Mwei wa 7

Ndeto ya tene ĩla ĩalyũlĩtwe “kũmonʼya aenĩ wendo” no ĩalyũlwe “kwĩka nesa mũndũ ũtamwĩsĩ.” Ndeto isu no itũlilikanyʼe ĩũlũ wa Avalaamu na Loto. Aũme asu me elĩ nĩmeekie nesa aeni matamesĩ. Mesie kwĩthĩa aeni asu maĩ alaĩka. (Mwa. 18:2-5; 19:1-3) Ithyĩ naitũ nĩtũthokasya angĩ mĩsyĩ kwitũ nĩ kana tũĩsanĩe namo kana tũeange ngewa na tũyakana? Ti lasima twĩke mĩvango ĩkũya mbesa mbingĩ nĩ kana tũmanyĩke atĩ twĩ alau, o na tũyaĩle kũthokasya o ala twĩsĩ nĩmatonya kũtũtethya maũndũnĩ mana. (Luka 10:42; 14:12-14) Twaĩle kũthokya angĩ nĩ kana tũmekĩe vinya, ĩndĩ ti twĩyonanyʼe! Kwa ngelekanyʼo, o na kau nĩtũtonya kwĩthĩwa tũtesĩ nesa mũsyaĩĩsya witũ wa mũthyũlũlũko na mũka, ithyĩ nĩtũmathokasya? (3 Yoa. 5-8) O na kau twĩthĩawa tũkwatene mũno na tũkomanaa na mathĩna maingĩ kĩla mũthenya, nĩ ũndũ wa vata mũno tũkaatĩĩaa ndeto ii, “Mũikolwe nĩ kũmonʼya aenĩ wendo.” w16.01 1:11, 12

Ĩla Aklĩsto metĩkĩwʼa veva mũtheu, veva ũsu wĩthĩawa ũtonya kũelekanwʼa na ngwatĩlĩlyo, kana kwa ndeto ingĩ, kĩndũ kya kũmaĩkĩĩthya nĩ anyuve methi ĩtunĩ. Nũndũ wa ngwatĩlĩlyo ĩsu wakwata, Mũklĩsto mwĩtĩkĩwʼa mauta ndethĩawa na nzika kana nĩ mũnyuve. (2 Ako. 1:21, 22; 5:5) Kwoou kĩla wĩthĩawa ate na nzika nakyo nĩ kana we nĩmũthokye. Ĩndĩ enda ekwata mũthĩnzĩo wa kũthi ĩtunĩ no nginya ekale e mũĩkĩĩku. Vetelo aisye ũũ ĩũlũ wa ũndũ ũsu: ‘Kwondũ wa ũu, ana-a-asa, thangaai mũno mũlũlũmĩlye kwĩtwa kwenyu na kũnyuvwa kwenyu: nũndũ ethĩwa nĩmũkwĩka maũndũ asu, mũikalulutĩka o na ĩndĩĩ: Nũndũ o ũu mũkanengwa na ũlau kũlika ũsumbĩnĩ wa tene na tene wa Mwĩaĩi waitũ na Mũtangĩĩi Yesũ Klĩsto.’ (2 Vet. 1:10, 11) Kwoou no nginya kĩla Mũklĩsto mwĩtĩkĩwʼa mauta atate ũndũ vatonyeka ekale e mũĩkĩĩku. Aema kwĩka ũu, wĩto ũla wakwatie wa kũthi ĩtunĩ ndũkamũtethya.—Aevl. 3:1; Ũvu. 2:10. w16.01 3:6, 7

Ti ũndũ waĩle kũnenevya mũndũ o na ethĩwa nĩ mwana-a-asa wa Klĩsto. O na kau Mbivilia nĩtwĩkĩaa vinya twĩyĩelekanyʼe na mũĩkĩĩo wa atumĩa Aklĩsto, vai vandũ ĩtwĩaa nĩtũnenevye mũndũ o na wĩva wĩthĩe nĩ tawe mũtongoi witũ. (Aevl. 13:7) Nĩ wʼo vyũ, Maandĩko nĩmawetete kana Aklĩsto amwe nĩmaĩle “kũnengwa ndaĩa nene.” Ĩndĩ mayaĩle kũnengwa ndaĩa ĩsu nĩkwĩthĩwa atĩ nĩ etĩkĩwʼa mauta, ĩndĩ nũndũ “masilaa nesa” na “matethasya wĩa wa ĩla ndeto na wa kũmanyĩsya.” (1 Tim. 5:17) Kwoou Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta no mewʼe mate eanĩe ethĩwa andũ angĩ makamakathaa mũno ũndũ vataĩle kana makamosaa ta ma vata mũno ũndũ vataĩle. Kũthũkya ũvoo, no tũtume wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ vinya kwa Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta kwĩkala menyivĩtye ethĩwa tũkamosaa ta ma vata mũno ũndũ vataĩle. (Alo. 12:3) Vai ũmwe witũ wenda kũlulutĩkya mwana-a-asa o na ũmwe wa Klĩsto!—Luka 17:2. w16.01 4:9

Andũ matuma ndũũ, ndũũ ĩsu nĩtonya kwĩthĩwa kĩndũ kya vata mũno. Ĩndĩ ndũũ ndwĩsa kũmĩelekanyʼa na kĩndũ ũtonya kũthooa na ũikĩlekya vandũ kĩũlũkĩlawe nĩ kĩtoo. Ndũũ no ta ũndũ ũmwe na ĩlaa yanake, yĩla yaĩle kũngʼithwʼa na kũsũvĩwa nĩ kana yĩane na yĩisanzamũka. Avalaamu nĩwoonaa ndũũ yake na Yeova yĩ ya vata na nĩwaendeeaa kũmĩlũlũmĩlya. Eekaa ũu ata? Vai mũthenya Avalaamu waasũanĩa kana ĩvinda yĩla weethĩĩtwe e mwĩwi na aimũkĩa Ngai nĩyeanĩtye. Ĩla wakwatie kyalo kya kũthi Kanaani e na mũsyĩ wake no waendeeie kũeka Yeova amũtongoesye ĩla ũkwĩka motwi, methĩwe nĩ manene kana nĩ manini. Kwa ngelekanyʼo, vatiele mwaka ũmwe Isaka asyawe, ĩla Avalaamu waĩ na myaka 99, Yeova amwĩie kana aũme onthe ma nyũmba yake maĩle kwaĩkwa. We Avalaamu aaya nzika na mwĩao ũsu wa Yeova kana akamantha kĩtumi kya kwĩlingya? Aiee, ndaaĩka ũu, ĩndĩ nĩwamwĩkwatisye Ngai na eeka ũu wamwĩaĩe o “mũthenya ũsu.”—Mwa. 17:10-14, 23. w16.02 1:9, 10

