Mwei wa 8

O na yĩla Yesũ wathĩnawʼa, aĩ na mũuo wa kĩlĩko nũndũ nĩweesĩ kana nũkũmũtanĩthya Asa wake. Amwĩwʼaa mavinda onthe, o na yĩla maũndũ metu. Nĩwendete Ĩthe wake mũno, na kĩla kyaĩ kya vata vyũ kwake nĩ kũmũthũkũma Yeova. Kwa ngelekanyʼo, o na ataaũka kũũ nthĩ, aĩ “mũthũkũmi mũnene” wa Ngai. (Nth. 8:30) Na yĩla wesie kũka ĩũlũ wa nthĩ, aĩ na kĩthito kingĩ kya kũtavya angĩ ĩũlũ wa Ĩthe wake. (Mt. 6:9; Yoa. 5:17) Wĩa ũsu watumie Yesũ ethĩwa na ũtanu mwingĩ mũno. (Yoa. 4:34-36) No tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Yesũ kwa kũmwĩwʼa Yeova, na ‘mavinda onthe kwĩthĩwa na maũndũ maingĩ ma kwĩka wĩanĩ wa Mwĩaĩi.’ (1 Ako. 15:58) Twaendeea kũtavanyʼa na “kĩthito mũno,” tũkeethĩawa na woni mũseo ĩũlũ wa mathĩna maitũ. (Meko 18:5) Kwa ngelekanyʼo, kaingĩ wĩthĩaa ala tweethĩana namo tũitavanyʼa me thĩnanĩ mũito o na kwĩ ũla ũtũkwatĩte. Ĩndĩ mambĩĩa kũmwenda Yeova na kũatĩĩa ũtao wake, maũndũ moo nĩmavĩndũkaa na mayambĩĩa kwĩkala me atanu mũnango. Tweeyonea ũndũ ta ũsu ũyĩkĩka, nĩtwĩthĩawa na mũĩkĩĩo mũlũmangu kana Yeova nũkũendeea kũtũsũvĩa. w19.04 10-11 ¶8-9

Andũ asu mayavũaa ngũĩ; nĩmatwʼĩte vyũ kumanwa na maveva mavuku. Mavuku asu moo maĩ ma thooa mũnene mũno. Ĩndĩ mayaaona maĩle kũnenga mũndũ ũngĩ mavuku asu kana kũmathoosya, meekie kũmananga. Kĩla mathĩnĩkĩaa mũno nĩ kũmwendeesya Yeova, ti thooa wa mavuku asu. Tũtonya kũatĩĩa ata ngelekanyʼo ya Aklĩsto asu ma ĩvinda ya atũmwa? Nũseo tũkananga kana tũkekya vyũ kĩla twĩthĩwa nakyo kĩkonanĩtye na ndaimoni. Syĩndũ isu nĩ ta mbingo, mĩthea, kana syĩndũ ingĩ awe manengae andũ mekĩe kana mekale nasyo nĩ kana mesiĩĩanĩe na maveva mavuku. (1 Ako. 10:21) Sisya nesa syĩndũ ila wĩtanĩthasya nasyo. Kwekũlye: ‘Nĩnĩthĩwa nĩtanĩthasya na kĩndũ kĩkonetye kũneenanyʼa na maveva?’ Twʼa kwĩka ũtwi ũtonya kũũtetheesya wĩvathane vyũ na syĩndũ ila Yeova ũmenete. Twĩenda kwĩka kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana twĩthĩawe na “wasya mũtheu wa ngoo” mbee wa Ngai witũ.​—Meko 24:16. w19.04 22-23 ¶10-12

Ve maũndũ atumĩa maĩle kwamba kũsũanĩa nesa makwata livoti ya mũndũ wĩkie naĩ ngito. Kĩla mathĩnĩkĩaa mũno nĩ kũĩkĩĩthya kana ĩsyĩtwa ya Ngai nĩyekala yĩ ĩtheu. (Ali. 22:31, 32; Mt. 6:9) O na ĩngĩ, nĩmathĩnĩkĩaa mũno ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala me kĩkundinĩ. Mendaa methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Ngai, na nĩmendaa kũtetheesya ala methĩwa maũmĩwʼa nĩ naĩ yeekwa. O vamwe na ũu, ethĩwa ũla wĩkĩte naĩ e kĩkundinĩ, nĩmendaa kũmanya kana nũkwĩlila na maitata kũmũtetheesya atũngĩĩe ngwatanĩo yake na Yeova. (Yak. 5:14, 15) Mũklĩsto wĩthĩĩtwe na mĩmeo mĩthũku na ĩkatuma alika naĩnĩ ethĩawa e mũwau kĩ-veva. Na kĩu kĩonanyʼa kana aivika vau ndethĩawa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. No tũelekanyʼe atumĩa na matakĩtalĩ. Nĩmatataa ũndũ matonya ‘mamũvosye ũsu mũwau [kana ũsu wĩkĩte naĩ].’ No mamũnenge ũtao wa Maandĩko ũtonya kũmũtetheesya akatũngĩĩa ngwatanĩo yake na Ngai, ĩndĩ ndesa kũtetheka ethĩwa ndekwĩlila kuma ngoonĩ.​—Meko 3:19; 2 Ako. 2:5-10. w19.05 10 ¶10-11

Yeova no atũnenge wendi wa kwĩka maũndũ. Ekaa ũu ata? Kwa ngelekanyʼo, no wĩwʼe kana ve vata wa kũtetheesya ũndũ mũna kĩkundinĩ. Wamanya ũu nũtonya kwĩkũlya atĩĩ, ‘Yo ndonya kwĩka ata nĩtetheesye?’ O na ĩngĩ, nũtonya kũtũmĩwa valũa ũkũlĩtwʼe ũkatetheesye ũthũkũminĩ mũna ũte laisi, na ũyĩwʼa ta ũtetonya kwĩanĩsya kĩanda kĩu nesa. Kana mavinda angĩ ũkasoma vandũ Ndetonĩ ya Ngai na ũyĩkũlya atĩĩ, ‘Ndonya kũtũmĩa ata ũndũ ũũ nasoma nĩtetheesye angĩ?’ Yĩla Yeova woona tũisũanĩa ĩtambya yĩla twaĩle kwosa, nũtũnengae wendi wa kwosa ĩtambya yĩu. O na ĩngĩ, Yeova nũtũnengae ũtonyi wa kwĩanĩsya maũndũ. (Isa. 40:29) Ata? No atũmĩe veva wake mũtheu ũkatũtetheesya kwaĩlangya inengo ila twĩ nasyo. (Kuma 35:30-35) O na no atũmĩe ũseũvyo wake kũtũmanyĩsya ũndũ tũtonya kwĩanĩsya wĩa ũla twanengwa. Kwoou, ũkewʼa ta ũteũmanya nesa ũndũ ũtonya kwĩanĩsya wĩa mũna, ndũkakĩe kwĩtya ũtethyo. O na ĩwʼaa wĩ mũthasye kũneena na Ĩthe witũ mũlau nĩ kana aũnenge “vinya ũvĩtũkĩte wa mũndũ.”​—2 Ako. 4:7; Luka 11:13. w19.10 20-21 ¶3-4

