Mwei wa 4

Alisitaliko aumĩte ndũanĩ ya Thesalonika, ĩla yaĩ kĩsionĩ kya Masetonia, na aĩ ndũũ mũno na Vaulo. Alisitaliko awetetwe ĩvinda ya mbee Mbivilianĩ yĩla Vaulo waendie Eveso e kyalonĩ kyake kya katatũ kya ũmisonalĩ. Ĩvinda yĩu waĩ na Vaulo nĩwakwatiwe nĩ andũ maluaa nduuthĩ. (Meko 19:29) Yĩla wesie kũlekwʼa, nĩwalũmanilye na Vaulo vandũ va kũsemba akĩĩte mũisyo. O na ĩtina wa myei kauta me Ũkiliki, Alisitaliko ndaĩ aaĩsa kũtaanĩsya na Vaulo, o na kau amaitha no mendaa kũaa Vaulo. (Meko 20:2-4) Mwakanĩ wa 58 ũu ĩtina wa Klĩsto yĩla Vaulo watwaiwe Lomi e mũvungwa, Alisitaliko nĩwaendanisye nake kyalonĩ kĩu kĩasa, na maanangĩkĩwa nĩ meli ũkanganĩ. (Meko 27:1, 2, 41) Na veonekana kana kwa kavinda nĩwooviwe vamwe na Vaulo mavika Lomi. (Ako. 4:10) Ti ũsengyʼo kũmanya kana Vaulo nĩweekĩiwe vinya na eewʼa aikiakiwʼa nĩ mũnyanyae ũsu walũmanĩtye nake! O ta Alisitaliko, no twĩthĩwe twĩ anyanya aseo twalũmanyʼa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa mavinda onthe, o na yĩla mekwenda ‘kũthĩnũkwʼa,’ kana kũtetheewʼa. w20.01 9 ¶4-5

Mũndũ nũtonya kwĩtĩkĩwʼa mauta na ayĩwʼa ta ũtaĩle kũkwata kĩanda kĩu kya mwanya. Ĩndĩ ndesaa kwĩthĩwa na nzika o na vanini kana Yeova nũmũnyuvĩte. Vandũ va ũu, ngoo yake nĩyusũawa nĩ ũtanu mwingĩ asũanĩa wĩkwatyo ũsu mũseo wĩ nawʼo wa ĩvinda yũkĩte. (1 Vet. 1:3, 4) Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ, Nĩtwaĩle kwona etĩkĩwʼa mauta ta mendaa mũno kũkwʼa? Mũtũmwa Vaulo nũsũngĩĩte ĩkũlyo yĩu. Aelekanĩtye mwĩĩ woo na ĩeema akasya atĩĩ: “Nĩ wʼo kana ithyĩ ala twĩ ĩeemanĩ yĩĩ nĩtũlumaa, twĩ aitavĩe, nũndũ tũikwenda kwĩvwʼĩkũa ĩeema yĩĩ, ĩndĩ twĩenda kwĩvwʼĩka nyũmba ĩsu ĩngĩ, nĩ kana kĩla kĩtonya kũkwʼa kĩmelwʼe nĩ thayũ.” (2 Ako. 5:4) Kwoou mayĩthĩawa manoetwʼe nĩ kwĩkala kũũ nthĩ, ũkethĩa nĩ ta mekwenda makwʼe mĩtũkĩ. Kĩvathũkanyʼo na ũu, nĩmendaa mũno kũtũmĩa kĩla mũthenya me kũũ nthĩ maimũthũkũma Yeova me vamwe na anyanyae moo na andũ ma mũsyĩ. Ĩndĩ o na ethĩwa makwetye ata, mayĩsaa kũlwa nĩ wĩkwatyo mũseo ki ũla me nawʼo wa ĩvinda yũkĩte.​—1 Ako. 15:53; 2 Vet. 1:4; 1 Yoa. 3:2, 3. w20.01 23 ¶12-13

Nĩ kana Ĩthe witũ wĩ wendo atũmanyĩsye, nũtũkanasya oona vaĩlĩte. Yeova atũkanasya na nzĩa mbingĩ. Kwa ngelekanyʼo, no tũsome kĩndũ Ndetonĩ yake kana tũkewʼa ũndũ mũna ũmbanonĩ na ũu ũituma twĩlũnga. Kana nĩtũtonya kũtetheewʼa nĩ atumĩa ma kĩkundi. Ĩndĩ o na twĩthĩwe twĩkanwʼa kwa nzĩa yĩva, mavinda onthe Yeova atũkanasya nũndũ nũtwendete. (Yel. 30:11) Yeova nũtũtetheeasya kũmĩanĩsya na mathĩna. O tondũ mũndũũme wendete syana syake ũitetheeasya ĩvindanĩ yũmũ, Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nũtũtetheeasya ĩvinda ya motato. Atũnengae veva wake mũtheu nĩ kana ũtũtetheesye kwĩsũvĩana na kĩndũ o na kĩva kĩtonya kwananga ngwatanĩo yitũ nake. (Luka 11:13) O na ĩngĩ, Yeova nũtũtetheeasya yĩla tũkwʼĩte ngoo. Kwa ngelekanyʼo, nũtũnengete wĩkwatyo mũseo vyũ. Wĩkwatyo ũsu wa ĩvinda yũkĩte ũtũtetheeasya kũmĩanĩsya na mathĩna. Kwasũanĩa ũndũ ũũ: O na tũkwatwe nĩ ũndũ ũthũkĩte ata, Ĩthe witũ wĩ wendo akavosya vyũ mawũũmĩsye maitũ. Mathĩna ala matũkwataa no ma kavinda, ĩndĩ moathimo ma Yeova nĩ ma tene na tene.​—2 Ako. 4:16-18. w20.02 5 ¶14-15

No tũsinde kĩwĩu vyũ! Kwasũanĩa ngewa ya ana-a-ĩthe ma Yosevu. Myaka mingĩ ĩtina wa kũthĩnyʼa Yosevu, nĩmesie kũkomana nake Misili. Yosevu atanamba kwĩmanyĩthya kwoo, nĩwamatatie nĩ kana one kana nĩmaalyũkĩte. Nĩwavangie maĩsanĩe lĩu na anenga mwana-a-inyia ĩlumaita weetawa Mbenyamini lĩu mwingĩ kwĩ ala angĩ. (Mwa. 43:33, 34) Ĩndĩ vai vandũ vonanĩtye kana ana-a-ĩthe nĩmeewʼĩie Mbenyamini kĩwĩu. Vandũ va ũu, moonanisye vyũ kana nĩmathĩnĩkĩaa mwana-a-ĩthe woo na ĩthe woo, Yakovo. (Mwa. 44:30-34) Na nũndũ ana-a-ĩthe ma Yosevu nĩmaekete kwĩthĩwa na kĩwĩu, kĩu nĩkyatumie matũngĩĩa mũuo mũsyĩnĩ woo. (Mwa. 45:4, 15) O naitũ twakũa vyũ kĩwĩu kĩla kĩ ngoonĩ, kĩu no kĩtume kwĩthĩwa na mũuo mĩsyĩnĩ yitũ na kĩkundinĩ. Yeova endaa tũkĩlye vinya kĩwĩu na tũimantha mũuo. Ĩndĩ tweekĩa kĩthito twĩthĩawe na wĩnyivyo, twĩanĩawe nĩ kĩla twĩ nakyo, na tũyonaa kĩla tũkwete kĩ kya vata, tũikakwatwa nĩ kĩwĩu o na vanini. w20.02 19 ¶17-18

