Mwei wa 3

Wasoma ilungu ilĩ sya mbee sya Mwambĩlĩlyo no wone nesa kana Atamu na Eva nĩmatanĩaa ũthasyo ũla andũ aingĩ ũmũnthĩ meliĩlaa. Maĩ matonya kũkwata kyonthe kĩla me na vata nakyo, mayekalaa na wia, na vai mũndũ wamathĩnasya. Mayathĩnawʼa o na vanini nĩ kyaũya, nĩ wĩa, nĩ ũwau, kana nĩ kĩkwʼũ. (Mwa. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Ĩndĩ tũineenea ũthasyo nĩtwaĩle kũlilikana kana no Yeova Ngai e weka ũtonya kwĩka kĩla ũkwenda ate kwovwa nĩ mwĩao o na ũmwe. Nĩkĩ? Nũndũ nĩwe Mũmbi wa syĩndũ syonthe na nĩwe Mũsumbĩ Ũla Mũnene wa nthĩ yonthe, ũla wĩ ũtonyi wʼonthe. (1 Tim. 1:17; Ũvu. 4:11) Ĩndĩ syũmbe ila ingĩ syonthe, syĩthĩwe syĩ ĩtunĩ kana syĩ kũũ nthĩ, syĩthĩawa na ũthasyo wĩ na mĩvaka. Syũmbe isu syonthe syaĩle kwĩkala syĩsĩ kana Yeova Ngai no we wĩ na ũkũmũ wa kũtwʼa nĩ mĩvaka yĩva ĩtekũivinyĩĩa, ya vata, na ĩtonya kũatĩĩka. Na kĩu nokyo Yeova Ngai weekie oomba mũndũ oou. w18.04 4 ¶4, 6

Maũndũ maiĩ laisi ĩvindanĩ yĩĩ twĩkalĩte. Tũmĩĩasya nũndũ Yeova nũtũtetheeasya kwĩka ũu. (2 Ako. 4:7, 8) Ĩndĩ kwasũanĩa ũndũ kwĩkala ĩũlũ wa nthĩ ĩno kwĩthĩawa ne ũndũ wĩ vinya kwa ala mate na ngwatanĩo nzeo na Yeova. O ta Yesũ, nĩtũmewʼĩaa tei, na ũndũ ũsu ũituma twenda kũmatavya “ũvoo mũseo wa maũndũ maseo.” Ĩthĩwa na wũmĩĩsyo yĩla ũũmanyĩsya andũ. Lilikana kana andũ nĩmatonya kwĩthĩwa mataasũanĩa momanyĩsyo amwe ma Mbivilia ala ithyĩ tũmesĩ nesa. Namo aingĩ nĩmethĩawa mendete mũĩkĩĩo woo mũno. O na nĩmatonya kwona ndĩni syoo tasyo itumaa methĩwa me na ngwatanĩo na mĩsyĩ yoo, o na ikatuma malũmanyʼa na kĩthĩo kyoo na andũ ala angĩ kĩsionĩ. Tũtanamba kwĩa andũ maekane na momanyĩsyo moo ma “tene” ala mendete, twaĩle kwamba kũmatetheesya mendeewʼe nĩ momanyĩsyo “meũ” ala tũũmamanyĩsya kuma Mbivilianĩ, momanyĩsyo matonya kwĩthĩwa matanamesĩ. Twamina kwĩka ũu, nowʼo makethĩwa matonya kũtia mũĩkĩĩo woo wa tene. Kũtetheesya andũ meke moalyũku asu nĩ ũndũ ũtonya kũkua ĩvinda.—Alo. 12:2. w19.03 22-23 ¶10, 12; 24 ¶13

Ngelekanyʼo ĩla Yeova watwiĩe ya kwonanyʼa wendo na kũweta kana nĩwendeewʼa nĩ angĩ ĩtũlilikanasya kana nĩtwaĩle kũmakatha angĩ. (Yoa. 5:20) Twĩwʼaa tweekĩwa vinya mũno yĩla mũndũ twendete watũĩkĩĩthya nũtwendete na atũkatha nũndũ wa moseo ala twĩkaa. O ta ũu, ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ, o vamwe na andũ ma mũsyĩ, nĩmendaa tũmonyʼe wendo na tũimekĩa vinya. Yĩla twakatha angĩ nĩtũlũlũmĩĩlasya mũĩkĩĩo woo na tũimatetheesya mamũthũkũme Yeova me aĩkĩĩku. Asyai nĩmo mũno mũno maĩle kwĩkĩa syana syoo vinya. Yĩla asyai makatha syana syoo kuma ngoonĩ na moonanyʼa kana nĩmasyendete, nĩmaitetheeasya iendeee nesa. Ndeto: “Nĩnendeeawʼa nue” syĩonanyʼa kana Yeova aĩ na mũĩkĩĩo kana Yesũ akeanĩsya kwenda kwa Ĩthe wake e mũĩkĩĩku. Ũu wĩonanyʼa kana Yeova nũmũĩkĩĩe Mwana wake mũno, na kwoou o naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu vyũ kana Yesũ akeanĩsya e mũĩkĩĩku mawatho onthe ma Yeova. (2 Ako. 1:20) Yĩla twasũanĩa ngelekanyʼo ya Yesũ, nĩtwĩwʼaa tũyenda mũno kwĩmanyĩsya kuma kwake na kũatĩĩa nyaaĩ syake.—1 Vet. 2:21. w19.03 8 ¶3; 9 ¶5-6

Ĩla twakwata mũthĩnzĩo wa thooa mũnene, nĩtwĩwʼaa tũyenda mũno kũtũngĩa mũvea ũla ũtũnengie mũthĩnzĩo ũsu. Aisilaeli mayaatũnga mũvea nũndũ wa ũthasyo ũla Yeova wamanengie ĩla wamaumisye ũkombonĩ wa Misili. Mamina kũthawʼa, mekalile o myei mĩnini na mambĩĩa kũĩĩa lĩu ũla maĩsaa Misili na kũnyungunyĩsya ĩũlũ wa syĩndũ ila Yeova wamanengae. O na nĩmendie kũsyoka Misili. Kwasũanĩa we! Moonaa ‘makũyũ, mongũ, matikitiki, itũngũũ sya liki, itũngũũ, na itũngũũ sya sumu’ syĩ sya vata kwĩ ũthasyo ũla makwatie wa kũmũthaitha Ngai wa wʼo, Yeova. O na ti ũsengyʼo kũmanya kana Yeova nĩwamathatĩie mũno! (Mot. 11:5, 6, 10; 14:3, 4) Ũndũ ũsu wĩtũmanyĩsya ĩsomo ya vata mũno. Mũtũmwa Vaulo ataie Aklĩsto amea maikethĩwe andũ matatũngaa mũvea nũndũ wa ũthasyo ũla Yeova ũtũnengete kwĩsĩla Mwana wake, Yesũ Klĩsto.—2 Ako. 6:1. w18.04 9-10 ¶6-7

