Mwei wa 3

Nũndũ nĩtwendete Yeova na Ndeto yake, nĩtũmwĩwʼaa o na yĩla anyanya kana andũ ma mũsyĩ mambĩĩa kũtũthingʼĩĩsya mate na ũthũku tũatĩĩe syĩthĩo ikonetye akwʼũ na itosanĩte na Maandĩko. O na no matwĩkĩĩthye nthoni mayasya tũinendete ũla ũkwie, kana tũinamũnengete ndaĩa. Na eka ũu, no mambĩĩe kwasya kana mwĩkalĩle witũ nũũtuma ũla ũkwie aetee andũ mũisyo. Andũ aingĩ nthĩ ĩmwe yĩ kĩsionĩ kya Caribbean maĩkĩĩaa kana mũndũ e ĩveva yĩendeeaa kwĩkala akwʼa, na ĩveva yĩu no yĩeme kũthi vandũ nĩ kana yĩthĩnasye ala manamũkuaa naĩ. Ũvoo ũmwe waĩtye kana “ĩveva” yĩu nĩyĩtonya “kũlua nduuthĩ na kũete mathĩna mathũku mũno kĩsionĩ.” Na ve isio imwe sya Africa mũndũ ũkilasya akwʼa ioo syonthe ila syĩ kwake ikavwʼĩkwa kana ikavĩndũwa isisye ũkũtanĩ. Nĩkĩ? Amwe maasya kana mũndũ akwʼa ndaĩle kwĩyona kĩoonĩ! Ĩndĩ ithyĩ athũkũmi ma Yeova, tũyĩsa o na vanini kũĩkĩĩa kana kũkwata mbau syĩthĩo na imanyĩo ta isu, nũndũ ũsu nĩ ũvũngũ wa Satani!​—1 Ako. 10:21, 22. w19.04 16 ¶11-12

Yesũ nĩwamanyĩisye aatĩĩi make myolooto yaĩ ĩtonya kũmatetheesya maatĩĩe ũsili wa katĩ. Kwa twose ngelekanyʼo ya ũla mwolooto wĩ nguma. Vai mũndũ wendete kwĩkwa ũndũ ũtaĩle. Kwoou twaĩle kwĩkaa andũ ala angĩ onthe nesa. Twameka ũu, o namo nĩmatonya kwĩsa kũtwĩka nesa. Ĩndĩ nata tũkethĩwa twĩkĩtwe ũndũ ũte mũseo? Ũndũ ũngĩ Yesũ wamanyĩisye nĩ kana aatĩĩi make nĩmaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova akesa “kũĩkĩĩthya kana [onthe] ala mamwĩkaĩlaa ũtukũ na mũthenya nĩmakwata ũsili wa katĩ.” (Luka 18:6, 7) Ũsu nĩ watho tũnengetwe. No ta tũkwĩwa atĩĩ: Ngai waitũ ũla ũatĩĩaa ũsili wa katĩ nĩwĩsĩ mathĩna ala matũkwataa mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, na akaĩkĩĩthya kana nĩtwakwata ũsili wa katĩ ĩvinda yĩla yaĩle. (2 Ath. 1:6) Twaatĩĩa myolooto ĩla Yesũ watũmanyĩisye, tũikendeesya mũndũ o na ũmwe. Na ethĩwa twaaĩsa kwĩkwa ũndũ mũthũku, kũlilikana kana Yeova akaĩkĩĩthya nĩtwakwata ũsili wa katĩ, nĩkwaĩle kũtũkiakisya. w19.05 5 ¶18-19

We wĩ mũndũ wa mũika wĩ sukulu? Nĩvatonyeka ala ũsomaa namo makaũthekeea nũndũ ndwinaa wathi wa kĩvendela. No wĩthĩwe ũyenda kũmaelesya ũtũmĩĩte Mbivilia nĩkĩ ũtainaa wathi ũsu, ĩndĩ ũyĩwʼa ve vinya kwĩka ũu. Kwoou waĩlĩte kwĩka ata? Kwĩmanyĩsya no kũũtetheesye mũno. No wĩmanyĩsye wĩ na ieleelo ii ilĩ: (1) kwĩyĩĩkĩĩthya nesa ki nĩkĩ ũtaĩle kwĩlikya maũndũnĩ ma nthĩ ĩno na (2) kwĩmanyĩsya ũndũ ũtonya kũtetea ũla wʼo nesanga. (Yoa. 17:16) No wambĩĩe kwa kwĩkũlya-ĩ, ‘Nĩkĩ syana ila nĩsomaa nasyo syonaa twaĩlĩte kwina wathi wa kĩvendela?’ Na ĩndĩ ũyĩka ũkunĩkĩli nesa vyũ ũtũmĩĩte mavuku maitũ. Weeka ũu, ũkeethĩa o na ti ũndũ wĩ vinya mũno kũtetea mũĩkĩĩo waku. Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ andũ aingĩ mainaa wathi wa kĩvendela nũndũ mataviwʼe nĩ mũndũ manengete ndaĩa kana nĩmaĩle kwĩka ũu. Wamantha ũndũ ũmwe kana o maũndũ elĩ, nũtonya kũtetheesya mũndũ wĩ na ngoo nzeo.​—Ako. 4:6. w19.05 29 ¶13

Yĩla mwathani Eliya wakĩĩte ala mendaa kũmũaa, akwie ngoo nginya enda kũkwʼa. Yeova nĩwatũmie mũlaĩka wĩ vinya akatetheesye mũndũũme ũsu wakwʼĩte ngoo. Mũlaĩka ũsu nĩwamũnengie ũtethyo ũla wendaa mũno ĩvindanĩ yĩu. Amũnengie lĩu ũtanamba kũvoa na amwĩkĩa vinya aye. (1 Asu. 19:5-8) Ngewa ĩsu ĩtũtetheeasya kũmanya ũndũ wa vata, nawʼo nĩ: Kwĩka mũndũ o kaũndũ kaseo mavinda amwe no kũmũtetheesye mũno. Kwa ngelekanyʼo, no tũue lĩu tũkaĩsanĩa nake, tũkamũnenga kamũthĩnzĩo, kana tũkamũandĩkĩa o kavalũa. Kwĩka ũu no kũmũĩkĩĩthye kana nĩtũmwendete na nĩtũmũthĩnĩkĩaa. No twĩke maũndũ ta asu o na yĩla tũkwĩwʼa tũte eanĩe kũneenea maũndũ ala meũmũthĩnyʼa ngoonĩ kana meũtuma aũmĩa. Yeova nĩweekie kyama anenga Eliya ũtethyo ũla wendaa nĩ kana avike Kĩĩmanĩ kya Olevu, vala ũtaĩ amba kũvikĩwa nĩ ala mendaa kũmũũmĩsya. Ũndũ ũsu wĩtũmanyĩsya kyaũ? Ethĩwa nĩtũkwenda kũkiakisya ala maũmĩĩtwʼe, nũseo tũkamba kũmatetheesya mewʼe me asũvĩĩku, methĩwe me Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ kana me mũsyĩ. w19.05 16 ¶11; 17 ¶13-14