O na mũndũ wa mũika mũnini nũtonya kũvathũkanyʼa ũla ũseo na nũtonya kwĩyumya amũthũkũme Mũmbi wake. Kwoou ethĩwa mũndũ wa mũika nĩwonanĩtye kana nĩ mũima, na ethĩwa nĩwosete ĩtambya akeyumya amũthũkũme Yeova, ĩtambya yĩla yĩngĩ ya vata waĩle kwosa nĩ kũvatiswa. (Nth. 20:7) Mũndũ ũneana ethĩawa ailyĩ ata? Nĩ kana ũmanye mũndũ nĩwĩanĩte ndũsiasya mwĩĩ wake wĩ wʼoka. Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa andũ ala aima: “Ilĩko syoo nimanyĩĩtwʼe kũvathũkanʼya ũseo na ũthũku.” (Aevl. 5:14) Kwoou mũndũ ũneana nĩ ũla wĩsĩ kĩla Yeova wonaa kĩ kĩseo na ethĩawa atwʼĩte vyũ kũkĩatĩĩa kuma ngoonĩ. Kĩu kĩtumaa mũndũ ta ũsu ethĩwa atakengeka oou mĩtũkĩ eke ũla ũthũku, na ti nginya alilikanwʼe kwĩka ũla ũseo. Nũndũ wa ũu, tũyĩthĩwa tũivĩtya tũkasya kana mũndũ wa mũika avatiswa no akwate mĩao ya Ngai o na ĩla ũte vakuvĩ na asyai make kana andũ angĩ aima.—Avi. 2:12. w16.03 1:4, 5

Ĩla Ndaviti wooaie yĩla ĩmũndũ yeetawa Ngoliathu, no nginya Yonathani ethĩwe asengʼiwʼe mũno nĩ ũndũ ũsu, nũndũ Ndaviti aĩ o kamwana. Ĩtina wa ũndũ ũsu, Ndaviti nĩwatwaiwe vala ve Saulo mũsumbĩ wa Isilaeli, aũngama mbee wake “e na mũtwe wa ũla Mũvilisiti kwʼokonĩ kwake.” (1 Sam. 17:57) No kwĩthĩwa Yonathani eewie amwenda nũndũ wa ũkũmbaũ wake. Vayaĩ nzika kana Ngai aĩ vamwe na Ndaviti, na nũndũ wa kĩtumi kyu, “ngoo ya Yonathani yakwatana na ngoo ya Ndaviti.” O na “matianĩe ũtianĩo nĩkwĩthĩwa [Yonathani] nĩwamwendie [Ndaviti] o tondũ wĩyendete mwene.” (1 Sam. 18:1-3) Kuma mũthenya ũsu nginya ĩla wesie kũkwʼa, ekalile alũmanĩtye na Ndaviti. Yonathani nĩwaendeeie kũlũmanyʼa na Ndaviti, o na kau Ngai nĩwamũnyuvĩte Ndaviti etwʼĩka mũsumbĩ wa Isilaeli ĩtina wa Saulo. Nĩkyo kĩtumi wambĩĩe kũthĩnĩka ĩla wamanyie kana Saulo nũkwenda kũaa Ndaviti. Na kwoou nĩwaumisye kyalo athi nginya vandũ vetawa Olesi weũnĩ wa Yutia nĩ kana ekĩe mũnyanyae vinya. Ĩla wavikie kũu Ndaviti waĩ, nĩwoosie mwanya eekĩa “kwʼoko kwake vinya nthĩnĩ wa Ngai.” Amũtavisye ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ.—1 Sam. 23:16. w16.02 3:1, 2

Ngwatanĩo yambĩĩe kwoneka tene kuma o ĩla syĩndũ syoombawa. Ĩvindanĩ ya wũmbi Mwana nĩwathũkũmie na Ĩthe me ngwatanĩo. Ve angĩ maĩ na ngwatanĩo ta ĩsu maitethya wĩa wa Ngai. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ii: Noa ayaka ngalawa amyakie e ngwatanĩo na angĩ. Na ĩla andũ ma Ngai maĩ kyalonĩ mesĩle weũnĩ meethĩawa na ngwatanĩo mayamba yĩla ĩeema na maiyambũa nĩ kana mathame. O na ĩvinda yĩla kwaĩ ĩkalũ andũ maĩ no nginya methĩwe na ngwatanĩo nĩ kana makũne wathi nesa na mayina na mawasya mekwosana nesa maimũtaĩa Yeova. Mawĩa asu onthe mayaĩ mesa kũendeea vate ngwatanĩo. (Mwa. 6:14-16, 22; Mot. 4:4-32; 1 Mav. 25:1-8) O na kĩkundi kya Kĩklĩsto kya ĩvinda ya atũmwa kyaĩ na ngwatanĩo ta ĩsu kĩtongoewʼe nĩ Yesũ Klĩsto. Mũtũmwa Vaulo aisye kana Aklĩsto asu onthe etĩkĩwʼa mauta maĩ “mwĩĩ ũmwe” o na kũtwʼĩka kwaĩ “ivathũkanʼyo sya mĩthĩnzĩo,” kwaĩ na “ivathũkanʼyo sya mothũkũmi,” na “ivathũkanʼyo sya kwĩka [kana, mawĩa].”—1 Ako. 12:4-6, 12. w16.03 3:1, 2

Kwasũanĩa ũla wĩa wa kũtavanyʼa ũvoo mũseo Yesũ wanengie aatĩĩi make. Wĩa ũsu wesaa kũtethwʼa kĩsionĩ kĩnenange na kwa nzĩa yĩ kĩvathũkanyʼo. Ata? Mbeenĩ andũ ma mbaĩ ingĩ meeyĩete kwa Aisilaeli nĩwʼo mathokawʼa mamũthũkũme Yeova. (1 Asu. 8:41-43) Ĩndĩ maũndũ nĩmavĩndũkie Yesũ amina kũnengane ũla mwĩao wĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Amanyĩwʼa ma Yesũ manengiwe mwĩao meewa “endai” kwa andũ onthe. Mũthenya wa Vendekosito ya mwaka wa 33, nĩkwoonekie kyeni kĩnini kana Yeova nĩwaĩ anavĩndũa nzĩa ĩla yatũmĩawa kũtavanyʼa. Endaa yu andũ kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ matavwʼe ũvoo mũseo. Veva wake mũtheu nĩwanengie Aklĩsto ta 120 ma kĩkundi kĩu kyeũ ũtonyi wa kũneena na ithyomo, maineena na Ayuti na andũ ma mbaĩ ingĩ ala malikĩte ũthaithinĩ wa Kĩyuti. (Meko 2:4-11) Ĩtina wa vau ũvoo nĩwambĩĩe kũtavwʼa Asamalia. Na mwakanĩ wa 36 Klĩsto aminĩte kũsyawa, o namo Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ mate aĩke nĩmambĩĩe kũtavwʼa ũvoo. Kwa ũkuvĩ no twasye kana kĩsio kĩla kyatavanawʼa kya Ayuti kyaĩ kĩnini ta ndia, ĩndĩ ĩla ũvoo wambĩĩe kũtavanwʼa nthĩ yonthe kyaneneva ta ũkanga. w16.03 4:12