Vaiĩ mũndũ ũtendete kwendwa. O na ithyonthe nĩtwendete ũsili wa katĩ. Ethĩwa mavinda maingĩ andũ matwĩkaa maũndũ mekwonanyʼa kana maitwendete kana matekwosana na ũsili wa katĩ, nĩtwĩwʼaa twĩ vathei na tũkwʼĩte ngoo. Yeova nĩwĩsĩ twĩthĩawa na mea ma kwendwa na nĩtwendaa ũsili wa katĩ ũatĩĩwe. (Sav. 33:5) Tũi na nzika kana Ngai witũ nũtwendete mũno na ndendaa tũyĩkwa maũndũ matekwosana na ũsili wa katĩ. Ũndũ ũsu nĩwonekaa nesa twasisya ĩla Mĩao Yeova wanengie mbaĩ ya Isilaeli kwĩsĩla Mose. Yĩla tweemanyĩsya ĩũlũ wa Mĩao ya Mose, nĩtwonaa ũndũ Ngai witũ Yeova ũtwendete. (Alo. 13:8-10) No twone kana wendo nĩwʼo waĩ mũsingi wa Mĩao ya Mose, nĩkwĩthĩwa Yeova ekaa maũndũ onthe nũndũ wa wendo. (1 Yoa. 4:8) Mĩao ĩno ĩlĩ nĩyo yaĩ mũsingi wa Mĩao ya Mose: mwende Ngai, na mwende mũtũi waku. (Ali. 19:18; Kũt. 6:5; Mt. 22:36-40) Kwoou no twasye kana kĩla ũmwe wa ĩla mĩao mbee wa 600, nũtũmanyĩasya ũndũ mũna ĩũlũ wa wendo wa Yeova. w19.02 20-21 ¶1-4

Yovu ndavũaa ngũĩ nthũku na aka. (Yovu 31:1) Nĩweesĩ kana ti ũseo kwenda mũndũ mũka ũngĩ ate o mũka wake. Ũmũnthĩ kwĩ maũndũ maingĩ matũthyũlũlũkĩte matonya kũtũlikya ũlaalainĩ. Nũndũ wa ũu, ĩkũlye-ĩ, ‘Nĩnĩtwʼĩte vyũ kũlea kwendeewʼa kwa nzĩa ĩtaĩle nĩ mũndũ ũngĩ ndatwaanĩte nake? Nĩnĩtwʼĩte vyũ kwĩvathana na mavisa ma ũlaalai kana mavisa ma mũthemba ũngĩ matonya kũmbũkĩlĩlya mĩmeo mĩthũku?’ (Mt. 5:28) Ethĩwa tũkeekaa ũu kĩla ĩvinda, tũkekalaa tũlũmĩtye wĩanĩu witũ. Kĩndũ kĩngĩ kyoonanasya wĩwi wa Yovu nĩ woni ũla waĩ nawʼo ĩũlũ wa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Kwa woni wa Yovu, kwĩkwatya syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ kwaĩ ũndũ ũmwe na kwĩka naĩ ngito yaĩle kũsilĩlwa nĩ asili. (Yovu 31:24, 25, 28) Ũmũnthĩ tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ mendete syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Ethĩwa tũkeethĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa mbesa na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ, o tondũ Mbivilia ĩtũtaĩte, tũkekalaa tũlũmĩtye wĩanĩu witũ.—Nth. 30:8, 9; Mt. 6:19, 20. w19.02 6-7 ¶13-14

Maũndũnĩ onthe ala Yesũ weekie, oonanisye kana nũtwendete mũno o ũndũ Yeova ũtwendete. (1 Yoa. 4:8-10) Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana Yesũ nĩwendie kuma ngoonĩ kumya thayũ wake kwondũ witũ. Wendo ũla Yeova na Mwana wake matwonisye kwĩsĩla nthembo ĩsu nũtũtethasya ithyonthe, twĩthĩwe twĩ etĩkĩwʼa mauta kana twĩ “malondu angĩ.” (Yoa. 10:16; 1 Yoa. 2:2) O na ĩngĩ, kwasũanĩa syĩndũ ila itũmĩawa ũmbanonĩ wa kũlilikana kĩkwʼũ kya Yesũ. Syĩndũ isu syonanasya ũndũ Yesũ wendete na ũsũanĩaa amanyĩwʼa make. Ata? Yesũ nĩwoonisye aatĩĩi make etĩkĩwʼa mauta kana nũmendete kwa kwambĩĩsya kyaũya kĩte maũndũ maingĩ vandũ va syĩthĩo mbingĩ. Aatĩĩi make etĩkĩwʼa mauta nĩmaaĩlĩte kũendeea kũlilikana kĩkwʼũ kyake kĩla mwaka. Maaĩlĩte kũendeea kwĩka ũu o na maũndũ mavĩndũka, ta kwa ngelekanyʼo, mũndũ esa kwĩyĩthĩĩla yela. (Ũvu. 2:10) Mo nĩmavotie kũkwata mwĩao wa Yesũ? Ĩĩ, nĩmeekie ũu! Kuma ĩvindanĩ ya atũmwa kũvika ũmũnthĩ, Aklĩsto ma wʼo nĩmatataa ũndũ matonya malilikane kĩkwʼũ kya Yesũ. w19.01 24 ¶13-15

Yesũ aasya kana aatĩĩi make makathawʼa kuma ũkombonĩ wa ũthaithi wa ũvũngũ, wa kũema kũmanya ũwʼo, na wa maũndũ ma ũwe. Na ve maũndũ angĩ, ti asu me moka. Ĩvinda yũkĩte andũ makathawʼa malike “ũthasyonĩ wa ũtaĩo wa syana sya Ngai.” (Alo. 8:21) Tatai mwĩsamĩe ũmũnthĩ ũndũ ũthasyo ũsu ũkethĩwa ũilye kwa ‘kwĩkalaa ndetonĩ ya Klĩsto,’ kana kũatĩĩaa momanyĩsyo make. (Yoa. 8:31) Mweeka ũu, ‘mũkamanya ũla wʼo,’ na ti kwa kwĩmanyĩsya kwĩ kwʼoka, ĩndĩ o na kwa kũatĩĩa kĩla mweemanyĩsya. Kĩla andũ metaa kwĩkala nesa ĩvindanĩ yĩĩ, no kya kavinda. Tũyĩthĩawa twĩsĩ ũnĩ kwĩĩthĩwa kũilye ata. (Yak. 4:13, 14) Kwoou kĩndũ kya ũĩ kĩla mũndũ waĩle kwĩka, no kwĩkala kasĩlanĩ kala kaendete ‘thayũnĩ wa wʼo,’ ũla nĩ thayũ ũtathela. (1 Tim. 6:19) Ĩndĩ Ngai ndatũlasimĩthasya tũkinyĩle kasĩlanĩ kau. Nithyĩ twĩnyuvĩaa. Nũndũ wa ũu, mũtwʼĩkĩthye Yeova “ĩaĩ ya ũtiĩwa” waku. (Sav. 16:5) Tũmĩa nesa “maũndũ maseo” ala ũkũnengete kwa wingĩ. (Sav. 103:5) Na ũyĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Yeova no atume wĩthĩwa na “ũtanu wusũĩte,” na no aũnenge “maũndũ ma kwendeesya kũvika tene na tene.”—Sav. 16:11. w18.12 28 ¶19, 21

