Mwei wa 9

Kwosana na Mbivilia, mũndũ wĩ wũmĩĩsyo ndekaa o kũmĩĩsya mathĩna tũ. Ethĩawa na woni waĩle ĩũlũ wa matatwa asu. Mũndũ ta ũsu e ũkũmbaũ, ndathingithangawʼa nĩ matatwa, na ndekasya ngoo mĩtũkĩ. Ĩvuku yĩmwe yaĩtye kana mũndũ wĩ wũmĩĩsyo akwatwa nĩ mathĩna “amomĩĩasya e na wĩkwatyo mũseo, na ndekaa ũu aĩ nũndũ nde na ũndũ ũngĩ wĩka.” O na yaĩtye kana wũmĩĩsyo “nĩ nguma ĩla ĩtumaa mũndũ aũngama elũmĩtye o na ethĩwa akũnĩtwe nĩ kĩseve kĩana ata [kya mathĩna]. Nĩyo nguma ĩla ĩtumaa o na mathĩna ala momũ vyũ moneka ta kĩndũ kĩseo nũndũ ĩtumaa mũndũ amanya kana o na ethĩwa nũkũthĩna, mbee wake ve ũseo.” Wendo nĩwʼo ũtumaa Aklĩsto momĩĩsya. (1 Ako 13:4, 7) Nũndũ nĩtũmwendete Yeova, nĩtũmĩĩasya maũndũ onthe ala wĩtĩkĩlasya matũkwate. (Luka 22:41, 42) Na ĩngĩ, nũndũ nĩtwendete ana-a-asa maitũ, nĩtũmomĩĩasya. (1 Vet. 4:8) Na ĩndĩ, kwenda ũla tũtwaanĩte nake nĩkũtũtetheeasya kũmĩĩsya “mathĩna” ala makwataa onthe ala matwaanĩte, o na ala me na mĩtwaano mĩseo, na nĩkũtumaa tũlũlũmĩlya mũtwaano witũ.—1 Ako. 7:28. w16.04 2:3, 4

Ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe “malũlũmĩle” yonanasya mũndũ wĩ na kĩthetheesyo, kana wĩthingʼĩĩsye mũno eanĩsye ũndũ ũla ũkwĩka. Nũndũ Aklĩsto asu ma mbee masumbĩkĩtwe nĩ Lomi na nĩmavĩngawa nĩ atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti, ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwoo kũthi ũmbano. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, mayaaeka kũmbana vamwe. O namo athũkũmi ma Yeova ĩvindanĩ yĩĩ yitũ nĩmonanĩtye kana nĩmonaa maũmbano ma Kĩklĩsto me ma vata. Kwa ngelekanyʼo, George Gangas, ũla waĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye kwa myaka mbee wa 22, aisye: “Kĩndũ kĩmwe kĩndanĩthasya mũno vyũ na kĩkambĩkĩa vinya nĩ kũmbana na ana-a-asa. Ongelete kwasya: “Wendi wakwa wa kuma ngoonĩ nĩ kũendaa maũmbanonĩ.” We wĩthĩawa na woni ta ũsu ĩũlũ wa kũmbana vamwe na ala angĩ nĩ kana ũmũthaithe Yeova? Ethĩwa vailyĩ ũu, twʼa vyũ kũmĩĩsya na kũendeea kwĩthĩwa na kĩthetheesyo kĩla wĩthĩawa nakyo kya kũthi maũmbanonĩ ũteũtĩĩa. Weeka ũu ũkoonanyʼa kana nũkwĩtĩkĩlana na Mũsumbĩ Ndaviti, ũla waisye atĩĩ: “Yeova, nĩnendaa vau vala ve nyũmba yaku.”—Sav. 26:8. w16.04 3:16-18

Twasye nĩwamanya kana ve mwana-a-asa wĩwʼĩthiwʼe woo nĩ kĩndũ ũneenie kana wĩkie. Waĩle kwĩka ata vathi ũu? Waĩle kũthi ũneene na mwana-a-asa ũsu. Ĩndĩ nĩwoona waĩle kũthi kũmwona wĩ na kĩeleelo kĩva? Ti kya kwonyʼa mwana-a-asa ũsu kana o nake ve vandũ ũvĩtĩtye, ĩndĩ nĩ kwĩtĩkĩla ĩvĩtyo ĩ yaku na kwĩwʼana nake. Kwĩwʼana na athaithi ala angĩ nĩkwʼo kwa vata vyũ kwĩ ũndũ ũngĩ o na wĩva. Kwasũanĩa ngewa ya Avalaamu na Loto. Elĩ maĩ na ndĩthya sya indo na no kwĩthĩwa aĩthi moo matetanĩasya kĩsesi kĩla maĩthasya. Ĩndĩ nũndũ Avalaamu nĩwendaa kũmina ithokoo isu, anengie Loto mwanya wa mbee anyuve vala ũkwenda kũtũa na andũ make. (Mwa. 13:1, 2, 5-9) Ĩsu nĩ ngelekanyʼo nzeo ta kĩ! Avalaamu amanthaa kwĩka mũuo, ĩndĩ ti kwĩyĩuna. Ve kĩndũ waaisye nũndũ wa kwĩthĩwa ate na ĩtomo? Ndaakwata wasyo o na ũmwe. O na akililye ataanĩsya na Loto oou, Yeova amwatha moathimo maingĩ. (Mwa. 13:14-17) Ngai ndakaeka athũkũmi make makwate wasyo tene na tene ethĩwa nĩwoona maatĩĩa myolooto yake na maeka wendo ũmatongoesye mewʼane ĩla maemanwa. w16.05 1:11, 12

Yeova nũtũnengete mĩao kauta Ndetonĩ yake. Kwa ngelekanyʼo, nũtũvatĩte ũlaalai, ũthaithi wa mĩvwʼanano, kũya (kũngʼea), na kũnywʼa mũno. (1 Ako. 6:9, 10) O na ĩngĩ, Mwana wa Ngai, Yesũ Klĩsto, nĩwanengie aatĩĩi make mwĩao wĩ vinya mũno, ĩndĩ wa kũtanĩthya. Ameie: “Endai . . . mũkatwʼĩkĩthye mbaĩ syonthe amanyĩwʼa, mũkĩmavatisa syĩtwanĩ ya Asa na ya Mwana na ya Veva Mũtheu: mũkĩmamanyĩsya kũkwata maũndũ onthe o na meva ala namwĩaĩe: Na sisyai, nyie nĩ vamwe nenyu mĩthenya yonthe, kũvika wĩanĩu wa ĩvinda yĩĩ.” (Mt. 28:19, 20) Mĩao ya Ngai yĩthĩĩtwe yĩ ũsũvĩo mũnene mũno kwitũ. Kũmĩatĩĩa nĩkũtumĩte twĩnenga ndaĩa mũnango, kũkatũvathana na mowau amwe, na kũkongela ũtanu wa mĩsyĩ yitũ. Na eka ũu, kũkwata mĩao ya Yeova, vamwe na ũla mwĩao wa kũtavanyʼa, nĩkũtumĩte atwenda na akatũathima. w16.05 3:1

