Mwei wa 8

Twĩ maũmbanonĩ nĩtũlilikanawʼa kĩla Yeova na Yesũ matwĩkĩte. Nũndũ nĩtũtũngaa mũvea, nĩtũtataa kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ kĩla mũthenya. (2 Ako. 5:14, 15) O vamwe na ũu, kĩu nĩkĩtumaa ngoo sitũ syenda kũmũtaĩa Yeova nũndũ wa nthembo ĩsu. Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka tũkamũtaĩa, nĩ kumya maelesyo kuma ngoonĩ yĩla twĩ maũmbanonĩ. Yĩla tweyĩima maũndũ mana nĩ kana twendeesye Yeova na Mwana wake, twĩthĩawa tũimonyʼa ũndũ tũmendete mũno wĩana. Mavinda maingĩ wĩthĩaa no nginya twĩvate maũndũ mana nĩ kana tũthi maũmbanonĩ. Kwa ngelekanyʼo, ikundi mbingĩ syĩkaa ũmbano ũmwe mũthenya wa wĩa, katĩ katĩ wa kyumwa, na nĩvatonyeka ũkethĩa twĩthĩawa tũnoete. Nawʼo ũmbano ũla ũngĩ wĩkawa wikendi, ĩvinda yĩla andũ aingĩ mathyũmũĩte. We Yeova nĩwonaa kĩthito kĩu twĩkĩaa, o na kau twĩthĩawa twĩ anou? Vate nzika, nũkyonaa! O ũndũ tweekĩa kĩthito kĩana, nowʼo tũmũtanĩthasya Yeova.—Mko. 12:41-44. w19.01 29 ¶12-13

O nake Yesũ nĩwakwatawa nĩ mathĩna ta ala makwataa andũ. Kwa ngelekanyʼo, nĩvatonyeka Yesũ akethĩwa eanĩie mũsyĩ wa andũ ngya. Yesũ nĩweemanyĩisye kũtethya wĩa mũito aithũkũma na Yosevu, ĩthe wake ũla wamũeie. (Mt. 13:55; Mko. 6:3) Veonekana kana Yosevu akwie Yesũ ataminĩte wĩa wake kũũ nthĩ. Kwoou nĩvatonyeka Yesũ nĩweewie woo ũla mũndũ wĩwʼaa akwʼĩĩwa nĩ mũndũ wendete. Na Yesũ nĩweesĩ ũndũ vethĩawa vailye ethĩwa andũ ma mũsyĩ ũmwe me na mĩĩkĩĩo yĩ kĩvathũkanyʼo. (Yoa. 7:5) Maũndũ asu na angĩ maingĩ nĩmamũtetheeisye Yesũ amanye maũndũ metu ala andũ makomanaa namo na ũndũ mewʼaa. Syama ila Yesũ weekaa nĩsyo mũno mũno syoonanasya kana nĩwathĩnĩkĩaa andũ. Yesũ ndeekaa syama atĩ nũndũ no waĩle kwĩka ũu. ‘Eewʼĩaa tei’ ala mathĩnaa. (Mt. 20:29-34; Mko. 1:40-42) Yesũ nĩweewʼĩaa andũ asu tei na nĩwendaa kũmatetheesya.—Mko. 7:32-35; Luka 7:12-15. w19.03 16 ¶10-11

Ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwa Yesũ kwĩkala auĩtye ũtukũnĩ wa mũthya atanamba kũkwʼa. Kwavindĩĩsya ũndũ Yesũ wathĩnĩkie kĩlĩko ũtukũ ũsu. We nĩwaĩ avota kũlũmanyʼa na Yeova nginya kĩkwʼũ? Keka nĩwaemiwe nĩ kwĩka ũu, andũ mbilioni mbingĩ mayĩthĩwa na mwanya wa kũkwata thayũ. (Alo. 5:18, 19) Na ũndũ ũla mũnene nĩ kana kĩla ũkwĩka kyaĩ kĩtonya kũseũvĩsya kana kwanangĩa Ĩthe wake ĩsyĩtwa. (Yovu 2:4) Na ĩndĩ mũthenya ũsu aiya na atũmwa make ya mũthya, nĩmambĩĩe “ngananĩo mbyũ katĩ woo ĩũlũ wa nũũ ũla watalawa ta we mũnene.” Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana Yesũ ndaathilĩka. Vandũ va ũu, amatetheeisye o nesa. Nĩwamaeleisye ĩngĩ woni ũla maaĩle kwĩthĩwa nawʼo. Eekie ũu e mũvoo, ĩndĩ e mũlũmu. Na ĩndĩ amakatha nũndũ wa kũlũmanyʼa nake. (Luka 22:24-28; Yoa. 13:1-5, 12-15) Ngelekanyʼo ya Yesũ no ĩtũtetheesye tũikathilĩke o na yĩla twĩ na ũndũ ũũtũya mũtwe, ethĩwa tũkekalaa tũlilikene kana o naitũ nĩtũneenaa na tũkeka maũndũ matonya kũthatya ala angĩ. (Nth. 12:18; Yak. 3:2, 5) Na tũikolawe nĩ kũkatha ala angĩ nũndũ wa ũseo woo.—Aev. 4:29. w19.02 11-12 ¶16-17

Mĩao ya Mose nĩyasũvĩĩte andũ ũkethĩa ti laisi mũndũ kwilĩĩlwa ĩvĩtyo ũtekĩte. O na yĩla mũndũ wasikatwa nĩwaaĩle kũtavwʼa ũla ũmũsikatĩte nũũ. (Kũt. 19:16-19; 25:1) Na atanamba kũsilĩlwa, yaĩ no nginya vethĩwe na ũkũsĩ wa andũ mate ĩtheo wa elĩ. (Kũt. 17:6; 19:15) Nao nata ethĩwa Mũisilaeli nĩweeka ĩvĩtyo na yooneka no ngũsĩ ĩmwe? Mũndũ ũsu wĩkĩte ĩvĩtyo ndaaĩlĩte kũsũanĩa kana vaiĩ ĩtambya yĩtonya kwoswa nũndũ wa ĩvĩtyo yake. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova aĩ onete ĩvĩtyo yake. Vate nzika, Yeova nĩwe ngelekanyʼo ĩla nzeo vyũ nũndũ ndekaa ũndũ o na ũmwe ataatĩĩe ũsili wa katĩ. Nũmaathimaa ala maatĩaa myolooto yake, na aimosea ĩtambya ala matũmĩaa ũkũmũ woo naĩ. (2 Sam. 22:21-23; Esek. 9:9, 10) Mavinda amwe mũndũ no eke ũndũ mũthũku na andũ mayona ta ũteosewa ĩtambya, ĩndĩ Yeova oona kana ĩvinda nĩyaĩlĩte ya kũmwosea ĩtambya, nĩwĩkaa ũu. (Nth. 28:13) Na mũndũ ũsu alea kwĩlila, o mĩtũkĩ nũmanyaa kana “nĩ ũndũ wa kũtelemya kũvalũka mokonĩ ma Ngai ũla wĩ thayũ.”—Aevl. 10:30, 31. w19.02 23-24 ¶20-21