Aklĩsto onthe maĩlĩte kwĩkĩa kĩthito manenge mũtwaano ndaĩa o tondũ Yeova na Yesũ mekaa. Ĩndĩ nũndũ twĩ ene naĩ, amwe nĩmatonya kũemwa nĩ kwĩka ũu. (Alo. 7:18-23) Kwoou tũyaĩle kũsengʼa tũkewa kana Aklĩsto amwe ma ĩvinda ya atũmwa maĩ na thĩna mĩtwaanonĩ yoo. O na kau Vaulo nĩwaandĩkie kana “mũndũ mũka ndakamũlee mũũme,” mavinda amwe kĩu nĩkyeekĩkaa. (1 Ako. 7:10) Vaulo ndaaelesya nĩ kyaũ kyatumaa amwe mataanĩsya. Ĩndĩ nĩtwĩsĩ thĩna ndwĩthĩwa waĩ kĩndũ ta mũũme kũthi nza wa mũtwaano, ũndũ mũndũ mũka ũsu wĩthĩwa na kĩtumi kya kũthasya mũtwaano na aitwawa ĩngĩ. Vaulo aisye kana mũndũ mũka ta ũsu ataanĩsya na mũũme aaĩle kwĩyĩkalya “ate mũtwae, kana ethĩwa ti ũu, ewʼane na mũũme wake.” Na kĩtumi nũndũ methonĩ ma Ngai, asu elĩ no mũndũ na mũka. Ũtao wa Vaulo waĩ ũũ: Ethĩwa thĩna ti ũlaalai, kĩla mũndũ na mũka maaĩle kwĩka nĩ kwĩwʼana. Asu elĩ maaĩle kũmantha atumĩa ma kĩkundi nĩ kana mamatae na Mbivilia. w18.12 13 ¶14-15

Ũmũnthĩ Ngai endaa andũ make matate methĩwe na ngwatanĩo nzeo nake, na mayĩka kyonthe kĩla matonya meanĩsye wĩa ũla ũmanengete. (Mt. 28:19, 20; Yak. 4:8) Ĩndĩ andũ amwe mate na ũthũku nĩmatonya kũtata kũtwelelũkya. Kwa ngelekanyʼo, mũnene waku nũtonya kũkwĩa nũkũũnenevya na aikwongela mũsaala, ĩndĩ wasisya ũyĩthĩa mĩvango yaku ya kwĩka maũndũ ma kĩ-veva nĩkwanangĩka. We wĩka ata? Kana wĩka ata ũkewa nĩwume mũsyĩ ũthi kũndũ kũasa ũkasomee kũu nĩ kana wongelange kĩsomo? We nũkwona ta laisi kũmanya ũndũ ũtonya kwĩka saanĩ isu? Ndũketeele nginya maũndũ asu mekĩke nĩ kana ĩndĩ wĩkale nthĩ nĩ kenda ũvoye, wĩke ũkunĩkĩli, na ũikũlya angĩ ũtao. Vandũ va ũu, kĩla kĩseango waĩle kwĩka nĩ kũsũanĩa yu tũĩ ũndũ Yeova wonaa maũndũ asu, na ũyĩkĩa kĩthito mosũanĩo maku mosane na make. Ũminĩte kwĩka ũu na ũyĩsa kũtatwa wĩke maũndũ ta asu, ũkeethĩa o na ndũkwona ũsu ta ũndũ mũnene. Ĩvindanĩ yĩu ũkeethĩwa wĩsĩ nesa mĩvango ĩla wĩ nayo, na ngoo yaku ndĩkethĩwa yĩ mbaanĩku. Kĩla kĩkethĩwa kĩtiele no kwĩka kwosana na kĩla waminie kũtwʼa. w18.11 27 ¶18

Solomoni atwʼĩkie mũsumbĩ wa Isilaeli e o kĩmwana. Ambĩĩa kũsumbĩka oou, Yeova nĩwamumĩlĩile ndotonĩ na amwĩa: “Mbĩtya kĩla ũkwenda ngũnenge.” Nake Solomoni asũngĩa asya: “Nĩ o kana kanini; ndyĩsĩ ũndũ numaala kana kũsyoka. . . . Kwondũ wa ũu nenga mũthũkũmi waku ngoo yĩ ũmanyi wa kũsilanʼya andũ maku.” (1 Asu. 3:5-10) Yĩla Solomoni waisye anengwe “ngoo yĩ ũmanyi” oonanisye kana e na wĩnyivyo. Kĩu nĩkyo kĩtumi Yeova wamwendete Solomoni. (2 Sam. 12:24) Ngai witũ nĩwendeeiwʼe mũno nĩ ũsũngĩo wa Mũsumbĩ Solomoni na amũnenga “ngoo yĩ na ũĩ na ũmanyi.” (1 Asu. 3:12) Solomoni nĩwakwatie moathimo maingĩ nũndũ wa kũendeea kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku. Nĩwakwatie kĩanda kya mwanya kya kwaka ĩkalũ “kwondũ wa syĩtwa ya Yeova, Ngai wa Isilaeli.” (1 Asu. 8:20) Nĩwakwatie nguma mũno nũndũ wa ũĩ ũla wanengiwe nĩ Ngai. Na maũndũ ala waneenie aveveewe nĩ Ngai maandĩkĩtwe mavukunĩ atatũ ma Mbivilia. Ĩvuku yĩmwe yĩandĩkĩtwe maũndũ asu nĩ ĩvuku ya Nthimo. w19.01 14 ¶1-2