Twasye wĩsoma wathani ũla wĩ nthĩnĩ wa Nzekalia kĩlungu kya 12, kĩla kĩeleetye ĩũlũ wa kĩkwʼũ kya Yesũ. (Nzek. 12:10) Wavika mũsoanĩ wa 12, nũkwona kana “mũvĩa wa nyũmba ya Nathani” waĩ ũmete mũno nũndũ wa kĩkwʼũ kya Masia. Vandũ va kũsoma o ũvĩtĩte na mĩtũkĩ, ũngama vanini na ũyĩkũlya: ‘Mũvĩa wa nyũmba ya Nathani ũkonanĩtye ata na Masia?’ Kwĩka ũkunĩkĩli mũnango nĩũkũtetheesya. Nĩ wʼo, nĩwĩthĩĩtwe wĩsĩ wathani ũla ũwetete kana Yesũ akauma nzyawanĩ ya Ndaviti. (Mt. 22:42) Ĩndĩ Ndaviti aĩ na ana mbee wa 20. We tyo wendeewʼa kũmanya kana katĩ wa ana asu, Nzekalia awetie kana nyũmba ya Nathani yaĩ na kĩtumi kĩnenange kya kũmeta nũndũ wa kĩkwʼũ kya Yesũ? w19.05 30 ¶17

Twaĩle kwĩka ata? Tweemanyĩasya tũteũtĩĩa no twĩyĩĩkĩĩthye ũwʼo ũla twĩmanyĩĩtye Mbivilianĩ. O na tũkeethĩawa na mũĩkĩĩo kana mĩao ya Yeova nĩyaĩle. Nĩvo ĩndĩ tũkethĩwa tũilye ta mũtĩ wĩ na mĩi mĩlũmu. ‘Tũkalũlũmĩlwʼa mũĩkĩĩonĩ.’ (Ako. 2:6, 7) Lilikana kana no ithyĩ ene tũtonya kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ. Kwoou endeea kũalyũla vinya ũla ũtongoeasya kĩlĩko kyaku. Voya Yeova na kĩthingʼĩĩsyo na ũimwĩsũva aũtetheesye na veva wake mũtheu. Ĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kũsũanĩa kwa ũliku kĩla wasoma, na kwĩkalaa ũyĩkuũa mosũanĩo maku na ũyĩkũlya wĩkaa maũndũ wĩ na kĩeleelo kĩva. Nyuva atindanyʼa aseo matonya kũũtetheesya wĩthĩwe na mosũanĩo maseo. Weeka ũu, ũkeevathana vyũ na maũndũ mathũku ma nthĩ ĩno ya Satani, na ũiomboa “mosũanĩo na kĩla ũndũ mũtũlu, ũla ũtũlĩtwʼe ũleane na ũmanyi wa Ngai.”​—2 Ako. 10:5. w19.06 13 ¶17-18

Twaĩle kũendeea kũkiakisya ala makwʼĩĩwe nĩ endwa moo, o tondũ Luthi waendeeie kũlũmanyʼa na Naomi. (Lu. 1:16, 17) Paula aĩtye: “Mũũme wakwa akwʼa oou, nĩnakiakĩiwʼe mũno. Ĩndĩ ĩvinda yasonganga, andũ mekalile ta masyokea maũndũ moo. Ĩndĩ maũndũ makwa maalyũkile vyũ. Mũndũ ũla ũkwʼĩĩwe nĩwĩwʼaa akiakiwʼa mũno yĩla ala angĩ mamanya kana nĩmaĩle kũendeea kũmũtwʼĩĩka, o na vathelete myei kana myaka mingĩ kuma akwʼĩĩwa.” Vai mũndũ ũvwʼananaa na ũla ũngĩ. Amwe nĩmatonya kwĩtĩkĩlana na thĩna ũla me nawʼo mĩtũkĩ. Ĩndĩ angĩ makilasya meeka kaũndũ meekaa ĩmwe na ũla ũnakwie, makamũlilikana na mayĩwʼa maũmĩa mũno. Mũndũ ũmwe ametaa kwa nzĩa yĩ kĩvathũkanyʼo na ũla ũngĩ. Ekai twĩkalae tũililikana kana Yeova nũtũnengete kĩanda kya kũkiakisya ala makwʼĩĩwe, na kana ĩsu nĩ ndaĩa nene ũtũnengete. w19.06 24 ¶16

Yĩla wĩa witũ ũkũnĩtwe maluvuku nĩtwaĩle kũmanya kana ve “ĩvinda ya kũvindya.” (Mũta. 3:7) No nginya twĩsũvĩe tũikawete kĩndũ kyaĩle kwĩthĩwa kĩ kĩmbithĩ, ta masyĩtwa ma ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, vala tũkũmbanĩa, ũndũ tũtwaĩĩasya wĩa witũ wa kũtavanyʼa, na ũndũ tũkwataa lĩu wa kĩ-veva. Tũyaĩle kũtavya silikalĩ ũvoo ũsu, kana kũtavya anyanya maitũ na andũ ma mũsyĩ o na ethĩwa metũkũlya mate na ũthũku, methĩwe mekalaa nthĩ yitũ kana nthĩ ĩngĩ. Tũkaelya kũkwatwʼa nĩ kĩtei kĩu, tũtuma ana-a-asa maitũ malika mũisyonĩ. Ndũketĩkĩlye tũmaũndũ tũnini tũtume tũaanĩka. Satani nĩwĩsĩ kana vai nyũmba ĩũngama yĩ mbaanĩku. (Mko. 3:24, 25) Kĩla ĩvinda akatataa kũtũaanyʼa. Akeekaa ũu ekwatĩtye kana vandũ va kũmũkita, twĩambĩĩa kũkita ana-a-asa maitũ. O na Aklĩsto aimu kĩ-veva nĩmaĩle kwĩsiĩĩa maikakwatwʼe nĩ kĩtei kĩu. Tweekĩa kĩthito tũmine mathĩna ala me katĩ witũ na ana-a-asa maitũ, vai kĩndũ kĩkatuma tũaanĩka.​—Ako. 3:13, 14. w19.07 11-12 ¶14-16