Mose ekalaa ekwatĩtye Yeova amũtetheesye na aimũtongoesya. Mbivilia ĩtwĩĩte “nĩwomĩĩsye ta ũmwonaa ũla ũtonekaa.” (Aevl. 11:24-27) Vatathelete myei ĩlĩ kuma Aisilaeli mauma Misili, nĩvaumĩlile thĩna mũnene o na matavikĩte Kĩĩmanĩ kya Sinai. Andũ mambĩĩe kũnyungunyĩsya nũndũ wa kwaĩwa nĩ kĩwʼũ. Mamũnyungunyĩisye Mose, na ũndũ ũsu waimba nginya Mose amwĩkaĩla Yeova aimũkũlya: “Nĩĩka andũ aa ata? makilĩlye kũngima na mavia.” (Kuma 17:4) Yeova nĩwaeleisye Mose nesa kĩla waaĩle kwĩka. Amwĩie ose ndata yake akũne ĩvia yaĩ Olevu nĩ kana kĩwʼũ kyume. Ngewa ĩsu yaĩtye: “Na Mose eeka ũu atumĩa ma Isilaeli mene.” Aisilaeli manywie kĩwʼũ makola, na thĩna ũsu wathelela vau.—Kuma 17:5, 6. w18.07 13 ¶4-5

Yeova nũtwakaa na wendo wake aitũmĩa kĩkundi kya Kĩklĩsto. Kĩla ũmwe waitũ no onanyʼe nĩwendete Yeova kwa kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa, na kwĩka kyonthe kĩla ũtonya amaĩkĩĩthye kana Yeova nũmendete na nĩwonaa me ma vata mũno. (1 Yoa. 4:19-21) Mũtũmwa Vaulo eekĩie vinya Aklĩsto amea atĩĩ: “Kiakianʼyai, na kĩla mũndũ akyaka ũla ũngĩ, o ũndũ mwĩkaa.” (1 Ath. 5:11) Kwoou onthe kĩkundinĩ, na ti atumĩa me oka, no meke ta Yeova na Yesũ kwa kũkiakisya na kwaka ana-a-asa na eĩtu-a-asa. (Alo. 15:1, 2) Ve amwe tũtonya kwĩthĩwa namo kĩkundinĩ mawaĩte nũndũ wa kũkwʼa ngoo mũno kana kwĩmakĩa mũno. Nũseo andũ ma mũthemba ũsu moneke nĩ ndakĩtalĩ na mayĩiitwa. (Luka 5:31) O vamwe na ũu, nũseo atumĩa ma kĩkundi vamwe na ala angĩ makalilikanaa kana mo ti matakĩtalĩ ma andũ me na thĩna ta ũsu, ĩndĩ nĩmaĩle kũtata vala matonya mamakiakisye. Onthe kĩkundinĩ nĩmaĩle ‘kũmekĩa vinya ala me na ngoo mbũthũ, kũmatwʼĩĩka ala onzu, na kũmĩanĩsya na andũ onthe.’—1 Ath. 5:14. w18.09 14-15 ¶10-11

Tũlũlũmĩĩlasya wĩkwatyo witũ nthĩnĩ wa Yeova kwa kũmũmanya nesa. Na ve o nzĩa ĩmwe ya kũmũmanya Ngai nesa, nayo nĩ: kũsoma Mbivilia nesa na kũsũanĩa maũndũ ala twasoma. Mbivilia nĩwetete maũndũ ma kũĩkĩĩka ala mekwonanyʼa ũndũ Yeova wasũvĩie andũ make ĩvinda ĩvĩtu. Maũndũ asu nĩmatũĩkĩĩthasya kana o naitũ akatũsũvĩa. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ĩmwe nzeo Isaia ũtũmĩĩte kwonanyʼa ũndũ Yeova ũtũsũvĩaa. Aelekanĩtye Yeova na mũĩthi na athũkũmi make akameta tũtena twa malondu. Isaia aĩtye ũũ ĩũlũ wa Yeova: “Akoombanʼya tũtena twa malondu mokonĩ make, na akatũkua na kĩthũi kyake.” (Isa. 40:11) Yĩla twasũanĩa ũndũ Yeova ũtũkwete mokonĩ make, nĩtwĩwʼaa twĩ ũsũvĩonĩ na tũte na wia. Nĩ kana ũendeee kwĩthĩwa ũte na wia o na kau nũkomanaa na mathĩna maingĩ, sũanĩa mũno ĩũlũ wa ndeto sya kũkiakisya ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Ndeto isu ikakwĩkĩa vinya mathĩnanĩ ma ĩvinda yũkĩte. w19.01 7 ¶17-18

We wĩ na mũvango ũmwe wa kĩ-veva kana o mĩvango mingangĩ ũkwenda kwĩanĩsya? No kwĩthĩwa ũvangĩte kana ũkasomaa Mbivilia kĩla mũthenya. Kana o ũkethĩwa ũvangĩte kumasya maelesyo maseango maũmbanonĩ, kana kwĩanĩsya nesanga kĩlungu kĩla ũnengetwe maũmbanonĩ. O na no kwĩthĩwa ũvangĩte kũtũmĩaa Mbivilia nesanga ũtavanyʼanĩ. Ĩndĩ o na wĩthĩwe wĩ na mũvango wĩva, we wĩwʼaa ata woona ũendeee nesa kana angĩ makwĩa ũendeee nesa? Ndũlea kwĩthĩwa wĩwʼaa mũyo na ũyĩwʼa no weanĩsya ũndũ wa vata. Na kwa wʼo nĩwaĩlĩte kwĩwʼa ũu nũndũ nũtwʼĩte kwĩkaa kwenda kwa Ngai mbee wa maũndũ ala maku, o tondũ Yesũ weekaa. (Nth. 27:11) Watũnga kĩlĩko kyaku maũndũnĩ ma kĩ-veva, wĩthĩawa ũitethya wĩa ũkatumaa wĩkala wĩ mwĩanĩe vyũ. Nĩkĩ? Nũndũ wĩa ũsu ti wa mana. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie: ‘Ĩlũlũmĩlyei, mũteũthingithĩka, mũkĩthangaaa mũno mavinda onthe wĩanĩ wa Mwĩaĩi, nĩkwĩthĩwa nĩmwĩsĩ kana kũthĩnĩa wĩa kwenyu ti kwa mana nthĩnĩ wa Mwĩaĩi.’ (1 Ako. 15:58) Ĩndĩ ala masembanasya na mbesa kana nguma sya nthĩ ĩno, mayĩsaa kwĩkala me na ũtanu wa wʼo, o na ethĩwa nĩmekũikwata.—Luka 9:25. w18.12 22 ¶12-13