Andũ amwe mayendaa matwʼĩke atĩ mũndũ ũngĩ nĩwe ũkũmatavya ũndũ meũsũanĩa o na ethĩwa nũũ. Maasya atĩĩ: “Ninyie nĩtavasya kĩla ngwĩka.” Yĩla mekwasya ũu, nĩvatonyeka makethĩwa mendaa kwonanyʼa kana nĩmo meyĩkĩaa motwi moo na kana ũu nĩwʼo waĩle. Mewʼaa matekwenda mũndũ amasumbĩke kana amalasimĩthye kwĩthĩwa mailye ta andũ angĩ. Ũseo ũla wĩ vo nĩ kana yĩla tweewa tũsũanĩae ta Yeova tũyĩthĩawa tũyĩwa atĩ tũyaĩle kwona maũndũ na nzĩa yitũ na tũyaĩle kwĩyĩelesya. Ĩandĩko ya 2 Akolintho 3:17 yĩwetete nesa kana “vala ve Veva wa Mwĩaĩi [Yeova], nĩvo ve ũthasyo.” Twĩ na ũthasyo wa kwĩtwʼĩĩa twĩenda kwĩthĩwa tũilye ata. Kĩla mũndũ ve maũndũ ala wĩwʼaa maimwendeesya na ve syĩndũ ila wĩwʼaa endete. Yeova atũmbie tũilye ũu. Ĩndĩ ũwʼo nĩ kana ũthasyo witũ wĩ mĩvaka. (1 Vet. 2:16) Yeova endaa tũtongoewʼe nĩ mosũanĩo make ala me Ndetonĩ yake yĩla tũũtwʼa kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle. w18.11 19 ¶5-6

Yĩla tweemanyĩisye wʼo, nĩtwamanyie kana kũmũthũkũma Yeova nĩ kwa vata vyũ kwĩ maũndũ ma kĩ-mwĩĩ. Nĩtwatwie na ngenda kũtia maũndũ ma kĩ-mwĩĩ ĩtina nĩ kana tũendae nthĩnĩ wa ũla wʼo. Ĩndĩ no kwĩthĩwa oyu twonaa andũ maithooa syĩndũ nzeo sya matukũ aa kana maitanĩa o maũndũ angĩ ma kĩ-mwĩĩ. Nũndũ wa ũu, no twambĩĩe kwĩwʼa ta tweekoseie. Na kĩu kĩituma tũeka kwĩanĩwa nĩ syĩndũ ila sya lasima thayũnĩ, na tũyambĩĩa kũsembanyʼa na maũndũ ma kĩ-mwĩĩ nginya tũyũlwa nĩ maũndũ ma kĩ-veva. Mũndũ ũmwe weetawa Ndema nĩwakwatiwe nĩ ũndũ ũsu. Endie “nthĩ ĩno ya ĩvinda yĩĩ” nginya akola kũendeea kũtavanyʼa na mũtũmwa Vaulo. Kyo nĩ kyaũ kyatumie amũtia? We nĩwĩthĩwa eekie ũu nũndũ wa kwenda syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ mbee wa maũndũ ma kĩ-veva? Kana nĩwĩthĩwa eekie ũu eewʼa atekwenda kũendeea kwĩyĩima maũndũ make nĩ kana aendeee kũthũkũma na Vaulo? Mbivilia ndĩwetete. Ĩndĩ ithyĩ tũyĩsa kwenda o na vanini twambĩĩe kwenda ĩngĩ syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ nginya twĩse kũeka kwenda ũla wʼo. w18.11 10 ¶9

Ũvũngũ ũla Satani watavisye Eva waĩ mũthũku mũno na we aĩ na kĩima nũndũ nĩweesĩ nesa vyũ kana yĩla ũkũmũĩkĩĩa na aiya ĩtunda yĩu, nũkũkwʼa. Eva na Atamu nĩmatũlile mwĩao wa Ngai, na ĩtina nĩmakwie. (Mwa. 3:6; 5:5) Na nũndũ wa naĩ ĩsu, “kĩkwʼũ kyavikĩa andũ onthe.” O na “kĩkwʼũ kyasumbĩkie . . . o na ĩũlũ wa ala matekĩte naĩ ya mũthemba wa ĩvĩtyo ya Atamu.” (Alo. 5:12, 14) Nũndũ wa ũu, twĩ na naĩ na tũyĩsa kwĩkala tene na tene tondũ Ngai wendaa kuma mwambĩĩonĩ. Vandũ va ũu, mũndũ ethĩawa e wa kũnengwa kwʼoko ekala “thayũ myaka mĩongo mũonza, kana ũla wĩ na vinya . . . myaka mĩongo nyanya.” Ĩndĩ o na vailye ũu, myaka ĩsu “yĩthĩawa yĩ ya thĩna na kĩĩo.” (Sav. 90:10, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Kote ũthũku mũno! Keka ti va ũvũngũ wa Satani, thĩna ũsu wʼonthe tũiwona. Yesũ aisye ũũ aiweta Ndevili: “Ndaaĩkala nthĩnĩ wa wʼo, nũndũ nthĩnĩ wake vati wʼo.” (Yoa. 8:44) Kũvika o na ũmũnthĩ Satani no ũneenaa ũvũngũ, nũndũ nĩwe “mũkengani wa nthĩ yonthe.” (Ũvu. 12:9) Ithyĩ tũikwenda kwawʼa nĩ Ndevili. w18.10 6-7 ¶1-4

Ala mosaa ĩtambya ya kũmantha mũuo nĩmekalaa me atanu. Mũmanyĩwʼa Yakovo aandĩkie: “Na ũsyao wa ũlũngalu nũvuĩawa nthĩnĩ wa mũuo nĩ ala maetae mũuo.” (Yak. 3:18) Yĩla twaemanwa na mũndũ kĩkundinĩ kana o mũsyĩ, nĩtwaĩle kũmũvoya Ngai atũtetheesye tũmanthe mũuo. Tweeka ũu, Yeova nũtũnengae veva wake mũtheu nĩ kana ũtũtetheesye kwonanyʼa nguma sya Kĩklĩsto, na kĩu nĩkĩtumaa twĩthĩwa twĩ atanu. Yesũ nĩwakindĩlĩĩile nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata twose ĩtambya tũmanthe mũuo yĩla waisye: “Ethĩwa ĩndĩ nũũnengane mũthĩnzĩo waku kĩthembeonĩ, na ũkĩlilikanĩla vu kana mwana-a-au e ũndũ naku, tia mũthĩnzĩo waku vu mbee wa kĩthembeo, noithi, wambe kwĩwʼana na mwana-a-au na ĩndĩ ũkyũka ũnengane mũthĩnzĩo waku.”—Mt. 5:23, 24. w18.09 21 ¶17

