Mwei wa 10

Yeova nĩwe “Ngai wa wũmĩĩsyo na wa ũkiakisyo.” (Alo. 15:5) Nowe e weka ũeleawa nesa vyũ mathĩna maitũ na ũeleawa ũndũ tũmbĩtwe. Na nowe wĩsĩ nesa vyũ ũndũ ngoo sitũ iilyĩ, ũndũ twaeiwe, na vala twĩanĩe. Kwoou eka we, vai ũngĩ ũtonya kũtũtetheesya nesa vyũ tũmĩĩsye mathĩna. Ngai atũsũngĩaa ata ĩla twamũvoya atũnenge vinya wa kũmĩĩsya? Ĩla twamũvoya Yeova atũtetheesye tũmĩanĩsye na mathĩna, ‘nũtũmanthĩaa nzĩa ya kũthonoka.’ (1 Ako. 10:13) We Yeova nũmanthaa nzĩa ya kũtũvetea ĩtatwa? Ĩĩ, mavinda amwe nĩwĩkaa ũu. Ĩndĩ kaingĩ ekaa kũtũmanthĩa nzĩa ya kũthonoka ‘nĩ kana tũtonye kũmĩĩsya’ ĩtatwa yĩla yĩtũkwatĩte. Kwoou Yeova nũtũnengae vinya nĩ kana tũvikĩe ‘kwĩlũlũmĩlya kwʼonthe na kũmĩĩsya tũtanĩte.’ (Ako. 1:11) Na nũndũ nĩwĩsĩ vinya witũ wĩana ata, kĩlĩko kitũ kĩana ata, na ngoo yitũ ĩilyĩ ata, ndaketĩkĩla tũvinyĩĩwe nginya wĩse kwĩthĩa tũitonya kwĩkala twĩ aĩkĩĩku. w16.04 2:5, 6

Ndeto ya Ngai ĩtwĩĩte kana nĩtwaĩle kwĩwʼa silikalĩ, ĩndĩ Ndeto o ĩsu ĩsyokete ĩkatwĩa kana no nginya tũmwĩwʼe Ngai mbee wa kũmewʼa andũ. (Meko 5:29; Tito 3:1) Vau Mbivilia ko yĩvĩngĩĩsĩte? Aiee! Yesũ nĩwanenganie mwolooto mũseo ũtonya kũtũtetheesya tũelewe mĩao ĩsu ĩlĩ nesa. Mwolooto ũsu nĩwʼo wĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Twĩnyivĩasya silikalĩ ĩla ĩtũũngamĩe kwa kũatĩĩa mĩao yayo, kũnenge ndaĩa anene mayo, na kũĩva koti ũla yatwĩtya. (Alo. 13:7) Ĩndĩ silikalĩ ĩsu yesa kũtwĩaĩa tũtũle mĩao ya Ngai, nĩtũleaa ĩndĩ tũte na kĩvũthya. Nĩtũtataa tũikaaĩse kwĩlikya siasanĩ. (Isa. 2:4) Nĩkyo kĩtumi tũtavĩngaa silikalĩ ii Yeova ũekanĩte nasyo, o na nokyo kĩtumi tũtateteaa nthĩ ĩ yitũ kana kũmĩkumya. (Alo. 13:1, 2) Tũithingʼĩĩasya silikalĩ yĩke maũndũ mana ma siasa, tũyĩtasya kĩvĩla, kana kwenda kũvĩndũa silikalĩ. w16.04 4:1, 2

Ĩla Aklĩsto elĩ mathokoana, mavinda maingĩ wĩthĩaa ũsu nĩ thĩna matonya kũmina me oka, na nengĩ ũu nĩwʼo vaĩle kwĩthĩwa vailyĩ. Ĩndĩ Yesũ nĩwawetie kana ve vandũ vatonya kũvikwa ũkethĩa thĩna ũsu no ũtavawʼa kĩkundi. (Mt. 18:15-17) Ĩndĩ ĩvinda yĩu ya tene vaendaa ata mũndũ ũla ũvĩtĩtye alea kwĩthukĩĩsya ũla ũngĩ, alea kwĩthukĩĩsya ngũsĩ ila syĩsĩ ũndũ ũsu, na ailea kwĩthukĩĩsya kĩkundi? Mũndũ ũsu aaĩle kwoswa ta “Mũndũ-wa-mbaĩ-ingĩ na ta mumya wa koti.” Ũmũnthĩ mũndũ wa ũko ũsu ekaa kũtengwa. Nĩkwĩthĩwa ĩtambya yĩu ti ĩtambya ya ngũĩ, no nginya “naĩ” ĩla ĩwetetwe vau ĩkethĩwa yaĩ nene, ĩndĩ ti o kũvĩtũũkana kũla andũ mavĩtũũkanaa. No nginya naĩ ĩsu yĩthĩwe (1) yaĩ ĩtonya kũneenewa nĩ andũ asu me elĩ na mayĩwʼana, na (2) yaĩ ngito ũkethĩa ũla ũmĩkĩte no atengwe malea kũeleanwa. Naĩ ĩsu nĩ ta ũvenani kana o ũneeni ũtonya kwanangĩa mũndũ ĩsyĩtwa. Ĩla naĩ ta isu syeekwa, nowʼo matambya ala atatũ Yesũ wawetie me nthĩnĩ wa Mathayo 18:15-17 maĩle kũatĩĩwa. w16.05 1:14

Mbivilia ndĩnenganĩte mĩao kwondũ wa maũndũ onthe ala twĩkaa. Kwa ngelekanyʼo, Maandĩko mai na tũmĩao twingĩ ĩũlũ wa mwĩkĩĩle ũla waĩle Mũklĩsto. Ũndũ ũsu wĩonanyʼa ata kana Yeova e ũĩ? Mĩkĩĩle na syĩthĩo iyĩthĩawa ivwʼanene nthĩ yonthe, na nivĩndũkaa o ũndũ myaka ĩvĩtĩte. Kwoou keka Mbivilia nĩyanenganie tũmĩao twingĩ ĩũlũ wa mĩkĩĩle ĩla andũ maĩle kwĩkĩa na nzĩa ĩla maĩle kwĩyanakavya, yĩthĩwa yu yavĩtiwe nĩ ĩvinda. Nũndũ wa kĩtumi kyu, ĩla Ndeto ya Ngai mbeveee ndĩ na tũmĩao twingĩ tũkonetye wĩa ũla Mũklĩsto waĩle kũthũkũma, ũiiti, na nzĩa sya kwĩtanĩthya. Twaĩle kwĩka ata ĩla twakwatwa nĩ ũndũ, na ũyĩthĩa vai mwĩao wa Mbivilia ũwetete ũndũ ũsu ĩmwe kwa ĩmwe? Ĩla maũndũ mekala ũu, nĩ ĩũlũ witũ twĩke ũkunĩkĩli ĩũlũ wa ũndũ ũsu, na ĩndĩ tũyĩka ũtwi tũsũanĩĩte kĩla Yeova ũtonya kwĩtĩkĩla na kũathima, ĩndĩ ti tũatĩĩe wendi witũ.—Sav. 37:5. w16.05 3:2, 6