Mavinda maingĩ kĩla kĩtumaa andũ metĩkĩla ũvoo witũ ti kĩla tũũmatavya, ĩndĩ nĩ ũndũ tũũneena namo. Andũ nĩmewʼaa mũyo yĩla twaneena namo nesa, yĩla tweethĩwa twĩ oĩ tũineena namo, na yĩla twamonyʼa kana nĩtũkwendeewʼa nĩmo kuma ngoonĩ. Tũimalasimĩthasya matwĩthukĩĩsye. Vandũ va ũu, nĩtũtataa tũelewe nĩkĩ me na woni ũla me nawʼo ĩũlũ wa ndĩni, na nĩtũtataa mũno kũelewa ũndũ mekwĩwʼa. Kwa ngelekanyʼo, yĩla Vaulo waneenaa na Ayuti, nĩwatũmĩie Maandĩko kũsũanĩa namo. Ĩndĩ yĩla waneenaa na asomi ma Ũkiliki e Aleovako, ndaamatavya kana ndeto ila ũkũtũmĩa syumĩte Mbivilianĩ. (Meko 17:2, 3, 22-31) Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Vaulo ata? Ũkesa kũkomana na mũndũ ũtaĩkĩĩaa Mbivilia, nũseo ndũkamĩwete ĩmwe kwa ĩmwe yĩla ũũneena nake. Na wamanya kana mũndũ ndeĩwʼa e mwĩanĩe andũ mamwona aisoma Mbivilia naku, tũmĩa kĩndũ ta simũ kũmwonyʼa maandĩko wĩthĩe andũ angĩ mainamanya kĩla kĩendeee. w19.07 21 ¶5-6

Satani atũmĩie maũĩ kũkenga Aisilaeli mathaithe ngai sya mĩvwʼanano. Nĩweesĩ kana maĩ na vata wa lĩu, na kwoou atũmĩie ũndũ ũsu amakusye meke ũndũ wendaa. Malika Nthĩ ya Watho meethĩie nĩmaĩle kũvĩndũa nzĩa sya kũĩma ila matũmĩaa. Yĩla maĩ Misili meekaa kũnyithya mĩũnda matũmĩĩte kĩwʼũ kya Ũsĩ wa Nile. Ĩndĩ maũndũ Nthĩ ya Watho maĩ kĩvathũkanyʼo. Vandũ va kũnyithya mĩũnda matũmĩĩte kĩwʼũ kya ũsĩnĩ, meekwatasya mbua na ĩmwe yĩla yetĩkaa. (Kũt. 11:10-15; Isa. 18:4, 5) Nũndũ wa ũu, Aisilaeli nĩmaaĩle kwĩmanyĩsya nĩma ya mũthemba ũngĩ. Ĩndĩ nĩkĩ Yeova wakanisye Aisilaeli ĩũlũ wa kũthaitha ngai ingĩ yĩla waneeneaa nzĩa nzaũ sya nĩma? Yeova nĩweesĩ kana Aisilaeli no matatĩke makathi kwa andũ matamwĩsĩ ala mamathyũlũlũkĩte nĩ kana memanyĩsye nzĩa syoo sya nĩma. O na nĩweesĩ kana Akanaani ala mamathyũlũlũkĩte mathaithaa Mbaali na meekaa maũndũ maatĩĩe mũĩkĩĩo ũsu woo.​—Mot. 25:3, 5; Asi. 2:13; 1 Asu. 18:18. w19.06 3 ¶4-6

Yĩla mũtũmwa Vaulo, Sila, Luka, na Timotheo mavikie ĩla ndũanĩ yasumbĩkĩtwe nĩ Lomi yeetawa Vilivi, meethĩie andũ aingĩ mendeeawʼa nĩ ũvoo wa Ũsumbĩ. Ana-a-asa asu ana me kĩthito mambĩĩisye kĩkundi vau, na amanyĩwʼa onthe mambĩĩa kũmbana vamwe. Nĩvatonyeka makethĩwa moombanĩaa nyũmbanĩ ya mwĩĩtu-a-asa waĩ mũlau mũno weetawa Litia. (Meko 16:40) Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, kĩkundi kĩu nĩkyeethĩiwe na ĩvinda yũmũ. Satani nĩwatumie andũ ala mamenete ũwʼo mavĩnga wĩa wa kũtavanyʼa wa Vaulo na ala angĩ maĩ ĩmwe. Vaulo na Sila nĩmakwatiwe, mavũwa na ndata, na moovwa. Mauma yela nĩmaendie kwona ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu eũ na mamekĩa vinya. Na ĩndĩ Vaulo na Sila na Timotheo nĩmaumie ndũanĩ ĩsu, ĩndĩ nĩvatonyeka Luka akethĩwa atiiwe vo. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu eũ maendeeie ata? Yeova nĩwamanengie veva wake maendeea kũmũthũkũma na kĩthito. (Avi. 2:12) Vaulo aĩ na kĩtumi kĩseo kya kũmakatha! w19.08 8 ¶1-2

Nĩwĩthĩwa ũnathamie o mĩtũkĩ? Kũthama kwĩ ngalama mbingĩ, na nĩ laisi mũno kwĩlikya makoaninĩ. Kwoou nĩ kana ndũkelikye makoaninĩ maingĩ, ndũkakove syĩndũ ũte na vata mũnene nasyo. (Nth. 22:3) Yĩla twĩ na thĩna mũnene, ta kwa ngelekanyʼo, yĩla twawasya, nĩtũtonya kũsaanĩwʼa twĩkova mbesa iana ata. Mavinda ta asu, lilikana kana “mboya, o vamwe na kwĩsũvana,” no iũtetheesye wĩke ũtwi mũseo. Yeova no asũngĩe mboya syaku kwa kũũnenga mũuo ũla ‘ũkasũvĩaa ngoo yaku na kĩlĩko kyaku,’ nĩ kana ũũtetheesye kwĩka ũtwi mũseo ũuĩtye. (Avi. 4:6, 7; 1 Vet. 5:7) Tuma ndũũ na andũ matonya kũkwaka. Tavya anyanya maku ũndũ ũkwĩwʼa na mathĩna ala wĩ namo, na mũno mũno neena na ala makomanĩte na maũndũ ala ũkomanĩte namo. Kwĩka ũu no kũũtetheesye ndũkakwʼe ngoo. (Mũta. 4:9, 10) Anyanya ala ũnaĩ namo ũtanathama meendeea kwĩthĩwa me o anyanya maku. w19.08 22 ¶9-10