Yesũ aineena na amanyĩwʼa make ũtukũ wa mũthya nĩwawetie wendo mavinda 30 ũu. Eeie amanyĩwʼa make atĩĩ: “Mwendane inywʼĩ kwa inywʼĩ.” (Yoa. 15:12, 17) Maaĩlĩte kwendana mũno nginya wĩthĩe andũ ala angĩ nĩmeũmanya nesa vyũ kana nĩmo aatĩĩi make ma wʼo. (Yoa. 13:35) Ũsu ti wendo wa vaa methonĩ. Yesũ awetaa wendo umĩte ngoonĩ, na no nginya mũndũ eyĩime nĩ kana ethĩwe nawʼo. Aisye: “Vai mũndũ wĩ wendo mwingĩ ũvĩtũkĩte ũũ, wa mũndũ kũwia thayũ wake nthĩ nũndũ wa anyanyae. Inywʼĩ mwĩ anyanyawa, ethĩwa nĩmwĩkaa maũndũ ala nĩmwĩaĩaa.” (Yoa. 15:13, 14) Ũmũnthĩ andũ nĩmamanyaa nesa andũ ma Ngai nũndũ methĩawa na wendo wa wʼo, na nĩmethĩawa matonya kwĩyĩima kĩla kĩndũ kwondũ wa ana-a-asa moo. Na eka ũu, methĩawa na ngwatanĩo ndũmu vyũ maimũthũkũma Yeova. (1 Yoa. 3:10, 11) Ũsu nĩ ũndũ wa kwendeesya ta kĩ! Ithyonthe twĩ athũkũmi ma Yeova nĩtwendanĩte o na tũtwʼĩke twĩ ma nthĩ, mbaĩ, kĩthyomo, kana wumo wĩva. w18.09 12 ¶1-2

Yeova endaa athũkũmi make masũvĩe andũ moo ma mũsyĩ. Kwa ngelekanyʼo, noĩthwa waĩle kũthũkũma nĩ kana ũmanthĩe andũ maku. Na ve aka aingĩ mekalaa mũsyĩ maisũvĩa syana syoo nini. O na ĩngĩ, ve andũ masũvĩaa asyai moo ala me na mathĩna ma mwĩĩ. Maũndũ asu onthe nĩ ma lasima. Ethĩwa nue ũmanthĩaa andũ ma mũsyĩ wenyu, nĩvatonyeka ũkethĩa ndwĩanĩsya maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ mũtheu o na ethĩwa nĩwendaa kwĩka ũu. Ĩndĩ osa vinya! Yeova nũtanaa yĩla weekĩa kĩthito ũmanthĩe mũsyĩ waku. (1 Ako. 10:31) Nĩvatonyeka ũkethĩa ndwĩ mũvinyĩĩe mũno nũndũ ndwĩ na mavata maingĩ ma mũsyĩ waĩle kwĩanĩsya. Wĩona ata ũkatetheesya Aklĩsto angĩ ala masũvĩaa andũ moo, kana ala matonya kwĩthĩwa me awau, me akũũ, kana o mavinyĩĩwe kwa nzĩa ĩngĩ? Ũkasisya nesa kĩkundinĩ kyenyu, no wone amwe mekwenda ũtethyo. Weeka ũu, nĩvatonyeka ũkethĩa nue Yeova ũkũtũmĩa kũsũngĩa mboya ya mũndũ ũkwenda ũtethyo.—1 Ako. 10:24. w18.08 24 ¶3, 5

Yosevu aĩ mwanake wa myaka 17 ũu yĩla ana-a-ĩthe mamũthooisye akatwʼĩke ngombo nũndũ nĩmamwĩwʼĩaa kĩwĩu. Ĩndĩ atanamba kũthoowʼa, aĩ mwana ũla wendetwe mũno nĩ ĩthe. (Mwa. 37:2-4, 23-28) Yĩla wavikiwʼe Misili, atwʼĩkĩthiwʼe ngombo na esa kwĩkwʼa kolokolonĩ. Athĩnie kwa kĩlungu kya myaka ta 13 ũtona ĩthe, na nĩwʼo wamwendete mũno wĩana. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye ndakekale e mũthatu na ndakakwʼe ngoo? Yĩla Yosevu wathĩnĩaa kolokolonĩ, no nginya ethĩwe asũanĩaa mũno ũndũ Yeova wamũtethasya. (Mwa. 39:21; Sav. 105:17-19) Nasyo ndoto ila waotete navu ĩtina, ila syoonanasya maũndũ maĩ mekĩke, nitonya kwĩthĩwa syamũĩkĩĩthasya kana Yeova e nake. (Mwa. 37:5-11) O na ĩngĩ nĩvatonyeka akethĩwa ekalaa aimũtulũĩla Yeova mathĩna make. (Sav. 145:18) Nake Yeova nĩwasũngĩaa mboya syake na akamũĩkĩĩthya vyũ kana “aĩ nake” mathĩnanĩ make onthe. w18.10 28 ¶3-4

Kĩndũ kĩmwe kĩtonya kũtuma tũsilĩla andũ kwĩanana na kwona kwa metho nĩ kũsisya ũthwii kana malĩ ĩla me nayo. Vo vatonyeka ata tũkasilĩla mũndũ tũsyaĩtye ũthwii kana ũkya wake? Solomoni atongoewʼe nĩ veva mũtheu nĩwaandĩkie ĩũlũ wa ũndũ ũte mũseo wĩkĩkaa andũnĩ, o tondũ ĩandĩko ya ũmũnthĩ yonanĩtye. Nthimo ĩsu yĩtũmanyĩsya kyaũ? Yĩtũmanyĩsya kana twaema kwĩthĩwa twĩ metho, no twambĩĩe kũmantha ũnyanya na ana-a-asa ala athwii na ũyĩthĩa tũikũũngana na ala ngya. Ve ũthũku mwaũ wa kũsisya malĩ kana ũkwati wa mũndũ nĩ kenda tũtwʼe kana no twĩthĩwe na ũnyanya nake? Tũkeka ũu twĩthĩwa tũiete mũtilĩkangano kĩkundinĩ. Mũmanyĩwʼa Yakovo nĩwaumisye ũkanyʼo ĩũlũ wa ũndũ ũsu nũndũ nĩwaendeee kũaanyʼa ikundi imwe ĩvindanĩ ya atũmwa. (Yak. 2:1-4) Nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho tũiketĩkĩlye yĩsilya yĩu yanange kĩkundi kitũ, na tũitata tũkĩlye vinya mũtuo wa kũsilĩlaa andũ kwosana na kĩla twene. w18.08 10 ¶8-10