Ndaviti awetaa ĩvinda andũ ĩũlũ wa nthĩ makekala me alũngalu o ũndũ Ngai wendaa. (2 Vet. 3:13) Wathani ũla wĩ nthĩnĩ wa Isaia 65:22 waĩtye atĩĩ: “O tondũ mũtĩ wĩanʼya mĩthenya nowʼo kũkethĩwa mĩthenya ya andũ makwa.” Kĩu kĩonanyʼa kana andũ makekalaa myaka ngili na ngili. Kwĩanana na Ũvuanʼyo 21:1-4, Ngai akaathima andũ, na ũathimo ũmwe wathĩtwe andũ alũngalu ala makethĩwa kwʼo ĩvinda yĩu nĩ kana “kĩkwʼũ kĩikethĩwa vo ĩngĩ.” Atamu na Eva nĩmeeyanangĩie weethĩa mayamba kwĩkala Valatiso tene na tene, ĩndĩ nthĩ ĩkatwʼĩka valatiso ĩngĩ. O tondũ Ngai wathanie, andũ ĩũlũ wa nthĩ makaathimwa. Ndaviti nĩwaveveewe aandĩka kana ala auu na ala alũngalu makatiĩwa nthĩ, na makamĩkala tene na tene. (Sav. 37:11) Wathani ũla wĩ ĩvukunĩ ya Isaia nĩwaĩle kũtuma twĩthĩwa na wendi mwingĩ wa kwĩsa kũtanĩa moseo ala me mbee witũ. (Isa. 11:6-9; 35:5-10; 65:21-23) Tũkatanĩa moseo asu ĩndĩĩ? Tũkamatanĩa yĩla kĩla Yesũ wathie ũla Mũyuti waĩ kĩngʼendilĩ kĩkeanĩa. (Luka 23:43) O naku nũtonya kwĩsa kũlika Valatiso, kana Nthĩ Nzaũ. w18.12 7 ¶22-23

Yo ve ũndũ tũtonya kwĩka tũikakomane na maũndũ ma nthĩ o na vanini? Ve vinya nũndũ tũyĩsa kuma nthĩ ĩno tũkathi kwĩkala kũndũ kũngĩ. Ve maũndũ amwe ma nthĩ tũtalea kũkomana namo. (1 Ako. 5:9, 10) Kwa ngelekanyʼo, yĩla tũũtavanyʼa nĩtwĩwʼaa momanyĩsyo mate ma wʼo. Ĩndĩ yĩla weethĩa tũyamba kwathũkĩa maũndũ amwe ma nthĩ ĩno, tũyaĩle kwĩtĩkĩlana namo na tũyaĩle kũtinda tũimasũanĩa. O ta Yesũ, twaĩle kũlea mosũanĩo ma Satani na mĩtũkĩ mũno. Na eka ũu, tũyaĩle kwĩlikya kũndũ tũũkomana na maũndũ ma nthĩ ethĩwa ti lasima twĩthĩwe kũndũ ta kũu. Kwa ngelekanyʼo, nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho mũno yĩla tũũnyuva ala tũkwenda matwʼĩke anyanya maitũ. Mbivilia ĩtũkanĩtye ĩkatwĩa twatindanyʼa na andũ matamũthaithaa Yeova, tũkasũanĩaa o tamo. (Nth. 13:20; 1 Ako. 15:12, 32, 33) Nĩtwaĩle kũlea maũndũ ma kwĩtanĩthya ala me na ũngʼendu, ũlaalai, kana ala mekwonanyʼa syĩndũ iyaaũmbwa. Tweeka ũu tũkeethĩwa tũyĩsũvĩana na sumu ũla ũtonya kũlika ilĩkonĩ sitũ, nawʼo nĩ kyonthe kĩla ‘kĩleanĩte na ũmanyi wa Ngai.’—2 Ako. 10:5. w18.11 21 ¶16-17

Tũtonya kwĩka ata tũlũlũmĩĩlye ũtwi witũ wa kũendaa nthĩnĩ wa ũla wʼo? Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka nĩ kwĩkĩa kĩthito kingĩ ũndũ vatonyeka tũmanyĩsye angĩ wʼo wa Mbivilia. Kwĩka ũu kũkatũtetheeasya tũkekalaa tũkwete tũkalũmya ũla ũvyũ witũ wa ngelekanyʼo, nawʼo nĩ “ndeto ya Ngai.” (Aev. 6:17) Kĩla ũmwe no ongelange ũtũĩka wake wa kũmanyĩsya kwa ‘kũvathũkanyʼa [kana, kũtũmĩa] ũndũ waĩle ndeto ya ũla wʼo.’ (2 Tim. 2:15) Kũtũmĩa Mbivilia nĩ kana tũtetheesye angĩ mathooe ũla wʼo na maitia momanyĩsyo ma ũvũngũ, kũtumaa tũelewa ndeto sya Ngai mũnango na kũituma tũsyenda mũno. Kwa nzĩa ĩsu twĩthĩawa tũilũlũmĩlya ũtwi witũ wa kũendaa nthĩnĩ wa ũla wʼo. Wʼo nĩ mũthĩnzĩo wa vata tũnengetwe nĩ Yeova. Mũthĩnzĩo ũsu nĩwʼo ũtumĩte twĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo vyũ na Asa waitũ wa ĩtunĩ, na vai ũndũ ũngĩ ũvĩtũkĩte ũsu. O na kau no twone Ngai ta ũtũmanyĩĩtye maũndũ maingĩ, maũndũ ala tweteele kwĩmanyĩsya maitalĩka! Ngai nũtwathĩte kana eendeea kũtũmanyĩsya ũla wʼo kũvika tene na tene. Kwondũ wa ũu, ĩkalaa wendete wʼo o tondũ ũtonya kwenda lũlũ wa thooa mũnene. Endeea ‘kũthooa wʼo, na ndũkaaũthoosye’ mũthenya o na ũmwe.—Nth. 23:23. w18.11 8 ¶2; 12 ¶15-17

Noa nĩwatavanisye ĩla mbua ya ĩvinda yake ĩtanamba kua, na no nginya ũtavanyʼa wake wĩthĩwe waĩ na ũkanyʼo ĩũlũ wa wanangĩko ũla wakilyĩ kũka. Kwasisya ũndũ Yesũ waisye: ‘O tondũ matukũnĩ asu ala maĩ mbee wa kĩla kĩwʼũ kingĩ, andũ meethĩiwe makĩya na makĩnywʼa, makĩtwaana na makĩtwawa, kũvika mũthenya ũla Noa walikile ngalawanĩ, na matyeesĩ [kana, “mayaaona ũu ta ũndũ,” NWT] mũvaka kĩla kĩwʼũ kingĩ kyooka, kyamatwaa onthe; nowʼo kũkethĩwa kũilyĩ Mwana wa mũndũ akyũka.’ (Mt. 24:38, 39) Ĩndĩ o na kau andũ mayaamwĩthukĩĩsya Noa, ndaaeka kũtavanyʼa ũvoo ũla watũmĩtwe atavanyʼe. O naitũ ũmũnthĩ nĩtũtavanasya ũvoo wa Ũsumbĩ nĩ kana andũ makwate mwanya wa kũmanya kĩeleelo kĩla Ngai wĩ nakyo kwondũ wa andũ. Twĩwʼaa o ta Yeova. Twĩwʼaa takeka andũ nĩmethukĩĩsya ũvoo ũla tũmatavasya nĩ kana ‘meĩkala thayũ.’ (Esek. 18:23) Ĩndĩ ĩvindanĩ o yĩu nĩtũtavanasya nyũmba na nyũmba na kũla kwĩ andũ aingĩ nĩ kana tũmanyĩthye andũ aingĩ ũndũ vatonyeka kana Ũsumbĩ wa Ngai nĩwũkĩte na ũkaananga nthĩ ĩno nthũku.—Esek. 3:18, 19; Nda. 2:44; Ũvu. 14:6, 7. w18.05 19 ¶8-9

Waĩle kwĩka ata silikalĩ ĩkakũna wĩa wa Ũsumbĩ maluvuku, na ũyĩtwa ũkakũlwʼe makũlyo ĩũlũ wa ana-a-asa maku? We wĩona ta waĩle kũmatavya kyonthe kĩla wĩsĩ? Teene we Yesũ eekie ata yĩla wakũlilwʼe makũlyo nĩ ũla ngavana Mũlomi? Ve mavinda Yesũ ũtaaweta ũndũ o na ũmwe, na kĩu kyosanĩte nesa mũno na ũla mwolooto wĩ Maandĩkonĩ waĩtye kana ve “ĩvinda ya kũvindya, na ĩvinda ya kũneena.” (Mũta. 3:1, 7; Mt. 27:11-14) Ũkesa kwĩyĩthĩĩla vandũ ta vau, nũseo kwĩsũvĩa na ũyĩthĩwa wĩ mũĩ nĩ kana ndũkalikye ana-a-asa maku thĩnanĩ. (Nth. 10:19; 11:12) Mũnyanyau kana mũndũ wa mũsyĩ akeka naĩ ngito na ũimanya wĩka ata? Waĩle ‘kũneenaa wʼo.’ Kwoou waĩle kũtavya atumĩa ũwʼo wʼonthe ũteũkota ngewa o na vanini. Nĩmaĩle kũmanya ũwʼo wʼonthe nĩ kana matwʼe nĩ nzĩa yĩva nzeo matonya kũtũmĩa matetheesye ũsu wĩkĩte naĩ nĩ kenda aseũvye ngwatanĩo yake na Yeova.—Yak. 5:14, 15. w18.10 10 ¶17-18

Kĩla ũmwe witũ atonya ata kwaka ala angĩ na wendo? Ũndũ ũmwe ũtonya kwĩka nĩ kwĩthukĩĩasya nesa. (Yak. 1:19) Kwĩthukĩĩsya mũndũ na ũitata kũelewa ũndũ ũkwĩwʼa kwonanasya kana nũmwendete. Ũineena na mũndũ ũkwʼĩte ngoo, no ũmũkũlye makũlyo nĩ kana ũtate kũelewa ũndũ ũkwĩwʼa, ĩndĩ ũyĩka ũu ũthimĩte ndeto syaku nesa na wĩ na tei. Wamanya ũndũ ũkwĩwʼa ũkeethĩwa ũtonya kũmwaka nesa. Yĩla ũũneena na mũndũ ũtũlĩkĩte ngoo, tata wĩthĩe asisya ũthyũ waku nũkwona nũũmũthĩnĩkĩa kuma ngoonĩ na nũmwendete. Mũmĩĩsye ethĩwa e na maũndũ maingĩ ma kũelesya, na ndũkatate kũmũtilĩĩla. Kũmwĩthukĩĩsya nesa nĩkũtonya kũũtetheesya kũmanya kĩla kĩ ngoonĩ yake. Kĩu nĩkĩtonya kũtuma mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa akũĩkĩĩa mũnango, na ayĩthĩwa atonya kũkwĩthukĩĩsya yĩla ũũtata kũmwĩkĩa vinya. Woonyʼa ana-a-asa na eĩtu-a-asa kana kwa wʼo nũũmathĩnĩkĩa na nũmendete, ũkeethĩwa ũtonya kũmakiakisya. w18.09 14 ¶10; 15 ¶13

Kĩla mũndũ no nginya eyĩime ĩvinda nĩ kana athooe wʼo. Nĩkĩ? Nũndũ no nginya ũmanthe ĩvinda wĩthukĩĩsye ũvoo wa Ũsumbĩ, ũsome Mbivilia na mavuku angĩ maeleetye Mbivilia, wĩmanyĩsye Mbivilia wĩ weka, ũmbanyʼe maũmbano, na ũithi maũmbanonĩ. No nginya ‘tũtangĩĩe’ ĩvinda yĩla tũtũmĩaa maũndũnĩ mate ma vata mũno. (Aev. 5:15, 16) Ĩndĩ nĩ ĩvinda yĩana ata yendekaa nĩ kana mũndũ akwatye nesa momanyĩsyo ma mũsingi ma Mbivilia? Andũ me kĩvathũkanyʼo. Na tũyĩsa kwasya nĩtweemanyĩsya ĩũlũ wa ũĩ wa Yeova, nzĩa syake, na mawĩa make twavika mwĩso. (Alo. 11:33) Ĩkaseti ya mbee ya Watch Tower yaelekanilye ũwʼo na “kalaa kanini kanake” na yasya: “Ndũkeanĩwe no kaũwʼo kamwe kala weemanyĩsya. Keka kaũwʼo kamwe nĩkatoetye, Ngai ndethĩwa aatũnenga ũwʼo wingĩvĩte ũu. Endeea kũmantha, na endeea kũmbanyʼa tũlaa twingangĩ.” O na tũkatwʼĩka twĩĩkala tene na tene, tũyĩsa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova tũkavika mũthya. Ũmũnthĩ ũndũ ũla wa vata nĩ kũtũmĩa ĩvinda yitũ nesa nĩ kana twĩmanyĩsye ũwʼo mwingĩ ũndũ vatonyeka. w18.11 4 ¶7

Aũme mekĩĩtwe vinya mekalanyʼe na iveti syoo “kwĩanana na ũmanyi.” Ndeto “kwĩanana na ũmanyi” no syonanyʼe kũsũanĩa kana kũelewa iveti. (1 Vet. 3:7) Ndũelewa mũndũ ũtambĩte kũmũsũanĩa. Kwa ngelekanyʼo, mũndũũme ũeleawa kĩveti kyake nũmanyaa kana kĩ kĩvathũkanyʼo nake maũndũnĩ maingĩ. Na kwoou akĩkuaa ta mũtetheesya wake, ĩndĩ ti mũnini wake. (Mwa. 2:18) Nũndũ wa ũu nũsũanĩaa ũndũ mũka ũkwĩwʼa, na nũmũkuaa nesa na kũmũnenga ndaĩa. O na ĩngĩ mwana-a-asa ũsũanĩaa kĩveti kyake nũsiasya ũndũ wĩkuaa yĩla wĩ na aka ala angĩ. Ndavũaa ngũĩ nthũku namo kana akonanyʼa nĩ ta ũkwendeewʼa nĩmo kwa nzĩa ĩtaĩle. O na ndekaa ũu yĩla walika isesenĩ sya kũea ngewa kana isesenĩ ingĩ sya Indaneti. (Yovu 31:1) Kwa ũkuvĩ, ekalaa alũmanĩtye na kĩveti kyake nũndũ nũkyendete, na ĩngĩ nũmwendete Ngai na nũmenete ũla ũthũku.—Sav. 19:14; 97:10. w18.09 29 ¶3-4

Nĩkĩ ti laisi kũtũmĩa maũndũ ala tweemanyĩsya Ndetonĩ ya Ngai? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana ve vinya kwĩka ũla waĩle ethĩwa mũndũ nde na wĩnyivyo. Tũtwĩe “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo,” na kwoou ti laisi kwĩthĩwa na wĩnyivyo nũndũ tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ methĩawa “makĩyenda ene, makyenda mbesa, makĩkathĩĩa, na kwĩtaĩa,” na “mate na wĩtingʼo.” (2 Tim. 3:1-3) Mũthũkũmi wa Ngai no ethĩwe atekwendeewʼa nĩ mĩtuo ta ĩsu eewʼa ĩiwetwa na ĩikathĩĩwa, ĩndĩ ũyĩthĩa nũkwĩwʼĩa kĩwĩu ala mailye ũu nũndũ wa moseo ala ũkwona makwatĩte. (Sav. 37:1; 73:3) O na mũndũ nũtonya kwĩkũlya-ĩ: ‘Vo ve vata wa kũvĩtya maũndũ ma ala angĩ mbee wa maũndũ ala makwa? Ngatwʼĩka ngeekuaa ta “ũla mũnini,” tyo nambĩĩe kũvũthwʼa nĩ andũ?’ Tũketĩkĩla kũlikwa nĩ veva ũla wĩthĩawa na andũ ma nthĩ wa kwĩyenda, nĩtũtonya kwananga ngwatanĩo ĩla twĩthĩawa nayo kĩkundinĩ, na ũyĩthĩa nĩ vinya andũ kũmanya kana twĩ Aklĩsto. Ĩndĩ tweemanyĩsya ĩũlũ wa athũkũmi ma Ngai ala meenyivĩtye na twaatĩĩa ngelekanyʼo yoo, nĩtũtethekaa mũno. w18.09 3 ¶1

O na kau Yeova aĩ weka vyũ mbee wa atanambĩĩa kũmba, ndeesũanĩaa o we mwene. Vandũ va ũu, nĩwanengie alaĩka na andũ mũthĩnzĩo wa thayũ. Yeova, ũla nĩ “Ngai mũtanu,” nĩwendete kũnengane syĩndũ nzeo. (1 Tim. 1:11, NWT; Yak. 1:17) Na nũndũ nĩwendaa twĩthĩwe na ũtanu, nũtũmanyĩasya kwĩthĩwa twĩ alau. (Alo. 1:20) Ngai oombie mũndũ na mũvwʼano wake. (Mwa. 1:27) Ũu nĩ kwasya, twoombiwe tũtonya kwonanyʼa nguma ta syake. Kwoou nĩ kana twĩthĩwe na ũtanu na tũyĩwʼa twĩ eanĩe, nĩtwaĩle kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova kwa kwĩthĩwa tũyendeewʼa nĩ andũ ala angĩ na kwa kwĩthĩwa twĩ alau. (Avi. 2:3, 4; Yak. 1:5) Nĩkĩ? Nĩkwĩthĩwa ũu nĩwʼo Yeova woombie andũ. O na kau twĩ ene naĩ, no tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Yeova ya ũlau. Yeova nĩwendaa andũ maatĩĩe ngelekanyʼo yake, na kwoou nũtanaa yĩla tweethĩwa twĩ alau.—Aev. 5:1. w18.08 18 ¶1-2; 19 ¶4

Aatĩĩi ma Klĩsto monanasya kana nĩmethukĩĩasya wasya wa Yesũ kwa kwĩwʼa ndeto syake na kũsiatĩĩa. O na maivĩngĩĩsawa nĩ “mawĩmakĩo ma thayũ.” (Luka 21:34) Vandũ va ũu, monaa kwĩwʼa mĩao ya Yesũ newʼo ũndũ ũla wa vata thayũnĩ, o na yĩla makwatwa nĩ maũndũ momũ. O na kweethĩwa kũilye ata, ana-a-asa maitũ maendeeaa kwĩthĩwa me aĩkĩĩku kwa Yeova. Ũndũ ũngĩ twĩkaa tũkonanyʼa kana nĩtũmwĩthukĩĩasya Yesũ nĩ kũkwata mbau ala ũnyuvĩte matũtongoesye. (Aevl. 13:7, 17) Myakanĩ ya mĩtũkĩ, ũseũvyo wa Ngai nĩwĩkĩte moalyũku maingĩ. Moalyũku amwe mekĩtwe nĩ ta kwambĩĩa kũtũmĩa nzĩa nzaũ na syĩndũ nzaũ wĩanĩ wa kũtavanyʼa, moalyũku ũmbanonĩ wa katĩkatĩ wa kyumwa, na moalyũku makonetye ũndũ twakaa, tũkatũngĩĩa, na kũsũvĩa Nyũmba sitũ sya Ũsumbĩ. Nĩtũtũngaa mũvea mũno nũndũ wa kũtongoewʼa nesa na kwa nzĩa ya wendo. Twĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova nũkũendeea kũathima kĩthito kitũ kya kũatĩĩa myolooto ĩla tũnengawe nĩ ũseũvyo wake. w19.03 10-11 ¶11-12

O na ngewa yĩ na ũwʼo mũnini no ĩkwasye vyũ. Kũsũanĩa ngewa ya Aisilaeli ma ĩvindanĩ ya Yosua, ala matwĩe ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa ya Ũsĩ wa Yolotani, no kũtũtethye. (Yos. 22:9-34) Aisilaeli asu meewie kana Aisilaeli ala angĩ maĩ mũingo ũla ũngĩ maĩ manaaka kĩthembeo kĩnene mũno. Kĩu meewie kyaĩ kya wʼo. Ĩndĩ nũndũ asu matwĩe ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa mayaĩ na ũwʼo wʼonthe, mo matwie kana ana-a-asa moo maĩ manaeka kũmũthaitha Yeova. (Yos. 22:9-12) Ĩndĩ ũseo, matanamba kũthi kũkwatya kaũ, nĩmambie kũtũma aũme amwe ma kwĩkwatwʼa makamanye nesa ũwʼo wa maũndũ. Aũme asu meethĩie ata? Meethĩie kaĩ kĩthembeo kĩu kyaakĩtwe kĩthĩwe ũkũsĩ, ĩndĩ ti kwondũ wa kũthembea. Makyakie nĩ kana ĩvinda yũkĩte andũ onthe monae nesa kana o namo maĩ athaithi ma Yeova aĩkĩĩku. Aisilaeli ala matwĩe ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa ya Ũsĩ wa Yolotani mailea kwĩthĩwa matanie mũno nũndũ nĩmambie kũmanya ũwʼo wa maũndũ vandũ va kũsembea kũaa ana-a-asa moo. w18.08 5 ¶9-10

O tondũ Vaulo wawetie, nĩ ũndũ ũtonyeka athaithi ma wʼo makethĩwa na imanyĩo nthũku. Ala matatĩka kwĩka ũu no mekenge kana me na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Ĩndĩ o kwĩwʼa ta wĩ mũnyanya wa Yeova kana kwasya nũlũmanĩtye nake ti kwʼo kũtonya kũtuma Yeova etĩkĩla ũthaithi waku. (1 Ako. 10:1-5) Aisilaeli mavũavũanie moona Mose ekala mũno Kĩĩmanĩ kya Sinai. O namo Aklĩsto ũmũnthĩ no mambĩĩe kũthĩnĩka mayĩwʼa mũthenya wa sila wa Yeova ta wĩkalĩte mũno na nthĩ nzaũ ta yĩ vaasa. No twambĩĩe kwona mawatho asu ta me vaasa mũno kana tũkambĩĩa kũmona ta maũndũ matesa kũtonyeka. Tũkaema kwosa ĩtambya, mosũanĩo asu nĩũtuma tũvĩtya maũndũ ma kĩ-mwĩĩ mbee wa maũndũ ma kĩ-veva. Na twaendeea ũu nĩkwĩsa kwĩthĩa twelelũkile twathi vaasa na Yeova, na mũthya tũyĩsa kwĩthĩwa na imanyĩo tũtaĩ tũsũanĩa kana no twĩthĩwe nasyo yĩla twaĩ alũmu kĩ-veva. w18.07 21 ¶17-18

No tũkwate moathimo maingĩ mũno Yeova atũmanya. Ĩndĩ tũtonya kwĩka ata nĩ kana Yeova atũmanye? Nĩ kwa kũmwenda na kwĩyumya tũmũthũkũme. (1 Ako. 8:3) Ĩndĩ no nginya twĩkĩe kĩthito nĩ kana tũendeee kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ĩthe waitũ wa ĩtunĩ. O ta Aklĩsto ma Kalatia ala Vaulo waandĩkĩie, ithyĩ tũyaĩle kwĩyumĩsya maũndũ “ala monzu na ala mate vata” ma nthĩ ĩno, ala nĩ vamwe na kwĩmanthĩa nguma sya kũũ nthĩ. (Aka. 4:9) Aklĩsto asu ma ĩvindanĩ ya atũmwa nĩmeekĩte maendeeo ũkethĩa nĩmesĩkĩwe nĩ Ngai. Ĩndĩ ana-a-asa o asu nomo Vaulo waisye kana yu maĩ manavika vandũ makambĩĩa “kũsyokea ĩngĩ” maũndũ ala mate vata. Vaulo nĩ ta wameaa atĩĩ: “Mwĩkĩte maendeeo mũkavika vau, nĩ kyaũ kĩũtuma mũsyokea maũndũ asu ma ũtumanu na matatethya mwamatiie?” w18.07 8 ¶5-6

Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana ti lasima tũlike thĩnanĩ nũndũ wa kũtũla mĩao ya Ngai nĩ kana tũkwate ĩsomo. No tũkwate ĩsomo twasũanĩa amwe mawetetwe Ndetonĩ ya Ngai mavĩtanisye matambya na malika thĩnanĩ. Na nĩ wʼo, nĩtũkwataa momanyĩsyo ma vata kuma kwa Ngai ĩla twasoma na twavindĩĩsya ngewa imwe syĩ Mbivilianĩ. Kwa ngelekanyʼo, kwasũanĩa ũndũ Mũsumbĩ Ndaviti waũmĩie ĩla watũlile mwĩao wa Yeova na eeka ũlaalai na Mbathi-sieva. (2 Sam. 12:7-14) Tũisoma na kũvindĩĩsya ngewa ĩsu no twĩkũlye atĩĩ: ‘Mũsumbĩ Ndaviti aĩ atonya kwĩka ata ndakakwatwe nĩ thĩna mwingĩ ũla wamũkwatie nũndũ wa kwĩka ũlaalai na Mbathi-sieva? Na nyie mwene ngakwatwa nĩ ĩtatwa ta yĩu no nĩyĩkĩlye vinya? Nĩsemba ngakĩa ta Yosevu-ĩ, kana nĩlika naĩnĩ ta Ndaviti?’ (Mwa. 39:11-15) Twasũanĩa thĩna ũla ũtonya kũkwata mũndũ alika naĩnĩ, no twĩkĩe ngoo sitũ vinya ‘ikamena ũla ũthũku.’—Amo. 5:15. w18.06 17 ¶5, 7

Mavinda maingĩ ũsili ũte wa katĩ nĩwʼo ũtumaa andũ makwatĩka nĩ siasa mũno. Kĩndũ kĩmwe kyathĩnasya andũ mũno ĩvinda ya Yesũ nĩ kũĩva koti. Laiaa ma Lomi, vamwe na ala matwĩe ĩvindanĩ ya Yesũ, nĩmaĩvĩthawʼa koti wa syĩndũ ta kĩtheka, nyũmba, na syĩndũ ingĩ mbingĩ. Na ĩndĩ kĩla kyaitavĩĩasya mũio nĩ ũlũsani ũla aumĩthya ma koti maĩ nawʼo. Aumĩthya asu maĩ matonya kũnenga anene ma silikalĩ ĩvaki nĩ kana manewe kĩvĩla na maitũmĩa kĩvĩla kĩu kũmantha mbesa. Kwa ngelekanyʼo, Sakayo, ũla waĩ mũnene wa aumya ma koti kĩsionĩ kya Yeliko, atwʼĩkĩte mũthwii mũnene nũndũ wa mbesa ila wavenaa andũ. (Luka 19:2, 8) Na ũu nowʼo aingĩ take mailyĩ. Amaitha ma Yesũ nĩmatatie kũtũmĩa ũseleke nĩ kana mamũlikye ngusanĩsyonĩ ila syaĩ kwʼo ĩũlũ wa kũĩva koti. Amaitha asu maneeneaa “koti” ũla waaĩle kũĩvwa nĩ kĩla mũndũ. Ũsu waĩ koti wa ndinalĩ ĩmwe waaĩle kumwʼa nĩ kĩla mũndũ wasumbĩkĩtwe nĩ Lomi. (Mt. 22:16-18) Ayuti mayendaa kwĩwʼa ngewa ya koti ũsu. Koti ũsu wamalilikanasya kana masumbĩkĩtwe nĩ Alomi. w18.06 5-6 ¶8-10

Kĩla ĩvinda ala mathi ngalĩko ya Satani makwataa wasyo mũnene o na kũte ũseo o na wĩva ũla matonya kũsũanĩa Satani ta wamanenga. (Yovu 21:7-17; Aka. 6:8) Kũmanya ũndũ Satani wĩ ũtonyi wĩana kũtũtethasya ata? Kũtumaa twĩthĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa silikalĩ sya andũ, na kũtumaa twongela kĩthito kitũ kya kũtavanyʼa. Nĩtwĩsĩ kana Yeova endaa tũnenge silikalĩ ndaĩa. (1 Vet. 2:17) Endaa tũatĩĩe mĩao ĩla twĩkĩĩwe nĩ silikalĩ ethĩwa ndĩleanĩte na myolooto yake. (Alo. 13:1-4) Ĩndĩ nĩtwĩsĩ kana no nginya twĩvathane vyũ na maũndũ ma siasa. Tũyĩsa kũkwata mbau kyama o na kĩva kya siasa kana mũtongoi o na wĩva. (Yoa. 17:15, 16; 18:36) Kũmanya kana Satani eenda kwanangĩa Yeova ĩsyĩtwa na ndekwenda andũ maiyĩmanya, kũtumaa twĩthĩwa na wendi mwingangĩ wa kũmanyĩsya angĩ ũwʼo ĩũlũ wa Ngai witũ. Twĩwʼaa yĩ ndaĩa nene mũno kwĩtanĩwʼa na Yeova na kũtũmĩa ĩsyĩtwa yake, nũndũ nĩtwĩsĩ kana kũmwenda kũtũeteae moathimo maingĩ kũte ala tũtonya kũkwata twenda mbesa na malĩ.—Isa. 43:10; 1 Tim. 6:6-10. w18.05 24 ¶8-9

Ĩkũlyo nĩ, Ethĩwa ũmwe no we mwĩtĩkĩli, Ngai nĩwametĩkĩlĩtye kũtaanĩsya? Maandĩko maiwetete maũndũ ala matonya kũtuma ala matwaanĩte mataanĩsya. Vaulo aandĩkie: “Mũndũ mũka wĩ na mũũme ũtetĩkĩlĩte, nake mũũme enda kwĩkala nake, ndakamũlee mũũme.” (1 Ako. 7:12, 13) Ũtao ũsu nũtũkonetye. Mavinda amwe no wĩthĩe mwĩĩtu-a-asa wĩ na “mũũme ũtetĩkĩlĩte,” na ũyĩthĩa mũũme emũkua kwa nzĩa ĩkwonanyʼa vyũ kana ‘ndekwenda kwĩkala nake.’ Kwa ngelekanyʼo, no kwĩthĩwa amũthĩnasya mũno nginya ũkethĩa o na mavinda amwe nũkũmũũmĩsya nginya akewʼa vau vavikwa, thayũ wake kana ũima wake wa mwĩĩ wĩ mũisyonĩ. No kwĩthĩwa atamanthĩaa mũsyĩ wake, kana akethĩwa e maũndũ wĩkaa ũkethĩa ve vinya vyũ kwa mũka kũendeea kũmũthũkũma Yeova e mũĩkĩĩku. Maũndũ mekala ũu, Mũklĩsto mwene no atwʼe kana o na ethĩwa mũndũ ta ũsu emwĩa ata, meko make meonanyʼa kana ‘ndekwenda kwĩkala nake,’ na kwoou ayona kũtaanĩsya nokwʼo kũmatethya. Ĩndĩ Aklĩsto angĩ me thĩnanĩ ta ũsu nĩmatwʼĩte kũendeea kũmĩĩsya mũtwaanonĩ woo, na maitwʼa kwĩka kyonthe kĩla matonya maĩlye mũtwaano ũsu. w18.12 13-14 ¶14, 16, 17

Nthĩnĩ wa ngelekanyʼo ya mũvandi ĩla yĩ ĩandĩkonĩ ya Luka 8:5-8, 11-15, mbeũ nĩ “ndeto ya Ngai,” kana ũvoo wa Ũsumbĩ. Mũthanga ũelekanĩtwʼe na ngoo ya mũndũ. Mbeũ ĩla yavalũkile mũthanganĩ mũseo nĩyaumisye mĩi, yaumya mũngʼuthe, na yesa ‘kũsyaa ĩana.’ Nthĩnĩ wa ĩla ngelekanyʼo ya Yesũ ya mũvandi, mbeũ ila syavalũkile mũthanganĩ mũseo nĩsyaendeeie nesa. Ũu nowʼo tweetĩkĩlile ũvoo mũseo na twaũlũmya. Nũndũ wa ũu, mbeũ ya ũvoo wa Ũsumbĩ ĩla yalikile ngoonĩ nĩyameie na yeana tondũ nganũ ĩanaa nginya ĩkavikĩĩa kumya ũsyao. Na nũndũ nganũ ĩsyaaa mbeke sya nganũ ti tũkanũ tũngĩ tũnini, o naitũ tũsyaaa mbeũ ingĩ sya Ũsumbĩ, ti amanyĩwʼa angĩ. Tũsyaaa mbeũ sya Ũsumbĩ ata? Kĩla ĩvinda twatavya angĩ ũvoo wa Ũsumbĩ, no twasye twĩthĩawa tũinyaĩĩkya ũsyao wa mbeũ ĩla yavandiwe ngoonĩ yitũ. (Luka 6:45; 8:1) Kwoou ngelekanyʼo ĩsu ya Yesũ yĩtũmanyĩsya kana twaendeea kũtavanyʼa ũvoo wa Ũsumbĩ, twĩthĩawa ‘tũisyaa ũsyao twĩ na wũmĩĩsyo.’ w18.05 14 ¶10-11

Vaulo nĩweeyũmbanĩtye kũthangaasya ana-a-asa make, o na ‘kwĩnengane na kwĩnengane vyũ’ kwondũ woo. (2 Ako. 12:15) Kwoou atumĩa mayaĩle o kũthangaasya na kũkiakisya ana-a-asa moo na ndeto syĩ syoka, ĩndĩ o vamwe na ũu nĩmaĩle kwonanyʼa na meko kana nĩmeũmathĩnĩkĩa. (1 Ako. 14:3) Atumĩa no mesaa kũnenga mũndũ ũkanyʼo ĩla meenda kũmwaka. Ĩndĩ nĩmaĩle kũatĩĩa ngelekanyʼo ĩla yĩ Mbivilianĩ yonanĩtye ũndũ mũndũ waĩle kũnengane ũkanyʼo kwa nzĩa ĩtonya kũthangaasya ũla ũngĩ. Ngelekanyʼo nzeo mũno ũndũnĩ ũsu nĩ ĩla twatiĩwe nĩ Yesũ ĩtina wa kũkwʼa na kũthayũũka. Ĩvinda yĩu Yesũ nĩwatwie kũnenga ikundi syaĩ Asia Nini ũkanyʼo mũito. Kwasisya ũndũ weekie. Ambie kũkatha kĩkundi kya Eveso, Velikamo, na Thiatila nũndũ wa maũndũ maseo ala syeanĩĩtye, na ĩndĩ ainenga ũkanyʼo. (Ũvu. 2:1-5, 12, 13, 18, 19) Atumĩa nĩmaĩle kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Klĩsto ĩla meũnengane ũkanyʼo. w18.04 21-22 ¶8-9

Vate nzika, inywʼĩ asyai nĩmũtataa ũndũ mũtonya mũsũvĩane syana syenyu na mowau. Kwa ngelekanyʼo, nĩmũtataa mĩsyĩ yenyu yĩthĩwe yĩ mĩtheu, na nĩmwĩkasya syĩndũ ila itonya kũmũwasya kana ikawasya syana syenyu. O ta ũu, nĩmwaĩlĩte kũsũvĩana syana syenyu na sinema, ivĩndĩ sya televiseni, mathaũ ma kombiũta, na isese sya Indaneti ila itonya kũtuma syana syenyu ilikwa nĩ mosũanĩo ma Satani. Yeova nũmũnengete ũkũmũ wa kũsũvĩa syana syenyu kĩ-veva. (Nth. 1:8) Kwoou, mũikakĩe kũsyĩkĩĩa mĩao ĩla yosanĩte na myolooto ya Mbivilia. Tavya syana syaku kĩla syaĩle kwĩloela na kĩla itaĩle kwĩloela, na ũiitetheesya imanye nĩkĩ waitavya ũu. (Mt. 5:37) O ũndũ iendeee kwĩana, imanyĩsye imanye kũvathũkanyʼa ũla ũseo na ũla ũthũku kwosana na myolooto ya Yeova. (Aevl. 5:14) Ĩndĩ lilikana ũndũ ũũ: Syana iatĩĩaa mũno kĩla ũkwĩka.—Kũt. 6:6, 7; Alo. 2:21. w19.01 16 ¶8

Ethĩwa wĩ wa mũika, wĩona ata ũkatuma ndũũ na ala akũũ kĩkundinĩ? No ũmakũlye makũelesye maũndũ ala meyoneete myakanĩ ĩla methĩĩtwe maimũthũkũma Yeova. Kĩu no kĩkwake mũno, na kĩikũtetheesya we vamwe namo mũtwʼe vyũ kũendeea kũeka kyeni kyenyu kĩkene. Na ithyonthe no twĩyumye kĩla ĩvinda tũthokasye ala eũ mooka Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ mewʼe me eanĩe me maũmbanonĩ. Ethĩwa nĩwanengwa kĩanda kya kũkwatĩĩa ũmbano wa ũtavanyʼa, no ũtetheesye ala akũũ matanĩe kũtavanyʼa. Ĩkĩĩthya kana me na kĩsio kya kũtavanyʼa kĩmaĩle. Ĩla ve vata, no ũvange mũndũ mũkũũ athi na mũndũ wa mũika wĩ na vinya ũtonya kũmũtetheesya. Ũndũ ũngĩ ũtonya kwĩka nĩ kũsũanĩa ũndũ ũtonya kũtethya ala me na mathĩna ma mwĩĩ na mathĩna angĩ mamasiĩĩaa kwĩanĩsya maũndũ maingĩ. Kũsũanĩa mavata ma ala angĩ na kwĩkala wĩ metho ũmaelewe no kũtetheesye amũika na andũ akũũ, ala eũ na ala ma tene, matavanyʼe ũvoo mũseo na kĩthito.—Ali. 19:32. w18.06 23-24 ¶10-12

Nĩtwaĩle kũtũngaa mũvea nũndũ Yeova nũtũthaĩtye kuma ũkombonĩ wa naĩ na kĩkwʼũ. Na nũndũ wa nthembo ya wovosyo, no tũmũthũkũme Ngai witũ twĩ na wasya mũtheu wa ngoo na tũitanĩa kwĩka ũu. (Sav. 40:8) O vamwe na kũtũnga mũvea, nĩtwaĩle kwĩsũvĩa mũno tũikaaĩse kũtũmĩa ũthasyo witũ naĩ. Mũtũmwa Vetelo nĩwatũkanisye tũikaaĩse kũtũmĩa ũthasyo ũla twĩ nawʼo ta ũthei wa kũvwʼĩka ũthũku. Ũkanyʼo ũsu wĩtũlilikanyʼa kĩla kyakwatie Aisilaeli me weũnĩ. Ĩndĩ nithyĩ twĩ mũisyonĩ mũnene o na kũte mo. Satani na andũ ma nthĩ ĩno yake maseũvasya syĩndũ mbingĩ itonya kũtũkusya. Kwĩ mĩkĩĩle ya mĩthemba mingĩ, syĩndũ mbingĩ sya kũya, kũnywʼa, kwĩtanĩthya, na ingĩ mbingĩ. Namo ala maseũvasya matangaso ma viasala nĩ oĩ mũno. Maseũvasya visa sya andũ anake maitũsesenga tũthooe syĩndũ ila meũtangaasa, na maitwonethya nĩ sya lasima na kaĩ no syĩndũ tũtonya kwĩkala tũte nasyo. Nĩ laisi mũno kũkwatwʼa nĩ mĩteo ĩsu tũkatũmĩa ũthasyo witũ naĩ! w18.04 10 ¶7-8