Nthĩ yĩkĩaa andũ vinya meyende mũno. Ũvoo ũmwe waĩtye kana “mavuku ala mataaa andũ ũndũ matonya kũendeea nesa maingĩvie” myakanĩ ya 1970. Mavuku amwe “meekĩaa vinya ala meũmasoma meyĩelewe na mayĩyĩtĩkĩla mailye ũndũ mailye na maikatate kwĩsa kũsũanĩa ta me na ũthũku wĩ vandũ.” Kwoona ndeto ii syaĩ ĩvukunĩ yĩmwe: “Ĩkalaa wĩyendete nũndũ nue mũndũ ũla mwanake vyũ, wa kũtanĩthya vyũ, na wa vata vyũ.” Ĩvuku yĩu yeekĩie andũ vinya methaithe, na ũu nĩ kwasya, “mũndũ aĩle kwĩtwʼĩĩa mwene akeekaa maũndũ meva aitũmĩa wasya wake wa ngoo na kĩthĩo kya kwoo kĩla ũkwona kĩmũtethya.” We nũkwĩwʼa mawoni asu me maeni? Ethĩwa nũũlilikana, Satani eekĩie Eva vinya eke ũndũ ta ũsu. Amwĩie no ‘ethĩwe ta Ngai, akĩmanya ũseo na ũthũku.’ (Mwa. 3:5) Ũmũnthĩ andũ aingĩ mesũanĩaa mũno ũkethĩa mo meona vai mũndũ waĩle kũmatavya kĩla kĩseo na kĩla kĩthũku, o na ethĩwa nĩ Ngai. Kwa ngelekanyʼo, woni wa andũ aingĩ ĩũlũ wa mũtwaano wonanasya kana nĩmalikĩtwe nĩ mosũanĩo asu. w19.05 23 ¶10-11

Mavinda amwe Mũsumbĩ Ndaviti nĩwaitavĩawa nĩ maũndũ. Kwasũanĩa mathĩna amwe mamũkwatie. Nĩweewʼaa aiandũĩka mũno nũndũ wa mavĩtyo ala weekĩte. (Sav. 40:12) Nake mwana wake mwendwa Avisalomu nĩwamũngʼendeie, na meko make mesa kũtuma akwʼa. (2 Sam. 15:13, 14; 18:33) Na ĩndĩ ũmwe wa anyanya make anene vyũ nĩwamũvũnyanĩie. (2 Sam. 16:23–​17:2; Sav. 55:12-14) Savuli mbingĩ ila Ndaviti waandĩkie syĩ na ndeto syonanĩtye ũndũ wakwʼĩte ngoo, na ũndũ wamwĩkwatĩtye Yeova ateũthingithĩka. (Sav. 38:5-10; 94:17-19) Ĩtina wa ĩvinda ve mũandĩki ũmwe wa Savuli wambĩĩie kwĩwʼĩa kĩwĩu andũ athũku. Nũtonya kwĩthĩwa aĩ nzyawa ya Mũlivai weetawa Asavu, na athũkũmaa “vala vandũ vatheu va Ngai.” Mũandĩki ũsu nĩwambĩĩie kũthĩnĩka mũno ngoonĩ, na kĩu kyatuma ekala ate mũtanu na ate mwĩanĩe. O na nĩwambĩĩie kwona moathimo ala mũndũ ũkwataa nũndũ wa kũmũthũkũma Ngai ta matatoetye.​—Sav. 73:2-5, 7, 12-14, 16, 17, 21. w19.06 17 ¶12-13

Satani nũtũmĩaa wendi ũte mũthũku ũla mũndũ wĩthĩawa nawʼo. Nĩtwendaa kwĩmanyĩsya ũtũĩka mũna ũtonya kũtũtethya kũmanthĩa mĩsyĩ yitũ, na kwĩanĩsya mavata maitũ. (1 Tim. 5:8) Mavinda maingĩ twĩmanyĩasya maũndũ asu kwa kũthi sukulu na kũsoma na kĩthito. Ĩndĩ no nginya twĩsũvĩe. Mũvango wa kĩsomo ũla wĩthĩawa nthĩ mbingĩ nũmanyĩasya andũ maũndũ matonya kũmatethya, ĩndĩ ti ũu wʼoka. Nũsyokaa ũkamamanyĩsya ũĩ wa nthĩ ĩno. Kwa ngelekanyʼo, amanyĩwʼa mekĩawa vinya maĩkĩĩe kana kũi Ngai, na maivũthĩĩsya Mbivilia. Mamanyĩawʼa kana andũ ala oĩ maĩkĩĩaa syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya. (Alo. 1:21-23) Momanyĩsyo ma mũthemba ũsu maleanĩte vyũ na “ũĩ wa Ngai.” (1 Ako. 1:19-21; 3:18-20) Twʼa vyũ kana ndũketĩkĩla nongi ũtavwe nĩ ‘ũĩ na ũvũngũ mũthei’ ũla wĩ nthĩ ĩno ya Satani. (Ako. 2:8) Endeea kwĩsũvĩa ndũkakwatwʼe nĩ maũĩ ma Satani. (1 Ako. 3:18) Ndũkaamwĩtĩkĩlye atume ũlwa nĩ Yeova na ũlwa nĩ ũndũ wendaa ũmũthaithe. Atĩĩa myolooto ĩla Yeova ũtũnengete ya mwĩkalĩle. Na ndũkese kũnenga Satani ũthei wa kũũkenga ũvũthĩĩsye ũkanyʼo wa Yeova. w19.06 5 ¶13; 7 ¶17