Twonanasya nĩtũmũtũngĩaa Yeova mũvea nũndũ wa ngwatanĩo ĩla twĩ nayo vamwe nake kwa kũkua ana-a-asa na eĩtu-a-asa ũndũ vaĩle. O namo nĩ ma Yeova. Twekala tũlilikene ũndũ ũsu, tũkamekaa maũndũ maseo na tũkeethĩawa tũmendete kĩla ĩvinda. (1 Ath. 5:15) Ũndũ ũsu nĩ wa vata nũndũ Yesũ eeie aatĩĩi make atĩĩ: “Andũ onthe makamanya kana mwĩ amanyĩwʼa makwa, ethĩwa mwĩthĩwa na wendo ĩnywʼĩ kwa inywʼĩ.” (Yoa. 13:35) Malaki aisye kana Yeova ‘nĩwĩthukĩĩasya na akewʼa’ yĩla andũ make mekũea ngewa. Ũu nĩ kwasya kana nĩwĩthĩawa ene ũndũ mekalanasya. (Mal. 3:16) Vate nzika Yeova “nũmesĩ ala make.” (2 Tim. 2:19) Nĩwĩthĩawa esĩ nesa vyũ kaũndũ o na keva twaweta kana tweeka. (Aevl. 4:13) Na yĩla tweeka mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũndũ ũte mũseo, ‘nĩwĩthukĩĩasya na akewʼa.’ O na yĩla tweethĩwa twĩ alau, twaekea ala angĩ, kana twameka maũndũ maseo, no twĩthĩwe tũte na nzika kana Yeova no wonaa maũndũ asu o namo.—Aevl. 13:16. w18.07 25-26 ¶15, 17

Nĩ ũndũ wa ũĩ kwĩkalaa tũlũmanĩtye na Yeova. Vai mũndũ o na wĩva mũĩ, wĩ vinya, na ũtwendete ta Ngai waitũ! Vo ve mũndũ ũtenda kwĩthĩwa ngalĩ yake? (Sav. 96:4-6) Ĩndĩ ve athũkũmi amwe ma Yeova maemetwe nĩ kũlũmanyʼa nake vaumĩla ũndũ ũũmenda meke ũtwi. Kwasũanĩa ngewa ya Kaini. Kaini nde ĩmwe waathaitha ngai ingĩ eka Yeova. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, Ngai ndaaĩtĩkĩla ũthaithi wake. Kĩtumi nũndũ ngoonĩ yake vaĩ na mbeũ ya naĩ yaendeee kũmea. (1 Yoa. 3:12) Yeova nĩwaneenie na Kaini amwĩa atĩĩ: “Weeka nesa, ndwĩĩtĩkĩlwa? na ethĩwa ndwĩĩka nesa, naĩ yovesyaa mũomonĩ; na kwenda kwayo kũkeethĩwa kwaku; ĩndĩ naku ũmĩsumbĩke.” (Mwa. 4:6, 7) Kwa ndeto ingĩ Yeova nĩ ta weeaa Kaini atĩĩ: “Weelila na waalyũka ũũngame ngalĩ ĩ yakwa, o nakwa ngeethĩwa ngalĩ ĩ yaku.” Ĩndĩ Kaini ndaaĩthukĩĩsya ũtao ũla wanengiwe. w18.07 17 ¶1, 3; 18 ¶4

Nzĩa ĩmwe ya kũeka kyeni kitũ kĩkene nĩ kũtavanyʼa ũvoo mũseo na kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa. (Mt. 28:19, 20) O na ĩngĩ, mwĩkalĩle witũ wa Kĩklĩsto no ũmũtaĩe Yeova. Ala twĩthĩaa ĩla tũũtavanyʼa na ala matwonaa tũitavanyʼa methĩawa masyaĩĩsye mwĩkalĩle witũ. Kwoou twamakethya twĩ asanzamũku na tweethĩwa na ũthyũ mũtanu, nĩmonaa twĩ andũ ma mũthemba wĩva na tũthaithaa Ngai ũilyĩ ata. Yesũ eeie amanyĩwʼa make atĩĩ, “Mũkĩlika nyũmba, mĩkethyei.” (Mt. 10:12) Andũ ma kĩsio kĩla Yesũ na atũmwa make matavanasya, nĩmathokasya andũ o na matamesĩ. Ũmũnthĩ kĩthĩo kĩu nĩkyathelile kũndũ kwingĩ. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, kwĩthĩwa wĩ mũthalĩku ĩla ũkũelesya mwene nyũmba nĩkĩ wamũthokea no kũtume ewʼa e mwĩanĩe na ayĩusya o na ethĩwa nĩeĩthatĩte. Mavinda maingĩ nzĩa ĩla nzeo vyũ ya kwambĩĩsya ngewa na mũndũ nĩ kũmũkethya wĩ mũtanu. Ũu nowʼo vethĩawa vailyĩ ĩla ana-a-asa na eĩtu-a-asa meũtavanyʼa kũla kwĩ andũ aingĩ maitũmĩa kakalĩ ka mavuku. Nũtonya kwĩthĩwa wonete kana andũ nĩmendeeawʼa ĩla moona wamakethya wĩ mũtanu. w18.06 22 ¶4-5

Mũtũmwa Vetelo amanyĩĩte kũtindanasya na Ayuti me oka. Ĩndĩ ĩtina wa Ngai kwonanyʼa nesa kana Aklĩsto mayaĩle kũvathũla mbaĩ ingĩ, Vetelo nĩwatavisye Kolinelio, ũla waĩ mũsikalĩ wa Lomi, ũvoo mũseo. (Meko 10:28, 35) Ĩtina wa vau, Vetelo nĩwambĩĩie kũĩsanĩa na andũ ma mbaĩ ingĩ na kũtindanyʼa namo. Ĩndĩ ĩtina wa myaka yĩana ũna e Andiokia, aeka kũya vamwe na Aklĩsto ala mataĩ Ayuti. (Aka. 2:11-14) Nũndũ wa ũu, Vaulo nĩwamũnengie ũkanyʼo na veonekana nĩwawosie nesa. Twĩasya ũu nũndũ ĩla Vetelo waandĩkĩie Aklĩsto Ayuti na ma mbaĩ ingĩ ala mekalaa Asia Nini, nĩwawetie kana nĩ ũndũ wa vata mũno kwenda ana-a-asa onthe. (1 Vet. 1:1; 2:17) Nĩ wʼo ki kana atũmwa nĩmeemanyĩisye kwenda “andũ onthe” o ũndũ Yesũ weekaa. (Yoa. 12:32; 1 Tim. 4:10) Nĩmeekie moalyũku o na kũtwʼĩka nĩmakuie ĩvinda. Aklĩsto ma mbee nĩmeevwʼĩkĩte “mũndũ mweũ,” na nũndũ wa ũu nĩmeemanyĩĩtye kwona andũ onthe meanene o ũndũ Ngai ũmonaa.—Ako. 3:10, 11. w18.06 11 ¶15-16