Kuma tene athũkũmi ma Ngai nĩmethĩawa mesĩ kana kũmanyĩsya mũndũ nĩkũetae moseo. Kwa ngelekanyʼo, ve ĩvinda mũtumĩa ũmwe wa tene weetawa Avalamu ‘waumisye andũ make ala wamamanyĩĩtye’ mathi makamwĩtaane Loto, na andũ asu nĩmavotie kũmwĩtaana. (Mwa. 14:14-16) Ĩvindanĩ ya Mũsumbĩ Ndaviti, aini ma nyũmba ya Ngai ‘nĩmamanyĩĩtwʼe kũmwinĩa Yeova,’ na ũu nĩwamũeteae ũ Yeova ngatho. (1 Mav. 25:7) Naitũ matukũ aa nĩtũkitaa na Satani na aatĩĩi make. (Aev. 6:11-13) O na ĩngĩ nĩtwĩkĩaa kĩthito kingĩ mũno nĩ kana tũtume Yeova akwata ngatho. (Aevl. 13:15, 16) Kwoou o ta athũkũmi ma Ngai ma ĩvinda ya tene, nĩtwaĩlĩte kũmanyĩwʼa nĩ kana tũvote kwĩanĩsya maũndũ asu. Yeova anengete atumĩa wĩa wa kũmanyĩsya ala angĩ kĩkundinĩ. Mũtumĩa atanamba kũmanyĩsya mwana-a-asa ũte na ũmanyi mwingĩ, no one ve vata wa kũmwonyʼa maũndũ amwe ma kwaka me Maandĩkonĩ nĩ kana wĩthĩe nũtonya kũkwatya nesa ĩla ũkwĩsa kwĩthĩwa aimũmanyĩsya.—1 Tim. 4:6. w15 4/15 2:1, 2

Ũu ti kwasya kana Ndevili oaa andũ onthe ne we mwene. Ĩndĩ nũndũ nĩwendete kwona andũ maikwʼa, nthĩ ĩno nĩmũtutĩtye. O na ĩngĩ nũndũ Eva nĩweethukĩĩsye ũvũngũ wa Satani nake Atamu alea kũmwĩwʼa Ngai, naĩ na kĩkwʼũ nĩsyalikile andũnĩ. (Alo. 5:12) Nũndũ wa itumi isu ilĩ, Ndevili no ewe e “vinya wa kĩkwʼũ.” O na nĩkyo kĩtumi Yesũ wamwĩtie “mũaani.” (Yoa. 8:44) Satani kote mũmaitha wĩ vinya mũno! Ĩla twaleana na Satani, twĩthĩawa twaleana na ala angĩ maleanĩte na ũsumbĩki mũnene wa Yeova o ta ũ Satani. Amwe ma asu maleanĩte na ũsumbĩki mũnene wa Yeova nĩ alaĩka o kauta na athũku metawa ndaimoni. (Ũvu. 12:3, 4) Ndaimoni syĩ vinya mwingĩ mũno kwĩ andũ, na nũndũ wa ũu nĩsyĩkĩte maũndũ maingĩ iithĩnyʼa andũ ikamatia na thĩna mũnene. (Mt. 8:28-32; Mko. 5:1-5) Ndũkaavũthĩĩsye vinya wa ndaimoni isu kana ũla wa “mũnene wa ndaimoni.” (Mt. 9:34) Tũtatetheewʼe nĩ Yeova, tũyĩsa kũmũsinda Satani o na tũkenda. w15 5/15 1:6, 7

Ethĩwa nĩwĩwʼaa ũitatĩka mũno wĩke ũlaalai, nĩ kyaũ kĩtonya kũũtethya? Ĩtĩkĩla kana wĩ na thĩna. (Alo. 7:22, 23) Voya Ngai aũnenge vinya. (Avi. 4:6, 7, 13) Ndũkelikye maũndũnĩ kana o kũndũ kũla kũtonya kũtuma wĩka ũlaalai. (Nth. 22:3) Na ĩla woona ũitatwa, lea vate kũtindĩa. (Mwa. 39:12) Yesũ nĩwatũtiĩe ngelekanyʼo nzeo mũno ya ũndũ tũtonya kũkĩlya vinya matatwa. Ndaakengeka nĩ syĩndũ ila wathawa nĩ Satani, o na ndaatinda aĩsanaa na mũtwe amanye ũseo nĩ wĩva na ũthũku nĩ wĩva wa kwĩtĩkĩlana nake. Vandũ va ũu amũsũngĩaa Satani na mĩtũkĩ akĩmwĩa: “Nĩkũandĩkĩtwe.” (Mt. 4:4-10) Yesũ nĩweesĩ Ndeto ya Ngai nesa, na nĩkyo kĩtumi kĩla ĩvinda Satani wamũtata wasũngĩaa mĩtũkĩ atũmĩĩte maandĩko. Twenda tũkitane na Satani na tũimũsinda, no nginya twĩkĩe kĩthito tũikakĩlwʼe vinya nĩ ĩtatwa ya ũlaalai. w15 5/15 2:15, 16

Nũndũ twĩ na ũtonyi wa kũelewa ũndũ mũndũ ũtonya kwĩwʼa akwatĩtwe nĩ ũndũ ũtaatũkwata, nĩtũtonya kũtũmĩa ũĩ maũndũnĩ o tondũ Yeova wĩkaa, na nũndũ wa ũu ũyĩthĩa no tũmanye kĩla kĩtonya kwĩkĩka tweeka ũndũ mũna. Yeova akenda kũmanya maũndũ ala mekwĩkĩka mũndũ eeka maũndũ mana, no amanye. Ithyĩ tũyamba kũmanya maũndũ ala makekĩka ĩvinda yũkĩte, ĩndĩ nĩtwaĩle kũsũanĩa kĩla kĩtonya kwĩkĩka tweeka ũndũ mũna. Ethĩwa nĩtũkwenda tũkekaa maũndũ kwa ũĩ o tondũ Ngai wĩkaa, nũseo tũkasũanĩa nĩ maũndũ meva matonya kwĩkĩka tweeka ũndũ mũna. O na mavinda angĩ no tũkũne visa wa maũndũ asu kĩlĩkonĩ. Kwa ngelekanyʼo ethĩwa nĩtũkwĩvaanyʼa, nĩtwaĩle kũlilikana kana wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi mũno kwĩlikya mwĩkalĩlenĩ wa ũlaalai. Tũikaatate kũvangĩĩa maũndũ kana kwĩka ũndũ ũtonya kũtuma twananga ũnyanya wa mwanya ũla twĩ nawʼo vamwe na Yeova! Vandũ va ũu twaĩlĩte kwĩka maũndũ kwosana na ndeto ii Ngai waveveee: “Mũndũ wĩ kĩlĩko nĩwonaa ũthũku, na kwĩvitha; ĩndĩ ala mate ũmanyi nĩmaendeeaa, na kũthĩna.”—Nth. 22:3. w15 5/15 4:10, 11