O na wĩthĩwe wĩtwʼa kũneenea kyaũ, sũanĩa ala ũũtavya. Sũanĩa ũndũ meũtetheka mamanya kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya. Yĩla ũũneena namo, nũseo ũmethukĩĩsye na ũimanenga ndaĩa. Weeka ũu, ũkamaelewa nesanga, na nĩvatonyeka makenda kũkwĩthukĩĩsya. Nũtonya kũtũmĩa ĩvinda yingĩ na kwĩkĩa kĩthito kingĩ ũisyoka ĩngĩ na ĩngĩ kwa mũndũ ayĩsa kũtwʼa kwĩmanyĩsya Mbivilia. Nĩkĩ? Nũndũ nĩtũtonya kũsyoka kwoo na tũimakosa. O na ĩngĩ, no kwĩthĩwa waĩlĩte kũsyoka mavinda kauta mwene nyũmba ayĩsa kũtwʼĩka nĩwenda kwĩmanyĩsya Mbivilia. Lilikana kana mũtĩ ũtonya kũmea nesa o wanyithwʼa kĩatĩanĩsyo. No ta ũu na andũ. Mũndũ no amwende Yeova na Klĩsto mũnango tweethĩwa na kĩthito kya kwĩmanyĩsya nake Ndeto ya Ngai tũteũtĩĩa. w19.07 14 ¶1; 15-16 ¶7-8

We Yesũ endaa kwasya ata? Ndaasya Aklĩsto makatanĩaa kũmenwa. We eekaa kũweta kĩndũ wĩsĩ no nginya kĩkĩke. Ithyĩ tũi kĩlungu kya nthĩ ĩno. Tũatĩĩaa momanyĩsyo ma Yesũ, na tũmanyĩasya ũvoo ũla wamanyĩasya. Kĩu nĩkyo kĩtumaa tũmenwa nĩ nthĩ. (Yoa. 15:18-21) Twendaa kũmwendeesya Yeova. Andũ matũmena atĩ nũndũ nĩtũmwendete Asa witũ, ũsu nĩ thĩna woo, ti witũ. Tũyaĩle kwĩsa kũsũanĩa kana tũi ma vata ethĩwa andũ maitwendete. Tũyĩsĩ nĩ ĩndĩĩ tũkambĩĩa kũthĩnwʼa, kana nĩ ĩndĩĩ ũthaithi witũ ũkakũnwa maluvuku. Ĩndĩ kĩla twĩsĩ nĩ kana no twĩyũmbanyʼe oyu kwa kũlũlũmĩlya ngwatanĩo yitũ na Yeova, kwa kwongelanga ũkũmbaũ witũ, na kwa kwĩmanyĩsya kũeka kũkĩa andũ. Kwĩyũmbanyʼa oyu kwĩtũtetheesya tũikaaeke kũmũthũkũma Yeova. w19.07 6 ¶17-18; 7 ¶21

Yĩla tũkwĩmanyĩsya Mbivilia na mũndũ ũte wa ndĩni, no nginya tũendeee kũmũtetheesya alũlũmĩlye mũĩkĩĩo wake kana kwĩ Ngai. O na nĩtwaĩle kũmũtetheesya aĩkĩĩe Mbivilia. Nĩ kana tũmũtetheesye eke ũu, no kwĩthĩwa twaĩle kũtũngĩlĩĩla momanyĩsyo amwe mavinda kauta. No tũneenee maũndũ mekũĩkĩĩthya kana Mbivilia nĩ Ndeto ya Ngai. Kwa ngelekanyʼo, no tũmwonyʼe ũndũ mawathani ala me Mbivilianĩ meanĩie, tũkamwonyʼa ũndũ Mbivilia ĩneenaa wʼo yĩla ĩkũweta maũndũ ma saenzi na maũndũ ma tene, na ũndũ ĩtonya kũtũtetheesya ĩvindanĩ yĩĩ. Yĩla twoonyʼa andũ kana nĩtũmendete, twĩthĩawa tũimatetheesya matwʼĩke amanyĩwʼa ma Klĩsto, methĩwe nĩ ma ndĩni kana ti ma ndĩni. (1 Ako. 13:1) Kĩeleelo kya kũmamanyĩsya kĩthĩawa ne kũmonyʼa kana Ngai nũtwendete, na endaa o naitũ tũmwende. Kĩla mwaka andũ ngili mbingĩ ala mbeenĩ mataĩ ma ndĩni kana matendeeawʼa nĩ ndĩni mũno, nĩmavatisawa nũndũ methĩawa matetheewʼe makamwenda Ngai. Kwoou ĩthĩwa na woni waĩle, na ũyenda andũ ma mĩthemba yonthe. Methukĩĩsye. Tata ũmaelewe. Na eka ngelekanyʼo yaku ĩmatetheesye kũtwʼĩka amanyĩwʼa ma Klĩsto. w19.07 24 ¶16-17

Eĩtu ma Salumu nĩmatũmĩiwe nĩ Yeova kũtetheesya wĩanĩ wa kũtũngĩĩa ngũta sya Yelusaleme. (Nee. 2:20; 3:12) O na kau ĩthe woo aĩ mũsumbĩki, eĩtu asu nĩmeetĩkĩlile kũtethya wĩa ũsu wĩ vinya na waĩ ũtonya kũlikya mũndũ mũisyonĩ. (Nee. 4:15-18) Ũmũnthĩ twĩ na eĩtu-a-asa matanĩaa kũtetheesya wĩanĩ wa mwanya mũno wa kwaka na kũtũngĩĩa myako ĩla ĩvathĩtwe kwondũ wa kũmũthaitha Yeova. Eĩtu-a-asa asu nĩmatumĩte wĩa ũsu ũendeea nesa mũno nũndũ wa ũtũĩka woo, kĩthito kyoo, na ũĩkĩĩku woo. Yeova nĩwatetheeisye Tavitha eethĩwa na wendi wa kwĩkaa “maũndũ maingĩ maseo na nĩwanenganae mĩthĩnzĩo mingĩ ya tei,” na mũno mũno kwondũ wa aka ala ndiwa. (Meko 9:36) Nũndũ Tavitha nĩweesĩkĩe ta mũndũ mũka mũlau na wĩkaa angĩ nesa, aingĩ nĩmaĩie mũno akwʼa. Ĩndĩ nĩmatanie mũno mũtũmwa Vetelo amũthayũũkya. (Meko 9:39-41) Ngelekanyʼo ya Tavitha yĩtũmanyĩsya kyaũ? Tũtwʼĩke twĩ akũũ kana twĩ anini, twĩ aũme kana twĩ aka, kĩla tũkwĩmanyĩsya nĩ kana ithyonthe no twĩke maũndũ matonya kũtetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. w19.10 23 ¶11-12