Mũthemba ũmwe wa ngao ya kĩthũi weekĩawa nĩ mũsikalĩ wa Lomi ĩvindanĩ ya atũmwa waseũvĩtwʼe na tũmĩsevũ twa kyũma kya kĩaa tũkomeanĩe. Weethĩaa no nginya ekale aisisya tũmĩsevũ tũu tũikese kumana nĩ kana wĩthĩe nĩwasũvĩwa ndakatonywe ngoo kana o vandũ vangĩ. Ngao ĩsu ya kĩthũi yĩtũtetheesya nesa mũno kwona ũndũ myolooto ya Yeova ya ũlũngalu ĩtonya kũsũvĩa ngoo sitũ. (Nth. 4:23) Mũsikalĩ ndaĩ aumya ngao ya kĩthũi ya kyũma kya kĩaa akekĩa ya kyũma kĩngĩ kĩte kĩlũmu ta kĩu. O ta ũu, tũyĩsa kwenda kũatĩĩa myolooto ĩla ithyĩ tũkwona ta yo yaĩlĩte vandũ va ĩla ya Yeova. Ithyĩ tũyonaa maũndũ nesa nũndũ twĩ ene naĩ, na kwoou tũitonya kũsũvĩa ngoo sitũ ũndũ vaĩle. (Nth. 3:5, 6) Vandũ va ũu, no nginya twĩkale tũisisya kana ‘ngao yitũ ya kĩthũi’ no ĩendeee kũtũsũvĩa ũndũ vaĩle. O ũndũ twenda mũno ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai, nowʼo wĩthĩaa nĩ laisi kwĩkĩa “ngao ya kĩthũi,” kana kwa ndeto ingĩ, kũatĩĩa myolooto ya Ngai ya ũlũngalu.—Sav. 111:7, 8; 1 Yoa. 5:3. w18.05 28 ¶3-4, 6-7

Andũ asu no meesĩ kana Mose ethĩĩtwe aimatongoesya nesa atekwenda kwĩyĩuna, ĩndĩ matina kũnyungunyĩsya, o na eka ĩũlũ wa kĩwʼũ, masyokie mambĩĩa kũneenea Mose naĩ, ta we ũtumĩte mewʼa waũni. (Mot. 20:1-5, 9-11) Maũndũ asu nĩmatumie Mose athata mũno, nginya weethĩa ti ũla Mose mũvoo matwĩe mesĩ. Vandũ va kũneena na ĩvia e na mũĩkĩĩo o ũndũ Yeova wamwĩaĩte eke, aneenisye andũ athilĩkĩte na eyũmbĩĩa i nguma. Na ĩndĩ akũna ĩvia yĩu kelĩ, na kĩwʼũ kingĩ kyakĩla. Mĩtũlyo na ũthatu nĩsyatumie eka ĩvĩtyo yatumie maũndũ make mathi naĩ. (Sav. 106:32, 33) Kavinda o kau kanini Mose waemiwe nĩ kwĩkala e mũuu, nĩkatumie avatwa kũlika Nthĩ ya Watho. (Mot. 20:12) Ngewa ĩno nĩkũtũmanyĩsya maũndũ ma vata. Mbee, no nginya twĩkalae twĩkĩĩte kĩthito tũikese kwĩthĩwa tũte auu. Tũkelekeleelya, mĩtũlyo no ĩtũkwate mĩtũkĩ mũno na ĩituma tũneena kana twĩka ũndũ wa ũtumanu. Kelĩ, maũndũ ala matũĩsaa kĩlĩko nĩmatonya kũtũvĩngĩĩsa, na nũndũ wa ũu, no nginya tũtatae kĩla ĩvinda twĩthĩwe twĩ auu o na yĩla maũndũ matũvinyĩĩa. w19.02 12-13 ¶19-21

Kwʼo kũatĩĩa ũla mwĩao Yesũ watũnengie wa kũtavanyʼa nĩ mũio? Aiee, ũsu ti mũio. Yesũ amina kũnengane ĩla ngelekanyʼo ya mũsavivũ aisye kana atavanyʼa ma Ũsumbĩ makeethĩawa na ũtanu. (Yoa. 15:11) O na atũĩkĩĩthisye kana ũtanu ũla waĩ nawʼo nowʼo tũkeethĩwa nawʼo. Tũtonya kwĩthĩwa nawʼo ata? Yesũ eeyĩelekanilye na mũsavivũ, na aelekanyʼa amanyĩwʼa make na mbonge. (Yoa. 15:5) Mbonge syĩthĩawa ikwatĩĩwe nĩ mũsavivũ. Na ate o syĩsie kũtemwa, iendeeaa kũkusya kĩwʼũ na lĩu mũsavivũnĩ. O ta ũu, ate o twĩsie kwananga ngwatanĩo yitũ na Klĩsto kwa kũeka kũatĩĩa nyaaĩ syake, tũkeethĩawa na ũtanu ũla wĩthĩawa nawʼo ayĩka kwenda kwa Asa wake. (Yoa. 4:34; 17:13; 1 Vet. 2:21) Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Hanne wĩthĩĩtwe e vainia kwa myaka mbee wa 40 aĩtye, “Ũtanu ũla nĩwʼaa kĩla ĩvinda nauma ũtavanyʼa nũnthangaasya nĩendeee kũmũthũkũma Yeova.” Kũneena ũla wʼo, ũtanu ũla twĩthĩawa nawʼo ngoonĩ nũtwĩkĩaa vinya tũendeee kũtavanyʼa o na ethĩwa twĩ isionĩ ila ite laisi kũtavanyʼa.—Mt. 5:10-12. w18.05 17 ¶2; 20 ¶14

No kwĩthĩwa ĩvindanĩ ya atũmwa vate mũtũmwa ũngĩ waaĩkĩa ana-a-asa vinya ta mũtũmwa Vaulo. Atũmiwe nĩ veva mũtheu akatavanyʼe kwa Akiliki, Alomi, na andũ angĩ ala mathaithaa ngai mbingĩ. (Aka. 2:7-9) Vaulo angangie mũno kĩsionĩ kĩla ũmũnthĩ kĩtawa Turkey, o na nĩwatavanisye kĩsionĩ kya Greece na Italy, na ambĩĩsya ikundi sya Kĩklĩsto sya andũ ma mbaĩ ingĩ. Andũ asu ‘nĩmathĩniwʼe nĩ andũ ma nthĩ yoo’ nũndũ wa kũtwʼĩka Aklĩsto na kwoou maĩ na vata mũnene wa kũthangaawʼa. (1 Ath. 2:14) Ta mwaka wa 50, Vaulo aandĩkĩie kĩkundi kĩla kyaĩ kĩnambĩĩwʼa Thesalonika akĩa: “Nĩtũũmũtũngĩa Ngai mũvea mavinda onthe kwondũ wenyu inywʼonthe, tũkĩmũweta mboyanĩ sitũ; tũkĩlilikana tũteũeka wĩa wenyu wa mũĩkĩĩo, na kũthĩnĩa wĩa kwenyu kwa wendo, na wũmĩĩsyo wenyu.” (1 Ath. 1:2, 3) O na nĩwamekĩie vinya mathangaanyʼe mo ene. Ameie: “Kiakianʼyai, na kĩla mũndũ akyaka ũla ũngĩ.”—1 Ath. 5:11. w18.04 18-19 ¶16-17

Ethĩwa we, mũndũ wa mũika, nũtwʼĩte kũmũthũkũma Yeova ũte kwelelũka, ũkeethĩawa na wendi mwingĩ wa kũtavanyʼa. Nũndũ ĩvinda yĩla yĩtiele ya kũtavanyʼa nĩ ĩnini, wĩa ũsu nĩwʼo waĩlĩte kwĩthĩwa wĩ wa vata mũno kwitũ. Kwoou we no wĩke mũvango wa kwongelanga kĩthito kyaku kya kũtavanyʼa? Wĩona ata ũkosa ũvainia? Ĩndĩ nata ũkethĩwa ũtendete mũno kũtavanyʼa? Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũmanye kumya ũkũsĩ nesanga? Maũndũ elĩ: Ĩyũmbanyʼe nesa, na ndũkewʼae ũtulu wa kũtavya angĩ kĩla wĩsĩ. Weeka ũu no kwĩthĩwa ũkasengʼa nĩ kwona ũitanĩa mũno ũtavanyʼa. No wambĩĩe kwa kũmantha ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩkũlawʼa mũno nĩ ala ũsomaa namo. No maũkũlye ĩkũlyo ta, ‘Nĩkĩ ũĩkĩĩaa kana kwĩ Ngai?’ Kĩsese kitũ kya jw.org kĩ na ũvoo mwingĩ ũtonya kũtetheesya amũika memanthĩe ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu. Vau ve kĩlungu kya makũlyo kĩ na kyongo, “Nĩkĩ Nĩĩkĩĩaa Kana kwĩ Ngai?” Makũlyo asu nĩmeũkũtetheesya wĩmanthĩe ũsũngĩo. w18.04 27 ¶10-11

O na kau mbeenĩ Atamu na Eva maĩ na ũthasyo maũndũnĩ maingĩ, ve mĩvaka mataĩ makĩla. Mĩao ĩmwe o na mamĩatĩĩaa mateũmanya kana nĩ mĩao mekĩĩwe. Kwa ngelekanyʼo, asyai asu maitũ ma mbee nĩmeesĩ kana nĩ kenda maendeee kwĩkala thayũ, no nginya maveve, maye, makome, na mayĩka maũndũ angĩ o ta asu. Mo meewʼaa ta mate na ũthasyo aĩ nũndũ mayaĩ mekala matekĩte maũndũ asu? Aiee, na kĩtumi nũndũ Yeova nĩwaĩkĩĩthisye kana kwĩka maũndũ asu kwĩtuma mekala me atanu na me eanĩe. (Sav. 104:14, 15; Mũta. 3:12, 13) Yeova eeaĩe Atamu na Eva masyaane mausũsye nthĩ na maimĩsũvĩa. Wʼo mwĩao ũsu nĩwamavatie ũthasyo? Ndwaamavata o na vanini! Manengiwe mwĩao ũsu nĩ Mũmbi woo nĩ kana meanĩsye ũndũ wa vata kĩeleelonĩ kyake kya kũtwʼĩkĩthya nthĩ yonthe vandũ vaseo vatonya kũtũwa tene na tene nĩ andũ mate na naĩ. (Sav. 127:3; Isa. 45:18) Atamu na Eva mesaa kũtanĩa mũtwaano woo na maitanĩa kwĩkalanyʼa na syana syoo tene na tene. w18.04 4-5 ¶7-8

Ethĩwa nĩtũmĩĩasya andũ yĩla tũũtavanyʼa, tũikethĩawa na woni wa kana nĩmaĩlĩte kũelewa, kana nĩmaĩlĩte kwĩtĩkĩla ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ mamina kũwĩwʼa oou. Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa ũndũ tũtonya kũneena na mũndũ ĩũlũ wa wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene ĩũlũ wa nthĩ, ĩvinda yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ onthe meũ. Andũ aingĩ maĩkĩĩaa kana mũndũ akwʼa ndesa kwĩthĩwa thayũ ĩngĩ, kana makaĩkĩĩa andũ onthe aseo maendaa ĩtunĩ. Kwoona ũndũ mwana-a-asa ũmwe ũtetheeasya andũ maelewe wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ tene na tene. Ũndũ wa mbee, asomaa Mwambĩlĩlyo 1:28. Ĩtina wa ũu, nũkũlasya mwene nyũmba vala Ngai wendaa andũ mekale, na endaa mekale vailye ata. Andũ aingĩ masũngĩaa, “Endaa mekale me atanu ĩũlũ wa nthĩ.” Na ĩndĩ mwana-a-asa ũsu nũsomaa ĩandĩko ya Isaia 55:11, na aimũkũlya kana kĩeleelo kya Ngai nĩkyaalyũkile. Mavinda maingĩ mwene nyũmba asũngĩaa, aiee. Mũthya, mwana-a-asa ũsu asomaa ĩandĩko ya Savuli 37:10, 11, na aikũlya mwene nyũmba ũndũ andũ makekala ĩvinda yũkĩte. Na kwa kũtũmĩa Mbivilia kwa nzĩa ĩsu, mwana-a-asa ũsu nũtetheesye andũ kauta maelewe kana Ngai nĩwendaa andũ aseo meĩkala tene na tene ĩũlũ wa nthĩ nzaũ. w19.03 24 ¶14-15; 25 ¶19

Yeova nĩwoonanisye ũtheinĩ kana endaa twĩwʼe ndeto sya Mwana wake na tũisiatĩĩa. Yesũ nĩwamanyĩisye aatĩĩi make ũndũ matonya kũtavanyʼa ũvoo mũseo, na amatavya mavinda maingĩ kana nĩmaaĩle kwĩkala masyaĩĩsye. (Mt. 24:42; 28:19, 20) O na nĩwamathuthisye mekĩe kĩthito kingĩ, na amekĩa vinya maikakwʼe ngoo. (Luka 13:24) Yesũ eeie aatĩĩi make kana waĩ ũndũ wa vata mũno kwendana, kwĩthĩwa na ngwatanĩo, na kũkwata mĩao yake. (Yoa. 15:10, 12, 13) Ũtao ũsu Yesũ wanengie amanyĩwʼa make waĩ mũseo ta kĩ! Yesũ aisye: “Mũndũ o na wĩva ũla wĩtĩkĩlaa ũla wʼo nĩwĩthukĩĩasya wasya wakwa.” (Yoa. 18:37) Twonanasya kana nĩtwĩthukĩĩasya wasya wake yĩla ‘twaendeea kũmĩanĩsya na kũekeanĩa na ngenda.’ (Ako. 3:13; Luka 17:3, 4) O na ĩngĩ, twonanasya kana nĩtwĩthukĩĩasya wasya wa Yesũ kwa kũtavanyʼa ũvoo mũseo na kĩthito “mavindanĩ ala maĩle na ala momũ.”—2 Tim. 4:2. w19.03 10 ¶9-10