Nzĩa ĩmwe ũtonya kwonanyʼa kana nũtũngaa mũvea nũndũ wa kwendwa nĩ Yeova nĩ kũmũvoya. Weethĩwa na kĩmanyĩo kya kũmũelesya Ngai mathĩna maku na kũmũtũngĩa mũvea nũndũ wa maũndũ ala ũkwĩkaa, ũkoona wambĩĩa kũmwenda mũnango. Na ũnyanya waku na Yeova ũkaendeea kwongeleka woona ũndũ ũkũsũngĩa mboya syaku. Ũkekalaa ũte na nzika kana nũkũeleawa. Ĩndĩ nĩ kana ũmũthengeee Yeova mũnango, nĩwaĩle kũelewa ũndũ we wonaa maũndũ. O na ĩngĩ nĩwaĩle kũmanya kĩla we wendaa wĩke. Kĩla kĩtonya kũũtetheesya ũmanye maũndũ asu no kwĩmanyĩsya Ndeto yake, Mbivilia. Kwoou ĩmanyĩsye kwonaa yĩ ya vata. No Mbivilia yĩ yoka ĩneenaa wʼo ĩũlũ wa Yeova na ĩkaweta nĩkĩ wakũmbie. Wonanasya kana nĩwonaa Mbivilia yĩ ya vata kwa kũmĩsoma kĩla mũthenya, kwĩyũmbanĩsya nesa ĩsomo yĩla ũkwĩmanyĩsya wĩ na mwalimũ waku, na kũtũmĩa kĩla weemanyĩsya. (Sav. 119:97, 99; Yoa. 17:17) We nĩwĩthĩawa na mũvango wa kũsoma Mbivilia wĩ weka? Nũatĩĩaa mũvango ũsu kĩla mũthenya? w20.03 5 ¶8-9

Ethĩwa ndũtonya kũtembea mũno, no wĩkale vandũ vatanyaaa andũ nĩ kana ũneene na ala mavĩtĩte. Ethĩwa ti ũu, no ũtavanyʼe yĩla wĩ maũndũnĩ maku, kana ũkatavanyʼa ũtũmĩĩte valũa kana simũ. Atavanyʼa aingĩ ala methĩawa matatonya kũtavanyʼa nyũmba kwa nyũmba nũndũ wa mathĩna ma mwĩĩ kana o mathĩna angĩ, nĩmatanĩaa mũno kũtũmĩa nzĩa isu ingĩ sya kũtavanyʼa. O na kau nũtonya kwĩthĩwa na mathĩna ma mwĩĩ, no wĩanĩsye ũthũkũmi waku vyũ. Vaulo aisye: “Nĩndonya maũndũ onthe nũndũ wa vinya wa ũla ũndonyethasya.” (Avi. 4:13) Ve ĩvinda Vaulo wawaie e kyalonĩ kyake kya ũmisonalĩ, na eekwatya vinya ũsu. Atavisye Akalatia atĩĩ: “Nĩmwĩsĩ kana ũwau wakwa nĩwʼo watumie nĩkwata mwanya wa kũmũtavya ũvoo mũseo ĩvinda ya mbee.” (Aka. 4:13) O ta ũu, mathĩna maku ma mwĩĩ no maũnenge mwanya wa kũtavya ũvoo mũseo andũ ta matakĩtalĩ, manasi, na ala angĩ matonya kwĩthĩwa maikũsũvĩa. Andũ aingĩ ta asu methĩawa wĩanĩ na kwoou atavanyʼa mayĩsaa kũmethĩa mĩsyĩ kwoo. w19.04 4-5 ¶10-11

Mwakanĩ wa 2018, atavanyʼa ma ũvoo mũseo mbee wa 223,000 mekalaa kũndũ ũthaithi witũ ũkũnĩtwe maluvuku kana ũkasiĩĩwa. Ũndũ ũsu ndũtũsengʼasya. Aklĩsto ma wʼo nĩmesĩ no nginya mathĩnwʼe. O na twĩthĩwe twĩkalaa va, silikalĩ no ikũne maluvuku kũmũthaitha Ngai witũ wĩ wendo, Yeova, tũtataĩĩe. Silikalĩ ĩkakũna ũthaithi witũ maluvuku, nĩvatonyeka tũkeyusũĩĩsya kana Ngai nũekie kũtũathima. Ĩndĩ lilikana kana kũthĩnwʼa kũyonanasya kana Yeova nũtũthatĩe. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mũtũmwa Vaulo. Vate nzika, Ngai nĩwamwĩtĩkĩlĩte. Nĩwamũnengie ndaĩa nene ya kũandĩka valũa 14 syĩ nthĩnĩ wa Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto, na aĩ mũtũmwa kwa andũ ma mbaĩ ingĩ. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwathĩniwʼe mũno. (2 Ako. 11:23-27) Ngewa ya mũtũmwa Vaulo yĩtũmanyĩsya kana Yeova nĩwĩtĩkĩlasya athũkũmi make aĩkĩĩku mathĩnwʼe. w19.07 8 ¶1, 3

