Mwei wa 11

Kwosana na Satani, vai mũndũ ũmũthũkũmaa Yeova nũndũ atĩ nũmwendete kuma ngoonĩ. (Yovu 2:4, 5) We Satani nĩwavĩndũkie kuma ĩvinda yĩla waisye ũu? Ndaavĩndũka o na vanini! Ĩla wesie kwĩkwʼa kuma ĩtunĩ, no waendeeie kwĩthĩwa e “mũvinganĩsya wa ana-a-asa maitũ . . . , ũla ũmavinganĩasya mbee wa Ngai waitũ mũthenya na ũtukũ.” (Ũvu. 12:10) Satani ndaaeka kũmũkananĩsya Ngai. Kũvika ũmũnthĩ ũũ endaa mũno kwona tũisindwa nĩ matatwa na tũieka kũkwata mbau ũla ũsumbĩki mũnene vyũ wa Ngai. Kwoou ĩla wĩ thĩnanĩ mũna tata ũsũanĩe ũndũ ta ũũ. Sũanĩa Satani na ndaimoni maũngye ngalĩko ĩmwe makwolootele mathĩna maku mayasya ndwĩũmĩĩsya, wĩvalũka oyu. Nayo ngalĩko ĩsu ĩngĩ ve Yeova, Mwana wake ũla ũsumbĩkĩte, etĩkĩwʼa mauta ala mathayũũkiwʼe, na nguthu sya alaĩka. Asu maendeee kũũkathĩĩa maikwĩkĩa vinya nũndũ nĩwũmĩĩasya na nũkwataa mbau ũla ũsumbĩki mũnene vyũ wa Yeova. No twasye ĩvindanĩ ta yĩu Yeova ethĩawa aineena naku aiũtavya ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. w16.04 2:8, 9

Andũ asu makũtetheesya kũmina thĩna wenyu, no ũndũ ũmwe na kwasya “nĩwamwona mwana-a-au.” Waĩle kwĩsa kũtavya atumĩa naĩ ĩsu ethĩwa nũtatĩte ĩngĩ na ĩngĩ kũtetheesya ũla ũkũvĩtĩsye na akaema. Nĩ mavinda mavũthũ wĩthĩaa no nginya ana-a-asa maatĩĩe matambya onthe atatũ ala me ĩandĩkonĩ ya Mathayo 18:15-17. Ũsu nĩ ũndũ ũũtwĩkĩa vinya nũndũ wĩonanyʼa kana kaingĩ thĩna ũminawa tene vatanesa kũvikwa vala mũndũ waĩle kũtengwa. Mavinda maingĩ ũla ũvĩtĩtye nĩwĩtĩkĩlaa ĩvĩtyo yake na ayĩlũnga. Vathi ũu ũla ũvĩtĩwʼe nũtonya kwona vate kĩtumi kyaĩlu kya kũatĩanĩa na ũla ũmũvĩtĩsye na nũtonya kũtwʼa kũmũekea. Ĩndĩ o na maũndũ methĩwe mailyĩ ata, ndeto sya Yesũ syĩonanyʼa kana kĩkundi kĩyaĩle kũlikĩlĩĩla ana-a-asa maemanĩtwe ĩvinda yĩte ĩviku. Atumĩa maĩle kwĩsa kũlikĩlĩĩla ethĩwa matambya ala elĩ ma mbee nĩmaminĩte kwoswa, na ethĩwa ve na ũkũsĩ mwĩanu ũkũĩkĩĩthya kĩla kĩnaendeeie. w16.05 1:15, 16

Ethĩwa nĩtũkwenda kwĩkala tũlũmanĩtye na Ũsumbĩ wa Ngai, no nginya tũlee vyũ kwĩlikya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno. Na nengĩ tũkelikya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno we nũkwona ta twĩthĩwa na wasya mũseo wa ngoo ĩla tũũtavya andũ kana no Ũsumbĩ wa Ngai wĩ wʼoka ũkavetea andũ mathĩna? Ũndũ ũngĩ nĩ kana o na kau ndĩni sya ũvũngũ nitumĩte athaithi masyo maaanĩka nũndũ wa kwĩlikya siasanĩ, ithyĩ twĩkalaa twendene nthĩ yonthe nũndũ tũyĩlikasya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno.(1 Vet. 2:17). O ũndũ mũthya wa nthĩ ĩno ya Satani ũthengeee, nowʼo ngusanĩsyo sya nthĩ ĩno syĩkũendeea kwongelekeela. Andũ ala me nthĩ ĩno nĩ andũ “mate na wĩwʼano” na “me na ngũlũ,” na kwoou vate nzika nthĩ ĩendeea kũaanĩka na kũtilĩkangana. (2 Tim. 3:3, 4) Oyu tũĩ maũndũ ma siasa nthĩ imwe nĩmavĩndũkĩte ana-a-asa maitũ matataĩĩe na kwoou ndwĩthĩĩtwe wĩ ũndũ mũvũthũ kwoo kwĩkala me kĩvathũkanyʼo. Yu no wone nĩkĩ yĩĩ nĩyo ĩvinda ya kũlũlũmĩlya ũtwi witũ wa kwĩkala tũte kwĩlikya ngusanĩsyonĩ sya nthĩ ĩno. Tũkatwʼĩka twĩeteela nginya ĩla twĩĩyĩthĩĩla ngusanĩsyonĩ, nĩ laisi tũkakuswʼa twĩlikye maũndũnĩ asu. w16.04 4:3, 4

Andũ amwe monaa vai thĩna wĩsa kumĩla o na mũndũ akeka ũtwi ũilyĩ ata. Ĩndĩ no nginya twambe kũsũanĩa mĩao na myolooto ĩla yĩ Ndetonĩ ya Yeova na tũimĩatĩĩa ethĩwa nĩtũkwenda kwĩka ũtwi mũseo. Kwa ngelekanyʼo, nĩ kana twĩtĩkĩlwe nĩ Ngai, no nginya tũatĩĩe ũla mwĩao wake ũkonetye nthakame. (Mwa. 9:4; Meko 15:28, 29) Twamũvoya Yeova, no atũtetheesye twĩke motwi mosanĩte na mĩao na myolooto ĩla yĩ Maandĩkonĩ. Katĩ wa motwi ala twĩyĩkĩaa ve amwe methĩawa me maito. Asu maito nĩmatonya kũtuma tũendeea nesa vyũ kĩ-veva kana makatuma tũendeea naĩ vyũ. Maũndũ onthe ala twanyuva kwĩka nĩmethĩawa makonetye ngwatanĩo yitũ na Yeova. Nĩkĩ? Nũndũ ũtwi mũseo nũmĩlũlũmĩlasya, nawʼo ũla mũthũku nũmyanangaa. O na ĩngĩ ũtwi mũthũku nũtonya kũũmĩsya ala angĩ, nũndũ nũtonya kũtuma mathokoeka, kana o ũkamalulutĩkya, na ũyananga mũuo wa kĩkundi. Vate nzika, tũyaĩle kwosa motwi ala twĩkaa ta ũndũ mĩnini.—Alo. 14:19. w16.05 3:4, 5

Yeova nĩwĩwʼaa mũyo oona kĩthito kĩla twĩ nakyo kya ‘kũtangĩĩa ĩvinda’ yitũ nĩ kana tũkwate mwanya wa kũsoma Mbivilia kĩla mũthenya na kwĩmanyĩsya. (Aev. 5:15, 16) O na vailyĩ oou, no kwĩthĩwa ve maũvoo amwe tũtũmĩaa kavinda kanini tũimasoma namo angĩ tũitũmĩa ĩvinda yingĩ. Ĩndĩ kĩu no kĩtũlikye mũisyonĩ tũteũmanya. Mũisyo wĩva? Mũisyo ũla ũtonya kũtũkwata nĩ ũũ: Tũkambĩĩa kwona maũvoo mana maitũkonetye, nĩ laisi tũkavĩtwa nĩ maũndũ matonya kũtũtethya. Kwa ngelekanyʼo, nata ũkasoma Mbivilianĩ vandũ vawetete maũndũ mataakũkwata? Kana nata ũkakwata ĩvuku na ũyĩthĩa mũno mũno yĩandĩkĩwe andũ angĩ eka we? Mavindanĩ ta asu we ũsomaa maũvoo asu ũsembethetye kana wĩkaa kũvanga ndwĩmasoma o na vanini? Tũkethĩwa twĩkaa ũu, twĩthĩwa tũyĩvata ũvoo ũtonya kũtũtethya vyũ. Twaĩle kũmanya kana Ngai nĩwe wĩthĩawa aumanĩte na lĩu wʼonthe wa kĩ-veva ũla tũkwataa. w16.05 5:5, 6

Nĩ kana Yeova alũnge kĩla ũmwe witũ, nũtũmĩaa kĩkundi kya Kĩklĩsto na atumĩa ma kĩkundi. Kwa ngelekanyʼo, ethĩwa atumĩa nĩmamanya kana twĩ na wonzu mũna, nĩmatataa kũtũnenga ũtao, ĩndĩ maitũnengae ũtao umanĩte na ũĩ wa mũndũ. Nũndũ me wĩnyivyo, nĩmamwĩkwatasya Ngai na makamũvoya amanenge ũĩ na ũmanyi. Na ĩndĩ kwosana na mboya syoo, nĩmekaa ũkunĩkĩli Ndetonĩ ya Ngai na mavukunĩ maitũ nĩ kana makwate ũvoo ũtonya kũtũtethya. Maũvoo ala makwata matumaa matũnenga ũtao ũla ũtwaĩle vyũ. Kũmanya ũndũ Ngai ũtũlũngaa nĩkũtonya kũtũtetheesya twĩkalanyʼe nesa na Aklĩsto ala angĩ na kũitũtetheesya twĩthĩwe na woni mũseo ĩũlũ wa andũ ala me kĩsionĩ kitũ, vamwe na amanyĩwʼa maitũ ma Mbivilia. Ngai ndalasimĩthasya andũ meke moalyũku, ĩndĩ ekaa kũmonyʼa myolooto yake nĩ kana ĩmatetheesye kũthesya mwĩkalĩle woo na kwĩka moalyũku kwa ngenda yoo. w16.06 1:13, 14

Mũtũmwa Yoana nĩwaumisye ũkanyʼo asya kana mũndũ o na wĩva enda maũndũ ma nthĩ, namo nĩ “wendi wa mwĩĩ na wendi wa metho na wĩyĩanʼyo wa thayũ,” ũla “wendo wa Asa ndwĩ nthĩnĩ wake.” (1 Yoa. 2:15, 16) Kĩu kĩonanyʼa kana kĩla ĩvinda twaĩlĩte kũthianaa ngoo sitũ nĩ kana tũmanye ethĩwa nĩsyambĩĩe kwenda kwĩtanĩthya na maũndũ ma nthĩ, kwenda itindo sya nthĩ, na kwĩyanakavya na kwĩkĩa ngũa ta andũ ma nthĩ. O na kwenda nthĩ no kũtume twambĩĩa kwĩmanthĩa “maũndũ manene” ta kũatĩanĩa na kĩsomo kya ĩũlũ. Twĩ vakuvĩ mũno kũlika nthĩ nzaũ. Kwoou ve vata mũnene wa kũlilikanaa ila ndeto sya Mose syĩ Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:4! Ethĩwa nĩtwĩsĩ kana “Yeova Ngai waitũ nĩ Yeova ũmwe” na tũi na nzika na kĩu, tũkatataa ũndũ tũtonya tũmũthaithae we e weka na kwa nzĩa ĩla wendete.—Aevl. 12:28, 29. w16.06 3:14

Andũ maasyaa kana mavata ma mũndũ nĩ manini, ĩndĩ syĩndũ ila ngoo yake yendaa iitalĩka. Kĩu kĩonanyʼa kana andũ aingĩ maivathũkanasya syĩndũ ila sya vata na ila mekwĩwʼa mayenda. Ĩndĩ kyo kĩvathũkanyʼo nĩ kĩva? Syĩndũ ila sya vata nĩ syĩndũ ila waĩle kwĩthĩwa nasyo nĩ kana wĩkale thayũ. Syĩndũ imwe syĩsĩkĩe sya vata nĩ lĩu, ngũa, na ũkomo. Kĩvathũkanyʼo na syĩndũ isu sya vata, ve syĩndũ ingĩ mũndũ wendaa kwĩthĩwa nasyo o na kau ti sya lasima nĩ kana ekale thayũ. Syĩndũ ila andũ mendaa kwĩthĩwa nasyo kĩsionĩ kĩmwe no syĩthĩwe syĩ kĩvathũkanyʼo na ila angĩ ma kĩsio kĩngĩ mendaa. Aingĩ ala mekalaa nthĩ ila ite nthwii no kwĩthĩwa mekũlasya keka nĩmakwata mbesa itonya kũũa kasimũ, kamota, kana kawanza. Namo ala mekalaa nthĩ ila nthwii no kwĩthĩwa kĩla mendaa nĩ kũũa ngũa mbingĩ na sya mbesa, kũthooa nyũmba nenange, kana ngalĩ ya mbesa mbingangĩ. Ĩndĩ o na wĩthĩwe wĩkalaa kĩsionĩ kĩva, mũisyo nĩ ũmwe nawʼo nĩwʼo ũũ: no ũkwatwʼe nĩ kĩtei kya wendi wa malĩ, kana kwa ndeto ingĩ, kwenda syĩndũ mbingangĩ kĩla ĩvinda, wĩthĩwe wĩ na vata nasyo kana ndwĩ na vata nasyo, kana wĩthĩwe i mbesa wĩ nasyo kana ndwĩ nasyo.—Aevl. 13:5. w16.07 1:1-3

Andũ amwe methĩawa makwatanĩtwʼe mũno nĩ tũmaũndũ twoo twa kĩla mũthenya nginya ũkethĩa maikwona “me na ũkya wa kĩ-veva.” (Mat. 5:3, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Melikĩtye vyũ maũndũnĩ ma nthĩ ala matumaa mũndũ ethĩwa na “wendi wa mwĩĩ na wendi wa metho.” (1 Yoa. 2:16) Vandũ va kwĩtĩkĩla tũtongoewʼe nĩ veva wa nthĩ, twĩtĩkĩlaa kũtongoewʼa nĩ veva wa Yeova, ũla nĩwʼo we mwene ũtũnengete ũtũtetheesye tũelewe nesa maũndũ ala tweteele kwona. (1 Ako. 2:12) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana ti maũndũ ala manene matumaa mũndũ akoma kĩ-veva. Tũmaũndũ tũla twĩkaa kĩla mũthenya notwʼo tũtonya kũtuma tũkoma twatwĩtĩkĩlya tũlikĩlĩĩle ũthũkũmi witũ. (Luka 21:34, 35) Angĩ no matũthekeee moona tũyĩkala tũsyaĩĩsye, ĩndĩ kyu ti kĩtumi kya kũtuma tũeka kũsyaĩĩsya. (2 Vet. 3:3-7) Vandũ va ũu twaĩle kũendaa maũmbanonĩ ma kĩkundi tũteũtĩĩa nĩ kana twĩthĩawe na Aklĩsto ala angĩ. Vau nĩvo vethĩawa veva wa Ngai. w16.07 2:13, 14

Andũ aingĩ mavoyaa nũndũ mavoya nĩmewʼaa mausya, ĩndĩ maiĩkĩĩaa kana Ngai nĩwĩwʼaa mboya syoo. Nĩmaĩlĩte kũmanya kana Yeova nĩwe “ũla wĩwʼaa mboya.” Yesũ atavisye amanyĩwʼa make ũũ: “Ethĩwa mũkavoya ũndũ o na wĩva syĩtwanĩ yakwa, ngawĩka.” (Yoa. 14:14) Vate nzika, “ũndũ o na wĩva” ũla ũwetetwe vau nĩ ũndũ wʼonthe ũla wosanĩte na kwenda kwa Yeova. Yoana aeleetye ũũ: “Ũũ nĩwʼo ũnyiau ũla twĩ nawʼo vala ũĩ, ethĩwa tũkavoya ũndũ kwĩanana na kwenda kwake, nũtwĩwʼaa.” (1 Yoa. 5:14) Nĩ ũndũ mũseo mũno kũmanyĩsya andũ kana mboya ti kĩndũ kya kũtuma kĩlĩko kĩusya, ĩndĩ nĩ nzĩa ya mwanya ya kũthengeea Yeova ‘kĩvĩlanĩ kyake kya ũsumbĩ kya mumo’! (Aevl. 4:16) Twamamanyĩsya kũvoya ũndũ vaĩle, kũvoya ũla waĩlĩte, na kũvoya kĩla kyaĩlĩte, tũkeethĩawa tũimatetheesya mamũthengeee Yeova na maikwata ũkiakisyo ĩvindanĩ ya thĩna.—Sav. 4:1; 145:18. w16.07 4:11, 12

Ndeto isu syĩonanyʼa woni wa athũkũmi onthe aĩkĩĩku ma Yeova. Ĩndĩ nata ũkethĩa ũwau kana ũkũũ nũtumĩte ũolanga kĩthito kyaku kya kũtavanyʼa? Lilikanaa kana ĩla watavya ala maendeee kũũsũvĩa na ala angĩ me vakuvĩ naku ũvoo mũseo, wĩthĩawa ũimũkumya Ngai witũ mũnene. Na ethĩwa wovetwe nũndũ wa mũĩkĩĩo waku, no kwĩthĩwa ĩla vaumĩla mwanya ũtavasya angĩ ũla wʼo, na kĩu nĩkĩmũtanĩthasya Yeova. (Nth. 27:11) O na ĩngĩ, Yeova nũtanaa mũno ĩla twalũmanyʼa na mĩvango yitũ ya kũmũthaitha o na ethĩwa amwe ma mũsyĩ witũ ti Ngũsĩ. (1 Vet. 3:1-4) Kwoou o na ũkethĩwa mathĩnanĩ manenevete ata, nĩ ũndũ ũtonyeka ũkamũkumya Yeova na ũyĩka maendeeo. Yeova akakũathimaa ĩla ũendeee kũtavya ala mate na wĩkwatyo ĩũlũ wa ũwʼo wa vata kuma kwa Ngai. w16.08 3:19, 20

Mũvango ũsu ndwonanasya kana kĩveti ti kya vata mũtwaanonĩ. Ĩndĩ ũkĩtetheeasya kwĩanĩsya ũndũ ũla Ngai wendaa iveti sianĩsye. Ngai aisye ũũ: “Ti ũseo mũndũ [Atamu] ethĩwe e weka; nĩngũmũmbĩa mũtetheesya ũmwaĩle.” (Mwa. 2:18) Mũndũũme Mũklĩsto ũtwaanĩte aĩle kũtũmĩa ũkũmũ wake kwa nzĩa ya wendo o tondũ Klĩsto, ũla nĩ “mũtwe wa ĩkanisa,” wĩkaa. Eeka ũu kĩveti kĩkeewʼaa kĩ kĩanĩe na kĩikewʼaa wĩ ũndũ wĩ vinya kũmũnenga ndaĩa, kũmũkwata mbau, na kũmwĩnyivĩsya. Nĩtwaĩle kũatĩĩa ngelekanyʼo ĩsu ya Yesũ kwa kwendana o tondũ we watwendie. (Yoa. 13:34, 35; 15:12, 13; Aev. 5:25) Kwoou, ala matwaanĩte nĩmaĩle kwendana mũno ũkethĩa kĩla ũmwe no akwʼe kwondũ wa ũla ũngĩ. w16.08 2:3, 4

Ndeto syaku, syeethĩwa syĩ nzeo, itonya kwĩkĩa ala angĩ vinya. Na kĩu no kĩtume menda kwongelanga kĩthito kyoo kya kũmũthũkũma Yeova. Na ĩla wĩ maũmbanonĩ, ndũkaaĩse kwona ta ũtesa kwĩkĩa angĩ vinya ĩla wookĩlya kwʼoko na waumya maelesyo maseo. Kwa vinya wa Yeova, Neemia na anyanyae nĩmalũlũmĩlye moko moo nĩ kana meanĩsye wĩa woo. Mĩthenya 52 ĩithela oou nĩmaminie kwaka ngũta sya Yelusaleme! (Nee. 2:18; 6:15, 16) Ĩndĩ Neemia ndaaĩka o kũũngamĩa wĩa ũsu. We mwene nĩweeyumisye atetheesya kwaka ngũta isu. (Nee. 5:16) Ũmũnthĩ kwĩ atumĩa matutĩtye Neemia nĩkwĩthĩwa mo nĩmeyumasya matetheesye wĩanĩ wa kwaka myako ya Ũsumbĩ, kana o matetheesye mawĩanĩ angĩ ma kũthesya na kũsũvĩa Nyũmba yoo ya Ũsumbĩ. Na nũndũ wa kĩthito kyoo kya kũthokea ana-a-asa mamekĩe vinya vamwe na kũtavanyʼa na atavanyʼa ala angĩ, nĩmatumaa moko ma ala me na ngoo syĩ na wia malũlũmĩla.—Isa. 35:3, 4. w16.09 1:15, 16

Andũ ma Ngai mekĩaa kĩthito mũno maatĩĩe ũtao ũũ wĩ Mbivilianĩ: “Ũaai mamutha menyu ala me kũũ nthĩ: ũlaalai, na ũvuku, na mĩmeo mĩthũku.” (Ako. 3:2, 5) Tũyĩsa kwenda wĩthĩwe wĩ ũndũ wĩ vinya kwa Aklĩsto ala angĩ kũatĩĩa ũtao ũsu. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala maekanie na mwĩkalĩle wa ũlaalai no matonya kwĩthĩwa maendeee kũkita mũno mavete kawendi kana me nako ka kwĩka naĩ. (1 Ako. 6:9, 10) Ithyĩ tũyenda o na vanini kũmetesya maũndũ, kana nata? Ĩla twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, mwĩkĩĩle witũ wa ngũa nĩwaĩle kũtuma mewʼa kĩkundinĩ ne vandũ vaseo vate na mwĩkalĩle mũthũku. Tũivatĩtwe kwĩnyuvĩa ngũa ila tũkwenda kwĩkĩa. Ĩndĩ ithyonthe nĩtwaĩlĩte kwĩkĩa ngũa iũtuma wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kwa angĩ kwĩkala me atheu na maiendeea kũatĩĩa myolooto ya Ngai ĩũlũ wa ũtheu wa mosũanĩo, ndeto, na mwĩkalĩle.—1 Vet. 1:15, 16. w16.09 3:9, 10

Mwana-a-asa ũmwe na mũka kuma France maisye: “Ithyĩ twĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova e kwʼo, ĩndĩ ũu ti kwasya kana syana sitũ ikeethĩawa na mũĩkĩĩo ũsu.” Masyokie masya: “Mũĩkĩĩo ti kĩndũ mwana ũsyaawa nakyo. Syana imeasya mũĩkĩĩo o kavola kwa kavola.” Nake mwana-a-asa ũmwe kuma Australia aandĩkie ũũ: “No kwĩthĩwa ũndũ ũla wĩ vinya vyũ ũkesa kwĩka ne kũtetheesya mwana waku ethĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu. . . . Mwana waku nũtonya kũũkũlya ĩkũlyo ĩna, ũkamũsũngĩa, na ũkona ta weanĩwa. Aĩ na mwĩkalangĩte ayĩsa ũkũkũlya yĩla ĩkũlyo ĩngĩ! Syana nĩsyendete kũmanya maũndũ mũno, na kwoou mosũngĩo ala ũtonya kũnenga mwana ũmũnthĩ akeanĩwa no kwĩthĩwa ũkamũnenga ĩvinda yĩngĩ atesa kwĩanĩwa. Kwoou no kwĩthĩwa ve vata wa kũtũngĩlĩĩla maũndũ o ala mwĩla kũneenea ĩvinda yĩngĩ.” Ethĩwa we wĩ mũsyai, ve mavinda amwe wĩwʼaa ta ũtatonya kwĩanĩsya kĩanda kyaku kya kũmanyĩsya na kũtetheesya syana syaku syĩtwʼĩka aũme na aka me mũĩkĩĩo? Ũwʼo nĩ kana, vai ũmwe witũ ũtonya kwĩanĩsya kĩanda kĩu na ũĩ wake mwene. (Yel. 10:23) Ĩndĩ no tũvote twamwĩkwatya Ngai atũtongoesye. w16.09 5:1, 2

Ti laisi aeni mamanyĩe syĩthĩo sya nthĩ ĩla mathamĩĩa. Ngelekanyʼo ya Luthi no ĩmatethye mũno. Mbee, Luthi nĩwanengete ndaĩa syĩthĩo sya nthĩ ĩla wathamĩĩe, na nĩkyo kĩtumi weetisye mwanya wa kũkolanyʼa mosyao mũũndanĩ. (Lu. 2:7) O na kau vaĩ mwĩao weetĩkĩlĩtye andũ kũkolanyʼa ũsyao ũla watiala mũũndanĩ, Luthi ndaaona andũ ta maĩ na thiĩ wake na kwoou aivanga elika mũũndanĩ wene akolanĩtye ateũkũlya. Kelĩ, ĩla woonwʼa ũseo nĩwatũngaa mũvea. (Lu. 2:13) Ĩla aeni maatĩĩa ngelekanyʼo ta ĩsu ya Luthi, nĩ laisi mũno ana-a-asa vamwe na ekali ma kĩsio kĩla maĩ makamanenga ndaĩa. Yeova nĩwonetye mbaa andũ mumo mwingĩ mũno kwa kũmetĩkĩlya mewʼe ũvoo mũseo o na ethĩwa nĩ ma mbaĩ yĩva. Ũsu nĩ ũndũ ũtũtanĩthasya mũno. Ĩndĩ no kwĩthĩwa ĩla andũ amwe maĩ nthĩ ya kwoo mataaĩsa kwona mũndũ ũmamanyĩsya Mbivilia, kana makethĩwa mataĩ matonya kũlikana na andũ ma Yeova. Ĩndĩ nũndũ yu ĩtina wa kũthamĩĩa nthĩ yitũ nĩmakwatĩte mwanya wa kwĩthĩwa vamwe naitũ, tyo ũndũ ũseo tũkamatetheesya makewʼa ta me mũsyĩ? w16.10 1:17-19

Athũkũmi ma Ngai milioni mbingĩ ũmũnthĩ nĩmaatĩĩaa ngelekanyʼo nzeo ya Yesũ kwa kwĩthĩwa me na wĩkwatyo mũlũmu ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yũkĩte, na mate kwĩtĩkĩlya matatwa monzye mũĩkĩĩo woo. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩmwe ya mwana-a-asa wĩtawa Rudolf Graichen, ũla wasyaĩwe Germany mwaka wa 1925. Mwana-a-asa ũsu nũwetete mavisa ma ngewa syĩ Mbivilianĩ ala mambĩtwe ngũtanĩ sya nyũmba yoo. Rudolf aandĩkie ũũ: “Ĩvisa yĩmwe yaĩ na nzũi na kalondu, katena na ngo, na kasaũ na mũnyambũ syĩkalanĩtye nesa na itongoewʼe nĩ kamwana. . . . Ndyaaũlwa nĩ visa ta isu o na vanini.” (Isa. 11:6-9) Rudolf aminie myaka aithĩnwʼa mũno nĩ asikalĩ meetawa Gestapo ma kyama kya Nazi, na ĩtina nĩ asikalĩ ma Stasi ma East Germany. Ĩndĩ o na kau nĩwathĩniwʼe ũu, aendeeie kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu ĩũlũ wa ĩla nthĩ nzaũ weeteele. Rudolf nĩwakwatiwe nĩ mathĩna angĩ maito mũno. Kwa ngelekanyʼo, ĩla inyia woovetwe kambinĩ ya mathĩna ya Ravensbrück nĩwakwatiwe nĩ ndetema ya typhus na akwʼa. O na ĩngĩ nĩwoonie mũĩkĩĩo wa ĩthe ũyonza na oona aikaĩa mũĩkĩĩo wake kwa kwĩkĩa saii valũa ũkwasya kana we ti ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova. w16.10 3:12-14

Athũkũmi ma Yeova nĩmanengete yĩla Ĩvuku yake ĩtheu ndaĩa nene mũno. Na nĩkwĩthĩwa twĩ ene naĩ nĩtwĩkalaa tũinengwa ũtao wa Maandĩko. Twĩkaa ata twatawa? Kwaekai twambe kwona ngewa ya Euotia na Sinitike, ala maĩ Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta ma ĩvinda ya atũmwa. Ve thĩna mũnene waumĩlile katĩ wa aka asu. Mathĩna ala maĩ vo katĩ wa Euotia na Sinitike maĩ matonya kwananga vyũ mũuo ũla waĩ kĩkundinĩ. O na kaũ Mbivilia ndĩtũtavĩtye thĩna ũsu watumie kũthi ata, eĩtu-a-asa asu elĩ nĩmatonya kwĩthĩwa meetĩkĩlile ũtao ũla mũtũmwa Vaulo wamanengie. (Avi. 4:2, 3) Ikundinĩ sya andũ ma Yeova ũmũnthĩ no kwĩsaa kumĩla thĩna ta ũsu. Ĩndĩ twaatĩĩa ũtao ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai, Mbivilia, nĩtũtonya kũema kwĩsa kũvika vau, kana ethĩwa ve thĩna waumĩla no tũũmine. Na ethĩwa nĩtũnengae yĩla Ĩvuku ya Yeova ndaĩa nene, tũkeekaa ũndũ yĩũtũtavya.—Sav. 27:11. w16.11 3:1-3

Vai mũndũ ũtendaa kũthangaawʼa. Na mũno mũno asyai nĩmaĩle kũthangaasya syana syoo. Mwalimũ ũmwe wĩtawa Timothy Evans aeleetye ũũ: “Syana . . . nĩsyendaa kũthangaawʼa o tondũ mũtĩ wendaa kũngʼithwʼa. Ĩla kana keekĩwa vinya nĩkewʼaa mũyo na kaimanya kaĩ ke vata.” Ĩndĩ tũtwĩe ĩvindanĩ ya mĩisyo. Andũ meyendete mo ene, mayĩthĩawa na wendo ũla waĩle kwĩthĩwa mũsyĩ, na maikothaa kwĩkĩana vinya. (2 Tim. 3:1-5) Satani ũla nĩwe Ndevili endaa tũkwʼe ngoo nũndũ nĩwĩsĩ kĩu no kĩtume twonza kĩ-veva o na maũndũnĩ angĩ. Satani atatie kũtũla Yovu ngoo kwa kũmũetee mathĩna na kũtuma aneenewa maũndũ mathũku, ĩndĩ nĩwaemiwe nĩ kwĩanĩsya kĩu wendaa. (Yovu 2:3; 22:3; 27:5) No tũsinde mawĩa ma Ndevili kwa kwĩkĩa vinya andũ ma mũsyĩ witũ na ala me kĩkundinĩ. Tweeka ũu tũkeewʼaa twĩ atanu na twĩ asũvĩĩku ĩla twĩ mĩsyĩnĩ yitũ na ĩla twĩ Nyũmbanĩ yitũ ya Ũsumbĩ. w16.11 1:4, 6

Mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1500 aũme amwe me na ũkũmbaũ nĩmambĩĩe kũalyũla Ndeto ya Ngai ithyomonĩ ila syaneenawa nĩ andũ aingĩ. O ũndũ andũ mambĩĩe kũkwata Mbivilia kwa wingĩ nowʼo mamĩsomie. Na nũndũ wa kũmĩsoma nĩmambĩĩe kũkũlya makũlyo ta aa: ‘Nĩ va vau Ndetonĩ ya Ngai vawetete ũvoo wa tũalanĩ? Nĩ va ĩwetete atĩ mũthembi ndaĩle kwĩka misa ya mũkwʼũ ate mũĩve? Na nĩ va ĩwetete ĩũlũ wa vovu na kandinoo?’ Atongoi ma ndĩni matalile kĩu ta kũkĩlya nduuthĩ. Nĩ ta meekũlasya andũ ta asu matonya kũũngama ata makamakũlya makũlyo ta asu! Kwoou nĩmatwie kũmosea ĩtambya. Aũme na aka aingĩ nĩmatwʼĩwe kũawa nũndũ wa kũleana na momanyĩsyo ma ĩkanisa. Atongoi ma ndĩni nĩmo matwʼĩĩaa andũ kũawa na ĩndĩ Silikalĩ ĩimoaa. Meekaa ũu nĩ kana matũle andũ ngoo maeke kũsoma Mbivilia na kwĩkĩĩa nzika momanyĩsyo moo. Na mavinda maingĩ kĩeleelo kĩu kyoo nĩkyeanĩaa. Ĩndĩ o na vailyĩ oou, andũ amwe maĩ na ũkũmbaũ mayaaĩtĩkĩla kwĩkĩwa wia nĩ Mbaviloni Ĩla Nene. Andũ ta asu maĩ manasama ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai na nĩmendaa kũmanya maũndũ maingangĩ! w16.11 4:13

Mũndũ ndetwa Mũklĩsto ate mũĩkĩĩku. (Aev. 4:25) Satani nĩwe “ĩthe wa ũvũngũ.” Nake Anania na Savaila mooaiwe nĩ ũvũngũ. Tũyĩsa kwenda twĩkale ta asu na kwoou twĩvathanaa vyũ na kũkengana. (Yoa. 8:44; Meko 5:1-11) Ĩndĩ twaĩle kwonanyʼa ũĩkĩĩku ũndũnĩ o ũsu wĩ wʼoka? Aiee. Ethĩwa nĩtũtũngaa mũvea mwingĩ nũndũ wa mumo wa Ngai, tũkeethĩawa twĩ aĩkĩĩku o na maũndũnĩ angĩ. Kũkengana nĩ kũweta kĩndũ kĩte kya wʼo. Ĩndĩ o kau Yeova nũtũvatĩte kũneena ũvũngũ wĩ ũtheinĩ vyũ, ve ũndũ ũngĩ ũtũvatĩte. Eeie mbaĩ ya Isilaeli atĩĩ: “Ĩthĩwai atheu; nũndũ nyie Yeova Ngai wenyu nĩ mũtheu.” Amina kwasya ũu nĩwamatavisye maũndũ amwe monanasya mũndũ nĩ mũtheu. Ndeto imwe wamatavisye nĩ ii: ‘Mũikoye; o na mũikakengane, na mũikaneene movũngũ inywʼĩ kwa inywʼĩ.’ (Ali. 19:2, 11) Ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe “mũikakengane” no yonanasya “mũikethĩwe na ũseleke.” Mũndũ nũtonya kwĩthĩwa ataneenaa ũvũngũ wĩ ũtheinĩ, ĩndĩ ũndũ wa kũmakya mũndũ o ũsu nũtonya kwĩthĩwa na ũseleke ũkethĩa etuma angĩ maĩkĩĩa maũndũ mate ma wʼo. w16.12 1:17, 18

Ndetonĩ ya Ngai ve ndeto sya kũkiakisya syaneeniwe nĩ Yesũ. Ndeto syake na momanyĩsyo make nĩmeekĩaa ethukĩĩsya make vinya. Makomano nĩmaendaa vala ũĩ nũndũ nĩwathũmũasya ngoo ila syaĩ na kĩũũyũ, akalũlũmĩlya ala onzu, na akakiakisya ala makwʼĩte ngoo. (Mt. 11:28-30) Nũndũ nĩwendete andũ nĩwathĩnĩkĩaa mavata moo ma kĩ-veva, ma kĩ-mwĩĩ, na ma ngoonĩ. (Mko. 6:30-32) O na ũmũnthĩ Yesũ no ũtũtwʼĩĩkaa o tondũ wathanie. Atũtwʼĩĩkaa o tondũ watwʼĩĩkaa atũmwa make ala waendanasya namo. Ĩndĩ ti nginya wĩthĩwe vala Yesũ ũĩ nĩ kana aũtethye. O na kau yu nĩ Mũsumbĩ ĩtunĩ, e tei o ũla waĩ nawʼo na kũvika yu nũtwĩwʼĩaa tei. Kwoou nũndũ Yesũ e tei, ĩla wesa kwambĩĩa kwĩmakĩa lilikana kana nũtonya ‘kũũtetheesya’ na ekaa ũu “ĩvinda [yĩu wĩ na] vata.” Vate nzika, ndeto sya Yesũ nitonya kũũtetheesya ũmĩanĩsye na thĩna na nitonya kũũnenga wĩkwatyo na ũkũmbaũ.—Aevl. 2:17, 18; 4:16. w16.12 3:4, 6

Nthĩ ĩla Noa watwĩe “yausũĩte ũngʼendu” na mĩkalĩle mĩthũku. (Mwa. 6:4, 9-12) O na kau Noa aĩ mũĩkĩĩku wĩanĩ wake wa kũtavya andũ ũtũmane wa Yeova, ndaĩ atonya kũlasimĩthya ala athũku metĩkĩlane na ndeto sya Yeova, na ndaĩ esa kũkalaatanga mbua ĩla yathanĩtwe. Kwoou kĩla waĩ atonya kwĩka no kũmwĩkwatya Yeova eanĩsye watho wake wa kũvetanga ala athũku, na ayĩkala ate na nzika kana Yeova akoosa ĩtambya yĩu ĩvindanĩ o yĩla yaĩlĩte. (Mwa. 6:17) O naitũ tũtwĩe nthĩ yusũĩte ũthũku, na nĩtwĩsĩ kana Yeova aĩtye ndakalea kũmyananga. (1 Yoa. 2:17) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana tũyĩsa kũlasimĩthya andũ metĩkĩle ũla ‘ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ.’ Na vai ũndũ twĩka tũkakalaatanga ũla “thĩna mũnene.” (Mt. 24:14, 21) Kwoou twĩ na vata wa kwĩkala na mũĩkĩĩo mũlũmu o ta Noa, tũte na nzika kana o mĩtũkĩ Ngai nũkwosa ĩtambya. (Sav. 37:10, 11) Nĩtwĩsĩ nesa ki kana Yeova oona ĩvinda nĩyavika ya kwananga nthĩ ĩno nthũku, ndakaeka mũthenya o na ũmwe ũvĩtũke.—Ava. 2:3. w17.01 1:5-7

Andũ aingĩ matũmĩaa naĩ ũthasyo woo ĩla mekwĩka motwi, kana o na maũtũmĩaa kũũmĩsya angĩ. Vate nzika, kũilyĩ o tondũ Mbivilia yathanie kana “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo” andũ makeethĩwa “mate mũvea.” (2 Tim. 3:1, 2) Mwa tũikaaĩse kũtũmĩa naĩ kana kũwosa ũndũ vataĩle mũthĩnzĩo ũũ wa vata Yeova ũtũnengete! Ĩndĩ tũtonya kwĩka ata tũikese kũtũmĩa naĩ mũthĩnzĩo witũ wa ũthasyo wa kwĩnyuvĩa? Ithyonthe twĩ na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa atindanyʼa maitũ, ũndũ tũkwĩkĩa ngũa kana kwĩyanakavya, na nĩ syĩndũ syĩva tũkwĩtanĩthya nasyo. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ũthasyo witũ no ũtwʼĩke “ũthei wa kũvwʼĩka ũthũku” ethĩwa tũkanyuva kũtwʼĩka ngombo sya mĩmeo yitũ kana ethĩwa tũkalikana na maũndũ mathũku ala nthĩ ĩno yendete. (1 Vet. 2:16) Vandũ va kũtũmĩa ũthasyo witũ ta “ũthei wa kwendeesya mwĩĩ,” nĩtũnyuvei kwĩkaa motwi ala matonya kũtũtetheesya tũatĩĩe ũtao ũũ: “Ĩkai maũndũ onthe kwa kũtaĩa Ngai.”—Aka. 5:13; 1 Ako. 10:31. w17.01 2:12-14

Ngelekanyʼo ya Neemia nĩyonanasya nesa ũndũ wĩnyivyo ũtonya kũtũtetheesya tũikekwatye ũmanyi witũ ĩla twavĩndũĩwa wĩa kana twongeleelwa kĩanda kĩngĩ. Kwa ngelekanyʼo, mũtumĩa wa kĩkundi nũtonya kwambĩĩa kwĩkwatya ũmanyi wake kwa kũtethasya mawĩa ma kĩkundi o na atambĩte kũmũvoya Yeova. Namo ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe nĩmatonya kwamba kwĩka ũtwi na ĩndĩ maimũvoya Yeova nĩ kana amaathime. Ĩndĩ wʼo ũsu nĩ wĩnyivyo? Mũndũ wĩnyivĩtye akekalaa alilikene kana we ndesa kwĩananwʼa na Ngai, na akekalaa alilikene kĩanda kyake ũseũvyonĩ wake. Nĩtũtonya kwĩthĩwa twĩ na ũmanyi mwingĩ mũno ĩndĩ nĩtwaĩle kwĩsũvĩa tũikekwatye ũmanyi ũsu witũ, na mũno mũno ĩla twakomana na ũndũ mũna kana thĩna mũna ũte mũeni. (Nth. 3:5, 6) Nũndũ ithyonthe twĩ andũ ma nyũmba ya Ngai, kĩla twaĩle kũthĩnĩkĩa mũno nĩ kwĩanĩsya kĩanda kĩla twĩ nakyo mũsyĩ kana kĩkundinĩ kitũ vandũ va kwambĩĩa kũsũanĩa ũndũ tũkwambata kĩlasi kana ũndũ tũũkwata ũnene.—1 Tim. 3:15. w17.01 4:7, 8

Kĩeleelo kya Yeova kya mbee kyaĩ andũ mekale tene na tene vaa nthĩ. (Mwa. 1:28; Sav. 37:29) Nũndũ wa ũlau wake, nĩwanengie Atamu na Eva mĩthĩnzĩo ya mĩthemba mingĩ nĩ kana matanĩe thayũ. (Yak. 1:17) Kwa ngelekanyʼo, Yeova nĩwamanengie ũthasyo wa kwĩnyuvĩa maũndũ, ũtonyi wa kũsũanĩa, na ũtonyi wa kwendana na kũtuma ndũũ. O na nĩwaneenie na Atamu na amũmanyĩsya ũndũ ũtonya kwĩkaa kĩla kyaĩle. O na ĩngĩ, nĩwamanyĩisye Atamu ũndũ ũtonya kwĩanĩsya mavata make mwene, na ũndũ ũtonya kũsũvĩa nyamũ na nthĩ. (Mwa. 2:15-17, 19, 20) Mũthĩnzĩo ũngĩ Yeova wanengie Atamu na Eva nĩ kũmomba matonya kũvathũkanyʼa mĩsamo na mĩnyungo ya syĩndũ, matonya kwĩwʼa na kwona, na matonya kũmanya mavũũsya kĩndũ kana kĩndũ kyamavũũsya. Kwoou maĩ matonya kũtanĩa vyũ wanake na wingĩ ũla waĩ vaa nthĩ. Andũ asu elĩ ma mbee kũmbwa mayesaa kwaĩwa nĩ wĩa wa kũtethya o na ĩndĩĩ. O na ĩngĩ mesaa kũtanĩa mũno kwĩanĩsya maũndũ maingĩ na kwĩmanyĩsya kwĩka maũndũ maingĩ mũno matathela. Yeova oombie Atamu na Eva me na ũtonyi wa kũsyaa syana ite na naĩ. Maaĩle kũtũa kũũ nthĩ tene na tene, na maitanĩa syĩndũ syonthe ila syaĩ vo. w17.02 1:6, 7

Ndeto ya Ngai yatetheeisye ata aũme ala manyuvĩtwe matongoesye? Ekai tũsũanĩe ĩũlũ wa Mũsumbĩ Yosia. Ĩvinda yĩmwe ve ĩvuku yoonekie yaandĩkĩtwe Mĩao ya Mose, na mũandĩki wa Yosia nĩwayosie na ambĩĩa kũmũsomea ĩvuku yĩu. Kuma vau, akwatisye kaũ wa kũmina vyũ ũthaithi wa mĩvwʼanano na avangĩthya mboka nene ĩtaaoneka ya Vasaka. Maũndũ asu eekie atongoewʼe nĩ Ndeto ĩsu ya Ngai. (2 Asu. 22:11; 23:1-23) Nũndũ Yosia na atongoi ala angĩ aĩkĩĩku matongoeawʼa nĩ Ndeto ya Ngai, nĩmeethĩawa meyũmbanĩtye kũalyũla myolooto ĩla manengae andũ ma Ngai na maimĩelesya nesanga. Moalyũku asu meekawa nĩmatetheeasya andũ ma Ngai mekale kwosana na kwenda kwake. Ĩndĩ ti asumbĩ onthe ala masumbĩkie andũ ma tene ma Ngai maatĩĩa myamũlo yake. Na nũndũ wa ũu, ve amwe Yeova wakanisye, na angĩ eeka kũmaveta na anyuva angĩ mose mwanya ũsu woo. (1 Sam. 13:13, 14) Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, Yeova nĩwanyuvie mũtongoi ũngĩ mũnene mũno o na kwĩ aũme o na meva ala waatũmĩa kũtongoesya andũ make. w17.02 3:11, 12, 14

Andũ moombiwe na “mũvwʼano wa Ngai.” (Mwa. 1:27) Kwoou aingĩ moo nĩmethĩawa na nguma ta ila sya Ngai, o na kau kĩla ũmwe onanasya nguma isu kwa kĩwango kĩ kĩvathũkanyʼo na ũla ũngĩ. Kwa ngelekanyʼo, andũ moombiwe matonya kwendana, kwĩkana nesa, na kwĩwʼanĩa tei. O na moombiwe na wasya wa ngoo. Na o na kau mavinda amwe wasya ũsu nũmakengaa kana ũkamasya, kaingĩ nũmatavasya ũla ũseo na ũla ũthũku, ũla ũlũngalu na ũla ũte ũlũngalu, kana ũla waĩle na ũla ũtaĩle. (Alo. 2:14, 15) O na ĩngĩ, andũ aingĩ mendete syĩndũ ntheu na mbanake. Na vai mũndũ ũtendaa kwĩkalanyʼa na ala angĩ nesa. Kwoou mo andũ, methĩwe nĩmesĩ kana mayĩsĩ, nĩmonanasya kana nĩmekũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova kwa nzĩa ĩmwe kana ĩngĩ. Nũndũ wa ũu nĩtwaĩlĩte kwĩthĩwa na ndaĩa na kĩkĩo kwa andũ onthe. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, No nginya tũthime maũndũ nesa nĩ kana tũmanye twĩnenga mũndũ ndaĩa yĩana ata. w17.03 1:5, 6

Ngai ndatusaa ũndũ ũkwĩka asukumĩtwe nĩ ũthilĩku wa kavinda o tondũ andũ aingĩ mekaa. Ĩndĩ ĩla Yeova woonie kana andũ ma Nineva nĩmeelila na methyũũa, nĩwavĩndũie ũtwi wake. Kwĩka ũu kwoonanisye kana nĩwĩnyivĩtye, e tei, na ndomaa vamwe ĩla weeka ũtwi. O ta ũu, ve mavinda tũtonya kwĩthĩa nũseo tũkasũanĩa ĩngĩ ũtwi mũna twĩkĩte. Kwa ngelekanyʼo, no twĩke ũu ĩla maũndũ maitũ mavĩndũka. O nake Yeova ve mavinda wavĩndũie ũtwi wake ĩla woonie maũndũ mavĩndũka. (1 Asu. 21:20, 21, 27-29; 2 Asu. 20:1-5) O na ĩngĩ nĩtũtonya kũkwata ũvoo tũteĩ nawʼo na tũyĩthĩa nĩtwaĩle kũvĩndũa ũtwi witũ. Ngelekanyʼo ĩmwe ya ũndũ ũsu nĩ ya Mũsumbĩ Ndaviti. Ve ĩvinda wataviwʼe ũvoo ũte wa wʼo ĩũlũ wa mwĩsũkũũe wa Saulo weetawa Mevivosethi. Ĩndĩ ĩla Ndaviti wesie kũmanya ũwʼo nesa, nĩwavĩndũie ũtwi wake.—2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29. w17.03 2:14, 15

Tũkesa kũkwatwa nĩ ũndũ na ũyĩthĩa no nginya twĩke ũtwi, nũseo tũkamba kũsũanĩa nĩ myolooto yĩva yĩ Mbivilianĩ ĩtonya kũtũtetheesya, na tũisũanĩa ũndũ tũtonya kũmĩtũmĩa. Ekai twose ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa ũtwaĩtwe nĩ mũndũũme ũte Ngũsĩ. Mwĩĩtu-a-asa ũsu nĩwĩsĩ kana nĩwaĩlĩte kũtavanyʼa ũvoo mũseo. (Meko 4:20) Ĩndĩ twasye mũthenya ũmwe mwĩĩtu-a-asa ũsu avangĩte kũthi kũtavanyʼa mũũme nĩwamwĩa eenda matinde vau mũsyĩ. Mũũme nũtonya kũmwĩa mela kũtindanyʼa ĩmwe tene na no ende meke kaũndũ kana me vamwe. Mwĩĩtu-a-asa ũsu atonya kwĩka ata? No asũanĩe mĩsoa mĩna Mbivilianĩ ĩkonetye ũndũ ũsu, ta mũsoa ũla waĩtye twaĩle kũmwĩwʼa Ngai na ũla ũngĩ ũtũtavĩtye kana nĩtwaĩle kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa. (Mt. 28:19, 20; Meko 5:29) Ĩndĩ vamwe na ũu, nĩwaĩle kũlilikana kana kĩveti nĩkyaĩle kũmwĩnyivĩsya mũũme na kana nũseo kũmĩĩsya angĩ. (Aev. 5:22-24) We mũũme nũmũvataa vyũ aithi kũtavanyʼa, kana no mũthenya ũsu ũmwe ũkũmũkũlya eke ũndũ ũngĩ? Nũseo tũkethĩwa na wũmĩĩsyo nĩ kana twĩanĩsye kwenda kwa Ngai na tũitata twĩthĩwe na wasya mũseo wa ngoo. w17.03 4:17