Nĩ ũndũ wĩva tũtonya kwĩka tũkalulutĩkya mũndũ? Kwasũanĩa ũndũ ũũ ũtonya kwĩkĩka. Kwasũanĩa mũmanyĩwʼa wa Mbivilia ũngʼangʼanĩte aeke kũnywʼa ũkĩ, na ĩtina ayĩthĩwa atonya kwĩsiĩĩa. Nĩwĩsĩ kana no nginya aekane na ũkĩ vyũ, na ĩtina wa kwĩka maendeeo aivatiswa. Na ĩndĩ ĩvinda yĩmwe Mũklĩsto ũngĩ aimũthokya kwake vamwe na ana-a-asa angĩ na aimwĩsũva anywʼe ũkĩ, na aimwĩa: “Ethĩwa nĩwĩsĩ kwĩsiĩĩa no ũnywʼe ũkĩ o mũnini.” Wĩthĩwa wĩ ũndũ wa kũmakya mũno mwana-a-asa ũsu ũvatisiwe o mĩtũkĩ akethukĩĩsya ũtao ta ũsu na nũndũ wa ũu ayĩsa kũsyokea kĩmanyĩo kya kũnywʼa ũkĩ mwingĩ! Maũmbano maitũ ma Kĩklĩsto nĩmatũtetheeasya kũtũmĩa ũtao ũla ũnenganĩtwe ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Matũlilikanasya kĩla Yeova wonaa kĩ kya vata vyũ, na maitũmanyĩsya ũndũ tũtonya kũtũmĩa kĩla tweemanyĩsya nĩ kana twĩthĩwe tũte na ĩvĩtyo. O na nĩmatũthangaasya tũmwende Ngai na ana-a-asa maitũ. Tweethĩwa tũmwendete Yeova vamwe na ana-a-asa, tũkatataa ũndũ tũtonya tũikalulutĩkye ana-a-asa maitũ. w19.08 10 ¶9; 11 ¶13-14

Andũ ala monekaa me aneenu na mate na wia nĩmatonya kwĩthĩwa mate mĩtũlyo. (Yoa. 1:46, 47) Ĩndĩ twĩthĩwe twĩ aneenu kana twĩ akilu, no nginya twĩkĩe kĩthito twĩkale twĩnyivĩtye ngoonĩ. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mũtũmwa Vaulo. Yeova amũtũmĩie mũno kwambĩĩsya ikundi mbingĩ ndũanĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. O na nĩvatonyeka akethĩwa eanĩisye maũndũ maingĩ ũtavanyʼanĩ kwĩ atũmwa ala angĩ ma Yesũ Klĩsto. Ĩndĩ Vaulo ndaaona e wa vata mũno kwĩ ana-a-asa make. Nĩwaisye kana aĩ na ngwatanĩo nzeo na Yeova nũndũ nĩwamwonetye ũseo mwingĩ, ĩndĩ ti kwĩthĩwa aĩ wa vata kana nĩweanĩĩtye maũndũ maingĩ. (1 Ako. 15:10) Vate nzika, Vaulo aĩ ngelekanyʼo nzeo ya mũndũ wĩ na wĩnyivyo nũndũ yĩla waandĩkĩie Aklĩsto ma Kolintho valũa, ndaaĩkathĩĩa o na kau aũme amwe kĩkundinĩ kĩu mendaa kwoneka me ma vata kwĩ we.​—2 Ako. 10:10. w19.09 2-3 ¶5-6

Kĩndũ kĩmwe kĩtonya kũtuma tũemwa nĩ kũmwĩnyivĩsya Yeova nĩ naĩ ĩla twatiĩwe. Naĩ ĩsu nĩyo ĩtumaa twenda kwĩka kĩla ithyĩ tũkwenda. Yĩla Atamu na Eva maleile kũmwĩwʼa Ngai na maya ĩtunda yĩla mavatĩtwe, ũu waĩ ũndũ ũmwe na kwĩtwʼĩĩa ũseo na ũthũku. (Mwa. 3:22) O ta ũu, andũ aingĩ ũmũnthĩ monaa nĩ kavaa makalea kũmwĩwʼa Yeova, na mayĩtwʼĩĩa ũseo na ũthũku. O na ala tũmwĩsĩ Yeova na tũmwendete, mavinda angĩ no nginya tũngʼangʼane nĩ kana tũmwĩnyivĩsye vyũ. Mũtũmwa Vaulo nĩwakwatiwe nĩ thĩna ũsu. (Alo. 7:21-23) O na vailye ũu, we nĩweekie kĩla kyaĩle methonĩ ma Yeova, naitũ twĩenda kwĩka o take. Ĩndĩ no nginya kĩla ĩvinda twĩthĩwe na kĩthito kingĩ kya kũleana na maũndũ mathũku. Kĩndũ kĩngĩ kĩtumaa tũemwa nĩ kũmwĩnyivĩsya Yeova nĩ syĩthĩo na mosũanĩo ma andũ ala me kĩsionĩ kĩla twĩanĩĩte. Andũ aingĩ methĩawa na mawoni matosanĩte na kwenda kwa Yeova, na kwoou no kwĩthĩwa mavinda maingĩ twaĩlĩte kwĩkĩa kĩthito kingĩ tũikasũanĩe tamo. w19.09 15 ¶4-6

Nũseo tũkekala twĩsĩ kana vinya ũla twĩthĩawa nawʼo wĩ mĩvaka. Kwoou nĩtwaĩle kũsũanĩa nesa maũndũ ala tũkwenda kwĩanĩsya. Kwa ngelekanyʼo, no twanange vinya mwingĩ tũimantha malĩ. Kwasũanĩa ndeto ila Yesũ watavisye ũla mwanake mũthwii yĩla mwanake ũsu wamũkũlilye atĩĩ: “Naĩle kwĩka ata nĩ kana nĩkwata thayũ wa tene na tene?” Mwanake ũsu aĩ mũndũ mũseo nũndũ o na Ĩvuku ya Ũvoo Mũseo ya Maliko yaĩtye kana Yesũ amũsyaisye “amwenda.” Yesũ nĩwamũthokisye na ndeto isu syĩ vau ĩũlũ. Mwanake ũsu nĩwendaa kũtwʼĩka mũatĩĩi wa Yesũ, ĩndĩ veonekana nĩwaemiwe nĩ kũtia “syĩndũ mbingĩ” ila waĩ nasyo. (Mko. 10:17-22) Nũndũ wa ũu, nĩwaleile kwĩyaĩkya ĩsoki ya Yesũ, na aendeea kũthũkũma “Ũthwii.” (Mt. 6:24) Ta kethĩwa nue wĩka ata? Nĩtwaĩle kwĩkalaa tũyĩthiana twone nĩ maũndũ meva tũvĩtasya mbee thayũnĩ witũ. Nĩkĩ? Nĩ kana tũĩkĩĩthye kana tũendeee kũtũmĩa vinya witũ nesa. w19.09 24 ¶17-18