Yeova nũtũthĩnĩkĩaa mũno nũndũ twĩ athũkũmi make. Nzĩa ĩmwe nzeo ũtũmĩaa kwĩka ũu nĩ kũtũtetheesya tũsinde amaitha maitũ. Amaitha maitũ anene nĩ Satani na ndaimoni. Yeova nũtũtavĩtye ĩũlũ wa amaitha asu, na akatũnenga kyonthe kĩla kĩtonya kũtũtetheesya tũmasinde. (Aev. 6:10-13) Tweetĩkĩla kũtetheewʼa nĩ Yeova na twamwĩkwatya vyũ, nĩtũtonya kũmũsinda Ndevili. No twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ta ũla mũtũmwa Vaulo waĩ nawʼo. Aandĩkie atĩĩ: “Ethĩwa Ngai e ngalĩ ĩla yitũ, nũũ ũtonya kũtwĩka ũndũ?” (Alo. 8:31) Ithyĩ ta twĩ Aklĩsto ma wʼo, tũyĩthĩawa na kĩvya kya kwenda kũmanya maũndũ ma Satani na ndaimoni. Kĩla mũno mũno kĩthĩawa ilĩkonĩ sitũ nĩ kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova na kũmũthũkũma. (Sav. 25:5) Ĩndĩ twĩ na vata wa kũmanya nzĩa ila Satani ũtũmĩaa kwasya andũ. Nĩkĩ? Nĩ kana ndakatũkĩlye ũĩ.​—2 Ako. 2:11. w19.04 20 ¶1-2

Yĩla tũũneena na mũndũ ũkũthĩnĩka, ithyĩ nĩtũmwĩthukĩĩasya nesa? Kwĩthukĩĩsya mũndũ nesa ti kwĩka kũmũsyaĩĩsya tũteũweta ũndũ o na ũmwe. No tũmwĩwʼĩe tei na ĩnee yĩla tũmwĩthukĩĩsye. Mavinda amwe kũneena na ũĩ tũtũmĩĩte ndeto nzeo na ite mbingĩ nĩkũtonya kwonyʼa ũla wĩkĩtwe naĩ ũndũ ithyĩ tũkwĩwʼa. No ũtũmĩe ndeto ta: “Mwa nĩ vole mũno nũndũ wa kĩu kyaũkwatie!” O na no ũmũkũlye ĩkũlyo yĩmwe kana elĩ nĩ kana ũelewe nesa kĩla ũkũũtavya. Kwa ngelekanyʼo, no ũmwĩe, “No ũndetheesye kũelewa kĩla waweta?” kana ũkamwĩa, “Yĩla waweta ũu, naelewa . . . Nĩnakũelewa nesa?” Kwasya ũu no kũmũĩkĩĩthye kana kwa wʼo nũmwĩthukĩĩsye nesa, na nũkwenda kũelewa kĩla ũkũũtavya. (1 Ako. 13:4, 7) Ĩndĩ waĩle kwĩthĩwa wĩ metho ndũkethĩwe na “mĩtũkĩ ya kũneena.” Ndũkamũtilĩĩle aendeee kũneena ũmũnenge ũtao kana ũvĩndũe woni wake. O na nĩwaĩle kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo. Vandũ va kwambĩĩa kũmũtavya kĩla waĩle kwĩka, waĩle kwĩthĩwa na tei na ĩnee.​—1 Vet. 3:8. w19.05 17-18 ¶15-17

Nthĩnĩ wa mũsyĩ, aũme maĩle kwenda iveti syoo “o tondũ Klĩsto wendete kĩkundi.” (Aev. 5:28, 29) Mũndũũme atonya kwenda mũka ata eyumĩtye vyũ o tondũ Klĩsto wendete kĩkundi? Aĩle kũsũanĩa mavata ma mũka mbee wa ala make. Aũme amwe nĩmatonya kũemwa nĩ kwonyʼa aka moo wendo ta ũsu. Kĩtumi nũndũ nĩmatonya kwĩthĩwa meanĩe kũndũ andũ matonaa wĩ ũndũ wa vata kũkua ala angĩ nesa na kũmenda. Nũtonya kwĩthĩwa ũte ũndũ wĩ laisi kwoo kũekana na mĩtuo ĩsu, ĩndĩ ethĩwa nĩmekwenda kũatĩĩa mwĩao wa Klĩsto, no nginya maalyũke. Mũndũũme ũla wĩyumĩtye vyũ ende mũka nũtumaa mũka amũnenga ndaĩa. Mũndũũme wendete syana syake ndaĩle kwĩsa kũsiũmĩsya na ndeto syake kana meko make. (Aev. 4:31) Vandũ va ũu, nũsyonasya kana nũsyendete na nimũtanĩthasya. Na kĩu nĩkĩtumaa syĩwʼa syĩanĩwe na syĩ nzũvĩĩku. Mũndũũme ta ũsu nĩwĩthĩawa endetwe nĩ syana syake na nimũnengae ndaĩa. w19.05 6 ¶21

We Meli atonya kwĩthĩwa aeleiwe ndeto isu sya Kavilieli ata? Nũtonya kwĩthĩwa aeleiwe Kavilieli ta woonanasya Yesũ aĩ asumbĩke vandũ va Mũsumbĩ Elote, kana vandũ va ũmwe wa ala maĩ masumbĩke ĩtina wa Elote? Keka Yesũ nĩwatwʼĩkie mũsumbĩ, Meli ethĩwa akwatie kĩanda kya mwanya kya kwĩthĩwa nyinyia wa mũsumbĩ na mũsyĩ wake wʼonthe ũyĩkalaa nyũmbanĩ ya kĩ-ũsumbĩ. Ĩndĩ vaiĩ vandũ o na vamwe vonanĩtye kana Meli nĩwakũlilye Yesũ emũnenga kĩanda kya mwanya Ũsumbĩnĩ. Meli aĩ mũndũ mũka wĩ wĩnyivyo mwingĩ mũno! Lilikana kana kĩeleelo kitũ kĩnene kya kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai na mavuku ala angĩ maitũ nĩ kũmũthengeea Yeova mũnango. O na ĩngĩ, twĩmanyĩasya nĩ kana tũmanye ‘ũndũ tũilye’ na tũimanya moalyũku ala twaĩlĩte kwĩka nĩ kana tũmwendeesye Ngai. (Yak. 1:22-25; 4:8) Kwoou, kĩla ĩvinda tũyambĩĩa kwĩmanyĩsya nĩtwaĩlĩte kũmwĩsũvaa Yeova atũtetheesye na veva wake mũtheu, nĩ kana tũtetheke nĩ kĩla tũkwĩmanyĩsya na tũimanya kũla twaĩlĩte kwĩka moalyũku. w19.05 30-31 ¶18-19

