌ U RE FIOBỌHỌ: Who te bi lele ohwo ta ẹme, fi ifonu ra họ oria nọ whọ sae jọ ruẹ e riẹ hẹ. Egba-eriariẹ e ta nọ ifonu ra o tẹ rrọ owhẹ obọ, o tẹ make rọnọ whọ be nẹe he, o sai ru nọ whọ gbẹ rọ gaviezọ tere he keme ifonu na o sai ru edo oke kpobi, who ve ti rri rie.
Whọ tẹ rrọ eklase. Ebaibol na ọ ta nọ: “Wha muẹrohọ epanọ wha be gaviezọ.” (Luk 8:18) Fikiere, o tẹ make rọnọ itanẹte e rrọ evaọ eklase ra, who du rehọ okenọ u fo nọ whọ rẹ rọ gaviezọ evaọ eklase ro rri uwou nọ a vi se owhẹ hẹ, fa igemu hayo lele amọfa ta ẹme evaọ ifonu hu.
“Hae daoma gaviezọ ziezi nọ whọ tẹ rrọ eklase. Kere emeware jọ fihotọ nọ iticha ra o te bi wuhrẹ. O tẹ lọhọ, keria akpala nọ ọ rrọ uhie obaro re oware ovo o gbe si iroro ra no oware nọ a bi wuhrẹ na ha.”—Karen.
OWARE JỌ NỌ U RE FIOBỌHỌ: Ukpenọ who re kere oware nọ a wuhrẹ fihọ ifonu hayo ekọmputa ra, kere iei fihọ obe isukulu ra. Egba-eriariẹ a ta nọ onana u re ru nọ whọ rẹ rọ gaviezọ kẹ oware nọ a bi wuhrẹ na ziezi, yọ o te kake thọrọ owhẹ ẹro ho.
Nọ who te bi se obe. Ebaibol na ọ ta nọ: “Daoma wo areghẹ, daoma wo otoriẹ.” (Itẹ 4:5) Nọ who te bi se obe kẹ ẹdawọ, orọnikọ who re se obe na ehruehru hu, rekọ who re roro didi kpahe oware nọ who bi se na.
“Me te bi se obe, me re fi ifonu mẹ họ oghẹrẹ nọ o gbe ro ru edo ho jẹ tẹrovi oware nọ me bi se na ziezi. A te vi uwou se omẹ evaọ oke oyena me re rri rie he. Yọ me te se ku oware jọ nọ o gwọlọ nọ mẹ rẹ kareghẹhọ ẹdẹfa, me re kere ei fihotọ.”—Chris.
OWARE JỌ NỌ U RE FIOBỌHỌ: Jọ oria nọ edo ọ rrọ tere he se obe re whọ sae tẹrovi oware nọ who bi se na ziezi. Ru oria na fihọ fuafo jẹ ruẹrẹ iẹe họ kpatiẹ.
a A rehọ ẹme na no obe na ze The Shallows—What the Internet Is Doing to Our Brains.