Nĩkĩ Yeova wakonanisye kaũ mũnene wa mũthya na Mekito? Vau Mekito na Mwandanĩ wa Yesileeli, ũla waĩ vakuvĩ na Mekito, nĩkwokitĩwe makaũ maingĩ. Na ve mavinda Yeova watetheeasya andũ make kũsinda makaũ asu. Kwa ngelekanyʼo, vau “ũtee wa manzĩ ma Mekito,” Ngai nĩwatetheeisye mũsili wa Isilaeli ũla weetawa Mbalaka asinda ita sya Kanaani syatongoewʼe nĩ mũndũ weetawa Sisela. Mbalaka vamwe na ũla mwathani mũndũ mũka weetawa Ndevola, nĩmamũtũngĩie Yeova mũvea nũndũ wa kũmatetheesya kwa nzĩa ya kyama masinda kaũ ũsu. Mainie ũũ: “Ndata nĩsyokitie syĩ ĩtunĩ, . . . syamũkita Sisela. . . . Amaitha maku onthe nĩmathele ũu, ame Yeova; ĩndĩ ala mamwendaa nĩmethĩwe ta syũa yĩkyuma na vinya wayo mũnene.” (Asi. 5:19-21, 31) Ĩvindanĩ ya Alimaketoni, amaitha ma Ngai makathela oou, ĩndĩ ala mamwendete Ngai makoovowʼa. Ĩndĩ ve kĩvathũkanyʼo kĩmwe kĩnene katĩ wa kaũ ũsu na ũla wokitiwe nĩ Mbalaka. Kĩva? Andũ ma Ngai maikokita kaũnĩ wa Alimaketoni. O na maikeyova mĩio ya kaũ. Mbivilia yaĩtye: “Ũuunĩ na wĩkwatyonĩ kũkeethĩwa vĩnya wenyu.” Ũu nĩ kwasya kana makekala mauĩtye na mamwĩkwatĩtye Yeova na ita syake sya ĩtunĩ.​—Isa. 30:15; Ũvu. 19:11-15. w19.09 9 ¶4-5

Nzĩa ĩmwe ya kũthi vala ve Yesũ nĩ kũtata ũndũ tũtonya twĩmanyĩsye maũndũ ala wawetie na eeka. (Luka 1:1-4) No nginya kĩla ũmwe emanyĩsye maũndũ asu e we mwene. O na ĩngĩ, yĩla tweeka ũtwi wa kũvatiswa na twatwʼĩka mũmanyĩwʼa wa Klĩsto, twĩthĩawa twathi vala ũĩ. Na ve nzĩa ĩngĩ ya kũthi vala ve Yesũ, nayo nĩ kũneena na atumĩa ma kĩkundi yĩla twakwatwa nĩ vata. Yesũ “nĩwanenganie aũme [asu] methĩwe mĩthĩnzĩo,” na nũmatũmĩaa kũsũvĩa malondu make. (Aev. 4:7, 8, 11; Yoa. 21:16; 1 Vet. 5:1-3) Ĩndĩ no nginya twose ĩtambya nĩ kana matũtetheesye. Tũyamba kũsũanĩa kana atumĩa no masome kĩla kĩ ilĩkonĩ sitũ na maimanya ũtethyo ũla tũkwenda. Kwasũanĩa ũndũ ũũ mwana-a-asa wĩtawa Julian ũwetete: “Nĩnesie kwĩtya ũtethyo, na maũndũ ala twaneeneie nĩmatalaa ta ũmwe wa mĩthĩnzĩo ĩla ya vata vyũ naakwata thayũnĩ.” Atumĩa aĩkĩĩku ta ala elĩ maneenie na Julian no matũtetheesye twĩthĩwe na “kĩlĩko kya Klĩsto,” na ũu nĩ kwasya, tũelewe ũndũ ũsũanĩaa na woni ũla wĩthĩawa nawʼo, na tũyĩyĩelekanyʼa nake. (1 Ako. 2:16; 1 Vet. 2:21) Ũtethyo ũsu nĩ ũmwe wa mĩthĩnzĩo ĩla mĩseo vyũ matonya kũtũnenga. w19.09 21 ¶4-5

Maandĩkonĩ nĩtũsomaa ĩũlũ wa aũme na aka maĩ na mũĩkĩĩo na matongoeawʼa nĩ veva mũtheu, ĩndĩ ti amwe katĩ wa ala 144,000. Yoana Mũvatisi nĩ ũmwe woo. (Mt. 11:11) Ũngĩ nĩ Ndaviti. (Meko 2:34) Asu na angĩ aingĩ makathayũũkwʼa mekale ĩũlũ wa nthĩ nzaũ. Asu onthe me vamwe na yĩla ĩkomano ĩnene makanengwa mwanya wa kwonanyʼa kana nĩmalũmanĩtye na Yeova na ũsumbĩki wake. Yĩĩ nĩyo ĩvinda ya mbee Ngai ũmbanĩtye andũ milioni mbingĩ kuma mbaĩnĩ syonthe mamũthaithe. Twĩthĩwe twĩ na wĩkwatyo wa kwĩkala ĩtunĩ kana nĩ kũũ nthĩ, nĩtwaĩle kũtetheesya andũ aingĩ ũndũ vatonyeka nĩ kana methĩwe nthĩnĩ wa yĩla ĩkomano ĩnene ya “malondu angĩ.” O mĩtũkĩ, Yeova nũkũete ũla thĩna mũnene ũkamina vyũ silikalĩ na ndĩni ila itumĩte andũ mathĩna. Na ĩndĩ ĩkomano ĩnene yĩikwata kĩanda kya mwanya mũno kya kũmũthũkũma Yeova tene na tene ĩũlũ wa nthĩ!​—Ũvu. 7:14. w19.09 31 ¶18-19

O ũndũ nthĩ ĩno ya Satani ĩthengeee kũthela, nowʼo tũũkwatwa nĩ matatwa metangu matonya kũtuma tũemwa nĩ kũlũmanyʼa na Ngai na Ũsumbĩ wake. O na nĩvatonyeka tũkaendeea kũvũthwʼa nĩ andũ. Kĩndũ kĩmwe kĩtonya kũtuma ũu wĩkĩka nĩ kana ithyĩ tũyĩlikasya maũndũnĩ ma nthĩ ĩno ya Satani. No nginya tũendeee kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku ĩvinda yĩĩ nĩ kana ĩvinda ya ũla thĩna mũnene twĩĩkala twĩ aĩkĩĩku. Ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene, ve ũalyũku ũkekĩka ũkonetye ana-a-asa ala matongoetye kũũ nthĩ. Ve ĩvinda etĩkĩwʼa mauta ala me kũũ nthĩ makombanwʼa mathi ĩtunĩ nĩ kana matetheesye kaũnĩ wa Alimaketoni. (Mt. 24:31; Ũvu. 2:26, 27) Ũu weekĩka, ala ma Nzama Ĩla Ĩtongoesye maikaendeea kwĩthĩwa vamwe naitũ kũũ nthĩ. Ĩndĩ ala ma ĩkomano ĩnene makaendeea kwĩka maũndũ na mũvango. Ana-a-asa ala makanyuvwa katĩ malondu angĩ nĩmo makatongoesya. Tũkoonanyʼa kana nĩtũlũmanĩtye na Ngai kwa kũkwata mbau ana-a-asa asu, na kũatĩĩa myolooto ĩla ũmanengete matũnenge. Tweeka ũu, nowʼo tũkavonoka! w19.10 17 ¶13-14

Naomi aĩ mũndũ mũka mũĩkĩĩku wamwendete Yeova. Ĩndĩ yĩla wakwʼĩĩwe nĩ mũũme na ana make elĩ, nĩwendie kũsenzya ĩsyĩtwa yake yĩtwʼĩke “Mala,” yĩla ũalyũlo wayo nĩ “Ũũ.” (Lu. 1:3, 5, 20, 21) Ũla mũka-a-mwana wa Naomi weetawa Luthi alũmanilye nake mathĩnanĩ make onthe. Luthi nĩwamũtetheeisye akwata syĩndũ ila waĩ na vata nasyo na nĩwamũkiakiisye. Atũmĩie ndeto nzeo sya kuma ngoonĩ aineena na Naomi amwonyʼa nũmwendete na e vamwe nake. Yĩla mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa wakwʼĩĩwa nĩ mũũme kana mũka, nĩtwaĩle kũmũtwʼĩĩka. No tũelekanyʼe andũ matwaanĩte na mĩtĩ ĩlĩ ĩthengeanĩe. O ũndũ ĩanĩte, mĩi yayo nĩlikanaa. Mũtĩ ũmwe wakũwa na wooma, ũla ũngĩ nũtonya kũkwatwa nĩ mathĩna maingĩ mũno. O ta ũu, yĩla mũndũ wakwʼĩĩwa nĩ mũũme kana mũka, nũtonya kũthĩnĩka mũno kwa ĩvinda yĩasa. w19.06 23 ¶12-13

O na kau no nginya tũnyuve nesa kĩla tũkwĩtanĩthya nakyo, no nginya tũsisye twĩtũmĩa ĩvinda yĩana ata tũyĩtanĩthya. Tũkaema kwĩsũvĩa, tũtũmĩa ĩvinda yingĩ tũyĩtanĩthya kũte yĩla tũtũmĩaa tũimũthũkũma Yeova. Ĩtambya ya mbee waĩle kwosa nĩ kwĩka masavu ũmanye ũtũmĩaa ĩvinda yĩana ata ũyĩtanĩthya. Wĩona ata ũkesyaĩĩsya kwa kyumwa kĩmwe? Kyumwanĩ kĩu andĩka kalendanĩ nĩ masaa meana ũminaa ũyĩloela televiseni, ũilika Indanetinĩ, na ũithaũka mathaũ ala me simũnĩ. Weethĩa wĩtũmĩa masaa maingĩ mũno, tata kũvanga ũndũ ũtonya kũtũmĩa ĩvinda yaku. Vanga kwĩka maũndũ ala ma vata vyũ mbee, na ĩndĩ ũivangĩĩa saa sya kwĩtanĩthya. Ĩtina wa ũu, mũvoye Yeova aũtetheesye kũatĩĩa mũvango waku. Mũvango ta ũsu ũkatumaa wĩthĩwa na ĩvinda na vinya wĩanĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia wĩ weka, kwĩthĩwa na ũthaithi wa mũsyĩ, kũthi maũmbanonĩ ma kĩkundi, na kũmũthũkũma Yeova wĩanĩ wa kũtavanyʼa na kũmanyĩsya. Kwĩka maũndũ asu mbee no kũũtetheesye ũkaeka kũandũĩka mũno nũndũ wa ĩvinda yĩla ũtũmĩaa ũyĩtanĩthya. w19.10 30 ¶14, 16; 31 ¶17

Twĩ ta mwaka wa 55, Akolintho nĩmatwie kwĩka ũndũ wa vata mũno. Yĩla mamanyie kana ana-a-asa moo ala maĩ Yelusaleme na Yutia maĩ na vata wa ũtethyo, nĩmatwie kumya mĩvothi ya kũtetheesya ũndũnĩ ũsu. (1 Ako. 16:1; 2 Ako. 8:6) Ĩndĩ ĩtina wa myei yĩana ũna, mũtũmwa Vaulo esie kwĩthĩa kaĩ mayaaĩsa kwĩanĩsya ũtwi woo. Na nũndũ wa ũu, yaĩ laisi mũno methĩwe matombanĩtye mĩvothi yoo tũivika ĩvinda yĩla yaĩ ĩtwawe Yelusaleme vamwe na mĩvothi ya ikundi ila ingĩ. (2 Ako. 9:4, 5) Ũtwi ũla Akolintho meekĩte waĩ mũseo, na Vaulo nĩwamakathie nũndũ wa mũĩkĩĩo woo mũlũmu na wendi woo wa kwonanyʼa ũlau. Ĩndĩ yaĩ no nginya amathuthye maminĩĩe kĩla mambĩĩisye kwĩka. (2 Ako. 8:7, 10, 11) Ngewa yoo yĩtũtetheesya kũelewa kana o na Aklĩsto aĩkĩĩku no maemwe nĩ kwĩanĩsya ũtwi mũseo mekĩte. Nĩkĩ? Twĩ ene naĩ, na kĩu no kĩtume tũkwatya kũkũĩĩasya maũndũ. Na eka ũu, mavinda angĩ maũndũ matataĩĩwe no maumĩle na maitũvĩngĩĩsa nginya tũiemwa nĩ kwĩanĩsya kĩla tũtwʼĩte kwĩka.​—Mũta. 9:11. w19.11 26-27 ¶3-5