Mavinda amwe, tũkomanaa na mathĩna meana ũna savalĩ ũmwe. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ii iatĩĩe. Mwana-a-asa wĩtawa John e na ũwau mũthũku wonzasya mwĩĩ (multiple sclerosis), na nĩwatelemile na athĩnĩka yĩla watiiwe nĩ mũka ĩtina wa kwĩthĩwa matwaanĩte kwa ĩvinda ya myaka 19. Tũendeangĩe eĩtu make elĩ nĩmaekie kũmũthũkũma Yeova. Namo Bob na Linda makwatiwe nĩ mathĩna angĩ kĩvathũkanyʼo. Nĩmaaisye mawĩa moo na nũndũ wa ũu, weethĩa mayĩĩvĩkya nyũmba yoo. Na eka ũu, Linda eethĩiwe na ũwau wa ngoo waĩ ũtonya kũmũaa, na ũwau ũngĩ wamũthĩnasya mũno (severe arthritis). Twĩ na mũĩkĩĩo kana Mũmbi witũ na Ĩthe witũ ũla ũtwendete, Yeova, nũeleawa nĩ ũndũ twĩwʼaa yĩla twaitavĩwa nĩ mathĩna. Na nĩwendaa mũno kũtũtetheesya tũmĩanĩsye namo. (Avi. 4:6, 7) Ndeto ya Ngai yĩ na ngewa mbingĩ syonanĩtye mathĩna amwe athũkũmi make momĩĩisye. O na nĩeleetye ũndũ Yeova wamatetheeisye momĩĩsya. w19.06 14 ¶2-3

Tweeka ala makwʼĩĩwe kana matiiwe nĩ ala matwaanĩte namo tũmaũndũ tũseo, twĩthĩawa tũimonyʼa kana nĩtũmendete. Nũndũ ĩvindanĩ yĩĩ me oka, me na vata wa kũkwata anyanya aseo. Ũtonya kũĩkĩĩthya ata kana wĩ mũnyanya woo? No ũmathokye mũĩsanĩe kaĩndũ. O na no ũmathokye mũketanĩthye ĩmwe kana mũkatavanyʼe ĩmwe. Ũndũ ũngĩ ũtonya kwĩka nĩ kũmathokya mavinda kwa mavinda ũthaithinĩ wenyu wa mũsyĩ. Weeka ũu, ũkamũtanĩthya Yeova mũno nũndũ ethĩawa “e vakuvĩ na ala matũlĩkĩte ngoo,” na nĩwe “mũsili wa aka ndiwa.” (Sav. 34:18; 68:5) Ũsumbĩ wa Ngai ũkilyĩ ũnasumbĩka vaa nthĩ. Ĩvindanĩ yĩu, ‘mathĩna makoola.’ O na ĩngĩ “maũndũ ma mbee matikalilikanwa, o na matikalika kĩlilikanonĩ.” Tweteele ĩvinda yĩu na mea maingĩ mũno! (Isa. 65:16, 17) Ĩvinda yĩu yĩitwʼĩka nĩyavika, ekai tũendeee kwĩkĩana vinya, na tũyonanyʼa na ndeto na meko maitũ kana nĩtwendete ana-a-asa maitũ onthe.​—1 Vet. 3:8. w19.06 25 ¶18-19

Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yaisye ũũ myaka mingĩ mĩvĩtu: “Mũndũ ũla ũmwĩsĩ Ngai nesa vyũ, nĩwe ũmũĩkĩĩa vyũ ĩvindanĩ ya mathĩna.” Ũu nĩ wʼo! Nĩ kana twĩũmĩĩsya mathĩna, no nginya twĩthĩwe tũmwendete Yeova vyũ na tũmũĩkĩĩe vyũ. (Mt. 22:36-38; Yak. 5:11) Soma Mbivilia kĩla mũthenya wĩ na kĩeleelo kya kũmũthengeea Yeova mũnango. (Yak. 4:8) Sũanĩa mũno nguma sya Yeova yĩla ũendeee kũsoma. Yĩla ũũsoma ndeto syake na maũndũ ala wĩkaa, tata wone ũndũ ũkwendete mũno wĩana. (Kuma 34:6) Angĩ nĩmatonya kũemwa nĩ kũĩkĩĩa kana Ngai nũmendete nũndũ vai mũndũ waaĩsa kũmenda. Ethĩwa wĩwʼaa ũu, tata ũandĩke kĩla mũthenya maũndũ ala meũkwonyʼa kana Yeova nũkwĩwʼĩaa tei, na nũkwĩkaa nesa. (Sav. 78:38, 39; Alo. 8:32) Wasũanĩa maũndũ ala wĩyoneete vamwe na maũndũ ala ũsomaa Ndetonĩ ya Ngai, nũtonya kũandĩka maũndũ maingĩ ala ũkwĩkĩte. Ethĩwa ũkatũngaa mũvea nũndũ wa maũndũ ala Yeova ũkwĩkaa, ngwatanĩo yaku nake ĩkeethĩawa yĩ ndũmu mũno.​—Sav. 116:1, 2. w19.07 2-3 ¶4-5

Yeova ndatũnengete kĩanda kya kwĩkĩa ana-a-asa motwi. Mũndũ ũkwĩkĩĩa andũ angĩ mĩao ĩtamatethya ndethĩawa aimasũvĩa. Vandũ va ũu, ethĩawa aisumbĩka mũĩkĩĩo woo. Satani ũla nĩwe Ndevili, ndakaeka kũthĩnyʼa athũkũmi aĩkĩĩku ma Yeova. (1 Vet. 5:8; Ũvu. 2:10) Satani na andũ make makatataa kũkũna maluvuku kũmũthaitha Yeova. Ĩndĩ tũi na kĩtumi kya kwĩthĩwa na wia mwingĩ nginya tũeke kũmũthũkũma Yeova! (Kũt. 7:21) Yeova e ngalĩ yitũ, na eendeea kũtũkwata mbau o na wĩa witũ wakũnwa maluvuku. (2 Mav. 32:7, 8) Ekai tũtwʼe vyũ kwĩka ta ana-a-asa maitũ ma ĩvinda ya atũmwa, ala matavisye atongoi ma ĩvinda yoo ũũ: “Ethĩwa nĩ ũndũ waĩlĩte methonĩ ma Ngai kũmwĩthukĩĩsya inywʼĩ vandũ va kũmwĩthukĩĩsya Ngai, twʼai inywʼĩ ene. Ĩndĩ ithyĩ, tũitonya kũeka kũneena ĩũlũ wa maũndũ ala twonete na kwĩwʼa.”​—Meko 4:19, 20. w19.07 13 ¶18-20