Tweetĩkĩla kũtongoewʼa nĩ veva mũtheu wa Ngai na twaeka woni witũ wosane na wa Yeova o tondũ ũvuanĩtwʼe Ndetonĩ yake, tũkeethĩwa tũtonya kũvĩndũa mosũanĩo maitũ, ndeto sitũ, na meko maitũ mamwendeesye mũnango. (Luka 11:13; Aka. 5:22, 23) Ĩndĩ o na twĩkĩte oou, no nginya twĩkale twĩ metho tũikese kũsindwa nĩ wonzu mũna ũtũthĩnasya. (Nth. 4:23) Kwĩthĩwa na nguma sya Kĩklĩsto nĩ kĩndũ kĩkuaa ĩvinda, kwoou ndũkakwʼe ngoo woona ta wĩkĩte moalyũku kavola. Kũtata twĩthĩwe na nguma isu nĩ ũndũ wa kũendeea. Kwoou no nginya twĩthĩwe na wũmĩĩsyo ĩla tũendeee kwĩkĩa kĩthito tũeke Mbivilia ĩtũtetheesye kwĩka moalyũku. No kwĩthĩwa mwambĩĩonĩ twaĩle kwĩsiĩĩa tũikese kwĩka maũndũ ala matosanĩte na Maandĩko. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, o ũndũ twatata mesilya maitũ na meko maitũ mosane na ala ma Yeova Ngai, nowʼo tũtakewʼaa vinya wa kwĩka maũndũ na kũsũanĩa o take.—Sav. 37:31; Nth. 23:12; Aka. 5:16, 17. w16.05 4:14, 16

Kĩla Yeova ũtũmĩaa mũno mũno kũlũnga athũkũmi make ũmũnthĩ nĩ Ndeto yake, veva wake mũtheu, na kĩkundi kya Kĩklĩsto. Ndeto ya Ngai no ĩtũlũnge ethĩwa nĩtũũmĩsoma twĩ na kĩeleelo kĩseo, ethĩwa nĩtũũmĩvindĩĩsya, na tũimũkũlya atũnenge vinya wa kũmĩatĩĩa. Ndaviti aandĩkie ũũ: “Nĩkũlilikanaa nĩ ũkomonĩ wakwa, na kũsũanĩaa ũndũ waku mosyaĩĩsyonĩ ma ũtukũ.” (Sav. 63:6) Asyokie aandĩka: “Nĩngũtaĩa Yeova, ũla ũnengete ũtao; ĩĩ, ngoo yakwa nĩmanyĩasya mavinda ma ũtukũ.” (Sav. 16:7) Mĩsoa ĩsu yĩonanyʼa kana Ndaviti nĩwaekaa ũtao ũla Ngai ũkũmũnenga ũkalika ngoonĩ yake na ũilũnga mesilya make, o na ethĩwa mavinda amwe anengwa ũtao wĩ vinya kũatĩĩa. (2 Sam. 12:1-13) Ĩsu ti ngelekanyʼo nzeo mũno ya mũndũ waĩ na wĩnyivyo? We nũvindĩĩasya Ndeto ya Ngai na nũmĩekaa ĩlike ngoonĩ yaku? Nũkwona ta waĩlĩte kwongelanga kĩthito ũndũnĩ ũsu?—Sav. 1:3. w16.06 1:11

Twaĩle kũlilikana kana kuma andũ malika naĩnĩ kũvika yu nĩ myaka ta 6,000, na kwoou twĩ vaasa mũno vyũ na wĩanĩu ũla waĩ mũũndanĩ wa Eteni. Andũ me na naĩ maileaa kwĩka mavĩtyo. Kwoou ti ũseo kwendaa ala angĩ meke maũndũ matatonya, na ĩla meeka mavĩtyo tũyaĩlĩte kũeka mavĩtyo asu matume twasya ũtanu ũla tũkwataa nũndũ wa kwĩthĩwa twĩ athũkũmi ma Ngai ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo. Na ĩvĩtyo yĩla ĩnene tũtonya kwĩka nĩ kwĩtĩkĩlya mavĩtyo ma angĩ matũlulutĩkye na tũitia ũseũvyo wa Yeova. Tũketĩkĩlya kĩu kĩtũkwate, twĩthĩwa twaasya ndaĩa ĩla twĩ nayo ya kũmũthũkũma Ngai vamwe na wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene twĩ nthĩ nzaũ. Nĩ kana tũendeee kwĩthĩwa na ũtanu mwingĩ na wĩkwatyo mũlũmu, twaĩlĩte kwĩkala tũsũanĩĩte watho ũũ wa Yeova: “Sisya, nĩngũmba matu meũ na nthĩ nzaũ; na maũndũ ma mbee matikalilikanwa, o na matikalika kĩlilikanonĩ.” (Isa. 65:17; 2 Vet. 3:13) Ndũketĩkĩlye mavĩtyo ma angĩ matume ũlea kũkwata moathimo ta asu. w16.06 4:13, 14

Ndeto ii, “Yeova ũmwe,” no itũmĩwe kwonanyʼa kana ĩvinda yonthe Yeova nĩ wa kwĩkwatwʼa na ndaemaa kwĩanĩasya kĩeleelo kyake. Yeova ti Ngai mũaanĩku na ti Ngai ũvĩndũkangaa. Ĩvinda yonthe nĩ mũĩkĩĩku, ndaalyũkangaa, ekalaa alũmanĩtye na ala make, na nĩwĩkaa kĩla waweta. Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa kũmwatha Avalaamu kana akanenga nzyawa syake ĩla Nthĩ ya Watho, nĩweekie syama nene nĩ kana eanĩsye ũndũ ũsu. O na ĩtina wa myaka 430, Yeova ndaĩ aaũlwa nĩ wĩvĩto wake. (Mwa. 12:1, 2, 7; Kuma 12:40, 41) Ĩtina wa myaka maana maingĩ, Yeova nĩwatavisye Aisilaeli kana nĩmo ngũsĩ syake na ĩndĩ amea ũũ: “Ninyie we: Vatyaĩ Ngai wombiwe mbee wakwa, o na kũikethĩwa ĩtina wakwa.” Na nĩ kana akindĩlĩle kana kĩeleelo kyake kĩyĩsaa kũalyũka, ongelile kũmea atĩĩ: “Kuma o yĩla kwambĩlĩlye mũthenya no nyie we.” (Isa. 43:10, 13; 44:6; 48:12) Ĩsu yaĩ ndaĩa nene ta kĩ kwa Aisilaeli kũmanya kana mo nĩ athũkũmi ma Ngai ũtaalyũkaa na ũtonya kũĩkĩĩka maũndũnĩ onthe! O naitũ twaĩle kũmĩtala ta ndaĩa nene mũno.—Mal. 3:6; Yak. 1:17. w16.06 3:6, 7

Nthĩ mbingĩ ũmũnthĩ iiaa asikalĩ mĩvakanĩ nĩ kana masunge, o na nĩsyĩthĩawa na masinĩ sya matukũ aa sya kũsisya mĩisyo ĩla ĩtonya kumĩla. Wĩa wa asungi asu na masinĩ isu nĩ kũsisya kĩndũ o na kĩva kana mũndũ o na wĩva ndakese kũlika nthĩ yoo ate mwĩtĩkĩlye, na kũsiĩĩa amaitha ala matonya kũlika nthĩ yoo maete thĩna mũnene nthĩ ĩsu. Ĩndĩ mĩisyo ĩla masinĩ isu na asungi asu matonya kwona no ĩla ĩetawe nĩ andũ kana silikalĩ sya andũ. Ĩndĩ mayĩsĩ kana Ũsumbĩ wa Ngai nũsumbĩkĩte ĩtunĩ, na mayĩsĩ maũndũ ala ũendeee kwĩka ũtongoewʼe nĩ Klĩsto. O na mayĩsĩ maũndũ ala Ũsumbĩ ũsu ũkilyĩ kwĩka ĩvindanĩ yĩla mbaĩ syonthe ikethĩwa iisilĩlwa. (Isa. 9:6, 7; 56:10; Nda. 2:44) Ĩndĩ ithyĩ twekala twĩ metho na tũsyaĩĩsye, ĩla mũthenya wa ũsilĩlo ũkavika ũkatwĩthĩa twĩyũmbanĩtye. (Sav. 130:6) O ũndũ tũthengeee mũthya wa nthĩ ĩno, nowʼo ve vinya kwĩkala tũsyaĩĩsye. Wĩthĩwa wĩ ũthũku ta kĩ tũkaemwa nĩ kũsyaĩĩsya! w16.07 2:2, 9, 10

Nũndũ Vaulo nĩwathĩnĩtye Aklĩsto tene, nĩweesĩ nesa kana nde ũndũ wathũkũmĩĩte tei wa Ngai, o na tei ũsu wa Ngai ndwamwaĩle. Vaulo akilyĩ kũkwʼa aandĩkĩie Timotheo ũũ: “Nĩmũtũngĩa mũvea ũla wandonyethisye, nake nĩ Klĩsto Yesũ Mwĩaĩi waitũ, nũndũ nĩwandalile kwĩthĩwa na kĩthito akĩndwʼa wa kũmũthũkũma.” (1 Tim. 1:12-14) Anengetwe ũthũkũmi wĩva? Vaulo nĩwawetie ũthũkũmi ũsu nĩ wĩva. Atavisye atumĩa ma kĩkundi kya Eveso ndeto ii: ‘Ndiũtala thayũ wakwa ta kĩndũ kwakwa, nĩ kana nĩtonye kwĩanĩsya mũendo wakwa, na ũthũkũmi ũla noosie kwa Mwĩaĩi Yesũ, kũkũsĩĩa ũla ũvoo mũseo wa mumo wa Ngai.’ (Meko 20:24) Nũndũ wa kĩthito kĩla Vaulo waĩ nakyo ũthũkũminĩ wake, we nĩwatiĩe Aklĩsto ma ũmũnthĩ ngelekanyʼo nzeo na oonanyʼa kana mumo ũla woonetwʼe nĩ Ngai “ndwaĩ wa mana.” w16.07 4:1-3

Kĩla ĩvinda Yeova nũtetheeasya athũkũmi make aĩkĩĩku, o na kau nũtonya kũeka ĩvinda yĩvĩte matakwata ianda ila mekwenda, kana akaeka mekale nginya ĩla maũndũ moo meseũva. Kwa ngelekanyʼo, ĩla wamwathie Avalaamu mwana, yaĩ no nginya Avalaamu ethĩwe na mũĩkĩĩo na wũmĩĩsyo. (Aevl. 6:12-15) O na kau Avalaamu nĩweeteelile myaka mingĩ Isaka ayĩsa kũsyawa, ndaakwʼa ngoo nake Yeova ndaamũsonokya. (Mwa. 15:3, 4; 21:5) Kũmĩĩsya kũi laisi. (Nth. 13:12) Tũkatindĩa kũsũanĩa mũno ĩũlũ wa ianda ila twendaa tũnengwe, no tũkwʼe ngoo vyũ. Vandũ va ũu, nũseo tũkatũmĩa ĩvinda yitũ kũtata kwĩthĩwa Aklĩsto aseango me na nguma ila itonya kũtũtetheesya tũvikĩĩe kĩanda kĩna kĩkundinĩ. Ĩla twasoma Ndeto ya Ngai na twamĩsũanĩa, nĩtũkwataa ũĩ, ũmanyi, kĩlĩko, na nĩtũmanyaa kũsila katĩ. Kĩla mũthenya nĩtũkomanaa na maũndũ makonetye kwĩtanĩthya, mĩkĩĩle ya ngũa na kwĩyanakavya, mĩtũmĩĩle ya mbesa, na kwĩkalanyʼa na andũ angĩ. Ĩndĩ twaatĩĩa kĩla tũkwĩmanyĩsya Mbivilianĩ, twĩthĩawa tũtonya kwĩka motwi meũmwendeesya Yeova. w16.08 3:9-11

Yeova nĩwatetheeisye Aisilaeli masinda Aamaleki na Aethiovia, na anenga Neemia vamwe na ala waĩ namo vinya wa kũmina wĩa ũla maĩ nawʼo. Ũu nowʼo Ngai ũkatũnengae vinya wa kũmĩĩsya ĩla andũ meũtũvĩnga, kana ĩla mate kwendeewʼa, kana ĩla tũkwĩmakĩa nĩ kana tũvote kwĩanĩsya wĩa witũ wa kũtavanyʼa. (1 Vet. 5:10) Yeova ndatũveteaa mathĩna maitũ kwa nzĩa ya kyama. Ĩndĩ no nginya tũtethye a vaitũ. Maũndũ amwe ithyĩ ene tũtonya kwĩka nĩ kũsoma Ndeto ya Ngai kĩla mũthenya, kwĩyũmbanĩsya maũmbano na kũmathi tũteũkĩlĩĩla kyumwa o na kĩmwe, kwĩthĩwa na mũvango wa kwĩmanyĩsya Mbivilia na wa kwĩka ũthaithi wa mũsyĩ, na kũtata mavinda onthe tũmũvoye Yeova atũtetheesye. Tũikaaĩse kwenda maũndũ angĩ matwanangĩe nzĩa isu Yeova ũtũmĩaa kũtwĩkĩa vinya na kũtũthangaasya. Weewʼa moko maku ta mambĩĩe kũleela ũndũnĩ o na ũmwe katĩ wa asu twaĩle kwĩka, mwĩsũve Ngai aũtetheesye. Weeka ũu ũkoona ũndũ veva wake ‘ũkathũkũma nthĩnĩ waku, ũkũtonyethye kwĩthĩwa na wendi na vinya wa kwĩkaa’ maũndũ asu. w16.09 1:12

O na kau mũtũmwa Vaulo nĩwoonanisye kana nũseo mũndũ kwĩkala atatwaanĩte kana ate mũtwae, nĩwasyokie aweta ndeto isu syĩ vau ĩũlũ. Asyokie asya atĩĩ: “Ethĩwa maitonya kwĩyũmĩĩsya, nĩmatwaane: nũndũ nĩ ũseo kũtwaana kwĩ kwakana mwaki.” Kũtwaana kana kũtwawa nĩkũtonya kũtetheesya mũndũ ndakaeke wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ ũtume eka maũndũ mathũku ta kwĩkwatanga mamutha ma ũsyai, kana ũlaalai. O na ĩngĩ, ala meenda kũtwaana kana kũtwawa nĩmaĩle kũsũanĩa ĩũlũ wa ũkũũ woo nũndũ mũtũmwa ũsu aĩtye: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva [eĩwʼa atekala ũndũ vaĩle atatwaanĩte], na ethĩwa nĩwavĩta ũseo wa wana wake, na ethĩwa kwĩ vata wa ũu, nĩeke ũndũ ũnũkwenda; ndekwĩka naĩ; nĩmatwaane.” (1 Ako. 7:9, 36; 1 Tim. 4:1-3) Ĩndĩ mũndũ ndaĩle kũtwaana nũndũ wa wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ ũla ũtonya kwĩthĩwa nawʼo e wa mũika. Nĩkĩ? Nũndũ mũndũ ta ũsu nũtonya kwĩthĩwa ate mũimu ũndũ ũtonya kwĩanĩsya maũndũ ala maĩle kwĩanĩwʼa nĩ mũndũ ũtwaanĩte kana mũtwae. w16.08 1:17

Andũ aingĩ nĩmambĩĩaa kũtũsũanĩa kwa nzĩa na, kana makethĩwa na woni mũna ĩũlũ witũ kwosana na ‘mũvwʼanĩle witũ wa ũtheinĩ.’ (1 Sam. 16:7) Kwoou ithyĩ Ngũsĩ sya Yeova nĩtũeleawa kana kwĩkĩa ngũa ti o kwĩkĩa kĩndũ kyonthe kĩla tũkwĩwʼa kĩitwendeesya. Myolooto ĩla twĩsĩ kuma Ndetonĩ ya Ngai nĩyaĩle kũtuma twĩvathana na ngũa itũkwete mũno, iũtũtia tũilyĩ ta twĩ athei, kana ikũamũkĩsya angĩ wendi mũthũku. O na ũu nĩ kwonanyʼa kana tũyaĩle kwĩkĩa ngũa syonanĩtye kana syumĩlĩtye mamutha maitũ ala mataĩle kwoneka. Tũyaĩle kũtuma mũndũ o na wĩva alasimĩka kũsisya ũtee oona ũndũ twĩkĩĩte. Ĩla tweekĩa ngũa ila syaĩle, ngũa ntheu, na twasyĩkĩa nesa nĩvatonyeka andũ makatũnenga ndaĩa na nĩ ũndũ ũtonyeka makendeewʼa nĩ kũmũthaitha Ngai ũla tũthaithaa. O na ĩngĩ, mwĩkĩĩle mwaĩlu wa ngũa nũeteae ndaĩa ũseũvyo wa Yeova. Nũndũ wa ũu, nĩvatonyeka mũno andũ makethukĩĩsya ũvoo ũla tũmatavasya. w16.09 3:5, 6

Ndũkone ta wĩsĩ kĩla angĩ maĩkĩĩaa. Nĩkĩ? Nũndũ amwe nĩmatonya kwasya kana syũmbe ila syĩ kwʼo ũmũnthĩ syaĩ syũmbe ingĩ syeekie kũvĩndũka o kavola kwa kavola, ĩndĩ ũyĩthĩa no monaa ta kwĩ Ngai. No kwĩthĩwa monaa Ngai nĩwe watumie syũmbe isu syĩvĩndũa o kavola mũvaka syatwʼĩka syũmbe ingĩ. Namo angĩ maasya kana maĩkĩĩaa syũmbe syeekie kũvĩndũka nũndũ keka ũu ti wʼo ĩsomo yĩu yĩimanyĩwʼa sukulu. Na ĩndĩ ve ala maĩkĩĩaa kũi Ngai nũndũ wa kũsonokwʼa nĩ ndĩni. Nũndũ wa itumi ta isu, ĩla watwʼa kũelesya mũndũ kũla syũmbe syaumie, nũseo ũkamba kũmũkũlya makũlyo. Amba kũmanya kĩla mũndũ ũsu ũĩkĩĩaa. Weethĩwa wĩ mũvoo na wamwĩthukĩĩsya nesa, no kwĩthwa o nake atonya ũkwĩthukĩĩsya. Ĩndĩ twasye nĩwakomana na mũndũ ũkũkumanyʼa nũndũ ũĩkĩĩaa kana Ngai nĩwe woombie syĩndũ no ũmũkũlye aelesye syo syũmbe ila syĩ kwʼo ũmũnthĩ syaumie va ethĩwa kũi Mũmbi. No ũmũwetee kana ethĩwa syũmbe ila syĩ kwʼo syaumanie na kaindo kana kaĩ thayũ, no nginya kaindo kau kethĩwe kaĩ na ũtonyi wa kwĩyĩaanyʼa na kumĩlya tũngĩ tũilyĩ tako. Nĩkyo kĩtumi mũsomi ũmwe wa maũndũ ma saenzi waisye: “Mũndũ asaanĩawʼa mũno oona ũndũ o na kaindo kala kanini vyũ ke thayũ kombĩkĩte kwa nzĩa ya ũsengyʼo.” w16.09 4:12, 13

O na kau tũyĩsa kũmanya nesa naaũ Vaulo wasũanĩaa, athũkũmi amwe ma Ngai ta Navothi na Nzekalia nĩmakimangiwe na mavia nginya makwʼa nũndũ wa kũmwĩwʼa Ngai na kwĩka kwenda kwake. (1 Asu. 21:3, 15; 2 Mav. 24:20, 21) Nake Ndanieli na ala anyanyae make maĩ o matonya ‘kwĩtĩkĩla kũthawʼa’ vandũ va kũlũmanyʼa na Yeova. Ĩndĩ vandũ va kwĩka ũu, mũĩkĩĩo ũla maĩ nawʼo nthĩnĩ wa ũtonyi wa Ngai watumie meka maũndũ tũtonya kwasya no ũndũ ũmwe na ‘kũtumya makanywʼa ma mĩnyambũ,’ na ‘kũvosya vinya wa mwaki.’ (Aevl. 11:33, 34; Nda. 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23) Namo angĩ ta mwathani Mikaia na Yelemia makwatiwe nĩ “matatwa ma kũvũthwʼa . . . na kwĩkĩwa kolokolonĩ” nũndũ wa mũĩkĩĩo woo. Na ĩndĩ ve angĩ ta Eliya “mangangie maweũnĩ na iĩmanĩ na ngunganĩ, na maimanĩ ma nthĩ.” Asu onthe moomĩĩisye nũndũ ‘nĩmamanyĩthĩtwʼe vyũ kĩla meekwatĩtye,’ kana kwa ndeto ingĩ, mayaĩ na nzika na kĩla meekwatĩtye.—Aevl. 11:1, 36-38; 1 Asu. 18:13; 22: 24-27; Yel. 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2. w16.10 3:10, 11

Nzĩa ĩmwe ya kwĩka nesa aeni ala maumĩte kũndũ kũngĩ nĩ kũmakethya wĩ mũtanu ĩla wamona Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ. No kwĩthĩwa wonete kana aeni ala mooka nĩmakothaa kwĩthĩwa na nthoni na nĩmaemawa nĩ kũlikana na andũ ala angĩ. No kwĩthĩwa aeni asu masũanĩa mũeele woo kana kĩlasi kyoo mewʼaa me vathei meeyĩelekanyʼa na angĩ ma ũko wĩ kĩvathũkanyʼo kana nthĩ ĩngĩ. Kwoou nũseo tũkosa ĩtambya ya mbee ne ithyĩ nĩ kana tũmonyʼe nĩtũkwendeewʼa nĩmo kuma ngoonĩ. Ethĩwa kĩthyomonĩ kyenyu mwĩ na ĩla vulongulamu ya JW Lugha, no ũmĩtũmĩe ĩũtetheesye kũmanya ũndũ ũtonya kũkethya aeni na kĩthyomo kĩla kyoo. (Avi. 2:4) Nũtonya kwĩwʼa ũiemwa nĩ kũea ngewa na mũndũ wa mbaĩ ĩngĩ. Wenda ũeke kwĩwʼa ũu no ũtate kũmũtavya ũndũ mũna ĩũlũ waku we mwene. Weeka ũu ndũlea kwĩthĩa vala mũvathũkanĩe nĩ vanini mũno waelekanyʼa na maũndũ ala mũtutenyʼe. Na ndũlea kwĩthĩa kana kĩla kĩthĩo kĩ ũseo wakyo na ũthũku wakyo. w16.10 1:13, 14

No tũtetheesye kĩkundi kĩendeee kwĩkala kĩ kĩtheu kwa kũatĩĩa ũtao ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai. Kwasũanĩa ũndũ maũndũ mailyĩ kĩsionĩ kya tene kya Kolintho. Vaulo nĩwatavanĩtye kĩsionĩ kĩu mũno, na nĩwendete “atheu” ala angĩ maĩ vo. (1 Ako. 1:1, 2) Kwoou no nginya ethĩwe athĩnĩkie mũno ĩla wamanyie kana ve ũmwe kĩkundinĩ waĩ na mwĩkalĩle mũthũku wa ũlaalai na vai ĩtambya wooseetwe nĩ ana-a-asa. Nũndũ wa ũu, Vaulo eeie atumĩa nĩmamũnengane kwa Satani, kana kwa ndeto ingĩ, nĩmamũtenge. Atumĩa maaĩle kũveta “ĩlawa” yĩu nĩ kana mekalye kĩkundi kĩ kĩtheu. (1 Ako. 5:5-7, 12) Twakwata mbau ũtwi wa atumĩa wa kũtenga mũndũ ũemete kwĩlila, twĩthĩawa tũitetheesya kĩkundi kĩkale kĩ kĩtheu, na nĩtũtonya kũtetheesya mũndũ ũsu elile na ayĩtya Yeova ũekeo. w16.11 2:14

Ĩla mũndũ wathangaawʼa nũkwataa vinya wa kwĩka maũndũ maseo. Kwa ngelekanyʼo, mwana-a-asa ũmwe wĩtawa Rubén aĩtye ũũ: “Nĩthĩĩtwe ndithĩnĩka mũno kwa ĩvinda ya myaka mingĩ nũndũ wa kwona nĩ mũndũ vathei. Ĩndĩ ĩvinda yĩmwe nditavanyʼa na mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi nĩwoonie kana sua ũsu nĩamũkie naĩ. Mũtumĩa ũsu ambĩthukĩĩsye e na tei ngĩyĩelesya. Na ĩndĩ andilikanyʼa maũndũ maseo ala naendeee kwĩanĩsya. O na ĩngĩ nĩwandilikanilye ila ndeto sya Yesũ syaasya kana kĩla ũmwe witũ e vata kwĩ tũsũni twingĩ. Nĩnĩlilikanaa ĩandĩko yĩu mavinda kwa mavinda na ndyĩwʼa yangiita ngoo. Kwa wʼo, ndeto sya mũtumĩa ũsu nĩsyandetheeisye mũno.” (Mt. 10:31) Ti ũndũ wa ũsengyʼo kwona Mbivilia ĩtũthuthĩtye twĩkĩanae vinya kĩla ĩvinda. Mũtũmwa Vaulo aandĩkĩie Aklĩsto Aevelania ameete atĩĩ: ‘Thangaanyʼai kĩla mũthenya ũmwe kwa ũla ũngĩ, nĩ kana vaikethĩwe ũmwe wenyu ũkengwa nĩ naĩ akomya ngoo.’ (Aevl. 3:13, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Ethĩwa ve ĩvinda waatavwʼa ndeto na ikakwĩkĩa vinya, vate nzika ndũlea kwĩthĩwa wĩsĩ vata wa ũtao ũsu Vaulo wanenganie wa kũthangaanyʼa. w16.11 1:2, 3

Mwakanĩ wa 313 Klĩsto aminĩte kũsyawa, Aklĩsto ala maĩ manakaĩa mũĩkĩĩo wa Ũklĩsto wa wʼo nĩmeetĩkĩlilwʼe nĩ mũsumbĩ wa Lomi weetawa Constantine maendeesye ũthaithi woo, o na kũtwʼĩka mũsumbĩ ũsu athaithaa ngai ingĩ. O na ĩvinda yĩmwe Constantine nĩweethĩiwe na ũmbano na atongoi ma ndĩni ũla wesie kũtwʼĩka Nzama ya Nicaea. Ĩtina wa ũmbano ũsu Constantine nĩwalũngilye mũthembi ũmwe weetawa Arius kĩsionĩ kĩu nũndũ nĩwaleile kwĩtĩkĩla kana Yesũ nĩ Ngai. Mũthya ĩvindanĩ ya ũsumbĩki wa Theodosius I (379-395 Klĩsto aminĩte kũsyawa), Aklĩsto asu maĩ manakaĩa mũĩkĩĩo wa wʼo nĩmo mesie kũtwʼĩka Ĩkanisa ya Katholeki. Ĩkanisa yĩu nĩyo yatwʼĩkĩthiwʼe ndĩni ĩla nene Ũsumbĩnĩ wa Lomi. Asomi ma maũndũ ma tene maasyaa kana myakanĩ ĩsu ya 300 na kĩndũ nĩwʼo Ũsumbĩ wa Lomi wavĩndũkie na wavanga nĩwoosa Ũklĩsto. Ĩndĩ ũwʼo nĩ kana kũvikĩĩa ĩvindanĩ yĩu, Aklĩsto asu makaĩĩte mũĩkĩĩo maĩ manalikana na ndĩni sya ũvũngũ ila syaĩ Ũsumbĩnĩ wa Lomi na makatwʼĩka ma Mbaviloni Ĩla Nene. Ĩndĩ o na kau maũndũ nĩmekalile ũu, vaĩ o Aklĩsto avũthũ etĩkĩwʼa mauta ala matataa ũndũ matonya mamũthaithe Ngai. Aklĩsto asu nĩmo maelekanĩtwʼe na ĩla nganũ Yesũ wawetie.—Mt. 13:24, 25, 37-39. w16.11 4:8, 9

Mavinda aa tũtwĩe me mathĩna maingĩ mũno. Satani, ũla nĩwe Ndevili, nĩ mũthilĩku mũno na “angangaa kũũ na kũũ ta mũnyambũ ũkũluma, aimantha mũndũ aye.” (1 Vet. 5:8; Ũvu. 12:17) Kwoou, ithyĩ athũkũmi ma Ngai tũyaĩle kũsengʼa ĩla twakwatwa nĩ mathĩna na twambĩĩa kwĩmakĩa. O na athũkũmi aĩkĩĩku ma tene ta Mũsumbĩ Ndaviti no mesaa ‘kũthĩnanyʼa na mosũanĩo moo.’ (Sav. 13:2, The Holy Bible in Current Kikamba Language) O na syoka ũlilikane kana Mũtũmwa Vaulo ‘nĩwaũũyĩaa makanisa onthe.’ (2 Ako. 11:28) Ĩndĩ ithyĩ tũtonya kwĩka ata ĩla twaemeewa nĩ mawĩmakĩo? Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nĩwatethisye athũkũmi make ma tene, na o naitũ nũtũtethasya tũusye ĩla twĩmakĩĩte nũndũ wa thĩna twĩ nawʼo. Ĩndĩ we ũtonya kũmwiĩa Ngai kwĩmakĩa kwaku ata? Ũndũ wa mbee nĩ kũmwonoesya Yeova ngoo yaku, wa kelĩ nĩ kũsoma Ndeto ya Ngai na kũmĩvindĩĩsya, wa katatũ nĩ kũmũvoya Yeova aũne veva mũtheu, na wa kana nĩ kũtavya mũndũ ũmũĩkĩĩe thĩna waku. w16.12 3:1, 2

Andũ ma Yeova nĩmaekete vyũ kwĩthĩwa na “ũsyao” ũla meethĩawa nawʼo matambĩte kũmũmanya, kũmwenda, na kũmũthũkũma. Mbeenĩ no kwĩthĩwa meekaa ‘maũndũ ala mamewʼĩaa nthoni yu’ na ũyĩthĩa kĩla kyamaĩlĩte no kĩkwʼũ. (Alo. 6:21) Ĩndĩ nĩmaekie kwĩka maũndũ asu. Ũu nowʼo Aklĩsto aingĩ ma Kolintho, ala Vaulo waandĩkĩie valũa mailyĩ. Amwe moo maĩ athaithi ma mĩvwʼanano, ilaalai, ingʼei, anywi, aũme makomaa na aũme na aka makomaa na aka, na maũndũ angĩ ta asu. Ĩndĩ ‘nĩmathambiwʼe’ na ‘mavathwa methĩwe atheu.’ (1 Ako. 6:9-11) O na nĩvatonyeka maũndũ makethĩwa mailyĩ oou kĩkundinĩ kĩla kyaĩ Lomi. Vaulo aveveewe amaandĩkĩa amatavĩtye ndeto ii: “O na mũikanengane mamutha menyu kwĩka naĩ, methĩwe mĩio, ya ũte ũlũngalu; ĩndĩ ĩnenganei ene kwa Ngai, ta ala me thayu maumite kĩkwʼũnĩ, na mamutha menyu methĩwe mĩio ya ũlũngalu kwa Ngai.” (Alo. 6:13) Vaulo nĩweesĩ nesa vyũ kana Aklĩsto asu nĩmaĩ matonya kũendeea kwĩkala me atheu kĩ-veva, na maiendeea kwonwʼa ũseo ũtathimĩka wa Ngai. w16.12 1:13

Yeova oomba mũndũ amũnengie ũtonyi wa kwĩka maũndũ ma ũsengyʼo. Atũnengie kĩlĩko kĩtonya kũtũtetheesya tũmanye ũndũ tũtonya kwĩka ĩla twĩ thĩnanĩ, na tũimanya ũndũ tũtonya kwĩvangĩĩa maũndũ. (Nth. 2:11) Nĩwatũnengie ũtonyi wa kwĩanĩsya mĩvango ĩla tweeka, na kwoou no twĩkĩe kĩthito tũkeanĩsya maũndũ maseo ala twĩvangĩĩe. (Avi. 2:13) O na atũmbie twĩ na wasya wa ngoo ũtũtetheesye kũvathũkanyʼa ũseo na ũthũku. Wasya ũsu nũtũsiĩĩaa tũikese kwĩlikya ũthũkunĩ, na ĩla twavĩtya nũtũtetheeasya tũkelũnga. (Alo. 2:15) Yeova nũkindĩlĩĩle Ndetonĩ yake kana nũseo tũkatũmĩaa ũtonyi witũ nesa. Kwa ngelekanyʼo, Maandĩkonĩ ma Kĩevelania tũsomaa kana “mosũanĩo ma ala athingu maelete wingĩnĩ wa syĩndũ,” na kana “o ũla kwʼoko kwaku kwona wa kwĩka, ĩka na vinya waku.” (Nth. 21:5; Mũta. 9:10) Namo Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto matwĩĩte kana “o ũndũ twĩĩthĩwa na ũthei, twĩkei andũ onthe nesa,” na makasyoka makatwĩa o “ũndũ kĩla mũndũ wosie mũthĩnzĩo, thũkũmanai ene kwa ene.” (Aka. 6:10; 1 Vet. 4:10) Kwoou vai nzika kana Yeova endaa twĩke kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana twĩtethye na tũitethya ala angĩ. w17.01 1:1, 2

Nũndũ wa kwĩthĩwa Atamu na Eva mayaamwĩwʼa Ngai, nĩmatiĩe nzyawa syoo naĩ na kĩkwʼũ. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nzyawa isu iyaavenwa ũthasyo wasyo wa kwĩnyuvĩa. Ũndũ ũsu tũwonaa nesa twasisya ũndũ Ngai wakuie mbaĩ ya Isilaeli. Yeova atũmie mũthũkũmi wake Mose atavye Aisilaeli kana nũmanengete ũthasyo wa kwĩtĩkĩla kana kũlea kĩanda kya kũtwʼĩka andũ make mwene. (Kuma 19:3-6) Mo matavwʼa ũu meekie ata? Nĩmenyuvĩie mate kũlasimĩthwʼa kwĩka maũndũ ala Ngai wendaa meke nĩ kana matwʼĩke andũ make mwene. Onthe maisye ũũ na wasya ũmwe: “Onthe ala Yeova ũneenete tũkeeka.” (Kuma 19:8) Ĩndĩ ũsengyʼo, ĩtina wa ĩvinda mbaĩ ĩsu nĩyatũmĩie ũthasyo wayo naĩ na yalea kwĩanĩsya kĩla yamwathĩte Yeova. Ekai ngelekanyʼo ĩsu yoo ĩte nzeo ĩtũmanyĩsye kĩndũ, na ekai kĩla ĩvinda tũtũmĩae nesa mũthĩnzĩo witũ wa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa kwa kũendeea kũlũmanyʼa na Yeova na kũatĩĩaa mĩao yake mĩlũngalu. w17.01 2:9

Ve ĩvinda Yeova watũmie mwathani mũna kuma Yuta vala ve Mũsumbĩ Yelovoamu wa Isilaeli akamũnenge ũtũmane waĩ mũito mũno, nĩkwĩthĩwa nĩwatiĩte ũthaithi wa wʼo. Mwathani ũsu nĩweenyivĩtye na kwoou nĩwaendie aelesya Yelovoamu maũndũ onthe ala watũmĩtwe. Na nũndũ Yelovoamu nĩwathilĩkile mũno, Yeova nĩwamũsũvĩie ndakaũmĩwʼe nĩwe. (1 Asu. 13:1-10) Mwathani ũsu asyokete mũsyĩ nĩwakitanisye na mũtumĩa mũkũũ wekalaa vandũ veetawa Mbethi-eli. Mũtumĩa ũsu mũkũũ akengie mwathani ũsu amwĩa e na ũtũmane wake kuma kwa Yeova. Yeova atavĩtye mwathani ũsu akamwĩa ndakatate ‘kũya lĩu kana kũnywʼa manzĩ Isilaeli’ na ndakatate ‘kũsyoka na nzĩa ĩla waendete nayo’ Isilaeli, ĩndĩ mũtumĩa ũsu nĩwamũkengie atũla mwĩao ũsu. Yeova ndaatanĩthwʼa nĩ ũndũ ũsu. Ũla mwathani esie kũkilya enũkĩte akomana na mũnyambũ nzĩanĩ na wamũaa. (1 Asu. 13:11-24) O na kau mwathani ũsu aĩ na wĩnyivyo mbeenĩ, nĩkĩ wakwatiwe nĩ mĩkũthĩĩo na atwʼa kwĩtĩkĩlana na mũtumĩa ũsu mũkengani? Mbivilia ndĩwetete. Ĩndĩ nĩvatonyeka akethĩwa oolilwe vyũ kana nĩwaaĩle ‘kwĩkalanasya na Ngai wake e na wĩnyivyo.’ w17.01 4:1-3

Mũsoa wa mbee vyũ Mbivilianĩ nĩ mũsoa mũkuvĩ ĩndĩ wĩ ndeto ngito. Waĩtye: “Mwambĩlĩlyonĩ Ngai nĩwatwʼĩkĩthisye matu na nthĩ.” (Mwa. 1:1) Nĩ wʼo kana twĩ na ũmanyi mũnini wa syĩndũ mbingĩ ila syoombiwe nĩ Ngai, ta yayaya, kyeni, na ũla vinya wĩtawa gravity. Na kĩlungu kya wũmbi kĩla twonete nĩ kĩnini mũno. (Mũta. 3:11) Ĩndĩ Yeova nũtũvuanĩsye kĩeleelo kyake kwa nthĩ na kwa andũ. Oombie nthĩ yĩ nzeo na oomba andũ na mũvwʼano wake, na amanenga ĩ nthĩ matanĩe kwĩkala vo. (Mwa. 1:26) Maaĩle kũtwʼĩka syana syake, nake Yeova ayĩthĩwa Ĩthe woo. Kĩlungu kya katatũ kya ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo nĩkĩeleetye kana kĩeleelo kĩu kya Yeova nĩkyavĩngĩĩsiwe. (Mwa. 3:1-7) Ĩndĩ thĩna ũsu walikile ti thĩna waĩ ũtonya kũema Yeova. Vai mũndũ ũtonya kũsiĩĩa Yeova ndakeanĩsye kwenda kwake. (Isa. 46:10; 55:11) Kwoou no twĩkale tũte na nzika nongi kana Yeova akeanĩsya kĩeleelo kyake ate kũselewa o na vanini! w17.02 1:1, 2

Nũndũ veva mũtheu nĩ vinya ũtonekaa, Aisilaeli mesaa kũmanya ata kana Mose nĩwanengetwe veva ũsu? Mbee, veva mũtheu nĩwatonyethisye Mose kwĩka syama na kũtavya Valao ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Ngai. (Kuma 7:1-3) O na ĩngĩ, veva mũtheu nĩwatetheeisye Mose eethĩwa na nguma nzeo ta wendo, ũuu, na wũmĩĩsyo. Nguma isu nĩsyo syatumie ethĩwa atonya kũtongoesya Aisilaeli. Kwoou vai mũndũ ũteene nesa kana Yeova nĩwanyuvĩte Mose atongoesye andũ make. Ĩtina wa ĩvinda, ve aũme angĩ Yeova wanyuvie na amanenga veva wake nĩ kana matongoesye andũ make. Kwa ngelekanyʼo, Mbivilia yaĩtye kana ‘Yosua mwana wa Nuni ausũĩte veva wa ũĩ.’ (Kũt. 34:9) Ĩsyokete ĩkasya kana ‘veva wa Yeova nĩwookie ĩũlũ wa Ngiteoni.’ (Asi. 6:34) O na ĩngĩ, yaĩtye kana ‘veva wa Yeova nĩwookie na vinya mũnene ĩũlũ wa Ndaviti.’ (1 Sam. 16:13) Aũme asu onthe meekwatisye veva wa Ngai ũmatetheesye, na veva ũsu nĩwamanengie ũtonyi wa kwĩka maũndũ mataĩ meka na vinya woo ene.—Yos. 11:16, 17; Asi. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50. w17.02 3:3-5

Vaulo aĩ ngelekanyʼo nzeo ũndũnĩ wa kũnenga ndaĩa ũthasyo wa ana-a-asa wa kwĩyĩkĩa motwi. Ũmũnthĩ ĩla atumĩa mekũnenga ana-a-asa motao ĩũlũ wa ũtwi mũna mekwenda kwĩka, nĩmaĩle kũatĩĩaa ngelekanyʼo ĩsu. Nĩmatanaa mũno kũneenea motao maumĩte Mbivilianĩ vamwe na ala angĩ kĩkundinĩ. Ĩndĩ o na mayĩka ũu, methĩawa me metho maikalikĩlĩĩle ũthasyo ũla ana-a-asa na eĩtu-a-asa me nawʼo wa kwĩyĩkĩa motwi. Na ũu nĩwʼo waĩle nũndũ ethĩwa ve thĩna ũkaumĩla ĩtina, ũkakwata ana-a-asa asu kana eĩtu-a-asa na ti atumĩa asu. Ũndũ ũla wa vata tũkwĩmanyĩsya nĩ atĩĩ: No tũtetheesye ala angĩ, na tũimonyʼa myolooto ya Maandĩko na motao ala maĩlĩte. Ĩndĩ nĩmo me na kĩanda kya kwĩyĩkĩa motwi. Meeka ũtwi ũla waĩlĩte, nĩmakwataa moathimo. Kwa wʼo, tũyaĩle kwĩsa kũsũanĩa atĩ twĩ na mwanya wa kwĩkĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa motwi. w17.03 2:11

Ngombo yĩ na kĩthito nĩyonanĩtye mũĩkĩĩo mũlũmu vyũ kwa kwĩkĩa kĩthito kingĩ ũtavanyʼanĩ na kũendeesya ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ. Ethĩwa wĩ ũmwe wa ala malondu angĩ, we nũkwataa mbau etĩkĩwʼa mauta wĩanĩ ũsu wa vata? Weeka ũu ũkatana mũno ĩla Mũtongoi witũ, Yesũ, ũkasya: “O ũndũ mwamwĩkie ũmwe wa ana-a-asa aa makwa, o na ala anini, mwambĩkie nyie.” (Mt. 25:34-40) Ĩla Yesũ wasyokie ĩtunĩ, ndaamatia aatĩĩi make mate na ũtethyo. (Mt. 28:20) Yesũ nĩweeyoneie ũndũ veva mũtheu, alaĩka, na Ndeto ya Ngai syamũnengie ũtonyi wa kũtongoesya andũ ma Ngai ĩla waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ. Kwoou ũmũnthĩ nũnengete ĩla ngombo yĩ na kĩthito ũtethyo ta ũsu. Namo ala ma Nzama Ĩla Ĩtongoesye “mavikĩlaa Katena ka ĩlondu o vala ũendaa.” (Ũvu. 14:4) Kwoou ĩla twamewʼa, twĩthĩawa tũimwĩwʼa Mũtongoi witũ, Yesũ. Na o mĩtũkĩ Yesũ nũkũtũtongoesya tũkwate thayũ ũtathela. (Ũvu. 7:14-17) Vai mũtongoi o na ũmwe ĩũlũ wa nthĩ ũtonya kũtwatha ũndũ ta ũsu! w17.02 4:17-19

Nĩ laisi mũno kwona ve vata wa kũmwĩkwatya Yeova ĩla twakwatwa nĩ maũndũ maito. Ĩndĩ twĩkaa ata twakomana na tũmathĩna tũla tũngĩ tũkomanaa natwʼo kĩla mũthenya? Nĩtwĩkwatasya ũmanyi witũ kwa kũtata kũmina mathĩna asu ũndũ ithyĩ ene twĩsĩ? Kana twonanasya nĩtũmwĩkwatĩtye Yeova atũtetheesye kũmina mathĩna maitũ kwa kũmantha myolooto ya Mbivilia na tũitata kũmĩatĩĩa? Kwa ngelekanyʼo, andũ ma mũsyĩ nĩmatonya kũũvĩnga nũndũ wa kũthi maũmbanonĩ ma kĩkundi kana o ũmbanonĩ mũna mũnene. No ũmũvoye Yeova aũtongoesye na aiũtetheesya ũmanye nesa ũndũ ũtonya kwĩka. Kana nata ũkesa kwĩthĩa ũte wĩanĩ, na ndũkwona ũikwata wĩa ũngĩ mĩtũkĩ? Ĩla wesa kũkomana na mũndũ ũtonya kũkũandĩka, no ũmũtavye kana kĩla kyumwa ũkendaa mwanya wa kũthi maũmbanonĩ ma katĩ katĩ wa kyumwa? O na ũkakwatwa nĩ thĩna wĩva, nũseo ũkalilikanaa ndeto sya mũandĩki wa Savuli ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. w17.03 4:6