Wĩa witũ wa kũtavanyʼa ĩũlũ wa Ũsumbĩ ũkathela yĩla Yeova ũkasya nĩwathela. Ĩndĩ andũ matielye ĩvinda yĩana ata ya kũmũmanya Yeova Ngai na Yesũ Klĩsto? (Yoa. 17:3) Tũyĩsĩ. Kĩla twĩsĩ nĩ kana ala me na “ngoo nzeo kwondũ wa thayũ wa tene na tene” ĩvindanĩ yĩĩ no metĩkĩle ũvoo mũseo, na maitwʼa kũmũthũkũma Yeova. (Meko 13:48) Tũtonya kũmatetheesya ata mwanya ũla wĩ vo ũtanathela? Yeova atũmĩaa ũseũvyo wake kũtũnenga kyonthe kĩla kĩtonya kũtũtetheesya tũmanyĩsye andũ ũla wʼo. Kwa ngelekanyʼo, kĩla kyumwa nĩtũmanyĩawʼa ũmbanonĩ wa katĩ katĩ wa kyumwa. Ũmbano ũsu ũtũtetheeasya kũmanya ũndũ tũtonya kwasya twavika kwa mwene nyũmba ya mbee, kana yĩla twamũsyokea. Na ethĩwa ĩtina wa kũneena na mũndũ ũkwendeewʼa nĩwamũtiĩa tulakiti kana ĩkaseti, ũu no ũmũtetheesye kũsoma maũndũ maingangĩ nginya yĩla wĩsyoka. Kĩla ũmwe witũ nĩwaĩlĩte kwĩthĩwa na kĩthito kingĩ kya kũtavanyʼa ĩũlũ wa Ũsumbĩ kĩla mwei. w19.10 9 ¶7; 10 ¶9-10

Yeova nĩwamwathĩte mũndũũme mũĩkĩĩku kuma Yelusaleme weetawa Simeoni kana ndakakwʼa atamwonete Masia. Watho ũsu no nginya wĩthĩwe wamwĩkĩie Simeoni vinya mũno nĩkwĩthĩwa nĩweeteele Masia kwa myaka mingĩ. Na nĩwaathimiwe nũndũ wa mũĩkĩĩo na wũmĩĩsyo wake. Mũthenya ũmwe “atongoewʼe nĩ veva mũtheu,” nĩwaendie ĩkalũnĩ. Simeoni avika ĩkalũnĩ nĩwoonie Yesũ e kaũkenge, na Yeova amũtũmĩa kumya wathani ĩũlũ wa kana kau kaĩ katwʼĩke Klĩsto. (Luka 2:25-35) O na kũtwʼĩka nĩvatonyeka Simeoni akethĩwa akwie atonete Yesũ aitethya wĩa wake kũũ ĩũlũ wa nthĩ, nĩwatanie mũno nũndũ wa mwanya ũsu wanengiwe wa kũmwona, na o mĩtũkĩ nũkũkwata moathimo maingĩ! Ĩvinda yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ, mũndũũme ũsu mũĩkĩĩku akoona ũndũ ũsumbĩki wa Yesũ ũkethĩwa ne ũathimo kwa andũ onthe ala makethĩwa ĩũlũ wa nthĩ. (Mwa. 22:18) O naitũ nĩtwĩthĩawa na ũtanu twoona ũndũ Yeova ũkũtũtũmĩa ũthũkũminĩ wake. w19.10 21 ¶7; 23 ¶12

Twĩthĩwe twĩ mbesa kana tũi mbesa, nĩtwaĩle kũsũvĩa ngoo sitũ. Tũtonya kũisũvĩa ata? Ndũkethĩwe na wendi wa malĩ. Na ndũketĩkĩlye wĩa waku wĩthĩwe wĩ wa vata kwĩ kũmũthũkũma Yeova. Ũtonya kũmanya ata kana nĩwambĩĩe kwona wĩa wĩ wa vata mũno? Ĩkũlye-ĩ: ‘Nĩnĩsũanĩaa mũno wĩa wakwa yĩla nĩ maũmbanonĩ kana ũtavanyʼa? Nĩnĩtindĩaa kũmaka ndyĩkũlya kana ngeethĩwa na mbesa ianĩtye ĩvinda yũkĩte? Nĩnĩthokoanaa na ũla ndwaanĩte nake nũndũ wa mbesa na malĩ? No nĩtĩkĩle kũthũkũma wĩa mũna ũvũthĩtwʼe nĩ andũ ethĩwa nũũmbĩtĩkĩlya kũmũthũkũma Yeova nesa?’ (1 Tim. 6:9-12) Yĩla tũũsũanĩa makũlyo asu nũseo tũkalilikana kana Yeova nũtwendete, na kana athĩte ũla ũmwendete atĩĩ: “Ndikakũtia nongi, na ndikakũeka nongi.” Kĩu nĩkyo kĩtumi mũtũmwa Vaulo watũtaie atĩĩ: “Ĩthĩwai mũte na wendi wa mbesa thayũnĩ wenyu.”​—Aevl. 13:5, 6. w19.10 29 ¶10