Yĩla tũũtavanyʼa, no nginya tũtate kũelewa nĩkĩ andũ ala tũũkomana namo me na woni ũla me nawʼo. Mũtũmwa Vaulo aĩ Mũyuti na eanie vamwe na Ayuti angĩ. Kwoou aĩ no nginya avĩndũe ũtavanyʼa wake nĩ kana endeesye andũ ma mbaĩ ingĩ. Andũ asu mayeesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Yeova na Maandĩko, na amwe mayeesĩ maũndũ asu o na vanini. Nũseo naitũ tũkeka ũkunĩkĩli nĩ kana tũelewe nesanga ũndũ andũ kĩsionĩ kitũ mewʼaa na ũndũ masũanĩaa. (1 Ako. 9:20-23) Kĩeleelo kitũ nĩ kũmantha ũla “waĩlĩte.” (Mt. 10:11) Nĩ kana twĩanĩsye kĩu, nĩtwaĩle kũkũlya andũ woni woo, na ĩndĩ tũimethukĩĩsya nesa. Mwana-a-asa ũmwe wa England akũlasya andũ maelesye kĩla monaa kĩtonya kũtetheesya andũ matwaanĩte mekalanyʼe nesa, na maiea syana syoo nesa. Kana akamakũlya ũndũ andũ matonya kwĩka momĩĩsye o na kũtwʼĩka kũi ũsili wa katĩ. Amethukĩĩasya na ĩndĩ aimatavya atĩĩ: “Kweethukĩĩsye ũtao ũũ waandĩkiwe myaka ta 2,000 mĩvĩtu, na ũindavya wĩwona ata?” Na ĩndĩ aitũmĩa simũ yake kũmonyʼa maandĩko ala ũnyuvĩte nesa atekũweta ndeto “Mbivilia.” w19.07 21-22 ¶7-8

Twaĩle kũmwenda Ngai mũno wĩana ata? Yesũ nĩwasũngĩie ĩkũlyo yĩu yĩla weeie Mũvalisi ũmwe atĩĩ: “No nginya ũmwende Yeova Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku wʼonthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe.” (Mt. 22:36, 37) Twendaa kũmwenda Ngai na ngoo yonthe. O na nĩtwendaa wendo ũsu wongelekae kĩla mũthenya. Nĩtwaĩle kũmũmanya Ngai nĩ kana tũmwende. Mbivilia yaĩtye: “Mũndũ o na wĩva ũla ũtethĩawa na wendo ndamwĩsĩ Ngai, nũndũ Ngai nĩ wendo.” (1 Yoa. 4:8) Mũtũmwa Vaulo oonanisye kana kwĩkĩa kĩthito kya kũkwata “ũmanyi wa wʼo na ũĩ wʼonthe” ĩũlũ wa Ngai nĩkwʼo kũtonya kũtuma tũendeea kũmwenda mũnango. (Avi. 1:9) Yĩla twambĩĩie kwĩmanyĩsya Mbivilia nĩtwambĩĩie kũmwenda Ngai o na kau tũyeesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wake. Na ĩndĩ o ũndũ twaendeeie kwĩmanyĩsya maũndũ maingĩ ĩũlũ wake, nowʼo wendo witũ waendeeie kwongeleka. Nĩkyo kĩtumi twonaa kwĩmanyĩsya Mbivilia tũteũtĩĩa na kũsũanĩa kwa ũliku kĩla tweemanyĩsya ne maũndũ ma vata vyũ thayũnĩ witũ.​—Avi. 2:16. w19.08 9 ¶4-5

Ethĩwa yu wĩ vandũ ũthũkũminĩ ũngĩ, nĩwaĩlĩte kũmantha anyanya angĩ. Ĩndĩ lilikana kana nĩ kenda ũkwate anyanya, no nginya wĩthĩwe wĩ na ũnyanya. Tavya ala angĩ maũndũ maseo ala wĩyoneete ũimũthũkũma Yeova. Kwĩka ũu nĩkũũmatetheesya mone ũndũ ũtanĩaa kũmũthũkũma. Ethĩwa mũnatiie kĩanda kyenyu nũndũ ũmwe wenyu e na mathĩna ma mwĩĩ, ndũkamũtũle mũtĩ. Kana ethĩwa nue wĩ na mathĩna ma mwĩĩ, ndũkeyĩandũe kana wambĩĩe kwona ta ũkoseie ũla ũtwaanĩte nake. Lilikana kana mwĩ “mwĩĩ ũmwe,” na inywʼelĩ mweevĩtie mbee wa Yeova mwasya mũkasũvĩanaa mavinda onthe o na kwathi ata. (Mt. 19:5, 6) Ethĩwa mũnatiie kĩanda kyenyu nĩkwĩthĩwa kĩveti kyaku nĩkĩnaitavie mũtavangĩte, ĩkĩĩthyai mwana wenyu nĩwamanya kana nĩwe wa vata mũno kwĩ ũthũkũmi ũla mũneethĩawa nawʼo. Mũtavyei ĩngĩ na ĩngĩ kana mũmwonaa ta “ĩtuvi” mũnengetwe nĩ Ngai. (Sav. 127:3-5) O na ĩngĩ, mũikolwe nĩ kũmũtavya moathimo ala mwakwatie yĩla mwaĩ ũthũkũminĩ wenyu. Kwĩka ũu no kũmũtetheesye atũmĩe thayũ wake ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe o ũndũ mweekie. w19.08 22 ¶10-11

Ndĩni syonthe sya ũvũngũ, ila nĩsyo syĩtĩtwe Mbaviloni Ĩla Nene, nitumĩte andũ aingĩ mavũthya ĩsyĩtwa ya Ngai. Nĩmanyĩĩtye andũ ũvũngũ ĩũlũ wa Ngai. Yĩthĩĩtwe ta ĩlwaya nũndũ ĩkwataa mbau silikalĩ sya andũ, vandũ va kwĩkala ĩlũmanĩtye na Yeova. Ĩtũmĩĩte ũkũmũ wayo kũthĩnyʼa aatĩĩi mayo na kũmavena mbesa. Na nĩyĩtĩkĩtye nthakame mbingĩ mũno, o na ya athũkũmi ma Ngai. (Ũvu. 18:24; 19:2) Yeova akatũmĩa ila “mbya ĩkũmi” sya ĩla “nyamũ ya kĩthekanĩ ndune mũno” kwananga “yĩla ĩlwaya ĩnene.” Nyamũ ĩsu ĩtũmĩkĩte kwa nzĩa ya ngelekanyʼo, na nĩ Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN). Nasyo mbya ĩkũmi syonanasya silikalĩ syonthe ila syĩ kwʼo ũmũnthĩ na ikwataa mbau ngwatanĩo ĩsu. Ĩvinda yĩla yĩtwʼĩtwe nĩ Ngai yavika, silikalĩ sya nthĩ vamwe na ngwatanĩo ĩsu ikavĩndũkĩa Mbaviloni ĩsu ya ngelekanyʼo. ‘Ikamĩvena syĩndũ syayo syonthe na kũmĩtia yĩ nthei,’ kwa kũmĩvena ũthwii wayo na kũmyumĩlya ũtheinĩ ũndũ ĩthũkĩte. (Ũvu. 17:3, 16) Mbivilia yonanĩtye kana Mbaviloni Ĩla Nene ĩkaanangwa na “mũthenya ũmwe,” kwonanyʼa kana ĩkaanangwa mĩtũkĩ mũno. Kĩu kĩkatuma ala mamĩkwataa mbau matelema mũno. Vakeethĩwa vailye ũu nũndũ kwa ĩvinda yĩasa Mbaviloni Ĩla Nene yĩyonaa ĩyasya: “Ndikameta nongi.”​—Ũvu. 18:7, 8. w19.09 10 ¶10-11

Vai mũndũ ũsiĩĩtwe kwĩka ũu, na Yesũ ndesa kũlea mũndũ o na wĩva ũla wĩyumĩtye amũthũkũme Ngai na ngoo yonthe. (Yoa. 6:37, 38) Aatĩĩi onthe ma Klĩsto nĩmanengetwe mwanya wa kũkwata mbau wĩa ũla Yeova ũnengete Yesũ. No twĩkale tũte na nzika kana Yesũ akeethĩawa vamwe naitũ kĩla ĩvinda tũitethya wĩa ũsu. (Mt 28:18-20) Andũ ala menyivĩtye mayakĩaa kũthi vala ve Yesũ. (Mt. 19:13, 14; Luka 7:37, 38) Nĩkĩ? Kwasũanĩa ũndũ Yesũ waĩ kĩvathũkanyʼo na Avalisi. Atongoi asu ma ndĩni maĩ na mĩtũlyo na mayendete andũ. (Mt. 12:9-14) Ĩndĩ Yesũ nĩwendete andũ na aĩ na wĩnyivyo. Avalisi mendete mũno kwĩmanthĩa nguma na ivĩla. Ĩndĩ Yesũ nĩwataie amanyĩwʼa make maeke kũmanthana na monene, na vandũ va ũu, mayĩthĩwa na wĩnyivyo na mayĩyumasya mathũkũme ala angĩ. (Mt. 23:2, 6-11) Avalisi matũmĩaa ũkũmũ woo naĩ, na andũ mamewʼaa nũndũ nĩmeũmakĩa. (Yoa. 9:13, 22) Kĩvathũkanyʼo namo, Yesũ nĩwathũmũasya andũ kwa kũmaneenyʼa nesa na kũmeka maũndũ maseo. We nĩweemanyĩsya kĩndũ wasũanĩa maũndũ asu twaweta ĩũlũ wa Yesũ? w19.09 20 ¶1; 21 ¶7-9

Maũmbano matũtetheeasya kũmũthengeea Yeova. Ethĩwa nĩtũendaa maũmbanonĩ tũteũtĩĩa, twĩthĩawa tũyonanyʼa kana yĩla mathĩna makesa kũka, tũkeethĩwa tũtonya kũmomĩĩsya. (Aevl. 10:24, 25) Twĩasya ũu nĩkĩ? Ethĩwa twakwatwa nĩ tũmaũndũ tũnini ĩvindanĩ yĩĩ nĩtũkũemwa nĩ kũthi maũmbanonĩ, tũkeeka ata yĩla maũndũ makathũka wĩthĩe kũmbana na ana-a-asa na eĩtu-a-asa kwĩtũlikya mũisyonĩ? Ĩndĩ ethĩwa nĩtũtwʼĩte vyũ kũendaa maũmbanonĩ tũteũtĩĩa, tũiketĩkĩlana na andũ ala meũtũthĩnyʼa yĩla makatũvata kũmbana. Kwoou yĩĩ nĩyo ĩvinda ya kwĩmanyĩsya kwenda maũmbano maitũ. Ethĩwa nĩtwendete maũmbano maitũ, tũkamwĩwʼa Ngai kwĩ kũmewʼa andũ o na yĩla tũkavĩngwa, kana yĩla ũthaithi witũ ũkakũnwa maluvuku nĩ silikalĩ. (Meko 5:29) Ĩkĩa kĩlĩkonĩ maandĩko ala wendete. (Mt. 13:52) Nũtonya kwĩthĩwa ũtalilikanaa maũndũ onthe nesa, ĩndĩ nũndũ veva mũtheu wa Yeova wĩ vinya, no aũtũmĩe kũũlilikanyʼa maandĩko asu. (Yoa. 14:26) Maandĩko asu no maũtetheesye kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova, na ũiendeea kũmĩĩsya wĩ mũĩkĩĩku. w19.07 3 ¶5; 4 ¶8-9

We wasyaiwe ĩtina wa mwaka wa 1914? Ethĩwa ũu nĩ wʼo, myaka yaku yonthe wĩkalĩte “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo” wa nthĩ ĩno nthũku. Ithyonthe nĩtwĩwʼĩte maũndũ ala Yesũ wathanie makekĩka ĩvindanĩ yĩĩ maiwetwa. Maũndũ asu nĩ ta makaũ, ũnyivu wa lĩu, ithingitho sya nthĩ, mowau ma kũkwatanwʼa, ũtũli mwingĩ wa mĩao, na kũthĩnwʼa kwa andũ ma Yeova. (Mt. 24:3, 7-9, 12; Luka 21:10-12) O na nĩtwonete andũ me mĩkalĩle ĩla yathaniwe nĩ mũtũmwa Vaulo. Ithyĩ Ngũsĩ sya Yeova tũi na nzika kana tũtwĩe mũthyanĩ wa “mĩthenya ya mũminũkĩlyo.” (Mika 4:1) Nũndũ yu nĩ myaka mingĩ kuma mwaka wa 1914, no nginya twĩthĩwe tũtwĩe mũthyanĩ wa ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo.’ Na nĩkwĩthĩwa mũthya wa nthĩ ĩno wĩ vakuvĩ, nĩtwaĩle kũkwata ũsũngĩo wa makũlyo aa ma vata: Nĩ kyaũ kĩkekĩka ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo’ yavika mũthya? Na nĩ kyaũ Yeova ũkwenda twĩke ĩvindanĩ yĩĩ tweteele maũndũ ala me mbee? w19.10 8 ¶1-2

Tũyũmĩĩasya o yĩla maũndũ maitũ maendeee nesa. Ĩndĩ nĩ kana tũmĩĩsye mavinda onthe, no nginya tũmwĩkwatye Yeova. (Alo. 12:12) Kĩla Yesũ wathanie ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ kĩtũtetheesya kũmanya kana no nginya tũendeee kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku, o na twakwatwa nĩ mawetu mailye ata. Twaendeea kũmĩĩsya matatwa ala meũtũkwata ĩvinda yĩĩ, tũkeethĩwa na vinya wa kũmĩĩsya ĩvinda ya thĩna mũnene. O tondũ twaĩlĩte kũmwĩkwatya Yeova nĩ kana twĩthĩwe na wũmĩĩsyo, no nginya tũmwĩkwatye nĩ kana twĩthĩwe na ũkũmbaũ wa wʼo. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩmanyĩsye kũmwĩkwatya mũnango? Nĩ kwa kũsoma Ndeto yake kĩla mũthenya na kũvindĩĩsya ũndũ wavonokisye andũ make ĩvinda ĩvĩtu. (Sav. 68:20; 2 Vet. 2:9) Yĩla mbaĩ ikatũvithũkĩa ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene, tũkeethĩwa twaĩlĩte kũmwĩkwatya Yeova kwĩ ĩvinda yĩngĩ o na yĩva na twaĩlĩte kwĩthĩwa na ũkũmbaũ. (Sav. 112:7, 8; Aevl. 13:6) Twamwĩkwatya Yeova ĩvindanĩ yĩĩ, tũkeethĩwa na ũkũmbaũ yĩla Ngoki ũkatũvithũkĩa. Tũi na nzika kana no tũendeee kwĩkala twĩ asũvĩĩku twĩ mokonĩ ma Yeova nũndũ we nũtwendete.​—1 Ako. 13:8. w19.10 18 ¶15-16

Ndevili nĩwe ũsumbĩkĩte nthĩ ĩno, na amĩtũmĩaa kũtwelelũkya nĩ kana twambĩĩe kwona maũndũ ala twendete tamo ma vata mũno na aituma tũemeewa nĩ mawendi mathũku. (Aev. 2:1-3) Endaa kũaanyʼa ngoo sitũ nĩ kana wĩthĩe tũyendete Yeova e weka. Mũtũmwa Vetelo amina kũweta ĩũlũ wa mũthya wa nthĩ ĩno ya Satani na ĩũlũ wa ĩvinda yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ, aandĩkie ũũ: “Endwa, nĩkwĩthĩwa mweteele maũndũ asu, tatai ũndũ mũtonya nĩ kana mũminũkĩlyonĩ emwĩthĩa mũte na ĩlanga na mũte na ĩsola na mwĩ na mũuo.” (2 Vet. 3:14) Yĩla twaatĩĩa ũtao ũsu na twatata ũndũ tũtonya twĩkale na tũithaitha Yeova ũndũ we wendete, twĩthĩawa tũyonanyʼa kana nĩwe tũmũthaithaa e weka. Satani na nthĩ yake meendeea kũtũtata twende syĩndũ ingĩ kũte Yeova. (Luka 4:13) Ĩndĩ o na twakomana na matatwa mailye ata, tũikaaĩtĩkĩla kwenda mũndũ kana kĩndũ o na kĩva kwĩ Yeova. Nĩtũtwʼĩte vyũ kũmũthaithaa Yeova e weka nũndũ no we waĩlĩte ũthaithi ũsu! w19.10 26 ¶4; 31 ¶18-19

Mavinda angĩ kwĩmakĩa no kũseo. Ta kwa ngelekanyʼo, nũseo kũthĩnĩka nũndũ wĩenda kũmwendeesya Yeova na Yesũ. (1 Ako. 7:32) Yĩla tweeka naĩ ngito, nĩtwĩmakĩaa tũyenda kũtũngĩĩa ũnyanya witũ na Ngai. O na ĩngĩ, nĩtũthĩnĩkaa tũyenda kwendeesya ũla tũtwaanĩte nake, na tũyĩsilya ũndũ tũtonya kũtetheesya andũ ma mũsyĩ na ala tũthaithaa namo. (1 Ako. 7:33; 2 Ako. 11:28) Kĩvathũkanyʼo na ũu, kwĩmakĩa mũno no kũtume tũtinda twĩmakĩĩte nũndũ wa kyaũya kana kya kwĩvwʼĩka. (Mt. 6:31, 32) Ũu nũtonya kũtuma twambĩĩa kũsembanyʼa na malĩ. Tũketĩkĩlya ũu wĩthĩwe, kĩu no kĩtume tũeka kũmũĩkĩĩa Yeova ta tene na ngwatanĩo yitũ nake ĩyanangĩka. (Mko. 4:19; 1 Tim. 6:10) Kana no twambĩĩe kwĩthĩnyʼa mũno tũyenda kwendwa nĩ andũ. Nũndũ wa ũu, no twambĩĩe kũkĩa tũikavũthwʼe kana tũikathĩnwʼe nĩ andũ kwĩ ũndũ tũkĩaa kũmũthatya Yeova. Nĩ kana twĩsũvĩane na mũisyo ũsu, no nginya tũmũvoye Yeova atũnenge mũĩkĩĩo na ũkũmbaũ wa kũkitana na ĩtatwa yĩu.​—Nth. 29:25; Luka 17:5. w19.11 15 ¶6-7

Ve motwi amwe ma vata tũtesa kũalyũla. Kwa ngelekanyʼo, twĩkalaa tũlũmanĩtye na ũtwi witũ wa kũmũthũkũma Yeova, na wa kũlũmanyʼa na ũla tũtwaanĩte nake. (Mt. 16:24; 19:6) Ĩndĩ ve motwi amwe tũtonya kũvĩndũa. Nĩkĩ? Nũndũ maũndũ mekalaa maialyũka. Nĩ maũndũ meva matonya kũtũtetheesya twĩke ũtwi mũseo? Voya ũkwate ũĩ. No twasye kĩla ũmwe witũ “nde na ũĩ.” Kwoou mwĩkwatye Yeova yĩla ũkwĩka ũtwi, na yĩla ũkwenda kũvĩndũa ũtwi wĩkĩte. Weeka ũu, Yeova akaũtetheeasya kwĩka motwi maseo. Ĩka ũkunĩkĩli nesa. Soma Ndeto ya Ngai na mavuku ala tũnengetwe nĩ ũseũvyo wa Yeova, na ũineena na andũ angĩ wĩsĩ no maũnenge ũtao mũseo. (Nth. 20:18) Kwĩka ũu no kũũtetheesye ũtanamba kwĩka ũtwi wa kũvĩndũa wĩa ũla ũthũkũmaa, kũthama, kana kũnyuva wĩsomea wĩa wĩva ũtonya kũũtetheesya kwĩmanthĩa na ũikũnenga mwanya wa kũmũthũkũma Yeova. w19.11 27 ¶6-8

Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana Ngai nĩweekie mũvango nĩ kana twovowʼe, kana tũthawʼe kuma naĩnĩ. Yesũ nĩwe watũmĩiwe kũtũvingũĩa nzĩa ya kũkwata ũthasyo ũsu. Myaka mbee wa 700 Yesũ atanamba kũka kũũ nthĩ, mwathani Isaia nĩwathanie ĩũlũ wa ũthasyo mũnene. Ũthasyo ũsu waĩ wĩanĩsye maũndũ maingĩ o na kwĩ ũthasyo ũla Aisilaeli makwataa mwakanĩ wa Yuvilii. Aandĩkie: “Veva wa Mwĩaĩi Yeova e ĩũlũ wakwa; nũndũ Yeova nĩwambĩtĩkĩsye mauta nĩtavye ala auu ũvoo mũseo; nũndũmĩte nove ala me na ngoo ndũlĩku, na nĩtavanʼye ũthasyo kwa ala atave.” (Isa. 61:1) Wathani ũsu wĩneenea ũũ? Wathani ũsu wa vata wawetete ũthasyo wambĩĩie kwĩanĩwʼa ĩtina wa Yesũ kwambĩĩa ũthũkũmi wake. Yesũ e mũsyĩ kwoo Nasaleti, nĩwaendie ĩsinakokenĩ na asomea Ayuti ala moombanĩte ndeto isu sya Isaia. Aisoma aisye kana nimũkonetye.​—Luka 4:16-19. w19.12 9-10 ¶6-8

Waĩle kwĩthĩwa na ũkũmbaũ nĩ kana ũmĩĩsye yĩla ũũthĩnwʼa. Ethĩwa nĩwĩwʼaa ũte na ũkũmbaũ, ũtonya kwĩka ata? Lilikana kana mũndũ ndeanyʼa ũkũmbaũ ũndũ wĩanyʼa mwĩĩ, kana vinya, kana ũtonyi. Kwasũanĩa yĩla Ndaviti waendie kũkita na Ngoliathu. Aisianĩwʼa na ĩmũndũ yĩu, aĩ o kamwana, na aĩ na mwĩĩ mũnini. Ĩngĩ, ndaĩ na vinya mwingĩ, na ndakuĩte mĩio mĩseo ya kaũ. O na Ndaviti ndaĩ na ũvyũ. Ĩndĩ aĩ na ũkũmbaũ mwingĩ. Asembie ateũkĩa okitane na ĩmũndũ yĩu yaĩ na ngũlũ. Nĩkĩ Ndaviti waĩ na ũkũmbaũ ta ũsu? Nĩwaĩkĩĩe vyũ kana Yeova aĩ nake. (1 Sam. 17:37, 45-47) Ndaatinda asũanĩĩte ũndũ Ngoliathu waĩ mũnene kwĩ we. Vandũ va ũu, asũanĩaa ũndũ Ngoliathu waninĩvĩte aelekanwʼa na Yeova. Ngewa ĩsu yĩtũmanyĩsya kyaũ? Tũkewʼaa twĩ na ũkũmbaũ tweethĩwa na mũĩkĩĩo kana Yeova e naitũ, na tweethĩwa na mũĩkĩĩo kana amaitha maitũ maiana ũndũ maelekanwʼa na Ngai Mwene Vinya Wʼonthe.​—2 Mav. 20:15; Sav. 16:8. w19.07 5 ¶11-13

Tikiko aĩ mũnyanya wa kwĩkwatwʼa mũno wa mũtũmwa Vaulo. (Meko 20:4) Ta mwaka wa 55 ĩtina wa Klĩsto, Vaulo nĩweekie mũvango mĩvothi ĩkolanwʼe ya kũtetheesya Aklĩsto ma Yutia, na nũtonya kwĩthĩwa atũmie Tikiko atetheesye wĩanĩ ũsu wa vata. (2 Ako. 8:18-20) Yĩla Vaulo woovetwe Lomi ĩvinda ya mbee, atũmaa Tikiko atwae motũmani make. Tikiko nĩwe watũmĩiwe nĩ Vaulo kũvikĩsya ikundi sya Asia valũa na ndeto syake sya kwĩkĩa vinya. (Ako. 4:7-9) Tikiko aendeeie kwĩthĩwa e mũnyanya wa Vaulo wa kwĩkwatwʼa. (Tito 3:12) Ĩvindanĩ yĩu ti Aklĩsto onthe maĩ matonya kwĩkwatwʼa take. Kwĩ ta mwaka wa 65 ĩtina wa Klĩsto yĩla Vaulo woovetwe ya kelĩ, aandĩkie kana ana-a-asa aingĩ kuma kĩsionĩ kya Asia nĩmeevathanie nake, na nĩmatonya kwĩthĩwa meekie ũu maikĩa kũvĩngwa. (2 Tim. 1:15) Kĩvathũkanyʼo na ana-a-asa asu, Tikiko aĩ wa kwĩkwatwʼa na nũndũ wa ũu, Vaulo nĩwamũnengie kĩanda kĩngĩ. (2 Tim. 4:12) Vate nzika, Vaulo nĩwatanĩie mũno kwĩthĩwa na mũnyanya mũseo ta Tikiko. w20.01 10 ¶7-8

We nĩwĩthĩwa wĩkũlasya kana wĩmwĩtĩkĩsye mauta kwĩsĩla veva mũtheu? Ethĩwa nĩwĩthĩawa na yĩsilya yĩu, kwasũanĩa makũlyo aa ma vata: We nĩwĩwʼaa wendete mũno kwĩka kwenda kwa Yeova? Nĩwĩthĩawa na kĩthito kingĩ mũno ũtavanyʼanĩ? We nĩwĩthĩawa na kĩthito kingĩ kya kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai, na nĩwendete kwĩka ũkunĩkĩli ĩũlũ wa “maũndũ maliku ma Ngai”? Nĩwonete Yeova aikũathima kwa nzĩa ya mwanya ũtavanyʼanĩ? Nĩwĩwʼaa wĩ na kĩanda kĩnene kya kũtetheesya ala angĩ mamũmanye Yeova mũnango? Na nĩwĩyoneete Yeova aikũtetheesya maũndũnĩ maingĩ? Ethĩwa wasũngĩa makũlyo asu ũte na nzika wasya, “Ĩĩ,” kwʼo kũu nĩ kwonanyʼa kana wĩ na wĩto wa kũthi ĩtunĩ? Aiee, ti wʼo. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ athũkũmi onthe ma Ngai no mewʼe oou. Na eka ũu, ethĩwa nĩwĩthĩawa na nzika kana wĩ na wĩto wa kũthi ĩtunĩ, kĩu kĩ kyoka kĩonanyʼa kana ndwĩ na wĩto ũsu. Ala manyuvĩtwe nĩ Yeova mayĩthĩawa na nzika kana nũmanyuvĩte! Methĩawa mesĩ nesa ki! w20.01 23 ¶14