Mwei wa 5

Yevitha nĩweesĩ no nginya amwĩkwatye Ngai nĩ kana avote kwĩtaana Aisilaeli kuma mokonĩ ma Aamimoni. Nĩkyo kĩtumi wamwathie Yeova kana amũtetheesya asinde Aamimoni, akamũnenga ũla ũkamũthaũa aumĩte kaũnĩ ethĩwe “nthembo ya kũvĩvwʼa.” (Asi. 11:30, 31) Ĩndĩ we esaa kumya nthembo ĩsu ata? Kumya mũndũ ethĩwe nthembo nĩ kĩndũ kĩmenetwe mũno nĩ Yeova. Kwoou vai nzika kana Yevitha ndavangĩte kũtwaa mũndũ kĩthembeonĩ amũthembe. (Kũt. 18:9, 10) Kwosana na Mĩao ya Mose, ĩla mũndũ waumya nthembo ya kũvĩvwʼa aaĩlĩte kũmĩnenga Yeova yonthe. Kwoou veonekana kana ĩla Yevitha waisye akaumya ũla ũkamũthaũa ethĩwe nthembo ya kũvĩvwʼa, endaa amũnengane kwa Ngai nĩ kana amũthũkũmae ĩvinda yonthe. Ũu nĩ kwasya mũndũ ũsu esaa kũthũkũma ĩeemanĩ ya Yeova nginya ĩla ũkakwʼa. Yeova nĩweetĩkĩlile ndeto isu sya Yevitha na amũtetheesya nginya akũna ala amaitha ma Isilaeli. (Asi. 11:32) Ĩla Yevitha waumie kaũnĩ no mwĩĩtu wake ũla wasyaĩtwe e weka wookie kũmũthaũa. Yu ĩtatwa yaĩ vau. We Yevitha nĩweeyũmbanĩtye kwĩanĩsya wĩvĩto wake? w16.04 1:11-13

Kwĩmanyĩsya ĩvuku “Ĩyĩkalyei Ene Wendonĩ wa Ngai” ũmbanonĩ wa Ĩmanyĩsyo ya Mbivilia ya Kĩkundi nĩkũtũtethetye nũndũ nĩtwonete ĩũlũ wa nguma sya Ngai na tũkethukĩĩsya maelesyo ma kwaka ma ana-a-asa na eĩtu-a-asa. Ũndũ ũsu tyo ũtumĩte ũmwenda mũno Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, Yeova? O na nĩtwongelaa ũmanyi witũ ĩũlũ wa Ndeto ya Ngai ĩla twethukĩĩsya nesa maũvoo mayumwʼa na Mbivilia ĩisomwa, na ĩla twoona mawonanyʼo mayĩkwa. Maũmbano nĩmatũtetheeasya kũmanya ũndũ tũtonya kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia tũyĩka maũndũ. (1 Ath. 4:9, 10) Kwa ngelekanyʼo, Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya yĩneeneaa mũno mavata ma andũ ma Ngai. Vo ve Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya yaakũtetheesya mũno ũsũanĩe ĩũlũ wa mĩvango yaku, ũekee ana-a-asa ala angĩ, kana waĩlangye mboya syaku? Namo maũmbano ala angĩ eka ma Wakyumwa nĩmatũmanyĩasya ũndũ tũtonya kũtavanyʼa. Matũmanyĩasya ũkethĩa no tũtavanyʼe ũvoo mũseo nesa, na makatũmanyĩsya ũndũ tũtonya kũmanyĩsya angĩ myolooto ya Maandĩko nesa.—Mt. 28:19, 20. w16.04 3:4, 5

Waasũanĩa ĩũlũ wa andũ maemaniwe mawetetwe Mbivilianĩ? Kwasũanĩa ĩũlũ wa amwe mawetetwe ilungunĩ sya mbee vyũ sya ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo. Ilungu isu niwetete ĩũlũ wa ĩla Kaini wooaie Aveli (Mwa. 4:3-8), ĩla Lameki wooaie mwanake ũmwe wamũkũnie (Mwa. 4:23), ĩla aĩthi ma Avalaamu (Avalamu) na Loto matetanisye (Mwa. 13:5-7), ĩla Akali wamenie Sala (Salai), nake Sala amũthatĩa Avalaamu (Mwa. 16:3-6), na ĩla Isumaeli wokitaa kĩla mũndũ nake akokitwa nĩ kĩla mũndũ. (Mwa. 16:12) Nĩkĩ Mbivilia ĩwetete mavinda ta asu andũ maemaniwe? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana ngewa ta isu nitũtetheeasya kũmanya nĩkĩ twaĩle kwĩkala na mũuo ithyĩ kwa ithyĩ. O na Mbivilia nĩsyokete ĩkatũtavya kĩla tũtonya kwĩka nĩ kana twĩkale na mũuo. Kũsoma ngewa ila syĩ Mbivilianĩ nĩkũtũtethasya nĩkwĩthĩwa iwetete andũ taitũ makwatiwe nĩ mathĩna o ta ala matũkwataa. Kũsoma ĩũlũ wa kĩthito kĩla meekĩie no kũtũtetheesye o naitũ twĩke tamo ĩla twakwatwa nĩ mathĩna mana. Na vate nzika kĩu no kĩtũtetheesye kũmanya kĩla twaĩle kwĩka ĩla twakwatwa nĩ mathĩna ta ala mamakwatie, na kĩla tũtaĩle kwĩka. w16.05 1:1, 2

Yesũ na amanyĩwʼa make matũmĩaa nzĩa syĩva kũtavanyʼa ũvoo mũseo? Maendaa kwʼonthe kũla matonya kwĩthĩa andũ, ta masokonĩ, malelũnĩ, na mĩsyĩ. Nĩmatavanasya nyũmba na nyũmba maimantha ala mekwendeewʼa. (Mt. 10:11; Luka 8:1; Meko 5:42; 20:20) Kũtavanyʼa na mũvango ũseũvĩte ũu kwoonanasya mayaĩ na kyende. Ngũsĩ sya Yeova syĩkĩte ata? Nosyo syĩ syoka itavanasya kana Yesũ ethĩĩtwe e Mũsumbĩ kuma mwaka wa 1914. O tondũ Yesũ waisye, syonaa wĩa wa kũtavanyʼa wĩ wa vata mũno. Ĩvuku yĩmwe yaĩtye: “Ngũsĩ sya Yeova . . . iyũlawa kana wĩa wasyo mũnene nĩ kũtavanyʼa ũvoo wa Ngai ĩũlũ wa mũthya wa nthĩ ĩno na vata wa ũtangĩĩo.” (Pillars of Faith—American Congregations and Their Partners) Ngũsĩ sya Yeova niendeee kũtavanyʼa ũvoo ũsu iitũmĩa nzĩa ila syatũmĩawa nĩ Yesũ na amanyĩwʼa make. w16.05 2:10, 12

Twatongoewʼa nĩ woni wa Yeova ĩla tũkwĩka motwi, nĩtũmũthengeeaa. (Yak. 4: 8) Nake nũtwendaa na akatũathima. Nakyo kyu nĩkĩtumaa tũmũĩkĩĩa mũno Ĩthe ũsu witũ wa ĩtunĩ. Kwoou ekai tũtwʼe vyũ kũtongoewʼa nĩ mĩao na myolooto ya Mbivilia, nũndũ mĩao na myolooto ĩsu nĩyo ĩtũtetheeasya kũmanya woni wa Ngai maũndũnĩ. Vate nzika, o na twekala ata, tũkekalaa tũyĩmanyĩsya maũndũ meũ ĩũlũ wa Yeova. (Yovu 26:14) Ĩndĩ tweekĩa kĩthito ũmũnthĩ, tũkeethĩawa tũtonya kũkwata ũĩ, ũmanyi, na ũtonyi wa kũvathũkanyʼa maũndũ. Isu nĩ nguma itonya kũtũtetheesya tũkekaa motwi maseo. (Nth. 2:1-5) Mawoni na mĩvango ya andũ yĩkalaa ĩkavĩtwa nĩ ĩvinda, ĩndĩ kwasũanĩa ndeto ii iwetetwe nĩ mũandĩki ũmwe wa Savuli: “Ũtao wa Yeova nĩwĩkalaa kũvika tene na tene, mosũanĩo ma ngoo yake kũvikĩa nzyawa syonthe.” (Sav. 33:11) Vate nzika, no twĩke motwi maseo vyũ ethĩwa tũkaekaa mosũanĩo maitũ na meko maitũ mosane na woni wa ũla Ngai witũ mũĩ vyũ, Yeova. w16.05 3:17

Kũĩkĩĩa kana Yeova e ũtonyi wa kũsoma ngoo sya andũ na kũkusya ala we mwene wanyuva moke kwake nĩkwaĩle kũtũsiĩĩa tũikasilĩle ala angĩ, methĩwe me kĩsionĩ kĩla twĩkalaa kana me kĩkundinĩ kitũ. (Yoa. 6:44) Kũmanya kana Yeova nĩwe ũtũlũngaa no kũtũtetheesye twĩthĩawe na woni mũseo ĩũlũ wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa. (Isa. 64:8) Ngai onaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa mailyĩ ta mĩio ĩendeee kũmbwa na kũlũngwa ĩndĩ ti ta mĩio yaminie kũmbwa. Ũu nowʼo we ũmonaa? Yeova no one ũndũ ngoo ya mũndũ ĩilyĩ, na no amanye mũndũ ũsu atonya kũalyũka akekala ata amũtetheesya. Kwoou Yeova ethĩawa na woni mũseo ĩũlũ wa andũ na ndatindaa aatĩanĩe na mawonzu wĩsĩ makathela. (Sav. 130:3) No tũatĩĩe ngelekanyʼo yake kwa kwĩthĩawa na woni mũseo ĩũlũ wa athũkũmi make. O na ĩla ũkũlũnga ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ no tũtetheanĩsye nake kwa kũmatetheesya meke maendeeo. (1 Ath. 5:14, 15) Nĩkwĩthĩwa atumĩa nĩ ta “mĩthĩnzĩo” tũnengetwe, nĩmo maĩle kwĩthĩwa me ngelekanyʼo ĩla nzeo vyũ ũndũnĩ ũsu.—Aev. 4:8, 11-13. w16.06 1:4-6

Kũtavanyʼa ũvoo mũseo nĩkũtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na wĩnyivyo na ũsyao wa veva mũtheu wa Ngai. (Aka. 5:22, 23) O na eka ũu, kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ta ũla wa Klĩsto nĩkwanakavasya ũvoo ũla tũũtavanyʼa, na kĩu no kyendeesye amwe ala tũũmatavya ũvoo. Kwa ngelekanyʼo, ve ĩvinda Ngũsĩ ilĩ sya nthĩ ya Australia syethukĩĩisye nesa mũndũ mũka ũmwe o na kau aneenaa nasyo e mũkalĩ. Ĩtina wa ĩvinda mũndũ mũka ũsu nĩweelilile nũndũ wa kyu na aandĩkĩa ovisi wa ũvonge. Kĩlungu kĩmwe kya valũa ũsu waandĩkie kyaĩtye atĩĩ: “Na kwondũ wa ala andũ elĩ me wũmĩĩsyo na wĩnyivyo, nĩngwenda kwĩtya ũekeo nũndũ wa kwona nĩsĩ mũno na nũndũ wa kĩvũthya kyakwa. Nĩ mũtumanu ethĩwa nĩndonya kwĩlĩlĩka mbee wa andũ elĩ mekũtavanyʼa Ndeto ya Ngai na ngamalũngya.” We wĩona mũndũ mũka ũsu ta ũandĩka ndeto isu keka atavanyʼa asu nĩmekalile ũu ta mekũthata? Ti laisi. Ngelekanyʼo ĩsu yĩtwonyʼa kana ũtavanyʼa nĩ wa vata mũno kwitũ na kwa atũi maitũ. w16.06 2:12, 13

Ithyonthe tũsyaawa twĩ na naĩ. (Alo. 5:12, 19) Nũndũ wa kĩtumi kyu, mavinda amwe kĩkundinĩ andũ nĩmatonya kwĩka ũndũ kana kũneena ũndũ ũkatũũmĩsya. Kĩu no kĩtate ũndũ tũmwendete Yeova na andũ make. Twaĩle kwĩka ata ũndũ ta ũsu weekĩka? Kwa ngelekanyʼo, Mũthembi Mũnene Eli aĩ na imwana ilĩ itaatĩĩaa mĩao ya Yeova. Tũsomaa ũũ Mbivilianĩ: “Ana ma Eli maĩ andũ athe; matyamwĩsĩ Yeova [kana, mayamũnengete ndaĩa].” (1 Sam. 2:12) O na kau ĩthe woo akwatĩĩe vandũ vanene mũno ũthaithinĩ wa wʼo, ana asu elĩ meekaa naĩ ngito mũno. Eli nĩweesĩ kyu na aaĩle kwĩthĩwa amakanisye, ĩndĩ eekie kũmalekeleelya. Nũndũ wa kĩtumi kyu, Ngai nĩwaeteie nyũmba ya Eli ũsilĩlo mũnene mũno. (1 Sam. 3:10-14) Ĩtina wa ĩvinda, nzyawa syake iyaaĩtĩkĩlwʼa kwĩthĩwa athembi anene. Keka waĩ kwʼo ĩvinda ya Eli, wĩthĩwa weekie ata wamwona ailekeleelya ana make meke naĩ? Wĩthĩwa weetĩkĩlilye kyu kĩkũlulutĩkye nginya wĩse kũeka kũmũthũkũma Ngai? w16.06 4:5, 6

Nĩkĩ Yesũ wawetie ndeto isu? Ũsũngĩo wĩ mũsoanĩ wa 32. Aisye: ‘Ĩthe wenyu wa ĩtunĩ nĩwĩsĩ mwĩ na vata wa syĩndũ isu syonthe.’ Syĩndũ ila wawetaa nĩ syĩndũ ila sya vata thayũnĩ. Yeova no amanye mĩtũkĩ mũno vata ũla kĩla ũmwe witũ wĩ nawʼo wa lĩu, ngũa, na ũkomo, o na tũtanesa kũmanya ithyĩ ene kana twĩ nawʼo. (Avi. 4:19) Katĩ wa ngũa ila twĩ nasyo, nĩwĩsĩ nĩ yĩva ĩkilyĩ kũtwʼĩka. Nĩwĩsĩ nĩ mũthemba wĩva wa lĩu twaĩle kũya, na nũndũ nĩwĩsĩ ũndũ mĩsyĩ yitũ yĩana, nĩwĩsĩ twĩenda nyũmba yĩana ata. Yeova akaĩkĩĩthasya kana nĩtwakwata kyonthe kĩla twĩ na vata nakyo. Nĩtwĩkalei twĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu kana tweeka kĩla twaĩle kwĩka, nakyo nĩ kwambaa kwĩka maũndũ ma kĩ-veva, Yeova ndakatũima ũla ũseo. “Kũmũkĩa Ngai” kwaĩle kũtuma twĩkala twĩ eanĩe nĩ “kya ũya na kya kwĩvwʼĩka.”—1 Tim. 6:6-8. w16.07 1:17, 18

Kwĩwʼanĩthwʼa kũu nĩkwʼo kũtumaa twĩthĩwa na mũuo na Yeova. Vaulo akonanisye ũndũ ũsu na mumo wa Yeova ĩla waisye: “Ĩndĩ [ithyĩ ana-a-asa ma Klĩsto etĩkĩwʼa mauta] twatalĩlwa ũlũngalu nũndũ wa mũĩkĩĩo, twĩ [na] mũuo na Ngai kwondũ wa Mwĩaĩi waitũ Yesũ Klĩsto; na kwondũ wake nĩtwonete kwondũ wa kũĩkĩĩa ũthei wa kũvota nthĩnĩ wa mumo ũũ ũla tũũngeme nthĩnĩ wawʼo.” (Alo. 5:1, 2) Ũsu nĩ ũathimo mũnene ta kĩ! Ithyonthe twasyaiwe tũte alũngalu. Ĩndĩ mwathani Ndanieli athanie kana ĩvindanĩ ya mũminũkĩlyo “ala oĩ,” namo nĩ etĩkĩwʼa mauta, “maalyũlaa aingĩ methĩwe alũngalu.” (Nda. 12:3) Kwĩsĩla wĩa woo wa kũtavanyʼa na kũmanyĩsya andũ Mbivilia, etĩkĩwʼa mauta nĩmaalyũlĩte “malondu angĩ” milioni mbingĩ makethĩwa alũngalu methonĩ ma Yeova. (Yoa. 10:16) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ũndũ ũsu ũtonyekete no ũndũ wa mumo wa Yeova.—Alo. 3:23, 24. w16.07 3:10, 11

Mĩtwaano ĩsu yeethĩiwe katĩ wa aka na alaĩka asu meevwʼĩkĩte mĩĩ ya andũ nĩyatumie kũsyawa mamũndũ manene meetawa Nevilimu. O na eka ũu, “ũthũku wa mũndũ waĩ mũnene kũũ nthĩ.” (Mwa. 6:1-5) Yeova nĩwauisye mbua mbingĩ mũno ĩvinda ya Noa nĩ kenda anange athũku. Ĩvinda yĩu andũ maendeee o na maũndũ moo, ta kũtwaana, na nũndũ wa ũu mayaaosa kwa ũito kĩla “Noa, mũtavanʼya wa ũlũngalu,” wamatavasya ĩũlũ wa wanangĩko ũla waĩ vakuvĩ. (2 Vet. 2:5) Yesũ aelekanilye maũndũ ala maĩ kwʼo ĩvinda ya Noa na maũndũ ala tũkwona ũmũnthĩ. (Mt. 24:37-39) Ũmũnthĩ andũ aingĩ nĩmaleaa kwĩthukĩĩsya ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai, ũla ũendeee kũtavanwʼa nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe nthĩ ĩno nthũku ĩtanamba kwanangwa. Kwoou tũyaĩlĩte kũeka maũndũ ta kũtwaana na kũea syana matume twambĩĩa kwona mũthenya wa Yeova ta wĩ vaasa. w16.08 1:8, 9

Tũtwĩe mũthyanĩ vyũ wa ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo,’ ĩla yĩ na “mavinda ma mũisyo.” (2 Tim. 3:1-5) Ĩndĩ tweethĩwa na ngwatanĩo ndũmu na Yeova, tũkeethĩawa tũtonya kũsinda matatwa ma nthĩ ĩno. Ĩla Vaulo wawetie ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ, ndatavasya andũ kana maĩle kũeka kũũngana na ala matwaanĩte namo. Ĩndĩ ameaa kana nĩkwĩthĩwa ĩvinda nĩ ĩkuvĩvye mũno, maaĩlĩte kũeka ũthaithi wa Yeova wĩthĩwe newʼo ũndũ ũla wa vata vyũ. (Mt. 6:33) Aklĩsto ala matwaanĩte no mekale me atanu na no maendeee nesa o na kũtwʼĩka ĩvinda yĩĩ tũĩ nĩ ĩthũku na mĩtwaano mingĩ nĩyanangĩkĩte. Vate nzika, “ala Ngai ũlũmanĩtye” no maendeee kwĩkala malũmanĩtye ethĩwa nĩmekũendeea kwĩthĩwa me ngwatanĩo na andũ ma Yeova, nĩmekũatĩĩa ũtao wa Maandĩko, na ethĩwa nĩmekũeka veva mũtheu wa Yeova ũmatongoesye.—Mko. 10:9. w16.08 2:17, 18

Kĩkundi kya Kĩklĩsto kĩ na vata mũnene mũno wa aũme matonya kũsũvĩa ĩĩthya, na kwoou ala matonya kũtethya wĩa ũsu ĩvinda yũkĩte nĩmaĩle kwĩkalaa maimanyĩwʼa. Vaulo eeie Timotheo atĩĩ: “Maũndũ ala weewie kwakwa na ngũsĩ nyingĩ, asu maie kwa andũ me na kĩthito, ala makatonya kũmanyĩsya angĩ nao.” (2 Tim. 2:1, 2) Timotheo nĩweemanyĩisye maũndũ maingĩ ĩla wathũkũmaa ĩmwe na mũtũmwa Vaulo, ũla waĩ mũtumĩa. Na ĩndĩ Timotheo nĩwaatĩĩie nzĩa ila syatũmĩawa nĩ Vaulo ũthũkũminĩ wake na maũndũnĩ angĩ makonetye ũthaithi wa wʼo. (2 Tim. 3:10-12) Vaulo ndamanyĩasya Timotheo o ĩla wesa kũthũlũmũkĩla. Ĩndĩ aendanasya nake syalonĩ syake. (Meko 16:1-5) Atumĩa namo no maatĩĩe ngelekanyʼo ya Vaulo kwa kũendanasya na atetheesya ala maĩlĩte ma kĩkundi ĩla maendete kwĩkĩa Aklĩsto ala angĩ vinya, ethĩwa nĩmekwona vaĩlĩte. Atumĩa meeka ũu nĩmanengae ana-a-asa mwanya wa kwĩyonea ũmanyĩsyo, mũĩkĩĩo, wũmĩĩsyo, na wendo ũla asyaĩĩsya maĩle kwĩthĩwa nawʼo. Nzĩa ĩsu nĩtetheeasya kũmanyĩsya ala makasũvĩaa “ĩĩthya ya Ngai” ĩvinda yũkĩte. w16.08 4:16, 17

Mavinda amwe kwasya kwʼoko kwa mũndũ nĩ kũleelu nĩ ũndũ ũmwe na kwasya mũndũ ũsu nũkwʼĩte ngoo, kana nde na wĩkwatyo. (2 Mav. 15:7; Aevl. 12:12) Mũndũ avika vau nĩ laisi akeyĩtũka. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana nthĩ ĩno nthũku ya Satani ĩvinyĩĩe andũ mũno, na kĩu nĩkĩtumĩte mambĩĩa kwĩmakĩa na ũyĩthĩa meĩwʼa makuĩte makanoa. Ũndũ ũsu no ũelekanwʼe na nanga ĩla ĩkwataa ĩsiwa ũkethĩa yĩithi mbee. (Nth. 12:25) Nĩ maũndũ meva matonya kũtuma wĩwʼa ũu? Nĩvatonyeka ũkethĩwa ũendeee kũmĩanĩsya na kĩkwʼũ kya mũndũ ũmwendete, ũkethĩwa wĩ na ũwau mũthũku, ũkethĩwa ũitata kũmanthĩa mũsyĩ waku ĩvindanĩ yĩĩ kwĩ na thĩna wa mbesa, kana o ũkethĩwa ũendeee kũkitana na ũvĩnganĩsya. Nũtonya kũthĩnĩka ngoonĩ nũndũ wa maũndũ asu nginya vinya waku ũkathela. O na ũu no ũtume wasya ũtanu ũla ũnaĩ nawʼo mbeenĩ. Ĩndĩ ĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Ngai nĩwĩyũmbanĩtye kũũtetheesya.—Isa. 41:10, 13. w16.09 1:2, 4

Ũndũ ũmwe aingĩ mokitanaa nawʼo nĩ mawendi mate maseo. Angĩ namo no nginya mangʼangʼane nĩ kana methĩwe na woni mũseo ĩũlũ wa wĩa wa kũtavanyʼa. Kana ũtonya kwĩthĩa we mwene ũingʼangʼana na thĩna wa mwĩĩ kana o ũkethĩwa wĩwʼaa ta wĩ weka. O na ĩngĩ, tũyaĩle kũlwa kana amwe nĩmangʼangʼanĩte mũno nĩ kana maekee mũndũ wamewʼĩthisye woo kana mũndũ wamavĩtĩisye. O na tũkethĩwa tũmũthũkũmĩte Yeova ĩvinda yĩana ata, no nginya ithyonthe tũendeee kũngʼangʼana nĩ kana tũkĩlye vinya maũndũ ala matonya kũtũsiĩĩa kũmũthũkũma Ngai ũla ũtuvaa ala aĩkĩĩku. Ethĩwa nũkwona ta ve vandũ ũtaendeee nesa, ndũkaeme o na vanini kũvoya ũnengwe veva mũtheu. Mboya na veva mũtheu nitonya kũũnenga vinya wĩke maũndũ ala wĩsĩ nĩ maseo na matonya kũtuma ũathimwa nĩ Yeova. Kwoou wamina kũvoya, ĩka kwĩanana na maũndũ ala waweta mboyanĩ. Tata mũno ũsomae kalungu kana ka Mbivilia kĩla mũthenya, na ũimantha ĩvinda ya kwĩmanyĩsya we mwene vamwe na ya kwĩka Ũthaithi wa Mũsyĩ.—Sav. 119:32. w16.09 2:10, 11

Waatavwʼa ndeto ta ii, “Yu we ũtonya kũĩkĩĩa kwĩ Ngai ata na vai mũndũ waamwona? Nyie nĩĩkĩĩaa kana syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya nũndũ andũ ma saenzi maasyaa ũu nĩwʼo kwaendie.” Andũ aingĩ methĩawa na woni ta ũsu. Ĩndĩ nũseo tũkekala twĩsĩ atĩĩ: Ala masasya kwĩ Ngai na ala masasya syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya onthe methĩawa matongoewʼe nĩ mũĩkĩĩo mũna. Twĩenda kwasya ata? Mbee vai mũndũ waaona Ngai, o na vai ũmwe witũ waĩ vo ayũmba syĩndũ. (Yoa. 1:18) O ta ũu, vai mũndũ o na ũmwe, ethĩwe nĩ mũsomi wa maũndũ ma saenzi kana ti wʼo, waaona kyũmbe kĩmwe kĩivĩndũka na kumĩlya kyũmbe kĩngĩ. Kwa ngelekanyʼo, vai mũndũ waaketeea nzoka kana ĩtelembũ akona yĩivĩndũka kavola yĩkatwʼĩka nyamũ ĩngĩ ta mũnyambũ kana nzou. (Yovu 38:1, 4) Kwoou no nginya kĩla ũmwe witũ athiane maũndũ amanye vala ũwʼo ũĩ na aitũmĩa kĩlĩko nĩ kana avikĩĩe ũtwi ũla waĩlĩte. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ ĩũlũ wa wũmbi: “Syĩndũ [sya Ngai] ila itonekaa kuma nthĩ yoombwa nikwoneka nesa, ikĩmanyĩka ũndũ wa ila syoombiwe, nasyo nĩ vinya wake wa tene na tene na Ũ-Ngai wake; nĩ kana methĩwe mate na wĩmilo.”—Alo. 1:20. w16.09 4:4

Yeova nĩweekie mĩvango nĩ kana andũ ma mbaĩ ingĩ ala mekalaa na Aisilaeli mekale me asũvĩĩku. Mũvango ũmwe waĩ kũmanenga mwanya wa kũkolanyʼa ũsyao ũla watiala mĩũndanĩ. (Ali. 19:9, 10) Vandũ va kũmalasimĩthya Aisilaeli manenge aeni ndaĩa, Yeova endaa maelewe ũndũ mekwĩwʼa. (Kuma 23:9) Nĩkĩ? Nĩkwĩthĩwa Aisilaeli ‘nĩmeesĩ ngoo ya mwĩkali wa ũeninĩ,’ kana kwa ndeto ingĩ, nĩmeesĩ ũndũ mũndũ wĩwʼaa e ũeninĩ. Na kĩtumi nũndũ o na matatwʼĩkĩthĩtwʼe ngombo nĩ Amisili, nĩvatonyeka makethĩwa makuawa naĩ nĩmo nĩkwĩthĩwa maĩ ma mbaĩ yĩ kĩvathũkanyʼo na ndĩni yĩ kĩvathũkanyʼo. (Mwa. 43:32; 46:34; Kuma 1:11-14) O na kau Aisilaeli nĩmathĩnie mũno ĩvindanĩ yĩu maĩ aeni Misili, Yeova amendaa makue aeni ala maĩ katĩ woo ‘ta ala masyaawa’ mbaĩnĩ yoo. (Ali. 19:33, 34) Nĩtwĩsĩ nesa kana ũmũnthĩ Yeova nũthĩnĩkĩaa andũ ala mooka ikundinĩ sitũ maumĩte nthĩ ingĩ. (Kũt. 10:17-19; Mal. 3:5, 6) Twatata kũmanya mathĩna ala andũ asu makomanaa namo ta kũvathwa nĩ ala angĩ, kana kwĩthĩwa matesĩ kĩthyomo kitũ nesa, tũilea kũmantha ũndũ tũũmeka ũseo na kũmonyʼa kana nĩtũkũelewa ũndũ mekwĩwʼa.—1 Vet. 3:8. w16.10 1:3-5

Yakovo aeleisye valũanĩ wake kana Mũklĩsto wĩ na mũĩkĩĩo ũla wa wʼo no nginya awonanyʼe na meko, ĩndĩ ti o kwĩthĩwa aĩkĩĩe maũndũ. Aisye atĩĩ: “Mbonʼya mũĩkĩĩo waku ute na meko, nakwa nĩngũkwonʼya mũĩkĩĩo wakwa na meko makwa.” (Yak. 2:18) Yakovo nĩwasyokie aelesya kana mũndũ wĩ na mũĩkĩĩo wĩ na meko e kĩvathũkanyʼo vyũ na mũndũ wĩkaa kũĩkĩĩa ũndũ mũna. O nasyo ndaimoni niĩkĩĩaa kana Ngai e kwʼo ĩndĩ ũsu ti wʼo ũla mũĩkĩĩo wa wʼo. Nĩkĩ? Nũndũ syo syĩkaa maũndũ maleanĩte vyũ na kĩeleelo kya Ngai. (Yak. 2:19, 20) Kĩvathũkanyʼo na ũu, Yakovo nĩwaneenie ĩũlũ wa Avalaamu, ũla waĩ na mũĩkĩĩo wa wʼo. Akũlilye ũũ: “Avalaamu, ĩthe waitũ, ndaatalĩlwa ũlũngalu ũndũ wa meko, yĩla wathembie Isaka mwana wake kĩthembeonĩ? Nũkwona ũndũ mũĩkĩĩo watethanisye na meko make, na kwondũ wa meko mũĩkĩĩo nĩweanĩwʼe.” (Yak. 2:21-23) Na nĩ kana Yakovo akindĩlĩĩle kana mũĩkĩĩo waĩle kwonanwʼa na meko, ongeleeile ndeto sya ĩandĩko ya ũmũnthĩ. w16.10 4:8

Andũ ma saenzi nĩmatumĩte tũmanya maũndũ maingĩ ĩũlũ wa yayaya na ĩũlũ wa nthĩ yitũ. O na nĩmaseũvĩtye syĩndũ itũtetheeasya mũno kĩla mũthenya. Ĩndĩ o na mekĩte ũu, nĩmaemetwe nĩ kũsũngĩa makũlyo maingĩ. Kwa ngelekanyʼo, andũ ala masomeete maũndũ ma ndata maitonya kũtũtavya vyũ ũndũ yayaya yaseũviwʼe kana nĩkĩ kũũ nthĩ nokwʼo kwĩ andũ, nyamũ, na mĩtĩ. O na andũ maitonya kũelesya nĩkĩ twĩthĩawa twĩ na wendi mwingĩ mũno wa kwĩkala tene na tene. Andũ nĩmekũlasya makũlyo maingĩ ma vata ta asu, ĩndĩ mayaaĩsa kũkwata mosũngĩo. Nĩkĩ kĩtumi? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana andũ aingĩ ma saenzi na angĩ mamanyĩasya kana kũi Ngai na kana syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya. Ĩndĩ Ĩvukunĩ yake mwene, Yeova nũsũngĩĩte makũlyo onthe ala maaya mũndũ mũtwe. Ĩvindanĩ ya wũmbi, Yeova nĩweekĩie mĩao ya kwĩkwatwʼa na ĩtaalyũka wũmbinĩ wake, na vai ũndũ twĩka mĩao ĩsu ĩte vo. Andũ ala masomeete maũndũ ma sitima kana ma kwĩkĩa mĩveleki, vamwe na maingyinia, atwai ma ndeke, na matakĩtalĩ ala mathĩnzaa mayĩsa kũtethya wĩa woo vate mĩao ĩsu. w16.11 2:4, 5

Nĩ maũndũ maingĩ Yeova ũtwĩkĩte ala maĩle kũtuma tũmũtũngĩa mũvea! Mbee, nĩwe ũtũnengete thayũ ũũ twĩ nawʼo, na kethĩwa ti vake tũyĩthĩwa vo, o na tũyĩthĩwa tũithi. Nũtũnengete mũthĩnzĩo wa vata vyũ, nawʼo nĩ yĩla ĩvuku yake, Mbivilia. O tondũ ala Aklĩsto ma Thesalonika moosie ndeto ya Ngai na mamĩtĩkĩla, o naitũ nĩtũtanaa kwĩtĩkĩla Mbivilia ta ũtũmane Ngai ũtũandĩkĩe. (1 Ath. 2:13) Kwa ũtethyo wa Ndeto ya Ngai, Mbivilia, nĩtũkwatĩte mwanya wa kũmũthengeea Yeova, nake nĩwosete ĩtambya ya kũtũthengeea. (Yak. 4:8) Nĩ ndaĩa nene mũno kwona Asa witũ atwĩtĩkĩlĩtye twĩthĩwe ũseũvyonĩ wake. Asu nĩ moathimo matumaa tũtana ta kĩ! Ũtanu ta ũsu nĩwʼo mũandĩki ũmwe wa Savuli waĩ nawʼo ĩla wainie Savuli ĩno: “Mũtũngĩei Yeova mũvea; nũndũ nĩ mũseo; nũndũ ũseo wake wĩ wendo nĩwĩkalaa tene na tene.” (Sav. 136:1) Kĩsyokeo kĩĩ, “ũseo wake wĩ wendo nĩwĩkalaa tene na tene,” kyonekaa mavinda 26 nthĩnĩ wa Savuli ĩsu ya 136. Twekala tũlũmanĩtye na Yeova na ũseũvyo wake, ndeto isu iseũvĩte ũu ikeanĩa ngalĩkonĩ ĩ yitũ nĩkwĩthĩwa tũkekala tene na tene! w16.11 3:18, 19

Mũsoa ũsu ũtũngĩlĩĩlwe mũno ĩvukunĩ Mbivilia Yo Ĩmanyĩasya Ata? Kwa ngelekanyʼo, nĩ laisi ũkethĩa nĩtũsomaa ĩandĩko ya Alomi 5:12 ĩla tũkwĩmanyĩsya na syana sitũ kana andũ angĩ kĩlungu kya 3, 5 na kya 6. Mavindanĩ ta asu no kwĩthĩwa tũtũmĩaa mũsoa ũsu kũtetheesya amanyĩwʼa maitũ maelewe nĩkĩ Ngai woombie nthĩ, nĩkĩ twĩ na vata wa wovosyo, na kwĩthĩawa ata ĩla mũndũ wakwʼa. Ĩndĩ nĩ mavinda meana ũsũanĩaa ũndũ ĩandĩko yĩu ya Alomi 5:12 yaĩle kũũtetheesya we mwene wĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova, wĩthĩwe na meko ala mamwendeeasya, na ũyĩthĩwa na wĩkwatyo mũlũmu wa maũndũ ala ũtwathĩte? Kĩla ũmwe witũ aĩle kwĩkalaa esĩ kana twĩ ene naĩ. Kĩla mũthenya nĩtũvĩtasya. Ĩndĩ nĩtwĩsĩ nesa kana Ngai nũlilikanaa kana twĩ kĩtoo, na we ethĩawa eyũmbanĩtye kũtwĩwʼĩa ĩnee. (Sav. 103:13, 14) Nĩkyo kĩtumi nthĩnĩ wa ĩla mboya ya Mwĩaĩi, Yesũ watũmanyĩisye kũvoyaa atĩĩ: “Ũtũekee naĩ sitũ.” (Luka 11:2-4) Na kwoou ĩla Ngai watũekea mavĩtyo maitũ vayĩthĩawa vata wa kũendeea kũmaeka matũthĩnyʼe kĩlĩko. Ĩndĩ kwaekai twone vatonyeka ata Ngai atũekee. w16.12 1:1-3

Waĩ ũndũ wa vata Aklĩsto ma Lomi meyĩosye mamanye ilĩko syoo syalũmĩte maũndũnĩ meva. Mo no methĩwe mendete mũno kana masumbĩkĩtwe nĩ “maũndũ ma mwĩĩ”? O naitũ twĩ na vata wa kwĩyĩosya. Nĩ maũndũ meva twendete mũno, na nĩ kyaũ tũneeneaa mavinda maingĩ? Nĩ ũndũ wĩva twonaa wĩ wa vata? Amwe meyĩosya no methĩe kaĩ kĩla mendete mũno nĩ kũsama mbinyu syĩ kĩvathũkanyʼo, kwanakavya nyũmba syoo, kũmantha mĩsono myeũ ya ngũa, kwĩka mĩvango ya viasala, kũthi kũtembea kũndũ, na maũndũ angĩ ta asu. Maũndũ asu ti mathũku nũndũ nĩ maũndũ andũ mekaa kĩla mũthenya. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda yĩmwe Yesũ nĩwaseũvisye mbinyu, na ve ĩvinda Vaulo weeie Timotheo anyusae “mbinyu nini.” (1 Tim. 5:23; Yoa. 2:3-11) Ĩndĩ mo Yesũ na Vaulo nĩmoonaa ũnywi wa mbinyu tawʼo ũndũ ũla mũnene kwoo? Ũsu nĩwʼo ũndũ ũla mendete mũno na matindĩaa kũneenea? Aiee. Nata naitũ? Nĩ kyaũ twendete mũno kwĩka? w16.12 2:5, 10, 11

Ndeto isu mbeveee no itũtetheesye tũĩkĩĩe kĩla Yesũ wawetie ĩũlũ wa kwamba kũmantha Ũsumbĩ na ũlũngalu wa Ngai. (Mt. 6:33) Sua ũmwe mũtũmwa Vetelo akũlilye Yesũ ĩkũlyo yĩĩ: “Ithyĩ nĩtũtiĩte syonthe na twakũatĩĩa; tũkosa kyaũ ĩndĩ?” (Mt. 19:27) Vandũ va Yesũ atetye Vetelo nũndũ wa kũkũlya ũu, eeie amanyĩwʼa make kana makanengwa ĩtuvi nũndũ wa kwĩyumya kũla meeyumĩtye. Ala atũmwa aĩkĩĩku vamwe na andũ angĩ mathĩtwe kũsumbĩka nake ĩtunĩ. Ĩndĩ o na ĩvindanĩ yĩĩ ĩtuvi yĩ vo. Yesũ aisye: “Kĩla mũndũ ũla ũtiĩte nyũmba, kana ana-a-inyia, kana eĩtu-a-inyia, kana ĩthe, kana nyinyia, kana syana, kana mĩũnda, kwondũ wa syĩtwa yakwa, akoosaa vandũ va kĩmwe, ĩana, na akatiĩwa thayũ ũtathela.” (Mt. 19:29) Ndeto isu syake syoonanisye kana amanyĩwʼa mathiwe moathimo mathonokete maũndũ onthe ala mesaa kũtia ĩtina. O naku tyo ũkwĩtĩkĩla kana maũndũ ala ũtiĩte kwondũ wa Ũsumbĩ ti kĩndũ wamaelekanyʼa na Aklĩsto ala wonete ũtonya kũmatala ta ĩthe waku, inyia waku, ana-a-mwenyu, eĩtu-a-mwenyu, na syana syaku? w16.12 4:4, 5

Aklĩsto ma wʼo methĩawa na wĩkwatyo mũseo ta kĩ! Ithyonthe, twĩthĩwe twĩ etĩkĩwʼa mauta kana twĩ “malondu angĩ,” twĩ na wĩkwatyo wa kwĩsa kwona Yeova aianĩsya kĩla kĩeleelo kyake na kwona ĩsyĩtwa yake yĩithewʼa. (Yoa. 10:16; Mt. 6:9, 10) Vai maũndũ angĩ maseo ta asu mũndũ o na wĩva ũtonya kũmeteela na mea maingĩ. O na ĩngĩ twĩ na mea ma kwona ũla watho wa kũkwata thayũ ũtathela ũianĩa, twĩthĩwe tũkaũkwata ĩtunĩ kana nĩ kũũ nthĩ. (2 Vet. 3:13) Ĩndĩ tũtanamba kũvika vau, twĩ na mea ma kwona ũndũ Ngai ũkũendeea kũtongoesya na kũtwʼĩĩka andũ make. O namo ala makwete mbau nthĩ ĩno nthũku ya Satani me o wĩkwatyo ũla methĩawa nawʼo, ĩndĩ nĩvatonyeka makethĩwa na nzika kana ũkeanĩa. Kwa ngelekanyʼo, andũ milioni mbingĩ ala mothaa kalata nĩmatonya kwĩthĩwa na wĩkwatyo wa kwĩsa kũsinda, ĩndĩ ũyĩthĩa me o na nzika kana ũu no ũtonyeke. Ĩndĩ Mũklĩsto wĩ na mũĩkĩĩo wa wʼo ethĩawa ‘amanyĩthĩtwʼe vyũ,’ kana ate na nzika na wĩkwatyo wake wa Kĩklĩsto. w16.10 3:1, 2

Nĩkwĩthĩwa Yeova e ũseo ũtathimĩka, anengete kĩla ũmwe witũ mĩthĩnzĩo, ũtũĩka, ũtonyi, na inengo syĩ kĩvathũkanyʼo. Na kwoou no tũtũmĩe kĩla ũtũnengete tũmũtaĩe na tũitethya ala angĩ. (Alo. 12:4-8) Kĩanda kĩla Yeova ũtũnengete atũnengete nũndũ nũtũnengae ndaĩa, nũtũĩkĩĩe, na nĩwendaa tũkĩanĩsye nesa. Ĩndĩ tũikatũaa na kĩanda o kĩla kĩla ũseũvyonĩ wa Ngai. Maũndũ nĩmavĩndũkaa. Kwasũanĩa ĩũlũ wa Yesũ. Tene vyũ ekalaa na Yeova me elĩ. (Nth. 8:22) Na ĩndĩ ĩla Yeova woombaa syũmbe ila ingĩ sya veva, vamwe na nthĩ yonthe, na mũthya andũ, aĩ vamwe nake wĩanĩ ũsu. (Ako. 1:16) Ĩtina wa ĩvinda Yesũ nĩwanengiwe kĩanda kĩngĩ kũũ nthĩ. Ekalile kũũ kuma e kaũkenge kate vinya nginya esa kwĩana atwʼĩka mũndũ mũima. (Avi. 2:7) Amina kwĩyumya ta nthembo, nĩwasyokie ĩtunĩ vala wesie kũtwʼĩka Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai mwaka wa 1914. (Aevl. 2:9) Na ĩndĩ amina Ũsumbĩki wake wa Myaka Ngili, akatũngĩa Yeova Ũsumbĩ ũsu nĩ kana “Ngai ethĩwe syonthe nthĩnĩ wa syonthe.”—1 Ako. 15:28. w17.01 3:11, 12

Ve ĩvinda mũndũ mũka ũmwe waĩ na ũtwi wa kwĩka ũmũkonetye we mwene. Mũndũ mũka ũsu eeie mũnyanyae atĩĩ: “Eka kwangangya kĩlĩko kyakwa; ndavye kĩla ngwĩka. Kĩu nĩkyo kĩ laisi.” Vandũ va mũndũ mũka ũsu atũmĩe mũthĩnzĩo mũna ũnengetwe nĩ Mũmbi wake, oonie ne kavaa akatavwʼa ũndũ ũkwĩka. Mũthĩnzĩo ũsu nĩ ũthasyo wa kwĩnyuvĩa. Nata naku? Nĩwendete kwĩyĩkĩa motwi, kana wonaa nĩ kavaa ala angĩ makakũamũĩa kĩla ũkwĩka? We wonaa ata mũthĩnzĩo ũsu wa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa? Andũ matwĩe maneeneaa ũndũ ũsu kwa ĩvinda ya myaka maana maingĩ. Amwe masasya atĩ vai kĩndũ kĩtawa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa aĩ nũndũ Ngai nĩwe ũtũvangĩaa maũndũ maitũ onthe. Namo angĩ masasya atĩ nĩ kana twĩthĩwe na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa kĩla tũkwĩka, no nginya twĩkale tũte na mwĩao o na ũmwe ũtwovete. Ĩndĩ nĩ kana tũelewe ũndũ ũsu nesa, no nginya tũsũanĩe ũndũ Ndeto ya Ngai, Mbivilia, yaĩtye. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ Mbivilia nĩwetete kana Yeova atũmbie twĩ na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa, kana kwa ndeto ingĩ, atũmbie twĩ na ũtonyi wa kwĩyĩkĩa motwi maseo na no tũmeke tũte kũsiĩĩwa. w17.01 2:1, 2

Nĩvatonyeka Ndaviti akethĩwa asũanĩie kana Solomoni ndeanĩĩe kũtethya wĩa mũnene ta ũsu wa kũmwakĩa Ngai nyũmba. Nũtonya kwĩthĩwa asũanĩie ũu nũndũ nyũmba ĩla yaakawa yaaĩle kwĩthĩwa yĩ “nzeo mũno, mũno,” nake Solomoni aĩ “mũnini na mwololo” ĩvindanĩ yĩu. Ĩndĩ Ndaviti nĩweesĩ kana Yeova akamũtetheesya Solomoni eanĩsye wĩa ũsu wamũnengie. Kwoou we nĩwasũanĩie mũno kĩla ũtonya kwĩka nĩ kana atetheesye. Nĩkyo kĩtumi woombanisye syĩndũ mbingĩ mũno sya mwako ũsu. O ta ũu, ũmũnthĩ ana-a-asa ala akũũ mayaĩlĩte kũkwʼa ngoo ĩla veethĩwa na vata wa kũnenga andũ ma mũika ianda ila matwĩe makwatĩĩe. Vandũ va ũu maĩle kũmanya kana ĩla andũ ma mũika mamanyĩwʼa kũtethya mawĩa kĩkundinĩ, maũndũ nĩmaendeeaa nesa mate kũũngama. Kwoou atumĩa ma kĩkundi ala manakũanga maĩle kwĩwʼa me eanĩe mamina kũmanyĩsya ala aninangi na moona nĩmaĩle kwosa mawĩa. w17.01 5:8, 9

Nũndũ Yesũ nĩwe Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai, akatumba mũtwe wa ĩla nzoka na aivetanga vyũ mathĩna onthe ala maaetwe nĩ Satani. Ĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ nĩwatetheeisye amanyĩwʼa make mone vata wa Ũsumbĩ wa Ngai. Kwa ngelekanyʼo, akililye amina kũvatiswa oou ambĩĩa kũthi kũndũ na kũndũ akĩtavanyʼa “ũvoo mũseo wa ũsumbĩ wa Ngai.” (Luka 4:43) Na ĩla watavasya amanyĩwʼa make ndeto sya mũthya atanamba kũsyoka ĩtunĩ, ameaĩe matwʼĩke ngũsĩ syake “kũvika itulu sya nthĩ.” (Meko 1:6-8) Wĩa ũsu wa kũtavanyʼa ĩũlũ wa Ũsumbĩ nĩwatumie andũ kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ makwata mwanya wa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa wovosyo na kwĩtĩkĩla Ũsumbĩ wa Ngai ũmasumbĩke. Ĩla twatetheesya ana-a-asa ma Klĩsto ala me kũũ nthĩ kwĩanĩsya mwĩao wa kũtavanyʼa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai nthĩ yonthe, twĩthĩawa tũyonanyʼa kana nĩtũkwete mbau Ũsumbĩ ũsu.—Mt. 24:14; 25:40. w17.02 2:7, 8

O na kau nzama ĩla ĩtongoesye yaĩ na ũkũmũ kĩkundinĩ kyu kya tene kya Kĩklĩsto, ala maĩ nzamanĩ ĩsu nĩmeesĩ kana Yesũ nĩwe Mũtongoi woo. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ: “Nthĩnĩ wa wendo, twĩane maũndũnĩ onthe tũmũvikĩe we, nake nĩwe mũtwe, Klĩsto.” (Aev. 4:15) Vandũ va amanyĩwʼa kwĩyĩtanĩsya na mũtũmwa ũmwe wĩ nguma, Ngai nĩwamatongoesye “mambĩlĩlya kwĩtwa Aklĩsto.” (Meko 11:26) Nĩ wʼo kana Vaulo nĩweesĩ vata wa ‘kũkwata mũno momanyĩsyo,’ kana kwa ndeto ingĩ, vata wa kũatĩĩa nesa motao ma Maandĩko ala manenganawe nĩ atũmwa na aũme angĩ ala matongoesye. Ĩndĩ esĩ oou, ongelile kwasya: “Nĩenda mũmanye, kana mũtwe wa kĩla mũndũ mũũme [o na vamwe na ala maĩ nzamanĩ ĩla ĩtongoesye] nĩ Klĩsto; . . . na mũtwe wa Klĩsto nĩ Ngai.” (1 Ako. 11:2, 3) Kwoou Klĩsto Yesũ, ũla waĩ ananengwa ũkũmũ mũnene ĩtunĩ, nĩwe watongoesye kĩkundi kya Kĩklĩsto kya ĩvindanĩ ya atũmwa e ungu wa Yeova Ngai, ũla nĩwe Mũtwe wake. w17.02 4:7

Nĩtũtethekaa twanenga ala angĩ ndaĩa ĩla yaĩle. Ũseo ũmwe nĩ kana kĩu kĩtumaa tũsũanĩa angĩ vandũ va kwĩsũanĩa mũno. Nũndũ wa ũu, ĩla twesa kũnewa ndaĩa nĩ angĩ ti laisi tũkambĩĩa kwĩkua ta andũ ma vata mũno. O na kĩu nĩkĩtumaa twĩka o ũndũ ũseũvyo wa Yeova wĩkaa, nũndũ ũseũvyo ndũnengae mũndũ ndaĩa ya mwanya kũvĩtũka vala vamwaĩle, ethĩwe nĩ mwĩtĩkĩli kana ti mwĩtĩkĩli. Na ĩndĩ kwongela kĩu, kwĩka ũu kwonanasya twĩ na ũĩ nũndũ mũndũ tũnengete ndaĩa akesa kũtũsonokya tũyĩsa kũlulutĩka. Twanenga ndaĩa ala maĩlĩte kũnengwa ndaĩa nĩtũmũtanĩthasya Ngai, na vai ũseo ũvĩtũkĩte ũsu. Kwĩka ũndũ we wendete kwonanasya kana twĩ athaithi make aĩkĩĩku. Na kĩu nĩkĩmũnengae ũsũngĩo wa kũnenga kyũmbe kyonthe kĩla kĩmũvũthasya. (Nth. 27:11) Andũ aingĩ nthĩ ĩno mayĩsĩ nzĩa ĩla yaĩlĩte ya kũnengane ndaĩa. Ĩndĩ ithyĩ tũtũngaa mũvea ta kĩ kwona twĩsĩ ũndũ Yeova wendaa tũnenge angĩ ndaĩa! w17.03 1:13, 20, 21

Mwana wa Asa weetawa Yeosavati eekie o ta ĩthe kwa kũthuthya andũ mamũmanthe Yeova. Eekie mũvango atũma aũme makamanyĩsye andũ maitũmĩa “ĩvuku ya mĩao ya Yeova.” (2 Mav. 17:7-10) O na we mwene aendie nginya nthĩ yĩ iĩma ya Evalaimu, ĩla yaĩ ũsumbĩnĩ wa mbaĩ ĩkũmi wa Isilaeli, nĩ kana ‘atũnge andũ kwa Yeova.’ (2 Mav. 19:4) Vai ũmwe witũ ũtatetheesya wĩanĩ mũnene wa kũmanyĩsya ũla tũnengetwe nĩ Yeova ũmũnthĩ. We nĩwĩthĩawa ũtwʼĩte kĩla mwei kũmanyĩsya angĩ Ndeto ya Ngai na kũtata kũmatetheesya maalyũle ngoo syoo nĩ kana mamũthũkũme? Weekĩa kĩthito Ngai no akũtetheesye ũkwate mũndũ ũtonya kũmanyĩsya Mbivilia. We nĩwĩthĩawa na mũvango ta ũsu na nũvoyaa Yeova akũtetheesye? We nũtwʼĩte kũngʼangʼana nginya ũkwate mũndũ ũtonya kũmanyĩsya o na ethĩwa mavinda amwe ũkatũmĩaa ĩvinda yĩla waĩle kwĩthĩwa ũthyũmũĩte? Na o tondũ Yeosavati waendie kĩsionĩ kya Evalaimu nĩ kana atũnge andũ kwa Yeova, o naitũ no twĩyumye tũtetheesye ala mavoie. w17.03 3:10, 11