O tondũ ngao nene ĩsiĩĩaa vakuvĩ mwĩĩ wʼonthe ndũkaũmĩwʼe, mũĩkĩĩo waku nũkũsũvĩanaa na maũndũ mathũku ma nthĩ ĩno ta ũlaalai, ũngʼendu, na ũndũ o na wĩva ũtosanĩte na mĩao ya Ngai. Ithyĩ Aklĩsto tũkitaa kaũ wa kĩ-veva, na amaitha amwe tũkitaa namo nĩ maveva mavuku. (Aev. 6:10-12) Ũtonya kwĩka ata ũĩkĩĩthye kana wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu ũtonya kũmĩĩsya matatwa? Mbee, no nginya ũmũvoye Ngai aũtetheesye. Na ĩndĩ, nĩwaĩle kũeka Ndeto ya Ngai ĩũtetheesye wĩthiane nĩ kana ũelewe ũndũ Ngai ũkwonaa. (Aevl. 4:12) Mbivilia yaĩtye: “Ĩkĩĩa Yeova na ngoo yaku yonthe, na ndũkekwatye ũmanyi waku mwene.” (Nth. 3:5, 6) Wĩsĩ ũu, wĩona ata ũkasũanĩa motwi amwe wĩla kwĩka? Kwa ngelekanyʼo, nĩwĩla kũkwatwa nĩ thĩna mũnene wa mbesa? Yĩla ũnamanthaa ũndũ ũkwĩka, ũneesũanĩa ndeto ii syĩ ĩandĩkonĩ ya Aevelania 13:5: “Ndikakũtia nongi, na ndikakũeka nongi”? Watho ũsu nũnatumie wĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Yeova nũkũũtethya? Ethĩwa vailye ũu, kĩu kĩonanyʼa kana ngao yaku nĩ ndũmu ki. w19.11 14 ¶1, 4

Kĩla mũsyai nĩwaĩlĩte kũmantha ĩvinda yĩtoetye ethĩwe na mwana wake na aimũthĩnĩkĩa ũndũ vaĩle. Kwoou ethĩwa asyai masyaa syana iana ũna iatĩanĩe, nĩmatonya kwaĩwa nĩ ĩvinda yĩtoetye ya kũtũmĩa vamwe na kĩla kana. Asyai amwe methĩĩtwe na syana iana ũna maasya kana meewie kĩ kĩvalũa kĩito kũiea. Kwa ngelekanyʼo, kĩveti nĩkĩtonya kũnoa mũno na kĩkaitavĩwa nĩ mosũanĩo. O na nĩkĩtonya kũnoa mũno nginya ũkethĩa kĩitonya kwĩmanyĩsya nesa, kũvoya ũndũ vaĩle, na kũtavanyʼa kĩteũtĩĩa. Na eka ũu, no kĩemwe nĩ kwĩthukĩĩsya maũmbano nesa kana kĩkaema kũtetheka mũno nĩmo. Ĩndĩ mũndũũme wendete mũka nĩwĩkaa kĩla ũtonya atetheesye mũka yĩla syana syenda kũsiwʼa, methĩwe me maũmbanonĩ kana me mũsyĩ. Kwa ngelekanyʼo, no atetheesye mũka kwĩka mawĩa ma vau mũsyĩ. Ũndũ ũngĩ ũtonya kwĩka nĩ kũtata mũno aĩkĩĩthye kana nĩmeethĩwa na Ũthaithi wa Mũsyĩ mateũtĩĩa, na kana kĩla ũmwe nũkũtetheka nĩwʼo. Na ĩndĩ, nĩwaĩlĩte kũendanyʼa na mũsyĩ wake wʼonthe ũtavanyʼa mateũtĩĩa. w19.12 24 ¶8

Yuvilii yatethasya Aisilaeli ata? Twasye Mũisilaeli nũemetwe nĩ kũĩva kĩndũ kĩna ũtaĩtwe, na kĩu kĩituma athoosya mũũnda wake nĩ kana aĩve ĩkoani yĩu. Mwakanĩ wa Yuvilii aaĩle kũtũngĩwa mũũnda wake. Kwoou mũndũ ũsu ‘nĩwasyokeaa ngʼũndũ yake,’ na kĩu kĩimũtetheesya ndakasye ũtiĩwa ũla waĩle kũnenga syana syake. Eka ũu, mavinda angĩ mũndũ ũvinyĩĩwe nĩ makoani maingĩ aĩ atonya kũthoosya mwana wake ũkombonĩ, kana o we mwene akatwʼĩka ngombo, nĩ kana aĩve makoani make. Mwakanĩ wa Yuvilii ngombo yaaĩle ‘kũsyokea mũvĩa wayo,’ kana mũsyĩ wayo. (Ali. 25:10) Kwoou vaiĩ mũndũ watwʼĩkaa ngombo ate na wĩkwatyo wa kũthawʼa. O na ĩngĩ, Yeova nĩwawetie asya: “Kũikethĩwa ngya kwaku (vate ndĩi Yeova akakũathima wĩ nthĩ ĩla Yeova Ngai waku ũkũnengae yĩthĩwe ũtĩiwa ũmĩmesye).” (Kũt. 15:4) Ũsu nĩ ũndũ wĩ kĩvathũkanyʼo vyũ na kĩla kĩendeee ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ. Andũ ala athwii maendeee kũthua, na ala ngya maendeee kũthelelwa. w19.12 8-9 ¶3-4

Yesũ akomana na matatwa, avoyaa na “kĩĩo kĩnene na methoi.” (Aevl. 5:7) Nũndũ avoyaa kuma ngoonĩ, kĩu kyoonanasya kana nĩwalũmanĩtye na Yeova, na nĩkyamũtetheeasya ekale atwʼĩte vyũ kũmwĩwʼa. Nake Yeova eewʼaa mboya sya Yesũ syĩ nzeo ta ũvani wĩ mũuke mũseo. Thayũ wʼonthe wa Yesũ watumie Ĩthe wake amwenda mũno vyũ, na watetea ũsumbĩki mũnene wa Ngai. No tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Yesũ kwa kwĩka kyonthe kĩla tũtonya tũmwĩwʼe Yeova na tũilũmanyʼa nake. Twakomana na matatwa, tũmũvoyaa Yeova na kĩthingʼĩĩsyo atũtetheesye nĩkwĩthĩwa twĩenda kũmwendeesya. Nĩtwĩsĩ kana Yeova ndesa kwĩtĩkĩla mboya sitũ ethĩwa nĩtwĩkaa maũndũ ũmenete. Ĩndĩ twaatĩĩa mĩao ya Yeova, no twĩkale twĩsĩ nesa ki kana Yeova akeewʼaa mboya ila twamũvoya kuma ngoonĩ syĩ nzeo ta ũvani wĩ mũuke mũseo. Na no twĩthĩwe na mũĩkĩĩo kana Asa waitũ wa ĩtunĩ akatwenda nũndũ wa kwona twĩ ewi na twĩ aĩkĩĩku. w19.11 21-22 ¶7-8

Mwakanĩ wa 1919, Yesũ nĩwanyuvie kakundi kanini ka ana-a-asa etĩkĩwʼa mauta nĩ kana katwʼĩke “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ.” Ngombo ĩsu nĩyo ĩtongoesye wĩanĩ wa kũtavanyʼa, na ĩnengae aatĩĩi ma Klĩsto “lĩu ĩvinda yĩla yaĩle.” Satani na nthĩ yake mekĩte maũndũ maingĩ mũno nĩ kana mavĩngĩĩse wĩa ũla ngombo ĩsu yĩendeee kũtethya. Ta keka ti kwa vinya wa Yeova, ngombo ĩsu ndĩthĩwa yĩanĩĩtye wĩa wayo. Kwa ngelekanyʼo, nĩkwĩthĩĩtwe na makaũ elĩ manene ma nthĩ yonthe, kũkethĩwa na mathĩna manene ma mbesa nthĩ yonthe, na andũ ma Ngai nĩmethĩĩtwe maithĩnwʼa mũno na kũsilĩlwa ũndũ vataĩlĩte. Ĩndĩ o na vailye ũu, ĩla ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ ndyaaeka kũnenga aatĩĩi ma Klĩsto lĩu wa kĩ-veva. Kwasũanĩa ũndũ twĩ na lĩu wingĩvĩte wa kĩ-veva, na lĩu ũsu tũnengawe tũteũthooewʼa na kwa ithyomo mbee wa 900! Ũsu nĩ ũĩkĩĩthyo mũlũmu vyũ kana Ngai e vamwe na ngombo ĩsu. Wĩa wa kũtavanyʼa nĩ ũngĩ ũtũĩkĩĩthasya kana twĩ na ũathimo wa Yeova. Ũvoo mũseo ũendeee kũtavanwʼa “nthĩ yonthe.”​—Mt. 24:14. w19.11 24 ¶15-16

Mũthenyanĩ wa Wĩwʼanĩthyo, mũthembi mũnene aaĩle kũvĩvya ũvani atanamba kumya nthembo. Eeka ũu, atiawa ate na nzika kana Ngai nũkwĩtĩkĩla nthembo ila ũkumya. Yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, ve kĩndũ kya vata waaĩlĩte kwĩka atanamba kũnengane thayũ wake ta nthembo. Kĩndũ kĩu kyaĩ kya vata vyũ o na kwĩ ũtangĩĩo ũla wesaa kũetee andũ. Nĩ kyaũ waaĩlĩte kwamba kwĩka? Aaĩlĩte kũmwĩwʼa Yeova thayũnĩ wake wʼonthe na ailũmanyʼa nake nĩ kana ĩndĩ etĩkĩle nthembo yake. Yĩla Yesũ weekie ũu, nĩwoonanisye nesa vyũ kana vai nzĩa ĩngĩ twaĩlĩte kũatĩĩa thayũnĩ eka ĩla ya Yeova. Yesũ nĩwatumie ũsumbĩki mũnene wa Ĩthe wake ũtetewa, kana kwa ndeto ingĩ, nĩwoonanisye nesa vyũ kana Ĩthe nĩwe waĩle kũsumbĩka. Myaka yonthe ĩla Yesũ waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ, amwĩwie Yeova ateũtũla mwĩao o na ũmwe. O na kau nĩwakomanie na matatwa maingĩ, vai ĩtatwa o na yĩmwe yaĩ yĩsa kũleelya ũtwi wake wa kũtetea ũsumbĩki wa Ĩthe.​—Avi. 2:8. w19.11 21 ¶6-7

Mavindanĩ onthe ala Yesũ wakwatawa nĩ mathĩna ũthũkũminĩ wake, atũmwa make aĩkĩĩku nĩmoonanasya kana mo maĩ anyanyae. (Nth. 18:24) Yesũ nĩwoonaa anyanya ta asu me ma vata. Na kĩtumi nũndũ yĩla waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ, vai mũndũ o na ũmwe masyaanĩwʼe wamũĩkĩĩaa. (Yoa. 7:3-5) O na ve ĩvinda andũ make ma mũsyĩ moonaa ta wĩ na ndũũka. (Mko. 3:21) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ũtukũ wa kũamũkĩa kĩkwʼũ kyake atavisye atũmwa make aĩkĩĩku ndeto sya ĩandĩko ya ũmũnthĩ. Ve mavinda amwe atũmwa meekaa maũndũ matamũtanĩthasya Yesũ, ĩndĩ we ndatindĩaa kũsũanĩa mavĩtyo moo. Vandũ va ũu, nĩwoonaa ũndũ mamũĩkĩĩe. (Mt. 26:40; Mko. 10:13, 14; Yoa. 6:66-69) Ũtukũ wa mũthya Yesũ atanamba kũawa, eeie aũme asu malũmanĩtye nake atĩĩ: “Nĩmwĩta anyanyawa, nũndũ nĩnamũtavisye maũndũ onthe ala neewie kuma kwa Asa wakwa.” (Yoa. 15:15) Vate nzika, anyanyae ma Yesũ nĩmamwĩkĩaa vinya mũno. w19.04 11 ¶11-12

We mũndũ amanyaa ata kana e na wĩto wa kũthi ĩtunĩ? Ũsũngĩo wĩ ndetonĩ ila Vaulo watavisye Aklĩsto ma Lomi ala ‘meetiwe methĩwe atheu.’ Na ĩngĩ kwosana na ndeto sya ĩandĩko ya ũmũnthĩ, ameie: “Mũyaakwata veva wa ũkombo ũla ũtonya kũete wia ĩngĩ, ĩndĩ mwakwatie veva wa kũtuwa ana, na kwĩsĩla veva ũsu nĩtwĩtanaa na wasya mũnene: ‘Abba, Asa!’ ” (Alo. 1:7; 8:15) Kwoou Ngai atũmĩaa veva wake mũtheu aĩkĩĩthye etĩkĩwʼa mauta kana me na wĩto wa kũthi ĩtunĩ. (1 Ath. 2:12) Yeova amina kũnyuva mũndũ athi ĩtunĩ, ndamũtiaa e na nzika o na vanini kĩlĩkonĩ kana ngoonĩ yake. (1 Yoa. 2:20, 27) Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta mayĩthĩawa na vata wa kũĩkĩĩthwʼa nĩ mũndũ o na ethĩwa nũũ kana nĩ etĩkĩsye mauta. w20.01 22 ¶7-8

Mũsingi wa “mwĩao wa Klĩsto” nĩ wendo, na ũsu nĩwʼo mũsingi ũla mũlũmu vyũ. (Aka. 6:2) Wendo nĩwʼo watongoeasya Yesũ maũndũnĩ onthe ala weekaa. Mũndũ wĩ wendo ethĩawa na tei, kana ĩnee yingĩ. Nũndũ Yesũ aĩ na tei, nĩwamanyĩisye andũ, avosya ala awau, aĩthya ala me na nzaa, na athayũũkya ala akwʼũ. (Mt. 14:14; 15:32-38; Mko. 6:34; Luka 7:11-15) Yesũ nĩweeyumasya na ngenda athĩnĩkĩe mavata ma ala angĩ mbee wa ala make. Ĩndĩ ũndũ ũla mũnene Yesũ weekie atwonyʼa nũtwendete nĩ kumya thayũ wake kwondũ witũ. No tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Yesũ kwa kũthĩnĩkĩa mavata ma ala angĩ mbee wa ala maitũ. O na ĩngĩ, no twĩke take kwa kwĩmanyĩsya ũndũ tũtonya kwonanyʼa nesanga kana nĩtũkwĩwʼĩa andũ ala me kĩsionĩ kitũ ĩnee yingĩ. Yĩla tweetĩkĩla kũthi kũtavya andũ ũvoo mũseo na kũmamanyĩsya nũndũ nĩtũũmewʼĩa ĩnee, twĩthĩawa tũiatĩĩa ũla mwĩao wa Klĩsto. w19.05 4 ¶8-10

Yesũ nĩwatetheeisye andũ kũkwata ũthasyo nũndũ nĩmavinyĩĩtwe mũno nĩ momanyĩsyo ma ũvũngũ ala atongoi ma ndĩni mamanyĩasya. Ayuti aingĩ ĩvinda yĩu malikĩtwʼe ũkombonĩ nĩ syĩthĩo sya andũ na momanyĩsyo ma ũvũngũ. (Mt. 5:31-37; 15:1-11) Ala mavangaa nĩmo meũtetheesya andũ mamũthaithe Ngai maĩ ta ilalinda nũndũ mo ene mayamũthaithaa kwa nzĩa ĩla yaĩle. Na nũndũ nĩmamũleile Masia na ũwʼo ũla wamanyĩasya, ũu nĩwatumie matamũmanya Ngai na naĩ syoo iyaaekewa. Maendeeie kwĩkala ta ilalinda. (Yoa. 9:1, 14-16, 35-41) Nũndũ Yesũ nĩwamanyĩisye ũwʼo na eethĩwa e ngelekanyʼo nzeo, nĩwatetheeisye ala auu mamanye ũndũ matonya kũkwata ũthasyo wa kĩ-veva, kana kwa ndeto ingĩ, mamanye ũndũ matonya kũekana na momanyĩsyo ma ũvũngũ. (Mko. 1:22; 2:23–​3:5) O na ĩngĩ, Yesũ nĩwavingũĩe andũ mwanya wa kũthawʼa kuma ũkombonĩ wa naĩ ĩla twatiĩwe. Nũndũ Yesũ nĩwanenganie thayũ wake wĩthĩwe nthembo ya wovosyo, Ngai aĩ atonya kũekea naĩ sya andũ ala meethĩwa na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wa nthembo ĩsu na moonanyʼa ũu na meko moo.​—Aevl. 10:12-18. w19.12 10 ¶8, 10; 11 ¶11

Yeova atũmĩaa veva wake mũtheu nĩ kana amanyĩthye nesa vyũ Aklĩsto ala metĩkĩwʼa mauta kana nĩwamanyuva. Kwa nzĩa ĩsu, no twasye kana veva mũtheu wĩthĩawa wĩ “ũĩkĩĩthyo” manengwa nĩ kana mekale mesĩ kana me na wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene ĩtunĩ, na ti vaa ĩũlũ wa nthĩ. (2 Ako. 1:21, 22) We Mũklĩsto amina kwĩtĩkĩwʼa mauta ũu nĩ kwasya ndatĩa kũthi ĩtunĩ? Aiee. Nĩ wʼo, nĩwĩthĩawa esĩ nesa ki kana nũnyuvĩtwe eĩkala ĩtunĩ. Ĩndĩ no nginya alilikane ũtao ũũ: “Ana-a-asa, ĩthĩwai na kĩthito kingĩ nĩ kana mwĩyĩĩkĩĩthye kwĩtwa na kũnyuvwa kwenyu, nĩkwĩthĩwa mwaendeea kwĩka maũndũ asu mũikasindwa nongi.” (2 Vet. 1:10) Kwoou o na kau Mũklĩsto mwĩtĩkĩwʼa mauta ethĩawa e mwĩte athi ĩtunĩ, ndesa kũkwata ĩtuvi yake aema kwĩkala e mũĩkĩĩku.​—Avi. 3:12-14; Aevl. 3:1; Ũvu. 2:10. w20.01 21-22 ¶5-6

Ũndũ ũmwe watumie ala akiakisya atatũ ma ũvũngũ maema kũmwĩwʼĩa Yovu ĩnee nĩ kana mayaatata o na vanini kũelewa thĩna wake nesa. Nũndũ wa kĩtumi kĩu, meekie kwĩyusũĩĩsya maũndũ moo, na mamũtũla mũtĩ o na mateũmwĩwʼĩa tei. Tũtonya kwĩsiĩĩa tũikeke ĩvĩtyo ta yĩu ata? Nũseo tũkekalaa twĩsĩ kana no Yeova e weka wĩsĩ nesa maũndũ ala makwatĩte mũndũ. Kwoou ĩthukĩĩsye nesa mũndũ ũla ũkũthĩna. Tata ũelewe ũndũ mũndũ ũsu ũkwĩwʼa. Weeka ũu, ũkeethĩwa ũtonya kwĩwʼĩa mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa tei nesa vyũ. Ethĩwa nĩtũkwĩwʼĩa ala angĩ ĩnee, tũikanyaĩĩkya ngewa nthũku ĩũlũ wa mathĩna moo. Mũndũ wĩ nzukũ ndakaa kĩkundi; ekaa kũkyananga. (Nth. 20:19; Alo. 14:19) Yĩla ũkwĩka ũu, ndeto syake nitonya kũũmĩsya mũndũ ũla wĩ na thĩna. (Aev. 4:31, 32) Kwoou nũseo mũno tũkatata kwona nguma nzeo ila mũndũ wĩ nasyo, na tũisũanĩa ũndũ tũtonya kũmũtetheesya omĩĩsye mathĩna make. w19.06 21-22 ¶8-9