Yĩla twathũkũma vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala angĩ nĩtwonaa nguma syoo nzeo, na ũu nũtumaa twĩmanyĩsya maũndũ maingĩ na ndũũ yitũ namo ĩikama. Kwa ngelekanyʼo, wĩwʼaa ata wĩ ũtavanyʼa na mũnyanyau, na ũyĩwʼa aitetea mũĩkĩĩo wake ate na wia kana aielesya kuma ngoonĩ ĩũlũ wa Yeova na ieleelo syake? Vate nzika, nĩwĩwʼaa wamwenda mũnango. Mwĩĩtu-a-asa wĩ na myaka 23 wĩtawa Adeline akũlilye mũnyanyae ũmwe wĩtawa Candice mathi makatavanyʼe kĩsionĩ kĩmwe kĩtatavanawʼa mũno. Adeline aĩtye: “Twendaa kwongelanga kĩthito ũtavanyʼanĩ na tũiũtanĩa mũnango. Ithyelĩ nĩtwendaa kũkwata vinya wa kũendeea kũmũthũkũma Yeova na ngoo yonthe.” Matethekie ata mathũkũma vamwe? Adeline aendeee kwasya: “Kĩla mũthenya kũituka, nĩtwaneeneaa ũndũ tũkwĩwʼa, kĩla kĩtwĩkĩie vinya tũitavanyʼa, na ũndũ twonie Yeova aitũtongoesya wĩanĩ ũsu. Ithyelĩ nĩtwatanĩaa kũea ngewa ta isu, na ũu nĩwatumie tũmanyana nesanga.” w19.11 5 ¶10-11

Ĩvindanĩ ya tene, mũsikalĩ eewʼaa nthoni mbingĩ mũno enũka ate na ngao yake. Mũsomi ũmwe wa maũndũ ma tene wa Lomi weetawa Tacitus, aandĩkie ũũ: “Vai kĩndũ kĩtumaa mũsikalĩ avũthwʼa ta kũtia ngao kaũnĩ.” Ũsu nĩ ũndũ ũmwe watumaa mũsikalĩ akwata ngao yake amĩlũmĩtye vyũ. Tũendeeaa kũkwata ngao yitũ ya mũĩkĩĩo tũlũmĩtye vyũ kwa kũthi maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto tũteũtĩĩa, na kũtavya angĩ ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Yeova na Ũsumbĩ wake. (Aevl. 10:23-25) O na ĩngĩ, no twĩke ũu kwa kũsoma Ndeto ya Ngai kĩla mũthenya na kũmũvoya atũtetheesye kũtũmĩa kĩla tweemanyĩsya. (2 Tim. 3:16, 17) Tweeka ũu, vaiĩ mũio Satani ũkatũmĩa kũtũkita ũkatũũmĩsya tene na tene. (Isa. 54:17) Na kĩtumi nũndũ “ngao nene ya mũĩkĩĩo” ĩla twĩ nayo ĩkatũsũvĩaa. Tũkathũkũmaa na ũkũmbaũ vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Eka ũu, kĩla mũthenya tũkasindaa kaũ ũla twĩthĩawa nawʼo wa kũkitĩa mũĩkĩĩo witũ. Na ũndũ ũla wa vata vyũ, nĩ mwanya mũseo ũla tũkethĩwa nawʼo wa kwĩthĩwa ngalĩ ya Yesũ yĩla ũkasinda Satani na aatĩĩi make.​—Ũvu. 17:14; 20:10. w19.11 19 ¶18-19

Waandĩka kĩla ũvangĩte kwĩka, wĩthĩaa nĩ laisi kwĩanĩsya kĩla ũtwʼĩte. (1 Ako. 14:40) Kwa ngelekanyʼo, yĩla nzama ya atumĩa yoombana, ve mũtumĩa wĩthĩawa anyuvĩtwe aandĩke motwi ala meekwa kĩkalonĩ kĩu. O na nũandĩkaa masyĩtwa ma ala manengwa kĩanda kya kũĩkĩĩthya kana ũtwi ũsu nĩweanĩwʼa. Na nũsyokaa akaandĩka matukũ ala ũtwi ũsu waĩlĩte kwĩthĩwa wĩanĩĩtwʼe. Atumĩa ala mekaa ũu nĩmakothaa kwĩanĩsya motwi moo nesa. O naku no ũtũmĩe nzĩa ĩsu yĩla ũkwĩanĩsya maũndũ maku mwene. Kwa ngelekanyʼo, no ũandĩke maũndũ ala ũkwenda kwĩka na ũimavanga maatĩanĩe o ũndũ ũkwenda kũmaatĩanĩsya ũimeka. Kĩu no kĩũtetheesye ũkaminĩĩa kĩla wambĩĩsya, na eka ũu, no kĩũtetheesye ũkeka maũndũ maingĩ ũteũtũmĩa ĩvinda yingĩ. Ĩndĩ nĩwaĩle kwĩyumya vyũ. No nginya wĩkĩe kĩthito nĩ kana ũatĩĩe mũvango waku na ũiminĩĩa kĩla wambĩĩsya. (Alo. 12:11) Mũtũmwa Vaulo atavisye Timotheo ‘aendeee kwĩkĩa kĩthito’ na ‘ayĩkala’ ekĩĩte kĩthito kĩu nĩ kana atwʼĩke mũmanyĩsya mũseo. Ũtao ũsu nowʼo twaĩle kũatĩĩa mĩvangonĩ ĩla ĩngĩ yonthe ya kĩ-veva.​—1 Tim. 4:13, 16. w19.11 29-30 ¶15-16

Yĩla Mose wakũlilwʼe akatongoesye mbaĩ ya Isilaeli yume ũkombonĩ, eewie kĩanda kĩu kĩ kĩito na aelesya Yeova ĩngĩ na ĩngĩ kana we eĩwʼa atatonya. Ĩndĩ kĩla Ngai watavisye Mose amina kwĩyĩelesya na kĩla weekie amũtetheesye, nĩkyoonanisye nesa kana kwa wʼo we nĩ Ngai wĩ ĩnee. (Kuma 4:10-16) Nũndũ wa ũu, Mose nĩwavotie kũtavya Valao ũsilĩlo wa Yeova. Ĩtina, Mose nĩwesie kwona ũndũ Yeova watũmĩie vinya wake kũtangĩĩa Aisilaeli, ĩndĩ amina Valao na ita syake me Ũkanganĩ Mũtune. (Kuma 14:26-31; Sav. 136:15) Mose amina kumya Aisilaeli Misili, nĩmambĩĩie kũtinda mainyungunyĩsya. Ĩndĩ o na vailye ũu, Mose nĩwoonie ũndũ Yeova watetheeisye andũ asu wathaĩtye kuma Misili e na wũmĩĩsyo mwingĩ. (Sav. 78:40-43) Na yĩla Mose waumisye woni na Yeova awĩtĩkĩla nginya avĩndũa ũtwi wake wa kwananga Aisilaeli, kĩu nĩkyamũtetheeisye kũelewa kana Yeova e wĩnyivyo mwingĩ. (Kuma 32:9-14) Ĩtina wa Aisilaeli kuma Misili, Mose nĩwaendeeie kwĩthĩwa na ngwatanĩo ndũmu na Yeova, na yalũlũmĩĩla nginya weethĩa no ta ũmwene Ĩthe wake wa ĩtunĩ.​—Aevl. 11:27. w19.12 17 ¶7-8; 19 ¶9

Amanyĩwʼa aingĩ ma Yesũ maumĩte Kalilii. Kwoou yaĩ laisi kũmbana na andũ aingĩ kĩĩmanĩ kĩla kyaĩ Kalilii kwĩ kũmbanĩa nyũmbanĩ ya mũndũ Yelusaleme. O na ĩngĩ, Yesũ aĩ anakomana na atũmwa make 11 nyũmbanĩ ya mũndũ Yelusaleme. Keka Yesũ endaa atũmwa make me oka matethye wĩa wa kũtavanyʼa na kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa, ethĩwa amanengie mwĩao ũsu me kũu Yelusaleme vandũ va kũmakũlya mathi kũmbanĩa Kalilii me vamwe na ala aka na andũ angĩ. (Luka 24:33, 36) Mwĩao ũla Yesũ wanengie amanyĩwʼa make ndwakonetye o Aklĩsto ala mekalĩte ĩvindanĩ yĩu. Twĩsĩ ũu ata? Yesũ amina kũmeaĩa aisye ũũ: “Nyie nĩ vamwe nenyu mĩthenya yonthe nginya mũminũkĩlyo wa ĩvinda yĩĩ.” (Mt. 28:19, 20) Ũmũnthĩ andũ aingĩ nĩmatethasya wĩa ũsu. Kwasũanĩa ũndũ ũũ wa kũsengyʼa. Vakuvĩ andũ 300,000 kĩla mwaka nĩmatwʼĩkaa amanyĩwʼa ma Klĩsto, na nĩmavatisawa makatwʼĩka Ngũsĩ sya Yeova! w20.01 2 ¶1; 3 ¶5-6

Kwavindĩĩsya mwana-a-asa wa mũika weethĩwa na ũwau mũthũku ũũtuma onza mwĩĩ kavola kwa kavola. Mwana-a-asa ũendeee kũkũa na amanthĩte wĩa ũkaa. Na ũngĩ mũkũũ ũtatonya kwĩka maũndũ maingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova ta tene. Ethĩwa ve thĩna ũmwe wekala ũla wĩ nawʼo, no kwĩthĩwa wĩwʼaa ta watwʼĩkie mũndũ ũtesa kũtethya. Mathĩna ta asu no makwaĩsye ũtanu, makatuma wĩvũthya, na makatuma ndũũ yaku na andũ ala angĩ ĩlika thĩna. Nthĩ ĩno ĩilye o ũndũ Satani ũilye. Kuma tene Satani ethĩĩtwe aikua andũ ta mate ma vata. Ndaĩ na tei o na vanini yĩla wakengaa Eva no akwate ũthasyo aema kũmwĩwʼa Ngai, o na kau nĩweesĩ nesa vyũ kana Eva eeka ũu ndalea kũkwʼa. Mavinda onthe maũndũ ma nthĩ ĩno methĩawa mokonĩ ma Satani. Kwoou ti ũndũ wa kũsengyʼa kwona atongoi aingĩ matanengete andũ ndaĩa na matakũlasya ũndũ mekwĩwʼa. Yeova e kĩvathũkanyʼo vyũ nũndũ endaa twĩsũanĩe kwa nzĩa ĩla yaĩle, na nũtũtwʼĩĩkaa yĩla twakomana na mathĩna meũtuma twona tũte ma vata.​—Alo. 12:3. w20.01 14 ¶1-4

Kwa ĩvinda ya myaka 40 kana mbeange, Yelemia ekalaa na andũ mataĩ aĩkĩĩku. Amwe maĩ atũi make ndũanĩ ya Anathothi, na nĩvatonyeka amwe makethĩwa maĩ andũ ma mũsyĩ. (Yel. 12:6) Ĩndĩ we ndaaĩvathana na andũ ekale e weka na mathĩna make. Vandũ va ũu, nĩwamanthie mũandĩki wake mũĩkĩĩku, Mbaluku, amũelesya ũndũ weewʼaa, na nĩtwĩsĩ ũndũ weewʼaa nũndũ Mbaluku nĩwaandĩkie kĩla wamũtavisye. (Yel. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Yĩla Mbaluku waandĩkaa maũndũ onthe ala mamũkwatĩte Yelemia, kĩu nĩkyatumie matuma ndũũ ngamu na manengane ndaĩa. (Yel. 20:1, 2; 26:7-11) Kwa myaka mingĩ, Yelemia nĩwakanĩtye Aisilaeli e na ũkũmbaũ ĩũlũ wa maũndũ ala makilyĩ kũkwata Yelusaleme. (Yel. 25:3) Ĩndĩ Yeova nĩwatwie kũkanyʼa Aisilaeli ĩngĩ nongi kana nĩmelila, na eea Yelemia aandĩke ũkanyʼo ũsu ĩvukunĩ ya kũkũnzwa. (Yel. 36:1-4) Nũndũ wĩa ũsu manengiwe nĩ Ngai wakuie myei kauta, vate nzika, ĩvindanĩ yĩu Yelemia na Mbaluku mathũkũmaa ĩmwe nĩmaeie ngewa syalũlũmĩĩilye mũĩkĩĩo woo. w19.11 2-3 ¶3-4

Twaĩle kũkua etĩkĩwʼa mauta ata? Ti ũndũ waĩle kũnenevya mũndũ o na ethĩwa nĩ mwana-a-asa wa Klĩsto mwĩtĩkĩwʼa mauta. (Mt. 23:8-11) Yĩla Mbivilia ĩkũneenea atumĩa, ĩtwĩkĩaa vinya ‘tũatĩĩe ngelekanyʼo yoo ya mũĩkĩĩo,’ ĩndĩ vai vandũ ĩtwĩĩte tũtwʼĩkĩthye mũndũ mũtongoi witũ o na ethĩwa nũũ. (Aevl. 13:7) Nĩ wʼo, ve amwe Mbivilianĩ meĩtwe “manengwe ndaĩa nene.” Ĩndĩ maĩlĩte kũnengwa ndaĩa ĩsu nũndũ “maũngamĩaa maũndũ kwa nzĩa nzeo,” na “methĩawa na kĩthito nthĩnĩ wa kũneena na kũmanyĩsya,” ĩndĩ ti kwĩthĩwa nĩmetĩkĩwʼe mauta. (1 Tim. 5:17) Tũkatwʼĩka tũkamakathaa mũno kana tũkamosaa ta ma vata mũno ũndũ vataĩle, no mewʼe mate eanĩe. Na kũthũkya ũvoo, no tũtume mambĩĩa kwĩthĩwa na mĩtũlyo. (Alo. 12:3) Vaiĩ ũmwe witũ wenda kũtuma ana-a-asa ma Klĩsto etĩkĩwʼa mauta meka ĩvĩtyo yĩthũkĩte ũu!​—Luka 17:2. w20.01 29 ¶8

Mũtũmwa Vaulo aĩ na mathĩna maingĩ matumaa emakĩa. Mathĩna ala makwataa ana-a-asa na eĩtu-a-asa make nĩmatumaa athĩnĩka mũno. (2 Ako. 2:4) Ala mamũvĩngaa nĩmamũvũie na mamwĩkya yela. O na ĩngĩ, aĩ na mathĩna angĩ matumaa emakĩa, ta “kũnyivĩwa” nĩ syĩndũ. (Avi. 4:12) Na nũndũ nĩwaanangĩkĩwe nĩ meli mavinda ta atatũ mainyiva, nĩ ũndũ ũtonyeka ũkethĩa yĩla watwʼa kũthi na ĩsiwa ndaleaa kũtelemanga. (2 Ako. 11:23-27) Vaulo eekaa ata yĩla wambĩĩa kwĩmakĩa? Vaulo nĩwathĩnĩkaa oona ana-a-asa na eĩtu-a-asa maithĩna, ĩndĩ ndaavanga kwĩyaĩkya mũio wa kũmaminĩa mathĩna moo e weka. Nĩweesĩ ndatonya e weka. Nũndũ wa ũu, nĩwakũlilye angĩ matetheanĩsye nake. Kwa ngelekanyʼo, nĩwanengie aũme ma kwĩkwatwʼa ta Timotheo na Tito mawĩa mana. Mawĩa ala ana-a-asa asu meanĩisye mailea kwĩthĩwa matetheeisye Vaulo kũusya.​—Avi. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5. w20.02 22-23 ¶11-12

O nake Yeova nĩweendaa tũmwĩwʼe. Nĩtwaĩle kũmwĩwʼa nũndũ nĩwe Mũmbi witũ, nĩwe ũtũtetheeasya twĩkale thayũ, na nĩwe mũsyai ũla mũĩ vyũ. Ĩndĩ ũndũ ũla mũnene ũtumaa tũmwĩwʼa Yeova nĩ kana nĩtũmwendete. (1 Yoa. 5:3) O na kau twĩ na itumi mbingĩ sya kũmwĩwʼa Yeova, we ndatũingĩĩasya tũmwĩwʼe. Yeova atũmbie twĩ na ũthasyo. Kwoou ewʼaa mũyo mũno yĩla twamwĩwʼa nũndũ nĩtũmwendete. Asyai mayendaa syana syoo iilika mũisyonĩ. Kĩu nĩkyo kĩtumaa masyĩkĩĩa mĩao. Syana syaatĩĩa mĩao ĩsu, syĩthĩawa iyonanyʼa niĩkĩĩe asyai masyo na nimanengete ndaĩa. Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno tũmanye mĩao ya Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, na tũimĩatĩĩaa kĩla ĩvinda. Tweeka ũu, twĩthĩawa tũimwonyʼa kana nĩtũmwendete na nĩtũmũnengete ndaĩa, na kĩu nĩkĩtũtethasya. (Isa. 48:17, 18) Kĩvathũkanyʼo na ũu, ala mamũlea Yeova na malea kũatĩĩa mĩao yake mesaa kũlika thĩnanĩ.​—Aka. 6:7, 8. w20.02 9-10 ¶8-9

O ta Avikaili, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na ũkũmbaũ wa kũneena na mũndũ twoona ayĩka ũndũ ũtonya kũmũlikya naĩnĩ. (Sav. 141:5) O na kau nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ na ndaĩa tũineena nake, no nginya twĩthĩwe twĩ alũmu. Yĩla twanenga mũndũ ũtao kwa nzĩa nzeo, ũu wonanasya kana twĩ anyanya ma wʼo. (Nth. 27:17) Atumĩa mũno mũno nĩmaĩlĩte kwĩthĩwa na ũkũmbaũ wa kũneena na ala moosa ĩtambya yĩtaĩle. (Aka. 6:1) Atumĩa me wĩnyivyo, na kĩu nĩkĩmatetheeasya kũelewa kana nĩ ene naĩ na mavinda kwa mavinda mo ene nĩmendaa kũtawa. Ĩndĩ kĩu kĩimasiĩĩaa kũnenga ũkanyʼo ala mekwenda kũkanwʼa. (2 Tim. 4:2; Tito 1:9) Yĩla meũnenga mũndũ ũtao, matũmĩaa mũthĩnzĩo ũla Yeova ũmanengete wa kũneena nĩ kana mamũlũnge nesa me na wũmĩĩsyo. Nũndũ nĩmamwendete, nĩmethĩawa na wendi wa kũmũtetheesya. (Nth. 13:24) Ĩndĩ wendi woo mũnene nĩ kũmũtaĩa Yeova kwa kũĩkĩĩthya kana nĩmatetea myolooto yake na nĩmasũvĩa kĩkundi kĩikalike thĩnanĩ.​—Meko 20:28. w20.03 20 ¶8-9

Yeova nĩwatwʼĩkĩthisye Mose mwovosya wa Aisilaeli. Ĩndĩ Yeova ambĩĩe kũmũtũmĩa ĩndĩĩ? We ambĩĩie kũmũtũmĩa yĩla ũ Mose weewʼaa ta wĩ na ũmanyi wĩanĩtye ĩtina wa ‘kũmanyĩwʼa ũĩ wʼonthe wa Amisili’? (Meko 7:22-25) Aiee, Yeova esie kũtũmĩa Mose ĩtina wa kũmũtetheesya nginya atwʼĩka mũndũ mũuu na wