Mwei wa 8

No nginya twĩmanyĩsye nesa ethĩwa nĩtũkwenda kwĩthĩwa twĩ alimũ aseo. (1 Tim. 4:15, 16) O ta ũu, ala manengetwe ũkũmũ wa kumya ũkanyʼo nĩ Yeova no nginya mo ene metĩkĩle amatongoesye. Meethĩwa na wĩnyivyo makanengawe ndaĩa na makaneenaa me na wasya mũtheu wa ngoo ĩla meũmanyĩsya kana kumya ũkanyʼo. Ekai tũsũanĩe ngelekanyʼo ya Yesũ ũndũnĩ ũsu. Yesũ amwĩwʼaa Asa wake mavinda onthe o na ĩla maũndũ momũ. Na ĩvinda yonthe awetaa kana maũndũ ala wamanyĩasya na ũĩ ũla waĩ nawʼo aumĩtye kwa Ĩthe. (Yoa. 5:19, 30) Nũndũ Yesũ aĩ na wĩnyivyo na nĩwamwĩwʼaa Ĩthe wake, kĩu nĩkyatumie andũ ala maĩ ngoo ntheu mamwenda na kyatuma ethĩwa e mwalimũ wĩ mumo na ĩnee. (Mt. 11:29) Ndeto nzeo ila watũmĩaa nĩsyakiakiasya ala mailyĩ ta mũangi mũkanyange kana ũtambi ũũtoa syũki. (Mt. 12:20) O na ĩla andũ meeka maũndũ matonya kũmũthatya, ndaaeka kũmenda kana kũmakua nesa. Kĩu nĩkyoonekie nesa ĩla wakanasya atũmwa make nũndũ wa kwĩyendea monene.—Mko. 9:33-37; Luka 22:24-27. w18.03 26-27 ¶15-16

Vetelo aelekanilye ũvatiso na wĩa wa Noa wa kwaka ngalawa. Ngalawa yaĩ wonanyʼo wĩ ũtheinĩ wa ũndũ Noa weeyumĩtye vyũ kwĩka kwenda kwa Ngai. Noa aĩ mũĩkĩĩku, na kwoou nĩweanĩisye wĩa ũsu Yeova wamũnengete. Kwa wʼo, maũndũ ala Noa weekie moonanyʼa kana e na mũĩkĩĩo nĩmamũtetheeisye vamwe na mũsyĩ wake mavonoka ĩla mbua ya ĩvinda yake. Ngalawa ĩsu nĩyoonanisye mũĩkĩĩo ũla Noa waĩ nawʼo. O ta ũu, kũvatiswa mbee wa andũ ala angĩ kwĩthĩawa kwĩ wonanyʼo wa ũndũ mũna. Kwĩthĩawa kũyonanyʼa kana ũla ũkũvatiswa nĩwĩyumĩtye amũthũkũme Yeova nũndũ nũĩkĩĩe Klĩsto vyũ. O ta Noa, ala meyumĩtye mamũthũkũme Ngai nĩmamwĩwʼaa na maitethya wĩa ũla ũtũnengete. Na o tondũ Noa wavonokiwʼe ĩvinda ya ĩla mbua, ala mavatisawa na mayĩkala me aĩkĩĩku nĩmakatangĩĩwa ĩla nthĩ ĩno nthũku ĩkethĩwa ĩyanangwa. (Mko. 13:10; Ũvu. 7:9, 10) Ũu nĩ kwonanyʼa kana kwĩyumya na kũvatiswa nĩ kwa vata mũno. Ũla ũtindĩaa kũkũĩĩsya kũvatiswa vate kĩtumi kĩseo elikasya mwene mũisyonĩ wa kwĩsa kũlea kũkwata thayũ wa tene na tene. w18.03 4 ¶3-4

Asyai amwe no masye, ‘Mwana wakwa ndesa kũtengwa nũndũ ti mũvatise.’ Ĩndĩ nĩkĩ ala masũanĩaa ũu methĩawa mayĩkenga? (Yak. 1:22) Nĩ wʼo kana asyai mayĩsa kwenda mwana woo avatiswe atambĩte kwĩana ũkethĩa no atwʼe kwĩyumya amũthũkũme Yeova esĩ nesa kĩla ũkwĩka. Ĩndĩ mũsyai ethĩwa ekengete mũno akesa kũsũanĩa atĩ mwana ndesa kũsilĩlwa nĩ Yeova aĩ nũndũ ti mũvatise. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova ndasilĩlaa o ala avatise me oka. O na mwana ate mũvatise nũtonya kũsilĩlwa nĩ Ngai ethĩwa nĩwĩsĩ kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle methonĩ make. (Yak. 4:17) Kwoou asyai ala oĩ maitũlaa syana syoo ngoo ethĩwa nikwenda kũvatiswa. Vandũ va ũu mo ene mekĩaa kĩthito methĩwe me ngelekanyʼo nzeo. Methĩawa na wendi wa kũtetheesya mwana woo kuma e kaũkenge ende kũatĩĩa myolooto ya Yeova ya mwĩkalĩle. (Luka 6:40) Mwana enda myolooto ĩsu kuma ngoonĩ ethĩawa atetheka vyũ, nũndũ kĩu kĩkatumaa enda mũno kwĩka kĩla Yeova wonaa kyaĩle.—Isa. 35:8. w18.03 11 ¶12-13

Mbua yavĩta, Noa aendeeie kũmũthũkũma Ngai kwa myaka ĩngĩ 350. (Mwa. 9:28) Noa nĩ ngelekanyʼo nzeo mũno ya mũndũ waĩ na mũĩkĩĩo na waĩ mwĩwi, kana ti wʼo? No twĩthĩwe na mũĩkĩĩo na tũyĩkala twĩ ewi ta Noa, kwa kũtetea myolooto ya Ngai, kwa kwĩvathana vyũ na nthĩ ĩno ya Satani, na kwa kũmantha Ũsumbĩ mbee. (Mt. 6:33; Yoa. 15:19) Na vate nzika, kwĩka ũu kũtumaa nthĩ ĩtũmena. Nĩkyo kĩtumi o na yu tũĩ tũũneenewa naĩ nthĩ imwe nũndũ wa kwoneka tũlũmanĩtye na mĩao ya Ngai, ta ĩla ĩkonetye mũtwaano na maũndũ ma kũmanyana kĩ-mwĩĩ. (Mal. 3:17, 18) Ĩndĩ o ta Noa, tũkĩaa Yeova ti andũ. Nĩtwĩsĩ kana vai ũngĩ ũtũnenga thayũ wa tene na tene eka Yeova. (Luka 12:4, 5) Ĩndĩ nata a vaku? We nũtwʼĩte ‘kũendanyʼa na Ngai’ o na ala angĩ makũumanga kana makumanyʼa, na nũtwʼĩte kũendeea kũmwĩkwatya aũtetheesye o na ĩla wathelelwa? Ethĩwa wĩ na mũĩkĩĩo na wĩ mwĩwi ta Noa, ndũkethĩwe na nzika kana Yeova akaũtetheeasya.—Avi. 4:6, 7. w18.02 4 ¶4, 8; 5 ¶9-10

Andũ ma nthĩ ĩno masũanĩaa mũno maũndũ ma mwĩĩ. Vaulo nũeleetye veva ũla methĩawa nawʼo akasya nĩ “veva ũla wĩkaa wĩa yu nthĩnĩ wa ana ma ũlei.” (Aev. 2:2) Veva ũsu ũtumaa andũ aingĩ methĩwa na kĩsũanĩo kĩmwe, nakyo nĩ kũatĩĩa ũndũ ala angĩ meĩka. Nũndũ wa ũu, aingĩ moo mekaa kĩla meona kyaĩle methonĩ moo na mayĩkĩaa kĩthito o na vanini maatĩĩe myolooto ya Ngai. Mũndũ wa kĩ-mwĩĩ athĩnĩkĩaa mũno kũkwata nguma na malĩ, kana kũkitĩa ũthasyo ũla ũkwĩsilya ta waĩle kwĩthĩwa nawʼo. Andũ ala mekaa ũndũ o na ũmwe katĩ wa maũndũ ala metĩtwe “mawĩa ma mwĩĩ” nĩ andũ ma kĩ-mwĩĩ. (Aka. 5:19-21) Maũndũ ma kĩ-mwĩĩ nĩ ta kũete ũtilĩkangano, kwĩkĩa angĩ vinya maleane na mĩao, kũmantha ĩteta, kũtwaana kotinĩ, kũema kũnenga ndaĩa ala me na ũkũmũ, na kwenda mũno kũya na kũnywʼa. Ĩla mũndũ wa kĩ-mwĩĩ watatwa eke ũndũ mũthũku ndaleaa, ĩndĩ ekaa kwĩtĩkĩla.—Nth. 7:21, 22. w18.02 19 ¶3-5

Vai ũthũku kwenda kwĩtanĩthya kwa nzĩa ĩla yaĩle. Yeova ndendaa twĩyĩime maũndũ maingĩ nginya twĩwʼe tũiũmĩa kana twĩvate maũndũ maĩlu ala tũtonya kwĩtanĩthya namo. Mbivilia yĩkĩĩte vinya ũla mũĩkĩĩku kwa kũmwĩa atĩĩ: “Ĩendee, ya kĩmũtũ kyaku na ũtanu, na nywʼa mbinyu yaku na ngoo ndanu.” (Mũta. 9:7) Ĩandĩko ya 2 Timotheo 3:4 yĩwetete ĩũlũ wa andũ me na wendi mwingĩ wa motanu ma nthĩ ũkethĩa maimwendete Ngai o na vanini. Mũsoa ũsu waĩtye kana ve andũ mendete motanu ma nthĩ “mbee wa kũmwenda Ngai,” ĩndĩ ũu ti kwasya kana nĩmethĩawa na kawendi kanini ka kũmwenda ũ Ngai. Mũsomi ũmwe aandĩkie ũũ: “[Mũsoa] ũũ ndwĩsa kwĩthĩwa ũyonanyʼa kana andũ asu nĩmamwendete Ngai o vanini. Wĩonanyʼa kana maimwendete Ngai o na vanini.” Ũsu nĩ ũndũ mũito waĩle kũsũanĩwa mũno nĩ ala matonya kwĩthĩwa mambĩĩe kũkwatwa nĩ wendi ũtaĩle wa motanu ma nthĩ. Kwoou ĩla mũsoa ũsu wawetie “endi ma motanu ma nthĩ” wawetaa nesa ala ‘manyitawa nĩ motanu ma thayũ ũũ.’—Luka 8:14. w18.01 25 ¶14-15

Yeova nĩ Ngai mũlau. Nĩwe ũtũnengete kyonthe kĩla twĩ nakyo. Thaavu na vetha nĩ syake vamwe na syĩndũ ila ingĩ sya vata syoombiwe, na nũitũmĩaa nĩ kana atũtetheesye tũendeee kwĩkala thayũ. (Sav. 104:13-15; Akai 2:8) Kwa ngelekanyʼo, Yeova nĩwanengie mbaĩ ya Isilaeli mana na kĩwʼũ kwa ĩvinda ya myaka 40 ĩla maĩ weũnĩ. (Kuma 16:35; Nee. 9:20, 21, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Nake mwathani Elisa nĩwatũmĩiwe nĩ Yeova kwĩka kyama kĩla kyatumie mauta manini ma kĩveti ndiwa maingĩva mũno. Mũthĩnzĩo ũsu Ngai wakĩnengie nĩwakĩtetheeisye kũĩva makoani ala kyataĩtwe na kyakwata mbesa itoetye kũkĩĩthya vamwe na syana syakyo. (2 Asu. 4:1-7) O nake Yesũ nĩwatetheeiwʼe nĩ Yeova eeka kyama andũ makwata lĩu o na mbesa ĩla vaĩ vata. (Mt. 15:35-38; 17:27) Yeova e na malĩ mbingĩ ũtonya kũtũmĩa atetheesye syũmbe syake kũũ nthĩ. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu nũthoketye athũkũmi make matũmĩe kĩla me nakyo kũtetheesya wĩa ũseũvyonĩ wake.—Kuma 36:3-7. w18.01 17 ¶1-3

Mbivilia nĩyonanĩtye kana athũkũmi aĩkĩĩku ma Ngai ma tene no mesaa kwĩwʼa ta mavika mwĩso. (Yovu 7:7) Ĩndĩ vandũ va kwĩkya ngoo, nĩmeekwatasya Yeova amanenge vinya. Na mayaasonoka nũndũ Ngai “nũmanengae vinya ala meũnyala.” (Isa. 40:29) Ũndũ wa kyeva nĩ kana amwe ma andũ ma Ngai ũmũnthĩ mavikĩte vandũ makavanga atĩ meamba ‘kũtia ũwʼo mose nzeve.’ Masũanĩaa ĩsu ta yo nzĩa ĩla nzeo ya kũmina mathĩna, nũndũ nĩ ta monaa kũthũkũma Yeova ta mũio vandũ va kwona ta ũathimo. Nũndũ wa ũu, nĩmaekaa kũsoma Ndeto ya Ngai, kũthi maũmbanonĩ, na kũtavanyʼa. Kĩu nĩkyo Satani wendaa. Ndevili nĩwĩsĩ nesa vyũ kana tweethĩwa na maũndũ maingĩ ma kwĩka ũthũkũminĩ wa Yeova tũkeethĩawa twĩ alũmu, nake ndendaa kwona twĩ alũmu. Wesa kwĩwʼa mwĩĩ waku ũiemeewa kana ngoo yaku ĩitavĩwe vyũ, mwa ndũkaatate kũmũtia Yeova. Endeea kũmũthengeea mavinda onthe nũndũ ‘akaũlũlũmĩlya, na aikwĩkĩa vinya.’—1 Vet. 5:10; Yak. 4:8. w18.01 7-8 ¶2-3

Kyama kya kelĩ kya ũthayũũkyo kũwetwa Maandĩkonĩ nĩ kĩla kyeekiwe nĩ mwathani Elisa. E Sunemu nĩwathokiwʼe nesa mũno nĩ mũndũ mũka ũmwe waĩ Mũisilaeli na waĩ nguma. Elisa nĩwathanie kana Ngai akanenga kĩveti kĩu na mũũme wakyo mwana, na ũu nĩwʼo kwaendie o na kũtwʼĩka kyaĩ ngũngũ na mũũme wakyo aĩ mũkũũ. Vavĩtie myaka kauta na kana kau kakwʼa. Wĩona kĩveti kĩu ta kyeewʼĩe kyakũnĩka ata? Kyeetisye mũũme mwanya na kyathi kyalo kya maili ta 19 (kĩlomita 30) nginya Kĩĩmanĩ kya Kameli, vala kyeethĩie Elisa. Mwathani Elisa nĩwatũmie mũthũkũmi wake Ngeasi ku Sunemu akathayũũkye kana kau maikaavika. Ĩndĩ Ngeasi nĩwaemiwe nĩ kũkathayũũkya. Ĩtina Elisa nĩwesie kũvika e na inyia wa kana. (2 Asu. 4:8-31) Nĩvo ĩndĩ Elisa weevingĩie nyũmba e na mwĩĩ wa kana kau na avoya. Eeka ũu kyama nĩkyeekĩkie na kana kau kathayũũka. Kĩveti kĩu kyatanie ta kĩ kyatũngĩwa mwana wakyo! (2 Asu. 4:32-37) Kyama kĩu kyeekĩkie Sunemu nĩkyoonanisye nesa vyũ kana Ngai e ũtonyi wa kũthayũũkya. w17.12 4-5 ¶7-8

Kwoou no twasye kana mũndũ mũĩ, eka ũla mũtumanu, ekaa maũndũ kwa nzĩa ĩkwonanyʼa nĩ mũndũ mũima. Ti lasima mũndũ ethĩwe na myaka mingĩ nĩ kana atwʼĩke nĩ mũima kĩ-veva. Nĩkĩ? Nũndũ mũndũ mũima kĩ-veva nĩ ũla wĩ na kĩkĩo kya Ngai na wĩyũmbanĩtye kũmwĩwʼa. (Sav. 111:10) Amũika ala aima kĩ-veva ‘mailuutangawa kũũ na kũũ na kũkuwa’ nĩ mawendi ma mwĩĩ kana amũika ala angĩ. (Aev. 4:14) Kĩvathũkanyʼo na ũu, “ilĩko syoo nimanyĩĩtwʼe kũvathũkanʼya ũseo na ũthũku.” (Aevl. 5:14) Monanasya mo nĩ aima kwa kwĩka motwi maseo. Nĩ kana mũndũ etangĩĩwa, nĩ ũndũ wa vata ethĩwe na ũĩ ũsu. (Nth. 24:14) Kwoou waĩle kũĩkĩĩthya kana nĩsyĩsĩ nesa myolooto ĩla we ũatĩĩaa. Eka syakwĩthukĩĩsya na syaũsisya syone kana myolooto ĩla ũatĩĩaa nĩyo yĩ Ndetonĩ ya Ngai.—Alo. 2:21-23. w17.12 20-21 ¶12-13

Yĩsilya ya kana andũ no mamine vyũ mathĩna ala matũkwataa nĩyĩtonya kũkwata andũ aingĩ. Nĩkĩ? Nũndũ ũndũ ũsu ũkethĩwa ũtonyeka, vayĩthĩwa ve vata wa kũtongoewʼa nĩ Ngai, na andũ methĩwa mekaa ũndũ mekwenda. O na kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtuma amwe maĩkĩĩa kana andũ no mamine vyũ mathĩna ala mamakwataa nĩ kana kwosana na asomi amwe, mathĩna ta kaũ, ũtũli wa mĩao, mowau, na ũkya maendeee kũoleka. Livoti ĩmwe yaĩtye atĩĩ: “Kĩla kĩtumĩte andũ maendeea nesa nĩ kana mo nĩmatwʼĩte kũseũvangya nthĩ.” Wesa kwĩwʼa ũndũ ũũwetwa nĩ andũ ma nthĩ ũilyĩ ta ũtosanĩte na mũĩkĩĩo waku, ĩka ũkunĩkĩli ũmanye Ndeto ya Ngai yaĩtye ata, na ũineenea ũndũ ũsu na Mũklĩsto mũima kĩ-veva. Sũanĩa nĩkĩ ũndũ ũsu wendeeasya andũ aingĩ, nĩkĩ ũtaĩle, na ũisũanĩa ũndũ ũtonya kũleana nawʼo. Vate nzika, ithyonthe nĩtũtonya kwĩsũvĩa tũikatavwe nĩ mosũanĩo ma nthĩ ethĩwa tũkaatĩĩaa ũtao ũũ Vaulo wanenganie ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. w17.11 24 ¶14, 17

Nĩkĩ Avalisi meethĩawa mateyũmbanĩtye kwĩwʼĩa angĩ tei? Mbivilia yaĩtye kĩtumi nũndũ mekalaa “makĩvũthya angĩ.” (Luka 18:9-14) Ĩkaa ta Yeova, ndũkekae ta Avalisi. Ĩwʼĩaa angĩ ĩnee. (Ako. 3:13) Nzĩa ĩmwe ũtonya kwĩka ũu nĩ kwĩthĩwa wĩ mũndũ ũtonya kwĩtwʼa ũekeo nĩ angĩ mate kwĩwʼa vinya. (Luka 17:3, 4) Ĩkũlye-ĩ, ‘Nyie nĩnĩekeaa andũ mĩtũkĩ, o na ala mambĩtĩasya mavinda maingĩ? Nyie nĩnĩthĩawa na wendi wa kwĩwʼana na mũndũ ũmbĩtĩsye kana ũnũmĩĩtye ngoonĩ?’ Ti laisi kũekea angĩ ethĩwa tũi wĩnyivyo. Avalisi nĩmavalũkile ngalĩkonĩ ĩsu nũndũ mo meetalaa ta aseo kwĩ ala angĩ. Ĩndĩ ithyĩ Aklĩsto no nginya twĩnyivye na ‘tũitala ala angĩ aseo kwĩ ithyĩ ene’ na ta andũ twaĩlĩte kũmaekea matũvĩtĩsya. (Avi. 2:3) We nĩwĩyũmbanĩtye kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova nĩ kana wĩkale wĩnyivĩtye? Ĩkalaa ũthalĩkĩtye ngoo na ndũkavingĩe andũ nzĩa ya kũka kũkwĩtya ũekeo. Ĩthĩawa wĩyũmbanĩtye kwĩwʼĩa angĩ tei na mĩtũkĩ na ndũkekalaatĩle kũthata.—Mũta. 7:8, 9. w17.11 14-15 ¶6-8

Ĩla waelekanyʼa wasya waku na angĩ, nĩvatonyeka ũkethĩwa wĩwʼaa nthoni. Ĩndĩ kĩu kĩyaĩle kũũsiĩĩa ndũkeanĩsye kĩanda kyaku kya kũmwinĩa Yeova. Vandũ va ũu, kwataa ĩvuku yaku ya mbathi ũkĩlĩtye, na ũyũngalalya mũtwe waku, na ĩndĩ ũyina vyũ kuma ngoonĩ. (Esa. 3:11) Matukũ aa Nyũmbanĩ mbingĩ sya Ũsumbĩ ndeto sya wathi ũla ũkwinwa nĩsyonanawʼa televiseninĩ kana o syĩndũnĩ ingĩ ta isu, na kĩu nĩkĩtũtetheeasya kwina na wasya. O na ũndũ wa kwendeesya nĩ kana atumĩa ma kĩkundi yu nĩmainaa mbathi sya Ũsumbĩ mathi Sukulu ya Ũthũkũmi wa Ũsumbĩ. Kĩu kĩonanyʼa kana nĩ ũndũ wa vata mũno vyũ atumĩa matongoesye kĩkundi kwina nesa. Kĩndũ kĩmwe kĩtumaa andũ aingĩ mataina na wasya nĩ wia. Nĩmatonya kũkĩa kwĩwʼĩka mayina naĩ. Ĩndĩ nĩtwaĩle kũlilikana kana o na ĩla tũũneena “maũndũnĩ maingĩ ithyonthe nĩtũlulutĩkaa.” (Yak. 3:2) O na vailyĩ ũu kĩu kĩitumaa tũeka kũneena. Kwoou ve vata wa kũeka kũmũtaĩa Yeova na wathi aĩ nũndũ tũi na wasya mũseo? w17.11 4-5 ¶9-10

Mwathani Nzekalia amina kwonwʼa woni wake wa mũonza nĩwatiiwe na maũndũ maingĩ ma kũsũanĩa. Kwa ngelekanyʼo, Yeova nĩwamũĩkĩĩthĩtye kana ndaema kwosea andũ mate aĩkĩĩku ĩtambya nũndũ wa meko moo mathũku. Vai nzika kana watho ũsu nĩweekĩie Nzekalia vinya. Ĩndĩ kũvikĩa vau, maũndũ maendeee o ta tene. Andũ maendeee o kwĩthĩwa mate aĩkĩĩku na no meekaa maũndũ angĩ mathũku, nawʼo mwako wa ĩkalũ ya Yeova waĩ vaasa mũno vyũ na kũthela. Nĩ kyaũ kyakwatie Ayuti moolwa na mĩtũkĩ wĩa ũla manengetwe nĩ Ngai? Masyokie nthĩ yoo nĩ kana o masembanyʼe na maũndũ ala moo ene? Yeova nĩweesĩ kĩla kyesaa kũtethya andũ make. Oonisye Nzekalia woni wa mũthya nĩ kana aĩkĩĩthye Ayuti kana nũmendete na kana nĩwoonaa kĩla meekĩte kĩ kya vata. O na woni ũsu nĩwesaa kũmaĩkĩĩthya kana nũkũmasũvĩa masyokea wĩa wake. Amatavisye ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ ĩũlũ wa wĩa ũsu wa kwaka ĩkalũ ĩngĩ. w17.10 26 ¶1; 27 ¶5

Ana-a-asa me ũkũmbaũ na meyũmbanĩtye kũkwatĩĩa ianda kĩkundinĩ nĩmatumaa kĩkundi kĩathimĩka. (1 Tim. 3:1) Ĩndĩ amwe no makĩe kũnengwa ianda. Kwa ngelekanyʼo, mwana-a-asa nũtonya kwĩthwa avĩtanisye matambya navu ĩtina, na yu ndekwona aĩlĩte kũtwʼĩka mũtetheesya wa kĩkundi kana mũtumĩa. Ve ũngĩ nake ũtonya kwĩwʼa atesa kwĩanĩsya kĩanda kĩna nesa. Ethĩwa nũkwĩwʼa ũu, manya kana Yeova no aũtetheesye wĩthĩwe na ũkũmbaũ. (Avi. 4:13) Lilikana kana o nake Mose ve ĩvinda woonaa ateanĩĩe kwĩanĩsya wĩa ũla wanengiwe. (Kuma 3:11) Ĩndĩ Yeova nĩwamũnengie vinya na mũthya nĩwakwatie ũkũmbaũ wa kũtethya wĩa wake. O ta ũu, mwana-a-asa mũvatise no akwate ũkũmbaũ amũvoya Ngai na kĩthingʼĩĩsyo amũtetheesye, na eekĩa kĩthito asome Mbivilia kĩla mũthenya. Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũtethya nĩ kũsoma ĩũlũ wa andũ ala mawetetwe Mbivilianĩ maĩ na ũkũmbaũ. O na mwana-a-asa no enyivye na aikũlya atumĩa mamũmanyĩsye wĩa ũla mamũnenga, na ayĩkalaa eyũmbanĩtye kũtethya vonthe vala ve na vata. w17.09 32 ¶19

Aklĩsto ũmũnthĩ mayaĩle kũsũanĩa kana Ngai nĩwaveveee wĩa wa kũalyũla Septuagint, Wycliffe Bible, na King James Version, kana o Mbivilia ĩngĩ yĩthĩwa yaalyũlwa. Ĩndĩ twasisya nesa maũndũ asu makonetye kũalyũlwa kwa Mbivilia isu na ingĩ mbingĩ syaumĩthiwʼe, nĩtwonaa kana ũndũ ũũ nĩ wa wʼo: Ndeto ya Yeova ndyaathingithĩka o tondũ wathanie. Ũndũ ũsu tyo wĩkĩaa mũĩkĩĩo waku vinya na ũkaũtetheesya kwona nesa vyũ kana mawatho onthe ma Yeova makeanĩa? (Yos. 23:14) Nĩtwoona kana kwĩmanyĩsya ũndũ Mbivilia yĩkalĩte myaka ĩsu yonthe ĩteũthingithĩka nĩkũlũlũmĩlasya mũĩkĩĩo witũ. Ĩndĩ o vamwe na ũu, nĩkũtũtetheeasya kũmwenda Yeova mũnango. Na nengĩ we wĩona nĩkĩ Ngai watũnengie Ndeto yake? Na wĩona nĩkĩ watũĩkĩĩthisye kana ĩkekala tene na tene? Kĩtumi nũndũ nũtwendete na endaa kũtũmanyĩsya ũndũ tũtonya kwaĩla. (Isa. 48:17, 18) Kwoou o na tũte kũtavwʼa, nĩtwĩsĩ kana nũseo kũmwenda Yeova o ũndũ ũtwendete na kũkwata mĩao yake.—1 Yoa. 4:19; 5:3. w17.09 22 ¶13-14

Ti laisi kũmanyĩsya syana ikwate mwĩao ũsu ethĩwa ũtwaanĩte na mũndũ ũte mwĩtĩkĩli. Waĩle kwĩthĩwa wĩ wa mbee kũmũnenga ndaĩa nĩ kana syana syaku iatĩĩe ngelekanyʼo yaku. Sisya mũno nguma ila syake nzeo na ũimũelesya nĩkĩ ũmwendete. Ndũkamumanasye syana syenyu iyĩwʼa. Vandũ va ũu waĩle kũsielesya kana kĩla mũndũ nĩwe wĩtwʼĩĩaa nũkũmũthũkũma Yeova kana ndemũthũkũma. Syana syaku syeethĩwa na mwĩkalĩle mũseo no itume ambĩĩa kwendeewʼa nĩ ũthaithi wa wʼo. Mavinda angĩ mũndũũme ũte mwĩtĩkĩli nũtonya kũvata mũka aimanyĩsya syana syoo Mbivilia kana akamũvata aithi maũmbano nasyo. Ĩndĩ o na vathi ũu, mũndũ mũka Mũklĩsto nũtataa vala ũtonya aĩkĩĩthye kana syana isu nĩsyeemanyĩsya ũwʼo wa Mbivilia. (Meko 16:1; 2 Tim. 3:14, 15) Mwĩĩtu-a-asa ũsu nĩwaĩle kwĩnyivĩsya ũtwi wa mũũme. Ĩndĩ ĩla mwanya waumĩla no atatae kũelesya syana syake maũndũ ala ũĩkĩĩaa. Kwa nzĩa ĩsu, syana no syĩmanyĩsye ĩũlũ wa Yeova na mwĩkalĩle ũla waĩlĩte.—Meko 4:19, 20. w17.10 14 ¶9-10

Ngai oombie andũ na mũvwʼano wake. Kwoou nũndũ Yeova e ĩnee, andũ onthe masyaawa me na wendi wa kwona ala angĩ maendeee nesa. O na mavinda maingĩ ala matesĩ Ngai ũsu wa wʼo no monanasya ĩnee. (Mwa. 1:27) Twasoma Mbivilia nĩtwĩthĩaa ngewa sya andũ meewʼĩie angĩ ĩnee. Kwa ngelekanyʼo, ve ngewa ya ala malwaya elĩ matwaĩe Solomoni ĩkoani atwʼe nũũ inyia wa kana kala makananĩaa nũndũ kĩla ũmwe aasya kana kau nĩ kake. Ĩla Solomoni waisye kana kau katilanĩlwʼe katĩ, kĩveti kĩla kyakasyaĩte kyeewie kĩtomĩĩsya. Ĩnee yĩla kyaĩ nayo yatumie kyona o na nĩ kavaa kana kau koswe nĩ kĩveti kĩla kĩngĩ kwĩ koawe. (1 Asu. 3:23-27) O na no ũlilikane ĩvinda yĩla mwĩĩtu wa Valao woovoisye Mose ĩla waĩ kaũkenge. O na kau nĩweesĩ kaũkenge kau kaaĩle kũawa nũndũ kaĩ ka mũndũ mũka Mũevelania, akililye akona “akewʼĩa ĩnee” na nũndũ wa ũu akosa nĩ kana akaee ta kake ũsyaĩte.—Kuma 2:5, 6. w17.09 8-9 ¶2-3

Yeova endaa athũkũmi make onthe methĩwe na wĩnyivyo, na ve moathimo maingĩ mokanasya nawʼo. (Nth. 22:4) Twekala twĩnyivĩtye, kĩkundi nĩkĩthĩawa na ngwatanĩo ndũmangu na mũuo mwingangĩ. O na ĩngĩ twatata twĩthĩwe twĩnyivĩtye vyũ, Ngai ndakalea kũtwonyʼa ũseo wake ũtathimĩka. Mũtũmwa Vetelo aisye atĩĩ: “Inywʼonthe ĩvotoei wĩnyivyo, mũtethanʼye inywʼĩ kwa inywʼĩ: nĩkwĩthĩwa Ngai nũsiĩĩaa ala mekwĩnenevya, ĩndĩ amanengae mumo [kana, “ũseo ũtathimĩka,” NWT] ala menyivasya.” (1 Vet. 5:5) Ũmũnthĩ andũ ala auu na me wũmĩĩsyo maitalawa ta ngũmbaũ. Ĩndĩ woni ũsu ti wa wʼo o na vanini. Nguma isu ilĩ nĩ nzeo mũno na syumanĩte na Ngai ũla mwene vinya wʼonthe. Vai ũngĩ wĩthĩĩtwe na ũuu na wũmĩĩsyo ta wa Yeova Ngai. Nũũlilikana ũndũ wasũngĩie makũlyo ma Avalaamu na Loto atũmĩĩte alaĩka? (Mwa. 18:22-33; 19:18-21) Na eka ũu, Yeova oomĩanĩisye na mbaĩ ya Isilaeli kwa ĩvinda ya myaka mbee wa 1,500 o na kũtwʼĩka ndyamwĩwʼaa.—Esek. 33:11. w17.08 25 ¶13-14

Nũseo tũkavoya tũkwate mũuo wa Ngai. Ĩndĩ sisya wone kana “mũuo wa Ngai . . . ũvĩtũkĩte ũmanyi wʼonthe.” Ũu nĩ kwasya ata? Mbivilia imwe itũmĩĩte ndeto ta “ũvĩtũkĩte mosũanĩo onthe” kana “ũvĩtũkĩte mĩvango yonthe ya andũ.” Kwa ũkuvĩ, Vaulo oonanasya kana “mũuo wa Ngai” nũtũtethasya mũno mbee wa ũndũ tũtonya kũsũanĩa. Kwoou o na kũtwʼĩka no tũeme kwona mũthya wa mathĩna maitũ, Yeova nĩwĩthĩawa ene, na no eke ũndũ tũtataĩĩe akatũtetheesya. (2 Vet. 2:9) Tũtonya kwĩthĩwa na “mũuo wa Ngai” ata o na ĩla twakwatwa nĩ mathĩna? Tũtonya kwĩka ũu ethĩwa nĩtũkũendeea kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai witũ, Yeova. No “nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ” tũtonya kwĩthĩwa na ngwatanĩo ĩsu, nĩkwĩthĩwa nĩwe waumisye thayũ wake wĩthĩwe nthembo ya wovosyo. Nthembo ĩsu ya wovosyo nĩ ũmwe katĩ wa maũndũ ala manene Asa witũ ũtwĩkĩte. Yeova atũmĩaa nthembo ĩsu ya wovosyo kũvwʼĩka naĩ sitũ. Nũndũ wa ũu, nĩtwĩthĩawa na wasya mũseo wa ngoo na ngwatanĩo nzeo nake.—Yoa. 14:6; Yak. 4:8; 1 Vet. 3:21. w17.08 10 ¶7; 12 ¶15

Mavinda amwe ĩla mũndũ wakwʼĩĩwa no we mwene ũeleawa nesa vyũ woo ũla wĩ ngoonĩ yake na ũyĩthĩa ti laisi kũtavya angĩ ũndũ ũkwĩwʼa. O na mũndũ akaelesya ata ũndũ ũkwĩwʼa, ti laisi mavinda onthe ala angĩ makaelewa kĩla ũkũmatavya. Nũndũ wa ũu, ti laisi kũmanya ũndũ ũtonya kũtavya mũndũ ũemeewe nĩ kyeva, na nengĩ ũsu nĩ ũndũ ũkũeleeka. Mavinda maingĩ kĩndũ kĩla kya vata vyũ ũtonya kwĩka nĩ ‘kũĩa na ala mekũĩa.’ (Alo. 12:15) Ũkaemwa nĩ kũtavya mũndũ ũndũ mwenene, no ũmũtũmĩe kaati ya kũmũkiakisya, e-mail, mesengyi ya simũ, kana o valũa. No ũandĩke ĩandĩko wĩwʼaa yĩtonya kũkiakisya mũndũ, ũkaandĩka ũndũ mũseo wĩsĩ ĩũlũ wa ũla ũkwie kana nguma yake nzeo, kana o ũkaandĩka kĩndũ watanĩie kwĩka nake. Na ndũkaaĩse kwona mboya ila tũvoyaa vamwe na Mũklĩsto ũkwʼĩĩwe kana kwondũ wake ta itatethasya. w17.07 14-16 ¶13-16

Mũtwaano nũtonya kweta kwĩ ũndũ ala matwaanĩte masũanĩaa. Vathi ũu mwaĩle kwĩka ata? Kana nata maũndũ ala mweekwatĩtye makaema kwĩanĩa? Osai ĩvinda mũsũanĩe ũndũ Yeova weekanaa na mbaĩ ya Isilaeli. Mbivilianĩ Yeova eyĩtĩte mũũme wa mbaĩ ĩsu. (Isa. 54:5; 62:4) Kwoou no ũsũanĩe ũndũ “mũtwaano” ũsu weetete. Ĩndĩ Yeova ndaawĩkĩsya ngoo. O na kau mbaĩ ĩsu nĩyamũvĩtĩasya mavinda maingĩ, kĩla ĩvinda amĩwʼĩaa ĩnee na ndendaa kwananga ũtianĩo ũla watianĩĩte nayo. (Sav. 106:43-45) We wasũanĩa wendo ũsu Yeova waĩ nawʼo, tyo ũkwĩwʼa ũikiitwa ngoo? O ta ũu, Aklĩsto ala matwaanĩte na mendete kwĩka ũndũ Yeova wĩkaa nĩmatataa kũatĩĩa ngelekanyʼo ĩsu yake. Ethĩwa mũtwaano woo nĩwalika mathĩna, maimanthaa nzĩa ĩtosanĩte na Maandĩko ya kũmina mũtwaano ũsu. Nĩmesĩ kana ũla ũmakwatanĩtye nĩ Yeova na eenda mekale ‘malũmanĩtye.’ Kĩtumi kĩla Maandĩko manenganĩte kya kũthasya mũtwaano na kũtwaana na mũndũ ũngĩ no ũlaalai. (Mt. 19:5, 9) Ala matwaanĩte matata ũndũ matonya maĩlye mũtwaano woo o na ethĩwa wĩ na mathĩna, makeethĩawa mayonanyʼa kana nĩmalũmanĩtye vyũ na ũsumbĩki wa Yeova. w17.06 31 ¶17-18

Satani, ũla nĩwe Ndevili, nĩwaumĩlilye nzika kana Yeova nĩwe waĩlĩte kwĩthĩwa e mũsumbĩki mũnene. Kuma ĩvinda yĩu onanasya kana Yeova asumbĩkaa na ũlũsani na nũvataa syũmbe syake maũndũ maseo. Kwosana na Ndevili, andũ methĩwa me atanu mũnango na maendeea nesanga mesumbĩkĩte. (Mwa. 3:1-4) O na ĩngĩ Satani onanasya kana mũndũ akavinyĩĩwa nesa, ndesa kũlũmanyʼa na ũsumbĩki wa Yeova. (Yovu 2:4, 5) Kwoou Yeova nũekete ĩvinda yĩvĩte nĩ kana syũmbe syake syĩyonee kana itasumbĩkĩtwe nĩ ũsumbĩki wake mũlũngalu, maũndũ mayĩsa kwaĩla. Yeova nĩwĩsĩ kana kĩla Ndevili ũtataa kwĩkĩa ilĩkonĩ sya syũmbe syake no ũvũngũ mũthei. Kwoou nĩkĩ Ngai ũekete ĩvinda yĩvĩte na aketĩkĩlya Satani atate kũĩkĩĩthya kana we ti mũkengani? Ekĩte ũu nũndũ ũsu nĩ ũndũ ũkonetye andũ vamwe na alaĩka ala me ĩtunĩ. (Sav. 83:18) Ũsu nĩ ũndũ ũkonetye syũmbe syonthe nũndũ kwambĩĩa na ala asyai maitũ ma mbee, aingĩ nĩmaleete kũsumbĩkwa nĩ Yeova. Ũu no ũtume amwe mambĩĩa kwona ndeto sya Ndevili ta syaĩ sya wʼo. w17.06 22-23 ¶3-4

Wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa nĩ wĩa ũtonya kũũmanyĩsya maũndũ maingĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩwĩmanyĩasya kũtethya wĩa nesa, kũea ngewa nesa, kwĩka maũndũ ũte na wia, na ũkemanyĩsya kũtũmĩa ũĩ ĩla ũkwĩka maũndũ. (Nth. 21:5; 2 Tim. 2:24) Ĩndĩ kĩla kĩtumaa wĩa ũsu wĩthĩwa wĩ mũyo mũno nĩ kana nũkũmanyĩasya ũndũ ũtonya kũelesya angĩ mũĩkĩĩo waku ũtũmĩĩte Maandĩko. O na ĩngĩ nĩwĩmanyĩasya kũthũkũma vamwe na Yeova mwĩ ngwatanĩo. (1 Ako. 3:9) No ũtanĩe wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa o na ethĩwa kĩsionĩ kyenyu aingĩ maikwendeewʼa nĩ ũvoo mũseo. Ndwĩsa kwĩanĩsya wĩa ũsu wĩ weka. Wĩa ũsu wa kũmantha ala mekwendeewʼa ũtethawʼa nĩ onthe kĩkundinĩ. O na kau no mwana-a-asa ũmwe kana mwĩĩtu-a-asa ũmwe ũkwatasya mũndũ ũtonya kũmũmanyĩsya akatwʼĩka mũatĩĩi wa Klĩsto, ithyonthe nĩtwaĩle kũtana vamwe nake nũndũ twaĩ ĩmwe kĩsionĩ tũimũmantha. Kwoosa ngelekanyʼo ya Brandon. Akũnie ũvainia myaka kenda e kĩsionĩ kĩmwe kyaĩ na andũ matekwendeewʼa. Aĩtye atĩĩ: “Kũneena ũla wʼo, kĩsionĩ kĩu ndyaakwata mũndũ wĩmanyĩsya akesa kũvatiswa, ĩndĩ ala angĩ nĩmakwatĩte. Nĩnĩwʼaa mũyo nũndũ nĩnavangie kũthũkũma na ngoo yonthe wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa.”—Mũta. 11:6. w17.07 23 ¶7; 24 ¶9-10

Aana aĩ ngũngũ, ĩndĩ mwĩue, Venina, aĩ na syana. (1 Sam. 1:4-7) “Kĩla mwaka” Aana nĩwavũthawʼa nĩ Venina. Ũndũ ũsu watumaa Aana athĩnĩka mũno na kwĩwʼa woo. Ĩndĩ kĩla kyamũtethisye nĩ kũtavya Yeova thĩna wake. (1 Sam. 1:12, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Nĩweesĩ kana Yeova akamũtetheesya akwate mwana, kana ethĩwa ti ũu amũtwʼĩĩke na nzĩa ĩngĩ. Tũtesie kũvetewa naĩ na nthĩ ĩno ĩtongoewʼe nĩ Satani ĩtesie kũvetwa, twĩendeea kũkomana na matatwa na mathĩna. (1 Yoa. 5:19) Ĩndĩ kũmanya kana Yeova nĩ “Ngai wa ũkiakisyo wʼonthe” nĩkũtwĩkĩaa vinya. (2 Ako. 1:3) Kũvoya nĩ ũndũ ũmwe ũtũtetheeasya kũmĩanĩsya na mathĩna ala twĩ namo. Aana nĩwamũtulũĩle Yeova ngoo yake. O ta ũu, ĩla twĩ thĩnanĩ, ve ũndũ ũngĩ twaĩle kwĩka eka o kũmũwetea Yeova ũndũ tũkwĩwʼa. Twaĩle kũmwĩsũva, kana kwa ndeto ingĩ, kũmũvoya na kĩthingʼĩĩsyo kingĩ tũimũelesya ũndũ tũkwĩwʼa ngoonĩ.—Avi. 4:6, 7. w17.06 6 ¶10-11

Yesũ ũla waĩ anathayũũkwʼa nĩwamanyie kana atũmwa make mayaĩ manesa kũkwatya kĩndũ na kwoou amea atĩĩ: “Ĩkyai kĩtei ngalĩ ya kwʼoko [kwa] aũme kwa ngalawa, na nĩmũkwona. Na ĩndĩ mekya, na yu maemwa nĩ ũkusya nũndũ wa makũyũ kwingĩva.” (Yoa. 21:1-6) Yesũ amina kũmanenga kĩndũ metwʼe ĩta avĩndũkĩie Simoni Vetelo amũkũlya ĩkũlyo yĩla yĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. We Yesũ awetaa kyaũ? Vetelo nĩwendete mũno wĩa wa kũtea makũyũ. Kwoou veoneka Yesũ akũlasya Vetelo kĩla wendete mũno vyũ. We endete mũno makũyũ na wĩa wa kũtea makũyũ, kana endete Yesũ na maũndũ ala wamanyĩasya? Vetelo amũsũngĩie amwĩa atĩĩ: “Ĩĩ, Mwĩaĩi; we nĩwĩsĩ kana nĩngwendete.” (Yoa. 21:15) Kuma vau na kũendeea, Vetelo nĩwoonanisye kana ndeto syake syaĩ sya wʼo. Nĩwoonanisye kana nĩwamwendete Klĩsto kwa kũtũnga kĩlĩko kyake kyonthe wĩanĩ wa kũtavanyʼa, na kwa nzĩa ĩsu atwʼĩka kĩtuĩ kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto kya ĩvinda ya atũmwa. w17.05 22 ¶1-2

Vaulo aĩ na vinya wa kũmĩanĩsya na mathĩna ala mamũkwata nũndũ ndaĩ na nzika kana Yeova nũmwendete. Ndaaeka mathĩna mamũae ngoo. We aumisye va vinya ũsu? Amwĩkwatasya “Ngai wa ũkiakisyo wʼonthe; ũla ũtũkiakiasya mathĩnanĩ maitũ onthe.” (2 Ako. 1:​3, 4) Tũyĩsa kwĩthĩwa anyanyae ma Ngai ethĩwa tũivoyaa. (Sav. 86:3; 1 Ath. 5:17; Alo. 12:12) Ĩla twamantha ĩvinda ĩseo tũmũtulũĩle Asa witũ wa ĩtunĩ kĩla kĩ ngoonĩ, nĩtũmũthengeeaa nĩkwĩthĩwa nĩwe “ũla wĩwʼaa mboya.” (Sav. 65:2) Na ũndũ ũngĩ nĩ kana ĩla twesa kwona Yeova asũngĩa mboya sitũ, twĩwʼaa twamwenda mũnango. O na kĩu kĩtumaa twĩthĩa kaĩ “Yeova e vakuvĩ na onthe ala mamwĩkaĩlaa”! (Sav. 145:18) Kwĩthĩwa tũte na nzika kana Yeova nũtwendete na nũtũtwʼĩĩkaa kũtumaa tũmĩanĩsya na maũndũ onthe ala matonya kũtata mũĩkĩĩo witũ. w17.05 19 ¶9-10

We wĩka ata atumĩa makeka ũtwi na ũyĩthĩa ndũnaũelewa kana ndũnetĩkĩlana nawʼo? Ũndũ ta ũsu nũtonya kũtuma tũya nzika ĩũlũ wa Yeova na ũseũvyo wake. Wĩnyivyo ũtonya kũũsũvĩa ata ũnakomana na ũmwe katĩ wa maũndũ asu? Ekai tũsũanĩe nzĩa ilĩ. Mbee vyũ ethĩwa ve ũndũ weekĩka, wĩnyivyo ũkatumaa twĩtĩkĩla kana ve maũndũ amwe tũtesa kũmanya. Na o na ethĩwa twĩona ta twĩsĩ nesa kĩla kĩendeeie, tũikolwe kana no Yeova e weka ũtonya kũsoma ngoo ya mũndũ. Tũyĩsa kũkananĩsya kĩu. Kũmanya ũu kũkatumaa twĩkala twĩnyivĩtye, twĩkala twĩsĩ kana ve maũndũ tũtesa kũmanya, na kũkatumaa tũvĩndũa mawoni maitũ. Kelĩ, wĩnyivyo ũkatũtetheeasya tũendeee kwĩthĩwa twĩ ewi na twĩ na wũmĩĩsyo. O na ũkatũtetheeasya tweteele nginya ĩla Yeova ũkalũnga maũndũ ethĩwa ve sila ũte wa katĩ ũendeeie. Maũndũ mailea kũthi o tondũ ũla mũndũ mũĩ waandĩkie: “Kũtikethĩwa ũseo kwa ũla mũthũku o nake ndakongeleela mĩthenya yake.” (Mũta. 8:12, 13) Vate nzika, tweeka maũndũ twĩnyivĩtye ithyĩ ene tũkatetheka vamwe na ala angĩ onthe makonetwʼe nĩ ũndũ ũla wĩkĩkĩte.—1 Vet. 5:5. w17.04 25-26 ¶10-11

Kĩu kĩonanyʼa kana Yosevu eekiwe ũndũ ũtaĩle. O na nĩwawetie kana eekĩte kwilĩĩlwa mavĩtyo ala matumĩte ovwa. Kĩu nĩkyo kĩtumi weeie mũnengani wa mbinyu elilikana amũwete kwĩ Valao. Endaa ata aimwĩa ũu? Aeleisye kana eekaa ũu nĩ kana ‘eumwʼa nyũmbanĩ ĩsu.’ (Mwa. 40:14) We Yosevu aneenaa ta mũndũ wĩkĩte kwĩtĩkĩla athĩnwʼe avindĩtye? Aiee, ti wʼo. Nĩweesĩ nesa kana ve maũndũ kauta weekĩtwe mataĩle. Nĩkyo kĩtumi waeleisye ũla mũnengani wa mbinyu ũwʼo wa maũndũ ala mamũkwatĩte, ayĩkwatya kana nũtonya kũmũtetheesya. Ĩndĩ vai vandũ Maandĩko mawetete kana Yosevu aatavya mũndũ, o na ũ Valao mwene, kana ana-a-ĩthe nĩmo mamũyie. O na ĩla ana-a-ĩthe mookie Misili na meewʼana nake, Valao amanengie ũtũo na amea matanĩe “ũseo wa nthĩ yonthe” ya Misili.—Mwa. 45:16-20. w17.04 20-21 ¶12-13

Kĩtumi kĩmwe kĩĩkĩĩthasya nĩkĩ Yeova nĩwe waĩlĩte kwĩthĩwa e Mũsumbĩki Mũnene nĩkwĩthĩwa e na ũmanyi na ũĩ ũtoetye kũsũvĩa kyonthe kĩla woombie. Kwa ngelekanyʼo, Ngai nĩwanengie Mwana wake vinya wa kũvosya mowau o na matavowʼa nĩ ndakĩtalĩ. (Mt. 4:23, 24; Mko. 5:25-29) O na kau ithyĩ twonaa kĩu ta kyama, methonĩ ma Yeova kĩu ti kyama. Yeova nĩwĩsĩ nesa ũndũ mwĩĩ witũ ũmbĩkĩte, na e na ũtonyi wa kũvosya vandũ o na va vala ve na thĩna. O na e ũtonyi wa kũthayũũkya ala akwʼũ na wa kũsiĩĩa mĩisyo ta ithingitho sya nthĩ. Nthĩ ĩno ĩsumbĩkĩtwe nĩ Satani ĩtũaa ĩmanthaa ũndũ ĩkamina mathĩna katĩ wa nthĩ na mbaĩ. Ĩndĩ Yeova e weka no we wĩsĩ ũndũ ũkesa kũete mũuo ĩũlũ wa nthĩ. (Isa. 2:3, 4; 54:13) Kĩla ĩvinda tweemanyĩsya ĩũlũ wa ũĩ wa Yeova twĩwʼaa ta twasya ũndũ mũtũmwa Vaulo waisye ĩla waandĩkie ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ aveveewe nĩ veva mũtheu. w17.06 28 ¶6-7

Andũ aingĩ ũmũnthĩ mosaa mũtwaano ta kĩndũ kya kũthaũkĩwa. Ĩla mathĩna malika mũtwaanonĩ woo, mekaa kwĩkanĩsya moko na maitaanĩsya. Ĩndĩ ũu ti wʼo Aklĩsto maĩle kwĩka. (1 Ako. 7:27) Kũema kwĩanĩsya wĩvĩto ũla weevĩtie ĩvinda ya kũtwaana nĩ ũndũ ũmwe na kũkenga Ngai, na Ngai nũmenete akengani. (Ali. 19:12; Nth. 6:16-19) Yeova nũmenete andũ ala matũmĩaa ũseleke kũthasya mũtwaano. (Mal. 2:13-16) Yesũ amanyĩisye kana kwosana na Maandĩko, kĩla kĩtonya kũtuma mũtwaano ũthawʼa no ethĩwa ũmwe nĩweeka ũlaalai na ũla ũngĩ eĩwʼa atamũekea. (Mt. 19:9; Aevl. 13:4) Nao nata ĩũlũ wa kũtaanĩsya? Mbivilia nĩeleetye nesa ũndũ ũsu. (1 Ako. 7:10, 11) Mbivilia ndĩnenganĩte kĩtumi kya kũtaanĩsya. Ĩndĩ ve maũndũ amwe Aklĩsto ala matwaanĩte monete matonya kũtuma mataanĩsya. Kwa ngelekanyʼo, ũmwe katĩ wa ala matwaanĩte nũtonya kwĩthĩwa e mũngʼendu kana e mũkaĩi wa ũla mũĩkĩĩo. Na kwoou ũla ũngĩ nũtonya kũvika vandũ akethĩa aendeea kwĩkalanyʼa nake, thayũ wake kana ngwatanĩo yake na Yeova yĩendeea kwĩthĩwa yĩ mũisyonĩ mũnene. w17.04 7 ¶14-16