Kwalilikana ũndũ Mũsumbĩ Ndaviti weekie mũthenya ũmwe ĩla wambatie kĩalanĩ kya nyũmba yake. Mbivilia yaĩtye kana “e kĩalanĩ [nĩwoonie] mũndũ mũka akĩthamba.” (2 Sam. 11:2) Ĩndĩ ĩla woonie ũu ndaasisya ũtee na akakwatya maũndũ angĩ. Nũndũ wa ũu nĩwambĩĩe kwenda mũndũ mũka ũsu o na kau aĩ kĩveti kyeene, na esa kwĩka ũlaalai nake. O tondũ Yovu weekie, twenda tũikasũanĩae maũndũ mavuku, no nginya ‘tũtianĩe ũtianĩo na metho maitũ.’ (Yovu 31:1, 7, 9) No nginya tũtwʼe kuma ngoonĩ kũsiĩĩa metho maitũ maikasisye mũndũ ũngĩ na kũmwĩwʼĩa mĩmeo. Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka tũsiĩĩe metho maitũ nĩ kũtataa tũkasisya ũtee ĩla twoona mavisa matonya kũtũamũkĩsya mĩmeo mĩthũku matwʼĩke maumĩla kombiũtanĩ, twamona nzĩanĩ mambĩtwe ivwaũnĩ, kana me kavanĩ sya makaseti, kana o kũndũ kũngĩ. Nĩ kana ũkĩlye vinya mĩmeo mĩthũku, osa ĩtambya ũtekwananga saa. Atĩĩa ũtao wa Ndeto ya Ngai kuma ngoonĩ. Ũtao ũsu nĩwʼo ũtonya kũũtetheesya ndũkalike naĩnĩ, na kwa nzĩa ĩsu mwĩkalĩle waku ũkeethĩawa wĩ mũtheu.—Yak. 1:21-25. w15 6/15 3:12-14

Twasũanĩa kĩla kyamũkwatie Yesũ amina kũvatiswa, nĩtũtonya kũelewa nesa kĩla kĩtumaa tũvoya atĩĩ: “Ndũkatũtwaae ũtatwanĩ.” Yesũ amina kũvatiswa, nĩwatongoewʼe nĩ veva wa Ngai athi weũnĩ. Nĩkĩ wamũtwaie kũu? Mbivilia ĩsũngĩĩte ĩkasya: “Nĩ kana atatwe nĩ ndevili.” (Mt. 4:1) Wʼo ũndũ ũsu nĩwaĩle kũtũtelemya? Tũitelema ethĩwa nĩtwĩsĩ ũndũ ũla mũnene watumie Ngai atũma Mwana wake kũũ nthĩ. Ũndũ wĩva? Amũtũmie nĩ kana ũsũngĩo woneke wa makũlyo ala maumĩlile ĩla Atamu na Eva maleile ũsumbĩki mũnene wa Ngai. Yaĩ no nginya ĩvinda yambe kũvĩtũka nĩ kana makũlyo asu masũngĩwe. Makũlyo asu nĩ ta, ko ve vandũ Ngai watialilye ayũmba mũndũ? Nĩ ũndũ waĩ ũtonyeka mũndũ ũte na naĩ alũmanyʼe vyũ na ũsumbĩki mũnene wa Ngai o na atatĩtwe ata nĩ “ũla mũthũku”? Wʼo ũndũ ũla Satani woonanisye wa kana mũndũ no aendeee nesa atasumbĩkĩtwe nĩ Ngai nĩ wa wʼo? (Mwa. 3:4, 5) Makũlyo asu mayaĩ masũngĩwa ate o ĩvinda yĩekiwe yambe kũvĩta. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda yĩu kũvĩta, onthe ala mekalaa ĩtunĩ na kũũ nthĩ nĩmesaa kwona nesa vyũ kana Yeova asumbĩkaa kwa nzĩa ĩtonya kũtethya kĩla ũmwe. w15 6/15 5:12

Ũla thĩna mũnene ũkambĩĩa ata? Ĩkũlyo yĩu nĩyĩsũngĩĩtwe ĩvukunĩ ya Ũvuanʼyo, vala vaeleetwʼe ĩũlũ wa kwanangwa kwa “Mbaviloni ĩla nene.” (Ũvu. 17:5-7) Ndĩni syonthe sya ũvũngũ nĩsyo ielekanĩtwʼe na ĩlwaya, nasyo nĩsyaĩlĩtwe vyũ nĩ ĩsyĩtwa yĩu! Nĩkĩ? Nũndũ atongoi ma ndĩni isu nĩmakũnĩte ũmalwaya na atongoi ma nthĩ ĩno nthũku. Vandũ va kũlũmanyʼa na Yesũ vamwe na Ũsumbĩ wake, atongoi asu ma ndĩni makwete mbau atongoi ma nthĩ na nĩmatũlaa myolooto ya Ngai no kana methĩwe na ũkũmũ maũndũnĩ ma siasa. Me kĩvathũkanyʼo vyũ na etĩkĩwʼa mauta nũndũ etĩkĩwʼa mauta maivukĩtye ũthaithi woo, o na maelekanĩtwʼe na mwĩĩtu mũtheu. (2 Ako. 11:2; Yak. 1:27; Ũvu. 14:4) Ĩndĩ we nũũ ũkananga asu maelekanĩtwʼe na ĩlwaya? Yeova Ngai akeekĩa “kwenda kwake” ngoonĩ sya ala maelekanĩtwʼe na ila “mbya ĩkũmi” sya ĩla “nyamũ ndune mũno.” Mbya isu ĩkũmi nĩ silikalĩ syonthe ila ũmũnthĩ itwʼĩĩkĩte ĩla Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN). Ngwatanĩo ĩsu ya Nthĩ nĩyo ĩelekanĩtwʼe na ĩla “nyamũ ndune mũno.”—Ũvu. 17:3, 16-18. w15 7/15 2:3, 4

Kyo nĩ kyaũ kyaĩ kĩtonya kũtethya Aklĩsto asu maekane na mosũanĩo asu maĩ matonya kũete ngusanĩsyo? Vaulo amekĩie vinya kwa kũmea atĩĩ: “Nĩmwĩsũva, ana-a-asa, . . . nĩ kana inywʼonthe mũneene ũndũ o ũmwe, na nĩ kana kũikethĩwe ũtilĩkangano katĩ wenyu; ĩndĩ nĩ kana mũlũmanwʼe vamwe kĩsũanĩonĩ kĩmwe na mũĩkĩanĩonĩ ũmwe.” (1 Ako. 1:10, 11, 13) O ta ũu kũyaĩle kwĩthĩwa mũtilĩkangano o na ũmwe nthĩnĩ wa kĩkundi kya Kĩklĩsto. (Alo. 16:17, 18) Vaulo eekĩie vinya Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta masũanĩe mũno wĩkalo woo wa ĩtunĩ vandũ va kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ ma kũũ nthĩ. (Avi. 3:17-20) Maaĩle kwĩkua ta atũmwa kwondũ wa Klĩsto. Mũndũ ũla watũmwa nĩ silikalĩ ya nthĩ yake akekale nthĩ ĩngĩ vandũ vayo ndelikasya siasanĩ na mathĩnanĩ ma nthĩ ĩsu watũmwa. Ekalaa alũmanĩtye na silikalĩ ya kwoo. (2 Ako. 5:20) O namo Aklĩsto ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ me ungu wa Ũsumbĩ wa Ngai, na kwoou mayaĩle kwĩlikya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno. w15 7/15 3:9, 10

Kũsũanĩa mũsoa ũsu nĩkũtonya kũũtetheesya ũelewe nesa ũndũ Yeova ũkwendete mũno wĩana na ũimanya kana nũkũthĩnĩkĩaa. Kwoou ndũkethĩwe na nzika kana Yeova nũkwonaa wĩ wa vata. (1 Vet. 5:6, 7) Twaĩle kwona Mbivilia yĩ ya vata mũno nũndũ nĩyo Ngai ũtũmĩaa kũneena naitũ. Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Asyai maea ngewa nesa na syana syoo, ũndũ ũsu nũtumaa mekalanyʼa nesa ũkethĩa kĩla ũmwe nũkũĩkĩĩa ũla ũngĩ na kĩla ũmwe nũkwĩwʼa endetwe. Nake Yeova ailyĩ ata? O na vala tũyaamwona na tũyaaĩsa kwĩwʼa wasya wake, nũneenaa naitũ aitũmĩa Ndeto yake mbeveee, na nĩtwaĩle kũmwĩthukĩĩsya. (Isa. 30:20, 21) Yeova nĩwendete kũtũtongoesya na kũtũsũvĩana na mĩisyo nũndũ twĩ andũ make, na nĩtwĩyumĩtye tũmũthũkũme. O na ĩngĩ nĩwendaa tũmũmanye na tũimũĩkĩĩa.—Sav. 19:7-11; Nth. 1:33. w15 8/15 1:6, 7

O na kau nĩtweteele kwona nthĩ nzaũ, kĩla kĩkatũtanĩthya mũno vyũ nĩ maũndũ ala makonetye ũthaithi wa Yeova. Kwa ngelekanyʼo, twĩ kũu tũkeewʼa mũyo ta kĩ twalilikana kana Yeova nũtheetye ĩsyĩtwa yake na akatetea ũsumbĩki wake mũnene! (Mt. 6:9, 10) Nata ĩla tũkona kĩeleelo kya Yeova kwondũ wa nthĩ na andũ kĩendeee kwĩanĩa? Ũndũ ũsu ũkatuma tũtana mũno. Na ĩndĩ kwasũanĩa ũndũ tũtakewʼa vinya wa kũmũthengeea Yeova ĩvinda yĩu tũkethĩwa tũivetewa naĩ o kavola kwa kavola nginya naĩ ĩsu yĩse kũthela vyũ! (Sav. 73:28) No twĩse kũkwata moathimo asu nũndũ Yesũ aisye atĩĩ: “Kwa Ngai maũndũ onthe nĩmatonyeka.” (Mt. 19:25, 26) Ĩndĩ ethĩwa nĩtũkwenda twĩĩkala nthĩ nzaũ na tũiendeea kwĩkala twĩ thayũ o na ĩtina wa Ũsumbĩki wa Myaka Ngili wa Klĩsto, no nginya twose ĩtambya oyu ya ‘kũlũmya’ ũla thayũ wa tene na tene. (1 Tim. 6:19) Twaĩle kwĩkala twĩsĩ kana mũthya wa nthĩ ĩno nthũku ũkilyĩ ũnavika, na kwoou no nginya twose ĩtambya yu tũĩ nĩ kana twĩyũmbanĩsye kwĩkala nthĩ nzaũ. w15 8/15 3:2, 3

Syĩndũ mbingĩ ila iseũvĩtwʼe nĩ nthĩ ĩno sya kwĩtanĩthya na kũnyaĩĩkya maũvoo no syanange ngwatanĩo yitũ na Ngai. Syĩndũ isu iyĩthĩawa iseũvĩtwʼe itũtetheesye tũmũĩkĩĩe Yeova mũnango vamwe na maũndũ ala ũtwathĩte. Ĩndĩ syĩthĩawa syosanĩte na nthĩ ĩno nthũku ya Satani vamwe na mĩvango yake. Nũndũ wa kĩtumi kyu, twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ metho mũno tũikese kwenda kĩndũ kĩtonya kũtuma tũkwatwa nĩ ‘mawendi ma nthĩ.’ (Tito 2:12) Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo andũ ma Yeova maseũvasya syĩndũ syĩ kĩvathũkanyʼo na ila nthĩ ĩseũvasya. Ata? Syĩndũ isu maseũvasya syĩkĩaa andũ vinya methĩwe na mwĩkalĩle mũseo ũla ũkatuma makwata thayũ ũtathela. Kwa ngelekanyʼo, nĩtũtanaa mũno nũndũ twĩ na makaseti, mbulosua, mavuku, vitio, o na twĩ na ũvoo wĩ Kĩsesenĩ kitũ, na maũndũ asu onthe matwĩkĩaa vinya tũkwate mbau ũthaithi wa wʼo! O na ĩngĩ andũ ma Ngai nĩmavangĩte maũmbano ma kĩla kyumwa kwondũ wa ikundi mbee wa 110,000 nthĩ yonthe. Ĩla twĩ maũmbanonĩ asu ma kĩkundi na maũmbanonĩ manene, nĩtũmanyĩawʼa maũndũ mosanĩte na Mbivilia, ala matumaa tũmũĩkĩĩa Ngai mũnango vamwe na mawatho make.—Aevl. 10:24, 25. w15 8/15 4:9, 11

Athũkũmi ma Yeova nĩmamanyĩasya wasya woo wa ngoo. Mekaa ũu nũndũ methĩawa mayenda kĩla mawasya moo ma ngoo meũmatavya kyosane na myolooto ya Ndeto ya Ngai nĩkwĩthĩwa nĩyo yonanĩtye ũla waĩle na ũla ũtaĩle, kana ũla ũseo na ũla ũthũku. O na ĩngĩ Mũklĩsto amanyĩsya wasya wake ngoo nesa nĩwĩthĩawa e ũtethyo mũnene kĩkundinĩ. Ĩndĩ kũmanya kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya kwĩ kwʼoka kũitonya kũtuma mũndũ amanyĩsya wasya wake wa ngoo na amanya kũũtũmĩa. Mbivilia yonanasya kana no nginya twende myolooto ya Ngai na tũyĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana nĩtwaĩle. Kwa ngelekanyʼo, Vaulo aandĩkie atĩĩ: “Mũminũkĩlyo wa wĩaĩi [kana, ũmanyĩsyo] ũsu nĩ wendo ũla wumaa ngoonĩ ntheu na wasyanĩ mũseo wa ngoo na mũĩkĩĩo ũte na wanganganʼyo.” (1 Tim. 1:5) Twamanyĩsya wasya witũ wa ngoo na twaatĩĩa ũndũ ũũtwĩa, tũkamwenda Yeova mũnango na tũkeethĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Na ũu nĩ wʼo nũndũ ũndũ tũtũmĩaa wasya witũ wa ngoo nĩ nzĩa ĩmwe yonanasya twĩanĩte kĩ-veva tũkavika va, nĩ kyaũ kĩ ngoonĩ sitũ, na wendi witũ wa kũmwendeesya Yeova wĩana ata. Kwoou vai nzika kana wasya ũsu nĩwonanasya ithyĩ tũilyĩ ata. w15 9/15 2:2, 3

Yeova nĩwe woombie andũ. (Sav. 100:3-5) Kĩu nĩkyo kĩtumi Mbivilia yaasya kana Atamu nĩ “[mwana] wa Ngai,” na nokyo kĩtumi Yesũ wamanyĩisye aatĩĩi make kwĩtaa Ngai, “Asa waitũ ũla wĩ ĩtunĩ.” (Luka 3:38; Mt. 6:9) Kwoou nũndũ Yeova nĩwe ũtũnengete thayũ, nĩwe Ĩthe witũ na kwoou tũtaenyʼe nake o ũndũ syana syĩthĩawa itaenyʼe na ĩthe wasyo. Kwa ũkuvĩ, Yeova atwendete o tondũ mũndũũme mũseo wĩthĩawa endete syana syake. Ĩndĩ o na aũme ala me na mĩsyĩ makatata ata, mayĩsa kwenda syana syoo ũndũ Yeova ũtwendete. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ asu nĩ andũ masyaiwe na naĩ. O na andũ amwe mayaaewa nesa na maũndũ mathũku ala moonie mũsyĩ me anini matumaa o nayu mekala maithĩnĩka ngoonĩ mũno na mathokoanĩte kĩlĩko. Kĩu nĩ kĩndũ kĩ woo mũno, o na nĩ kĩndũ kya kũmakya. Ĩndĩ mwa Yeova ndailyĩ ta aũme ala maeie syana syoo ũu. (Sav. 27:10) Twaelewa ũndũ Yeova ũtwendete na ũtũthĩnĩkĩaa tũilea kũmũthengeea mũnango.—Yak. 4:8. w15 9/15 4:3, 4

Ĩla mũndũ weeka ũtwi ateũsũanĩa woni wa Yeova, onanasya ndamwendete o na ndamũĩkĩĩe. Ĩla Samueli waĩ thayũ, ve ĩvinda Aisilaeli masindiwe kaũnĩ nĩ Avilisiti. Ĩvinda yĩu andũ ma Ngai nĩmendaa mũno kũtetheewʼa na kũsũvĩwa. Meekie ata? Matwie atĩĩ: “Tũlatyei yĩla ĩsandũkũ ya ũtianĩo ya Yeova kuma Silo tũete kũũ tũĩ, nĩ kana yũke katĩ waitũ, na kũtũtangĩĩa kuma mokonĩ ma amaitha maitũ.” O na kau nĩmeekie ũu vaendie ata? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Vaĩ kũawa kũnene mũno; nũndũ kwavalũkilwʼe andũ ma Isilaeli ala maendaa na maũũ ngili mĩongo ĩtatũ. Na ĩsandũkũ ya Ngai yooswa.” (1 Sam. 4:2-4, 10, 11) Mũndũ nũtonya kwona Aisilaeli ta mendaa kũtetheewʼa nĩ Yeova ĩla maendie na Ĩsandũkũ ya Ũtianĩo. Ĩndĩ ũla wʼo nĩ kana mayakũlĩtye Yeova ũtao, vandũ va ũu maatĩĩe woni woo na mavonea naĩ.—Nth. 14:12. w15 9/15 5:16, 17

Nĩ ũndũ wĩva ũtonya kwĩka nĩ kana ũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo waku na ũiũsiĩĩa ndũkese kũleela? Ndũkeanĩwe no maũndũ ala wemanyĩisye ũtanamba kũvatiswa. (Aevl. 6:1, 2) Ĩkaa ũkunĩkĩli ĩũlũ wa mawathani ala mawetetwe Mbivilianĩ na makeanĩa. Kwĩka ũu no kũũtetheesye wĩkale na mũĩkĩĩo mũlũmu. O na ĩngĩ, nũndũ Ndeto ya Ngai nĩyĩeleetye ũndũ mũndũ wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu waĩle kwĩthĩwa ailyĩ, mĩtũmĩe ta kĩthimi nĩ kana ũsisye ethĩwa ũu nĩwʼo ũilyĩ. (Yak. 1:25; 2:24, 26) Mũtũmwa Vaulo eeie Aklĩsto ma ĩvinda yake kana onthe no ‘mathangaanyʼe mũĩkĩĩonĩ.’ (Alo. 1:12, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Ĩla twatindanyʼa na Aklĩsto ala angĩ nĩtũthangaanasya mũĩkĩĩonĩ, na mũno mbee ĩla twatindanyʼa na ala me na mũĩkĩĩo ‘mũtate.’ (Yak. 1:3) Itindo nthũku nĩsyanangaa mũĩkĩĩo ĩndĩ itindo nzeo niũlũlũmĩlasya. (1 Ako. 15:33) Nĩkyo kĩtumi twĩĩtwe kana tũyaĩle kũeka “kũmbana kwitũ vamwe.—Aevl. 10:24, 25. w15 10/15 2:2, 8, 9

Nĩtwaĩle kwosa ĩvinda nĩ kana twĩyũmbanĩsye ũndũ tũkwĩsa kũmanyĩsya amanyĩwʼa maitũ. Ĩla tũkwĩyũmbanyʼa no tũsũanĩe ĩũlũ wa kĩla mũmanyĩwʼa e weka nĩ kana tũsisye nĩ ĩkũlyo yĩva yĩtonya kũtuma eyĩelesya, kana nĩ ngelekanyʼo yĩva ĩtonya kũmũtetheesya eke maendeeo. Twatũmĩa ĩvinda yitũ kwa nzĩa ĩsu tũkatana mũno nũndũ kũsũanĩa maũndũ ta asu nĩkũlũlũmĩlasya mũĩkĩĩo witũ ene na nĩkũtumaa tũmanyĩsya andũ Mbivilia kwa nzĩa nzeango. O na nĩkũtumaa twĩthĩwa na wendi mwingangĩ wa kũmamanyĩsya. Ũu nowʼo kwĩthĩawa ĩla twoombanyʼa ngoo sitũ tũtanamba kũthi kũtavanyʼa. (Esa. 7:10) Kwa ngelekanyʼo, kũsoma kĩlungu kĩna kya ĩvuku ya Meko ma Atũmwa no ‘kwakanyʼe’ wendi witũ wa kũtavanyʼa. O na kũsũanĩa ĩũlũ wa mĩsoa ĩla tũkwenda kũtũmĩa mũthenya ũsu vamwe na mavuku ala tũkwenda kũnengane sua ũsu no kũtũtetheesye twĩanĩsye nesa ũthũkũmi witũ. (2 Tim. 1:6) Sũanĩa ĩũlũ wa andũ ala ũũthi kũtavya ũvoo na ũisũanĩa nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma makwĩthukĩĩsya. Tweeka maũndũ asu onthe tũkeethĩawa na wendi wa kũtavanyʼa nesa kwa nzĩa ĩtonya ‘kwonanyʼa veva na vinya’ wa Ndeto ya Ngai.—1 Ako. 2:4. w15 10/15 4:9

Ĩkũlye-ĩ, ‘Nĩ kyaũ kĩtonya kũkusya mwanawa ende kũsisya mavisa ma ũlaalai? We mwanawa nĩwĩsĩ mavisa ma ũlaalai me mũisyo wĩva? Twĩ ndũũ ũkethĩa no oke kũngũlya ũtao esa kwĩwʼa ta ũkwenda kũsisya mavisa asu?’ O na ethĩwa mwana waku anyivĩte ata, no ũmũtavye atĩĩ: “Ũkesa kũkomana na kĩsese kĩ na maũndũ mathavu na ũyĩwʼa ta ũkwenda kũsisya maũndũ asu, mwa wĩũka ũndavye. Ndũkaaĩwʼe nthoni. Nĩenda ũkũtetheesya.” O na ĩngĩ kwĩthĩwa na ũmanyi kũkaũtetheeasya we mwene ũnyuvae nesa kĩla ũkwĩtanĩthya nakyo. Mwana-a-asa wĩtawa Pranas awetete ũũ: “Syana syendeeawʼa mũno nĩ mbathi, sinema, kana mavuku ala asyai mendete. No ũtũe ũwetaa maũndũ maingĩ, ĩndĩ syana syaku ikasiasya o ũndũ ũkwĩka na iyĩka o taku.” Syana syaku syoona ũinyuva nesa kĩla ũkwĩtanĩthya nakyo, no laisi ikenda kwĩka oou.—Alo. 2:21-24. w15 11/15 1:12-14

Matukũ aa twĩkĩawa vinya mũno tũtavanyʼe kũla kwĩthĩawa andũ aingĩ. Kũu nĩ kũndũ ta iwanzanĩ sya mbasi na sya ngalĩ ya mwaki, kũla ngalĩ iũngamawʼa, sokonĩ, vamwe na kũla andũ mathyũmũĩlaa. Ethĩwa nũkĩaa kũtavanyʼa kũndũ kũmwe ta kũu, voya na ũisũanĩa mũno ndeto ii sya mwana-a-asa wĩthĩĩtwe e mũsyaĩĩsya wa kũthyũlũlũka kwa ĩvinda ĩasa wĩtawa Angelo Manera, Jr. Aisye atĩĩ: “Twoonwʼa nzĩa nzaũ ya kũtavanyʼa twamyosaa ta nzĩa ĩngĩ ya kũmũthũkũma Yeova, o ta nzĩa ĩngĩ ya kũmwonyʼa kana nĩtũlũmanĩtye nake, na ta nzĩa ĩngĩ ya kũtata ũĩkĩĩku witũ, na nĩtwendaa mũno kũmũĩkĩĩthya Yeova kana nĩtũkwenda kũmũthũkũma ũndũ we ũkwenda o na ethĩwa nata.” Twatũmĩa nzĩa nzaũ ya kũtavanyʼa, ta kwa ngelekanyʼo nzĩa ĩla twĩwʼaa tũte eanie tũimĩtũmĩa, nĩtũmũĩkĩĩaa Yeova mũnango na tũitwʼĩka atavanyʼa aseango. (2 Ako. 12:9, 10) Atavanyʼa aingĩ nĩmatanĩĩte kũelesya andũ ĩũlũ wa kĩsese kitũ kya jw.org. Kĩsese kitũ kĩtumĩte ũvoo mũseo ũvikĩa andũ aingĩ o na ala mekalaa kũasa na taoni. w15 11/15 5:12, 13, 15

O ta Mbivilia ingĩ sya Kĩsũngũ, tene Mbivilia ya Kĩsũngũ ya New World Translation yatũmĩaa ndeto ya Kĩevelania “Seoli” (Sheol) mĩsoanĩ ta Mũtavanʼya 9:10. Tene mũsoa ũsu waasyaa ũũ Mbivilianĩ ĩsu: “Kũi wĩa kana ũsũanĩo kana ũmanyi kana ũĩ Seoli, vala ũendete.” Aalyũli aingĩ ma ithyomo ite sya Kĩsũngũ maĩ na thĩna ũũ: Ndeto “Seoli” ndĩsĩkĩe nĩ aingĩ ma ala maneenaa ithyomo syoo, o na ndĩ mavukunĩ ala maeleasya ndeto, na ĩsomekaa ũu ta ĩsyĩtwa ya vandũ. Nũndũ wa kĩtumi kyu aalyũli ma Mbivilia ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya 2013 nĩmanengiwe mwanya maalyũle ndeto ĩsu “Seoli” (Kĩevelania) na ĩla ĩngĩ “Andesi” (Kĩkiliki) maitũmĩa ndeto “Mbũa.” Ndeto ĩsu nĩyaĩlĩte na nĩtumaa andũ maelewa nesa kĩla meũsoma. Ndeto sya Kĩsũngũ ila syavĩtiwe nĩ ĩvinda nĩsyavetangiwe na vatũmĩwa ila sya matukũ aa, na aalyũli asu ma Mbivilia ya Kĩsũngũ nĩmeekĩie kĩthito kingĩ nĩ kana matũmĩe ndeto ite vinya kũeleeka ĩndĩ ialyũlĩtwe ũndũ vaĩle. Kwoou kũatĩĩa kĩla aalyũli ma ithyomo ingĩ meekie nĩkwanoie ndeto ila itũmĩĩtwe Mbivilianĩ ya Kĩsũngũ. w15 12/15 2:10, 12

Ethĩwa nĩtũkwĩwʼa naĩ no twĩkwatye Ngai atũkiakisye, atũnenge ũĩ, na aitũtwʼĩĩka, o tondũ weekanie na athaithi make tene. Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana ti atĩ andũ ala mathĩnĩkĩaa ngya ĩvindanĩ ya Ndaviti mekalaa mateũkwʼa. Kwoou ĩla Ndaviti waandĩkie ndeto isu syĩ ĩũlũ ndaasyaa atĩ Ngai akeekaa kyama nĩ kana wĩthĩe mũndũ ta ũsu ndakwʼa, na kwa nzĩa ĩsu ayĩkala tene na tene. Kwoou no twasye ndeto isu mbeveee syĩonanyʼa kana Ngai no atetheesye mũndũ ta ũsu mũĩkĩĩku na ũthĩnĩkĩaa ala angĩ. Ata? Ndaviti aeleisye ũũ: “Yeova nĩwe ũkamũtethya e ũkomonĩ awaa: e mũwau nue ũmwalanĩlasya ũkomo wake wʼonthe.” (Sav. 41:3) Mũndũ ũla wathĩnĩkĩaa ngya aĩ atonya kũĩkĩĩa vyũ kana Ngai nĩweene maũndũ asu weekaa na nĩweene kana nũmũthũkũmaa e mũĩkĩĩku. Na mũndũ ũsu nĩwaĩ atonya kũkwata kavaa nũndũ Ngai atũmbie twĩ na mĩĩ ĩtonya kwĩvosya. w15 12/15 4:7

Ĩandĩkonĩ yĩu Vaulo ndawetaa kĩla mũvungwa o na ethĩwa ovewe kyaũ. Awetaa ana-a-asa ala moovewe mũĩkĩĩo woo. O na ĩvinda yĩla Vaulo waandĩkĩaa Aevelania ndeto isu, we mwene aminĩte myaka ĩna e mwove. (Avi. 1:12-14) Valũanĩ ũsu nĩwakathie ana-a-asa asu nũndũ ‘nĩmamewʼĩie tei ala maĩ ove.’ (Aevl. 10:34) Aklĩsto asu Aevelania mekalaa vaasa na vala woovewe. Kwoou maĩ matonya kũmũlilikana ata? No kwa kũmũvoyea na kĩthingʼĩĩsyo. (Aevl. 13:18, 19) O naitũ nĩtũtonya kwĩthĩwa tũtekalaa vakuvĩ na ana-a-asa ala ove. No kwĩthĩwa tũtatonya kũmanenga ũtethyo ũla manengawe nĩ ana-a-asa ala mekalaa vakuvĩ namo. Ĩndĩ no twonanyʼe kana twĩ na tei na wendano wa ana-a-asa kwa kũmalilikana na kũmavoyea nĩ kana Yeova amatethye. w16.01 1:13, 14

Kĩeleelo kya Ngai kĩyaĩ andũ mekale ĩtunĩ ĩndĩ kyaĩ mekale ĩũlũ wa nthĩ tene na tene. (Mwa. 1:28; Sav. 37:29) O na ũu wĩ o vo, Ngai nĩwĩkĩte mũvango wa mwanya mũno wa kũnyuva amwe metwʼĩka asumbĩ na athembi ĩtunĩ. Ĩla Ngai wanyuva ũmwe, mosũanĩo make na mawoni make nĩmavĩndũkaa mũno, na nĩwambĩĩaa kwĩthĩwa na mea ma kũthi ĩtunĩ. (Aev. 1:18) Ĩndĩ mũndũ amanyaa ata kana e na wĩto wa kũthi ĩtunĩ, kana kwa ndeto ingĩ, nũnengetwe ĩla ngwatĩlĩlyo? Ũsũngĩo wĩ ndetonĩ ila Vaulo waandĩkĩe Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta ala maĩ Lomi, ala “meetiwe methĩwe atheu.” Ameie: “Mũiaaosa veva wa ũkombo ĩngĩ ũetae wʼĩa; ĩndĩ nĩmwoosie veva wa kũtuwa ana, kwondũ wa ũu nĩtwĩkaĩlaa, tũkyasya, Nau, Asa.” (Alo. 1:7; 8:15) Kwa ũkuvĩ, Ngai atũmĩaa veva mũtheu kũĩkĩĩthya mũndũ kana nũthoketwʼe ĩtunĩ esumbĩka Ũsumbĩnĩ wa Ngai.—1 Ath. 2:12. w16.01 3:8, 9

Tũtonya kwonanyʼa ata nĩtũmanengete Aklĩsto ala Yeova ũnyuvĩte kũmetĩkĩsya mauta ndaĩa ĩla ĩmaĩlĩte? Nĩ kwa kũlea kũmakũlangya tũmakũlyo ĩũlũ wa ũndũ metĩkĩwʼe mauta. Kwa kwĩka ũu nĩtwĩvathanaa na kwĩlikya maũndũnĩ matatũkonetye. (2 Ath. 3:11) Tũyaĩle kũsũanĩa kana ethĩwa mũndũ nĩ mwĩtĩkĩwʼa mauta, asyai make, mũka (mũũme), kana andũ make ma mũsyĩ o namo maĩle kwĩthĩwa me etĩkĩwʼa mauta. Ĩla Yeova ũkũnyuva ũla ũkũmwĩtĩkĩsya mauta, ndasiasya ũndũ andũ mailenyʼe. (1 Ath. 2:12) O na tũyaĩle kũtindĩa kũkũlya kĩveti kana mũũme wa mwĩtĩkĩwʼa mauta ũndũ wĩwʼaa asũanĩa kana akekala Nthĩ Nzaũ ate nake. Vandũ va kũkũlya makũlyo matonya kũũmĩsya andũ angĩ, ithyonthe nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Yeova akakũnzũa ũvĩ wake na “kwĩanĩsya kwenda kwa kĩla kĩndũ kĩ thayũ.” (Sav. 145:16) Kũkua Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte nĩkũtũsũvĩaa tũikakwatwe nĩ mũisyo ũtonya kũtũkwata tũteũmanya. Mũisyo ũsu nĩ “ana-a-asa ma ũvũngũ,” ala matonya kũvanga kana mo nĩ etĩkĩwʼa mauta.—Aka. 2:4, 5; 1 Yoa. 2:19. w16.01 4:10, 11