Vate nzika, ithyonthe twĩ mĩsoa ĩla twendete. Amwe mendete mũno ala Mavuku ma Ũvoo Mũseo, nĩkwĩthĩwa maeleetye nesa ũndũ Yesũ ũilyĩ nginya makatuma twona nesa vyũ ũndũ Yeova ũseũvĩte. (Yoa. 14:9) Namo angĩ mendete mavuku ala maneeneete wathani. Kwa ngelekanyʼo, amwe nĩmendete ĩvuku ya Ũvuanʼyo nũndũ yĩwetete “maũndũ ala matatĩa kwĩkĩka mĩtũkĩ.” (Ũvu. 1:1) Na ĩndĩ we nũũ ũtaakiakiwʼa nĩ ĩvuku ya Savuli, kana nũũ ũtaatethwʼa nĩ ĩvuku ya Nthimo? Nĩ wʼo vyũ, vai mũndũ ũtatethwʼa nĩ Mbivilia. Kwenda Mbivilia nĩkũtumaa twenda mavuku maitũ, nũndũ methĩawa na ũvoo wumĩte ĩ Mbivilianĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩtwĩwʼaa mũyo ĩla tũũsoma maũvoo ala me mavukunĩ, mbulosuanĩ, makasetinĩ, na tũvukunĩ tũngĩ. Nĩtwĩthĩawa twĩsĩ kana syĩndũ isu Yeova ũtũnengete nĩsyo itumaa twĩkala metho kĩ-veva, tũkwata lĩu ũla twĩ na vata nawʼo, na twĩkala twĩ “aima mũĩkĩĩonĩ.”—Tito 2:2. w16.05 5:1-3

Veva mũtheu no ũtũlũnge kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo. Kwa ngelekanyʼo, veva mũtheu no ũtũtetheesye tũkekala ta Klĩsto kwa kwĩthĩwa na ũla ũsyao wa veva wa Ngai. Kĩlungu kĩmwe kya ũsyao ũsu nĩ wendo. Nĩtũmwendete Ngai na nĩtwĩthĩawa na mea ma kũmwĩwʼa na ma kwenda atũlũnge nũndũ nĩtwĩsĩ kana mĩao yake ti mĩito. O na ĩngĩ veva mũtheu no ũtũnenge vinya wa kwĩsũvĩa tũikawʼe nĩ nthĩ na veva wayo mũthũku. (Aev. 2:2) Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda yĩla mũtũmwa Vaulo waĩ wa mũika nĩwatavĩtwe vyũ nĩ veva ũla waĩ na atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti. Ĩndĩ esie kũandĩka ndeto ii: “Nĩndonya maũndũ onthe nthĩnĩ wake ũla ũndonyethasya.” (Avi. 4:13) Kwoou o tondũ Vaulo weekaa, nĩtũendeee kũvoya tũnengwe veva mũtheu. Yeova ndesa kũvũthĩĩsya kwĩsũvana kwa ala auu.—Sav. 10:17. w16.06 1:12

Nĩ kana twonanyʼe kana Yeova nĩwe Ngai witũ na vai ũngĩ, no nginya tũmũthaithae we e weka. Tũyaĩlĩte kwasya twĩmũthaitha Yeova na ũyĩthĩa ĩvindanĩ yĩu nĩtũũthaitha ngai ingĩ, kana nĩtũũvulanyʼa ũthaithi ũsu na mawoni na syĩthĩo sya mothaithi angĩ. No nginya tũelewe kana tũyĩsa kũtalanĩlya Yeova na ngai ila ingĩ, o na kũmanya kana nĩwe mũnene na wĩ vinya kwĩ onthe kũitoetye. Nĩkĩ? Nũndũ vai Ngai ũngĩ eka Yeova waĩlĩte kũthaithwa. Nĩ kana twonanyʼe kana tũmũthaithaa Yeova e weka, no nginya twĩsũvĩe mũno tũikese kwĩtĩkĩlya kĩndũ o na kĩmwe kyose mwanya wake thayũnĩ witũ kana kũkĩtĩkĩlya kĩvulane na ũthaithi witũ. Nĩ maũndũ ta meva twaĩle kwĩsũvĩana namo? Nthĩnĩ wa ĩla Mĩao Ĩkũmi, Yeova nĩwoonanisye nesa vyũ kana andũ make mayaĩlĩte kwĩthĩwa na ngai ingĩ eka we, na no nginya mevathane na ũthaithi wʼonthe wa mĩvwʼanano. (Kũt. 5:6-10) Ũmũnthĩ ũthaithi wa mĩvwʼanano nĩ wa mĩthemba mingĩ, na nĩ vinya kũmanya kana maũndũ amwe mekawa nĩ andũ nĩ ũthaithi wa mĩvwʼanano. Ĩndĩ mĩao ya Yeova ndyaalyũka nũndũ no we ũla “Yeova ũmwe.”—Mko. 12:29. w16.06 3:10, 12

Ĩla Vetelo wakũlilye kana twaĩlĩte kũekea “kũvika ya mũonza,” Yesũ asũngĩie ũũ: “Ndiũkũtavya kũvika ya mũonza; ĩndĩ kũvika mũonza kũndũ mĩongo mũonza.” Vate nzika, Yesũ oonanasya kana twaĩlĩte kwĩkalaa twĩyũmbanĩtye kũekea. Ũsu nĩwʼo waĩle kwĩthĩwa wĩ ũndũ wa mbee kũka kĩlĩkonĩ ĩla angĩ mavĩtya. (Mt. 6:15; 18:21, 22) Nĩ ũndũ ũseo kũlilikana kana nũndũ ithyonthe twĩ ene naĩ, nĩtũtonya kwĩthĩwa tũvĩtĩasya angĩ. Twesa kwĩthĩa nĩtũvĩtĩsye angĩ, twaĩle kũatĩĩa ũndũ Mbivilia yaĩtye kwa kũthi kwona ũla tũmũvĩtĩsye na tũitata kwĩwʼana nake. (Mt. 5:23, 24) Nĩtwĩwʼaa mũyo ĩla angĩ matũekea, kwoou o naitũ twaĩle kwĩkaa oou. (1 Ako. 13:5; Ako. 3:13) Tweemanyĩsya kũekea ala angĩ, Yeova akatũekeaa. Kwoou ĩla angĩ meeka mavĩtyo, twaĩle kwĩka ũndũ Ĩthe witũ wĩ tei wĩkaa ĩla twamũvĩtĩsya. Ũsu nĩwʼo mwĩkalĩle wa Kĩklĩsto.—Sav. 103:12-14. w16.06 4:15, 17

Ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo andũ ma Yeova nĩmanengetwe wĩa wa kũtavanyʼa “ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ . . . nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe.” (Mt. 24:14) Ũvoo ũla tũtavanasya o nawʼo nĩ “ũvoo mũseo wa mumo wa Ngai” nũndũ moathimo onthe ala tweteele kwĩsa kũkwata tũsumbĩkĩtwe nĩ Ũsumbĩ wa Ngai, tũkamakwata no ũndũ wa mumo wa Yeova kwĩsĩla vala ve Klĩsto. (Meko 20:24; Aev. 1:3) We nũtavanasya na kĩthito ta Vaulo nĩ kana wonanyʼe nũũtũnga mũvea nũndũ wa mumo wa Yeova? (Alo. 1:14, 15) Ithyĩ ta twĩ eki ma naĩ nĩtũtethekaa kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo nũndũ wa mumo wa Yeova. Nũndũ wa kĩtumi kyu, twĩ na kĩanda kya kwĩkĩa kĩthito ũndũ tũtonya nĩ kana tũtavye andũ ala angĩ ĩũlũ wa wendo wa Yeova na kũmonyʼa ũndũ matonya kũtetheka nĩwʼo. w16.07 4:4, 5

Kavinda kakuvĩ Yesũ atanamba kũkwʼa, nĩwakanisye amanyĩwʼa make mavinda atatũ ĩũlũ wa ũla “mũnene wa nthĩ ĩno.” (Yoa. 12:31; 14:30; 16:11) Yesũ nĩweesĩ kana Ndevili akaasya mosũanĩo ma andũ nĩ kana maikose kwa ũito mawathani ma Ngai ala monanĩtye nesa kana ĩvinda yĩla yĩtiele nĩ ĩkuvĩ mũno. (Nzev. 1:14) Satani atũmĩaa ndĩni sya ũvũngũ kwasya mosũanĩo ma andũ. We ĩla ũkũea ngewa na andũ angĩ wĩwʼaa maiea ngewa iilyĩ ata? We tyo wonete kana Ndevili ‘nĩwaĩtye mosũanĩo ma ala matetĩkĩlaa’ makaeka kũĩkĩĩa kana mũthya wa nthĩ ĩno nĩwũkĩte, na kana Klĩsto nĩwe yu ũsumbĩkĩte Ũsumbĩnĩ wa Ngai? (2 Ako. 4:3-6) Kaingĩ ĩla twatata kũtavya andũ vala nthĩ ĩno ĩelete mayĩthĩawa makwetye ũu witũ. O na kau angĩ mayendeeawʼa nĩ kĩla tũũmatavya, ndũkaeke kĩu kĩũtũle ngoo kana kĩũtulye ũeke kwĩkala ũsyaĩĩsye. We nĩwĩsĩ nesa kĩla tweteele. w16.07 2:11, 12

Ĩla mũtwawa waumĩla mũthenya wa alũsi na mũtwaani amwona, ũtanu ũla wĩthĩawa vo nĩ mwingĩ mũno. Ndeto ya Ngai nĩnenganĩte ũtao mũseo kwa onthe ala mekwenda kũtwaana, nũndũ Mwambĩlĩlya wa mũtwaano endaa kĩla ũmwe ethĩwe na ũtanu na mũtwaano woo ũyĩthĩwa wĩ mũseo. (Nth. 18:22) Ĩndĩ o na vailyĩ oou, Maandĩko nĩmonanĩtye nesa kana andũ ala matwaana “maitĩa kwĩthĩwa na mathĩna mwĩĩnĩ.” (1 Ako. 7:28) Nĩ kyaũ kĩtonya kũmatetheesya maikaemeewe nĩ mathĩna asu? Na nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma mũtwaano wĩthĩwa wĩ mũseo? Mbivilia nĩyonanĩtye vata wa kwĩthĩwa na wendo. Ala matwaanĩte nĩmaĩle kwĩthĩwa na wendo mũuu (Kĩkiliki, phi·liʹa). Wendo ũla wĩthĩawa katĩ wa mũndũũme na mũndũ mũka (eʹros) nũtumaa mũtwaano wĩthĩwa na ũtanu, nawʼo wendo katĩ wa andũ ma mũsyĩ (stor·geʹ) nĩ wa vata mũno ĩla mesa kwĩthĩwa na syana. Ĩndĩ wendo ũla wĩthĩawa ũtongoewʼe nĩ myolooto (a·gaʹpe) nĩwʼo ũtumaa mũtwaano wĩthĩwa wĩ mũseo. w16.08 2:1, 2

Vaulo aiandĩka ndeto isu Timotheo aĩ akwatie ũmanyi wĩanĩ wa kũtavanyʼa ũvoo wa Ũsumbĩ. Ĩndĩ ũtavanyʼa wake wesaa kwĩthĩwa wĩ mũseango ‘asũvĩa’ momanyĩsyo make, kana kwa ndeto ingĩ, asisya nesa ũndũ wamanyĩasya. Andũ no mamwĩthukĩĩasya ĩndĩ ndaaĩle kwĩanĩwa nĩ ũu. Nĩ kana aendeee kũmakiita ngoo, aaĩle kũvĩndũa nzĩa syake sya kũtavanyʼa syosane na mavata ma andũ ala ũkũtavya. O ta ũu, ithyĩ atavanyʼa ma ũvoo wa Ũsumbĩ nĩtwaĩle kwĩka ũu. Mavinda maingĩ ĩla tũũtavanyʼa nyũmba na nyũmba tũyĩthĩaa ene. O na isionĩ ingĩ tũyĩtĩkĩlawʼa kũlika nyũmbanĩ imwe. Ethĩwa maũndũ asu nĩmethĩawa kĩsionĩ kyenyu, wĩona ata ũkatata kũtũmĩa nzĩa ingĩ sya kũtavanyʼa ũvoo mũseo? Kũtavanyʼa kũla kwĩthĩawa andũ aingĩ nĩ nzĩa ĩmwe nzeo vyũ ya kũnyaĩĩkya ũvoo mũseo. Aingĩ ma Ngũsĩ sya Yeova nĩmakwatĩte mosyao maseo kwa kũtavanyʼa kũndũ ta kũu. Nĩmamanthaa ĩvinda ya kũtavanyʼa isesenĩ sya ngalĩ ya mwaki, iwanzanĩ sya ngalĩ, masokonĩ, kũla kũthũmũĩlaa andũ, na kũndũ kũngĩ ta kũu kwĩ andũ aingĩ. w16.08 3:14-16

Yeova nũtũtetheetye tũkethĩwa na ana-a-asa matwendete nthĩ yonthe na matonya kũtwĩkĩa vinya. (Aevl. 12:12, 13) Aingĩ ĩvindanĩ ya atũmwa nĩmeekĩiwe vinya o ta ũu nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo. Ũu nowʼo kũilyĩ ũmũnthĩ. Tũtonya kwĩka ata? Kwasũanĩa ũndũ Aluni na Uulu matwʼĩĩkie moko ma Mose yĩla ĩvinda Aisilaeli mokitaa na Aamaleki. (Kuma 17:8-13) O naitũ no tũtwʼĩĩke ala angĩ kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo. Naaũ tũtonya kũtwʼĩĩka? Ala me na mathĩna ma ũkũũ kana o mathĩna angĩ ma mwĩĩ, ala meũvĩngwa nĩ andũ moo kana mekwona ta vate mũndũ ũkũũngana namo, kana ala makwʼĩĩwe. O na no twĩkĩe vinya amũika ala methĩwa maithingʼĩĩwʼa meke maũndũ mataĩle, kana methĩwa maithingʼĩĩwʼa maatĩanĩe na kĩla nthĩ ĩno ĩkĩtaa maendeeo, methĩwe nĩ maũndũnĩ ma kĩsomo, wĩa, kana o ũmanthi. (1 Ath. 3:1-3; 5:11, 14) Tata kwĩka maũndũ matonya kũĩkĩĩthya angĩ nũmendete, wĩthĩwe wĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, wĩ na angĩ mũitanĩa kyaũya, kana wĩneena na mũndũ simũnĩ. w16.09 1:13, 14

Twĩ na thiĩ na Ngai witũ mũtheu, na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, vamwe na andũ ala me ũtũinĩ. Thiĩ ũsu nĩ kwĩkĩa ngũa ila itonya kũtuma ũvoo ũla tũtavanasya ũnengwa ndaĩa na itonya kũtuma Yeova ataĩwa. (Alo. 13:8-10) Ũndũ ũsu nĩ wa vata mũno mũno ĩla twĩ maũndũnĩ ma Kĩklĩsto ta maũmbano kana ũtavanyʼa. Twaĩle kwĩkĩa ngũa o “ũndũ ũmaĩle [andũ] ala maumbũlaa kũmũkĩa Ngai.” (1 Tim. 2:10) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana ngũa ila itonya kwĩkĩwa kĩsionĩ kĩmwe no kwĩthĩwa itekĩwa kĩsionĩ kĩngĩ. Kwoou andũ ma Yeova nthĩ yonthe nĩmasũanĩaa ĩũlũ wa syĩthĩo sya vala maĩ ĩla meũnyuva ngũa nĩ kana maikaũmĩsye angĩ. Ĩla tũendete maũmbanonĩ manene twaĩle kwĩkĩa ngũa syĩ na kĩasi na syaĩle, ĩndĩ tũyaĩle kwĩkĩa naĩ tondũ twonaa andũ ma nthĩ ĩno mekĩĩte. Tweekĩa ngũa nesa tũikewʼaa nthoni kũtavya angĩ kana ithyĩ nĩ Ngũsĩ sya Yeova. O na tũkeewʼaa twĩ na ũthasyo wa kũtavya andũ ũvoo mũseo ĩla vaumĩla mwanya. w16.09 3:7, 8

Ndeto ta isu sya Vaulo nĩsyosanĩte na kĩlĩko na no itethye mũno. Ethĩwa nyũmba no nginya yĩthĩwe yakĩtwe nĩ mũndũ nayo o na ndĩsa kũelekanwʼa na syũmbe, tyo nginya vethĩwe ve ũla woombie i syũmbe? No ũtũmĩe nzĩa o ta isu ĩla ũũneena na mũndũ wĩ na nzika na Mbivilia. Manya nĩ kyaũ ũĩkĩĩaa na nĩ kyaũ wendete kũneenea. (Nth. 18:13) Ethĩwa endete maũndũ ma saenzi, no akwĩthukĩĩsye wamũwetea ũndũ Mbivilia yosanĩte na saenzi maũndũnĩ mana. Kwĩ ala namo matonya kwendeewʼa mũno wamonyʼa ũndũ mawathani ala me Mbivilianĩ meanĩie, na ũndũ ĩtavĩtasya ĩla ĩkũelesya maũndũ ma tene. Ũndũ ũngĩ ũtonya kwĩka nĩ kwonyʼa mũndũ myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ ya ũtũtongoesya, ta ĩla yawetiwe ĩvinda ya ũla Ũtavanyʼa wa Kĩĩmanĩ. Lilikana kana kĩeleelo kyaku nĩ kũtetheesya mũndũ endeewʼe ĩndĩ ti kũsinda ngalali. Kwoou mwĩthukĩĩsye nesa. Mũkũlye makũlyo nesa na ũyumya mawoni maku ũuĩtye na wĩ na ndaĩa, na mũno mũno ethĩwa wĩneena na mũndũ mũima. Weeka ũu, nĩ laisi andũ makanenga ndaĩa kĩla ũũmatavya. w16.09 4:14-16

Nĩ kana ũtetheesye aeni ala me kĩkundinĩ kyenyu mewʼe ta me mũsyĩ, ĩkũlye ĩkũlyo ta yĩĩ, ‘Takethĩwa ninyie nĩthamĩĩe nthĩ ĩngĩ nenda andũ mangue ata?’ (Mt. 7:12) Kwoou momĩĩsye ĩla maendeee kũtata mamanyĩe kwĩkala kũu. Ya mbee no tũlee kũelewa ũndũ masũanĩaa maũndũ kana ũndũ mekaa makwatwa nĩ maũndũ mana. Ĩndĩ vandũ va kwona kana maĩle kũmanyĩa na kwĩtĩkĩla kĩthĩo kya kwenyu, wĩona ata ũkametĩkĩla mailyĩ o ũndũ mookie mailyĩ? Kwĩkĩa kĩthito tũmanye maũndũ mana ĩũlũ wa kũla aeni asu maumĩte na syĩthĩo syoo, no kũtũtetheesye ũkethĩa nĩ laisi kũlikana namo. Kwa ngelekanyʼo, ĩla tũkwĩka ũthaithi witũ wa mũsyĩ no tũvange kwĩka ũkunĩkĩli ĩũlũ wa syĩthĩo sya aeni ala mathamĩĩe kĩkundinĩ kitũ kana kĩsionĩ kitũ. Ũndũ ũngĩ ũtonya kũtũtetheesya tũtume ndũũ na aeni ta asu nĩ kũmathokya kwitũ tũĩsanĩe namo. Ethĩwa Yeova nũmavingũĩe “Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ mũomo wa mũĩkĩĩo,” nĩkĩ tũteka take tũkavingũĩa aeni ala methĩwa me “ma nyũmba ya mũĩkĩĩo” mĩomo yitũ?—Meko 14:27; Aka. 6:10; Yovu 31:32. w16.10 1:15, 16

Vaulo amina kũelesya ĩũlũ wa aũme na aka asu maĩ na mũĩkĩĩo, nĩwasyokie aelesya ĩũlũ wa Yesũ Klĩsto ũla nĩwe ngelekanyʼo ĩla nzeo vyũ. Ĩandĩko ya Aevelania 12:2 yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Yesũ: “Ũla kwondũ wa ũtanu ũla waiiwe mbee wake oomĩĩsya ĩla ngelanʼyo, aivũthya nthoni, na nĩwekalile nthĩ ngalĩ ya kwʼoko kwa aũme kwa kĩvĩla kya ũsumbĩ kya Ngai.” Kwoou, nĩwʼo ki kana nĩtwaĩle ‘kũsũanĩa mũno’ ngelekanyʼo ya Yesũ ya mũĩkĩĩo ĩla waĩ mathĩnanĩ momũ vyũ. O ta Yesũ, Aklĩsto ma mbee ala mooaiwe kwondũ wa mũĩkĩĩo woo, ta ũla mũmanyĩwʼa weetawa Andiva, nĩmaleile kwĩka maũndũ matoosanĩte na mũĩkĩĩo woo. (Ũvu. 2:13) Aklĩsto asu maĩ na wĩkwatyo wa kũthayũũkwʼa na kũthi ĩtunĩ. Ũthayũũkyo ũsu woo nĩ mũseo vyũ o na kũkĩla ũla “ũthayũũkyo [mũseango]” athũkũmi ma tene ma Ngai meekwatĩtye. (Aevl. 11:35) Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa Ũsumbĩ kwambĩĩa kũsumbĩka mwakanĩ wa 1914, etĩkĩwʼa mauta onthe ala makwie me aĩkĩĩku nĩmathayũũkiwʼe na mĩĩ ya veva na mathi ĩtunĩ nĩ kana mesumbĩka andũ me vamwe na Yesũ.—Ũvu. 20:4. w16.10 3:12

Asyai amwe nĩmaleaa kũkatha syana syoo nĩkwĩthĩwa o namo mayakathawa nĩ asyai moo. Namo athũkũmi aingĩ maikathawa kũla mathũkũmaa na kwoou matindĩaa kũteta mayasya mayĩkĩawa vinya. Mavinda maingĩ ĩla ũkwĩkĩa mũndũ vinya nũmũkathaa nũndũ wa ũndũ wĩkĩte nesa. O na ĩngĩ no tũthangaasye angĩ kwa kũmatavya ũseo woo kana kwa kũneena maũndũ ‘mekwĩkĩa vinya ala me na ngoo mbũthũ.’ (1 Ath. 5:14) Ndeto ya Kĩkiliki ĩla mavinda maingĩ ĩalyũlawa “kũthangaasya” kana “kũtaa” yonanasya “kwĩta mũndũ vakuvĩ.” Ĩla tũũthũkũma na ana-a-asa na eĩtu-a-asa, tũilea kwona myanya ya kũmatavya ũndũ ũũmekĩa vinya. (Mũta. 4:9, 10) Ithyĩ nĩtũtũmĩaa myanya ĩla yaumĩla kwonyʼa ala angĩ nĩkĩ tũmendete na twonaa me ma vata? Tũtanamba kũsũngĩa ĩkũlyo yĩu, nũseo tũkamba kũsũanĩa nthimo ĩno: “Ndeto ĩvindanĩ yayo, kote nzeo!”—Nth. 15:23. w16.11 1:3-5

Ngai athanie ũndũ andũ make makekala asya atĩĩ: “Ngamombanʼya vamwe ta malondu” me kĩtũũnĩ. (Mika 2:12) O na ĩngĩ nĩwasyokie amũtũma mwathani Nzevania athane ũũ: “Nĩvo nĩtũngĩa i ngo sya andũ kĩthyomo kĩtheu [kya ũwʼo wa Maandĩko], nĩ kana onthe mekaĩle syĩtwa ya Yeova, mamũthũkũmae na ngoo ĩmwe [kana, “mamũthũkũme me ngwatanĩo,” kwosana na maelesyo ma kwongeleela ma NWT].” (Nzev. 3:9) Nĩtũtanaa mũno nũndũ wa kũkwata mwanya ũla twĩ nawʼo wa kũmũthaitha Yeova twĩ ngwatanĩo! Vai nzika kana ũtao ũla wĩ yĩla Ĩvukunĩ ya Ngai mwene nĩwatetheeisye Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa ala maĩ kĩkundinĩ kya Kolintho na ikundinĩ ingĩ maendeea kwĩkalya ikundi syĩ ntheu, syĩ na mũuo, na syĩ na ngwatanĩo. (1 Ako. 1:10; Aev. 4:11-13; 1 Vet. 3:8) Ũmũnthĩ nũndũ wa kĩthito na ngwatanĩo ya atavanyʼa ũseũvyonĩ wa Ngai, andũ ĩũlũ wa nthĩ yonthe nĩmaendeee kũmanya ĩũlũ wa ieleelo nzeo sya Ngai. w16.11 2:16, 18

Kwa kĩlungu kya myaka maana manini Klĩsto aminĩte kũsyawa, andũ aingĩ maĩ matonya kũsoma Mbivilia na kĩthyomo kya Kĩkiliki kana kya Kĩlatinĩ. Kĩu kyaĩ kĩtonya kũmatetheesya masianĩsye maũndũ ala ndĩni yamanyĩasya na momanyĩsyo ala me Ndetonĩ ya Ngai. Ĩla amwe mamanyie kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya nĩmaleanile na momanyĩsyo ma ũvũngũ ma ndĩni. Ĩndĩ kũelesya angĩ woni woo kwaĩ kũtonya kũmalikya mũisyonĩ, o na maĩ matonya kũawa. Ĩtina wa ĩvinda andũ aingĩ nĩmaekie kũtũmĩa kĩthyomo kya Kĩkiliki na kya Kĩlatinĩ, namo atongoi ma ndĩni nĩmambĩĩe kũvĩnga ala meekĩaa kĩthito maalyũle Ndeto ya Ngai ithyomonĩ ila andũ meesĩ. Ala maleana na kĩla ndĩni ĩkũmanyĩsya nĩmathĩnawʼa mũno. Na nũndũ wa ũu yaĩ no nginya Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta ala maĩ aĩkĩĩku mombane mevithĩte, ĩndĩ o na mavinda amwe ũu ũyaĩ ũtonyeka. Aklĩsto asu, ala nĩmo “ũthembi wa kĩũsumbĩ,” mayavangĩtwe nesa ũkethĩa no matethye wĩa woo ũndũ vaĩle. Kwa wʼo, Mbaviloni Ĩla Nene yakwete andũ ĩkamalũmya vyũ ũkethĩa vai ũndũ meka! w16.11 4:8, 10, 11

No nginya tũlee vyũ kwĩkaa na ngenda naĩ ngito ila amwe ma Kolintho meekaa. Ũndũ ũsu nĩ wa vata mũno ethĩwa nĩtũkwenda kwonanyʼa ‘naĩ ndĩtũsumbĩkĩte’ na kana nĩtwĩtĩkĩlĩte mumo wa Ngai kana ũseo wake ũtathimĩka. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ithyĩ nĩtũtwʼĩte vyũ ‘kwĩwʼa kuma ngoonĩ’ kwa kwĩka kĩla tũtonya nĩ kana twĩvathane na naĩ ila amwe matonya kwona ta ite ngito? (Alo. 6:14, 17) Kwasũanĩa ĩũlũ wa mũtũmwa Vaulo. Nĩtwĩsĩ nesa kana we ndeekaa naĩ ngito ila iwetetwe ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 6:9-11. Ĩndĩ we mwene no waumbũlile kana aĩ na naĩ. Aandĩkie ũũ: “Nyie nĩ wa mwĩĩ, nĩ mũthoosye naĩnĩ. Nũndũ ũla nĩkaa ndimanyaa: nĩkwĩthĩwa ũla nendaa, ũsu ndiwĩkaa; ĩndĩ ũla nĩmenaa, ũsu nĩwʼo nĩkaa.” (Alo. 7:14, 15) Ndeto isu syĩonanyʼa kana ve maũndũ angĩ Vaulo wamatalaa ta naĩ na aendeee kũkitana namo amasinde. (Alo. 7:21-23) Ekai tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Vaulo nĩ kana o naitũ twĩthĩwe andũ ‘mewʼaa kuma ngoonĩ.’ w16.12 1:15, 16

Ĩla weeyĩthĩa ũndũnĩ ũtonya kũtuma wĩmakĩa, wĩkala na kĩũũyũ, na kwĩwʼa ũte mwĩanĩe, mũtulũĩle Ĩthe waku wa ĩtunĩ ngoo yaku nũndũ nũtwendete. Ethĩwa nĩwĩkĩte kyonthe kĩla ũtonya ũmine thĩna mũna, mboya nĩyo ĩtonya kũũtethya mũno kwĩ kwĩmakĩa. (Sav. 94:18, 19) O tondũ ĩandĩko ya Avilivi 4:6, 7 yonanĩtye, Yeova nũtonya kũtũsũngĩa ĩla twathetheesya kũmwĩsũva na kĩthingʼĩĩsyo kuma ngoonĩ atũtetheesye. Atũsũngĩaa ata? Atũsũngĩaa kwa kũtũtetheesya tũusye na kĩu kĩtumaa ilĩko sitũ na ngoo sitũ ithyũmũa. Andũ aingĩ no makũsĩĩe kana nĩmeyoneete ũndũ ũsu. Andũ ta asu maĩ na thĩna watumaa memakĩa mũno na mekala na wia mwingĩ, ĩndĩ Ngai nĩwamanengie mũuo mwingĩ mataĩ mesa kũwumya vandũ vangĩ. Yeova nũtonya kũũtetheesya kwa nzĩa o ta ĩsu. “Mũuo wa Ngai” nũtonya kũkĩlya vinya thĩna o na wĩva ũla ũtonya kũũkwata. Kwoou ĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova e tei na ndaema kwĩanĩsya watho ũũ wake: “Ndũkateve, nũndũ nyie nĩ Ngai waku; ngakwĩkĩa vinya; ĩĩ, ngakũtethya.”—Isa. 41:10. w16.12 3:3, 4

Mose atiie mothwii ma Misili, “akĩnyuva kavaa kũthĩnwʼa vamwe na andũ ma Ngai, kwĩ kũtana maũndũnĩ ma naĩ ĩvinda.” (Aevl. 11:25, 26) Nĩtwonanyʼei twĩ na mũĩkĩĩo ta andũ ala maĩ kwʼo tene, ta Mose, kwa kũtũmĩa nesa mũthĩnzĩo witũ wa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa. Tũtonya kwĩka ũu kwa kũũtũmĩa kwĩka kwenda kwa Ngai. O na kau no woneke wĩ ũndũ wĩ laisangi kwĩa mũndũ ũngĩ atũtwʼĩĩe kĩla tũkwĩka, kĩu nĩũtuma tũkosa ũathimo ũmwe mũseo tũkwataa nũndũ wa kwĩthĩwa na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa. Ũathimo ũsu nũwetetwe ĩandĩkonĩ ya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 30:19, 20. Mũsoa wa 19 ũwetete ĩũlũ wa kĩndũ Ngai weeie Aisilaeli menyuvĩe. Nawʼo mũsoa wa 20 wonanĩtye kana Yeova nĩwamanengie mwanya mũseo wa kũmwonyʼa kĩla kyaĩ ngoonĩ syoo. O naitũ no twĩnyuvĩe kũmũthaitha Yeova. Vai kĩtumi kĩngĩ kĩnene kya kũtũmĩa ũthasyo witũ nesa kwĩ kwonyʼa Ngai kana nĩtũmwendete, vamwe na kũmũkumya na kũmũtaĩa! w17.01 2:10, 11

Yeova endaa tũtũmĩe nesa ũtonyi wʼonthe ũla watũnengie. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ nũtwendete na we mwene nĩwĩsĩ kana twatũmĩa ũtonyi witũ nesa twĩkalaa twĩ eanĩe. O na kau Yeova nĩwendaa tũtũmĩe ũtonyi ũla watũmbie nawʼo, nĩwĩsĩ ve maũndũ tũteka. Nĩwĩsĩ kana tũyĩsa kwĩvetea mawonzu maitũ, naĩ, na kĩkwʼũ. O na nĩwĩsĩ tũyĩsa kũtwʼĩĩa ala angĩ kĩla mekwĩka, nũndũ kĩla mũndũ e ũthasyo wa kũnyuva kĩla ũkwenda. (1 Asu. 8:46) O na twĩthĩwe na ũmanyi kana ũĩ wĩana ata, kĩla ĩvinda tũkeethĩawa tũilyĩ o ta syana twaelekanwʼa na Yeova. (Isa. 55:9) Kĩla ĩvinda o na kwĩthĩwe nĩ ĩndĩĩ, twaĩlĩte kũmwĩkwatasya Yeova atũtongoesye, na aitũtwʼĩĩka na kũtũtetheesya kũla tũtetonya. Ĩndĩ o na vailyĩ oou, ĩla ve na thĩna twaĩlĩte kwĩkaa kyonthe kĩla tũtonya twĩtetheesye na tũitetheesya angĩ. Kwa ũkuvĩ twaĩlĩte kwĩka maũndũ aa elĩ: ‘Kũmũĩkĩĩa Yeova, na kwĩka ũseo.’ w17.01 1:2-4

Mbalisilai ndaaĩtĩkĩla kũendanyʼa na Ndaviti. Nĩkĩ? Eeie Ndaviti ndendaa kũmũtwʼĩkĩa mũio nũndũ aĩ mũtumĩu mũno. Kwoou Mbalisilai amwĩie kana nĩ kavaa akosa Kimiamu, ũla ũtonya kwĩthĩwa aĩ ũmwe wa ana make. (2 Sam. 19:31-37) Kĩla kyatetheeisye Mbalisilai kwĩka ũtwi ũsu mũseo nĩ wĩnyivyo ũla waĩ nawʼo. Ndaalea kũendanyʼa na Ndaviti aĩ nũndũ eewʼaa atetonya kwĩanĩsya kĩanda kĩla wanengiwe. O na ndaalea aĩ nũndũ endaa kwĩnũka akekale auĩtye ate na maũndũ maingĩ ma kwĩka. Kĩtumi kĩnene nĩ kana nĩwamanyie maũndũ make maĩ manaalyũka na ve maũndũ waĩ atatonya kwĩanĩsya. Ndendaa kwĩyũmbĩĩa mĩio ũtavikya. (Aka. 6:4, 5) O naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa tũilyĩ ta Mbalisilai, nũndũ tũkakwatwa nĩ wendi wa kwĩyambatya kĩlasi na kũkwata nguma, ti ũndũ wĩ vinya kwambĩĩa kwĩkua ta andũ ma vata mũno, kana kwambĩĩa kũsindana na angĩ, na mũthya tũilea kwĩsa kũsonoka. (Aka. 5:26) Tweethĩwa na wĩnyivyo, tũkathũkũmaa twĩ ngwatanĩo na ana-a-asa maitũ nĩ kana tũmũtaĩe Ngai na tũitetheesya ala angĩ.—1 Ako. 10:31. w17.01 4:5, 6

Yeova nĩ Mũmbi wa ũsengyʼo na wa ũkĩwa. Kyonthe kĩla woombie akyũmbie na ũĩ wĩ ĩũlũ mũno ũtakesa kũvikĩwa nũũ kana ũũ. (Yel. 10:12) Twasisya wũmbi nĩtwonaa kana kyonthe kĩla Yeova waaũmba nĩwakĩkĩĩe mĩvaka ĩla kyaĩle kũatĩĩa. Mĩao ĩla waseũvisye ya mwĩkalĩle vamwe na mĩvaka ĩla weekĩĩie syĩndũ ila woombie, nĩyo ĩtumaa maũndũ onthe vala mavika mekĩka na mũvango. (Sav. 19:7-9) Kwoou kĩla kĩndũ kyoombiwe kĩ vala kĩthĩawa kĩkwatĩĩe, na kĩ wĩa ũla kyanengiwe kĩeleelonĩ kya Ngai. Yeova nĩwe ũtusaa ũndũ syĩndũ ila woombie syaĩle kũthũkũma iteũvĩngĩĩsana. Kwa ngelekanyʼo, mwĩao ũmwe Yeova weekĩie syĩndũnĩ ila woombie (law of gravity) nĩwʼo ũtumaa nthĩ ĩtatiana na yayaya, o na nĩwʼo ũtumaa kĩwʼũ kya ũkanga kyũka na kũthi. Na mwĩao ũsu ũte vo, andũ na syĩndũ ila syĩ kũũ nthĩ syĩkala ilelete nzevenĩ na iyĩsa kũlũma vandũ vamwe o na ikenda. Keka ti va mĩao na mĩvaka ĩla Yeova weekĩie, syĩndũ syonthe ila syoombiwe, o na vamwe na andũ, iyĩkalĩkya. Vate nzika, mũvango ũsu mũseo wĩ wũmbinĩ wĩonanyʼa kana Ngai aĩ na kĩeleelo ĩla woombaa nthĩ na andũ. Kwoou ĩkũlyo nĩ atĩĩ: Ĩla tũũtavanyʼa, no tũtetheesye andũ makamanya kana ve ũla watumie vethĩwa ve mũvango mũseo ta ũsu wũmbinĩ?—Ũvu. 4:11. w17.02 1:4, 5

Ĩla Mose wakwie, Yosua nĩwe woosie kĩanda kyake, na eekĩiwe vinya nĩ “mũnene wa nguthu ya Yeova” nĩ kana atongoesye andũ ma Ngai ĩvindanĩ yĩla mokitaa na Akanaani. (Yos. 5:13-15; 6:2, 21) Na ve ĩvinda yĩngĩ nguthu nene ya asikalĩ ma Aasuli yavangie kũvithũkĩa Yelusaleme ĩla Esekia waĩ mũsumbĩ. Ĩndĩ Mbivilia yaĩtye kana ũtukũnĩ ũmwe “mũlaĩka wa Yeova [nĩwaumaalile], na akũna andũ ngili ĩana na mĩongo nyanya na itano.” (2 Asu. 19:35) Alaĩka asu mayaĩ na naĩ, ĩndĩ aũme ala alaĩka asu matetheeasya maĩ andũ me naĩ. Kwa ngelekanyʼo, ve ĩvinda Mose ũtaamũtaĩa Yeova. (Mot. 20:12) Nake Yosua ndaakũlya Ngai ũtao atanamba kũtianĩa ũtianĩo na andũ ma Ngiveoni. (Yos. 9:14, 15) Na ĩngĩ Mbivilia yaĩtye kana kwa kavinda ‘ngoo ya Esekia nĩyeetũlilye.’ (2 Mav. 32:25, 26) Ĩndĩ o na kau maĩ na mawonzu, Ngai endaa Aisilaeli mamewʼe. Aisilaeli nĩmoonete nesa kana Yeova nĩwe watetheeasya aũme asu atũmĩĩte alaĩka. Na kwoou vayaĩ nzika kana Yeova mwene nĩwe watongoeasya andũ make. w17.02 3:7-9

Mũndũ ũmũnengete ndaĩa nĩ mũndũ ũmũkuaa kwa nzĩa ya mwanya na wĩthĩawa na kĩkĩo kũmwelekela. Na nengĩ nĩ kana tũnenge mũndũ ndaĩa ĩsu no nginya ethĩwe e kĩanda kya mwanya ũkwatĩĩe kana akethĩwa e ũndũ wĩkĩte wa vata. Kwoou no ũseo tũkekũlya-ĩ, ‘We nũũ twaĩlĩte kũnenga ndaĩa, na ve ũseo mwaũ wa kũnengane ndaĩa?’ O tondũ ĩandĩko ya Ũvuanʼyo 5:13 yĩwetete, ‘ũla wĩkalĩte kĩvĩlanĩ kya ũsumbĩ na Katena’ nĩmaĩle kũnengwa ndaĩa. Kĩlungu kya 4 kya ĩvuku yĩu nĩkĩtũnengete kĩtumi kĩmwe kya kũnenga Yeova ndaĩa. Kĩlungunĩ kĩu syũmbe sya veva syũkĩlĩtye mawasya iimũkumya Yeova, “ũla wĩ thayũ kũvika tene na tene.” Imũkumasya ikyasya: “Nĩwaĩle we, Mwĩaĩi waitũ na Ngai waitũ, kwosa ndaĩa na nguma na vinya: nĩkwĩthĩwa nĩwoombie syĩndũ syonthe, na kwondũ wa kwenda kwaku syaĩ kwʼo, na ĩngĩ syoombwa.”—Ũvu. 4:9-11. w17.03 1:1, 2

Andũ nĩmakothaa kũtũmĩa kyuo kĩĩ: Ĩka kĩla ngoo yaku ĩkwenda. Ĩndĩ kwĩka ũu nĩkũtonya kũlikya mũndũ thĩnanĩ. O na no twasye mũndũ akeka ũu ethĩwa athi ũtee na Maandĩko. Mbivilia nĩtũkanĩtye ĩkatũtavya tũiketĩkĩle kwĩka ũtwi tũatĩĩe ngoo sitũ nũndũ twĩ andũ me na naĩ. Ũndũ ũngĩ nĩ kana ve ngewa syĩ Mbivilianĩ syonanĩtye andũ makwatiwe nĩ maũndũ mathũku nũndũ wa kũatĩĩa ngoo syoo. Thĩna ũla mũnene wa kũatĩĩa ngoo nĩ kana twĩ andũ me na naĩ, na kwoou ngoo sitũ “nĩ ngengani kũvĩtũka syĩndũ syonthe, na nĩ nthũku ki.” (Yel. 3:17; 13:10; 17:9; 1 Asu. 11:9) Kwoou maũndũ mekala ata tũketĩkĩla kũtongoewʼa nĩ ngoo sitũ o na ĩla tũkwĩka motwi? Kwa ngelekanyʼo, nĩ kyaũ kĩtonya kumĩla ũkeka ũtwi ĩla ũthatĩte? Ethĩwa waaĩka ũu nĩwĩsĩ ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu. (Nth. 14:17; 29:22) Kwasũanĩa ĩkũlyo yĩĩ yĩngĩ: We nũkwona mũndũ ta wĩka ũtwi mũseo ĩla ũkwʼĩte ngoo? (Mot. 32:6-12; Nth. 24:10) Vate nzika, tũkaeka ngoo sitũ itũsumbĩke ĩla tũkwĩka motwi maito no tũkengeke mũno. w17.03 2:12, 13

Nũndũ twĩ ene naĩ, tũileaa kũvĩtya. Ĩndĩ nĩtũtũngaa mũvea nĩkwĩthĩwa Yeova ndatwĩkaa “kwĩanana na naĩ sitũ” ĩla woona nĩtweelila na nĩtwamwĩkaĩla twĩnyivĩtye, twĩ na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wa nthembo ya wovosyo ya Yesũ. (Sav. 103:10) O na vailyĩ oou, ve kĩla twaĩle kwĩka ethĩwa nĩtũkwenda Yeova etĩkĩle ũthaithi witũ. Ĩvinda yĩmwe Ndaviti aineena na Solomoni amwĩie no nginya ‘amũthũkũme Yeova na ngoo mbĩanĩu,’ na ũu nowʼo twaĩle kwĩka. (1 Mav. 28:9) Mũndũ ũmũthaithaa Ngai na “ngoo mbĩanĩu” nĩ mũndũ wĩyumĩtye vyũ amũthũkũme nginya tene na tene. Ĩla Mbivilia yaweta ndeto “ngoo,” mavinda maingĩ yĩthĩawa ĩiweta ũla mũndũ wa nthĩnĩ. Mũndũ ũsu wa nthĩnĩ nĩ ta mosũanĩo ala twĩthĩawa namo, mawendi maitũ, mĩvango yitũ, ũtonyi ũla twĩ nawʼo, vamwe na kĩeleelo kya kwĩka maũndũ ala twĩkaa. Kwoou mũndũ ũla ũmũthũkũmaa Yeova na ngoo yake yonthe ndamũthũkũmaa atĩ nũndũ no nginya eke ũu, kana nũndũ ũu nĩwʼo wamanyĩie kwĩkaa. Ĩndĩ nata naitũ? O na kau twĩ andũ me na naĩ, ĩla twaendeea kwĩyumya vyũ tũmũthũkũme Ngai tũte na ũseleke, twĩthĩawa tũimũthũkũma na ngoo mbĩanĩu.—2 Mav. 19:9. w17.03 3:1, 3

Ĩla tweanĩsya ũndũ mũna wa vata, nĩvatonyeka Yeova akethĩwa ‘aitũeka atũtate’ nĩ kana kĩla kĩ ngoonĩ yitũ kyumĩle nesa? Kwa ngelekanyʼo, mwana-a-asa nũtonya kwĩkĩa kĩthito kingĩ aseũvye ũvoo nĩ kana awumye mbee wa ĩkomano ĩnene. Amina kũwumya nũtonya kũkathwa mũno nĩ andũ aingĩ. Akathwa ũu aĩle kwĩka ata? Ĩla twakathwa nĩtwaĩle kũatĩĩa ndeto ii sya Yesũ: “Mweeka maũndũ onthe ala mwĩaĩwe, aasyai, Twĩ ngombo ite ũtandĩthyo; nĩtwĩkĩte maũndũ ala twaĩlĩtwe nĩ kwĩka.” (Luka 17:10) Ve kĩndũ tũkwĩmanyĩsya ngewanĩ ya Esekia. Oonanisye kana aĩ na mĩtũlyo nũndũ “ndaaĩka . . . kwĩanana na ũseo ũla wekiwe.” (2 Mav. 32:24-27, 31) Kũsũanĩa maũndũ ala Yeova ũtwĩkĩte kũkatũtetheeasya tũikethĩwe na mĩtũlyo. Kĩu kĩkatumaa tũmũtũngĩa Yeova mũvea, nũndũ nĩwe ũtũtetheeasya ta twĩ andũ make. w17.03 4:12-14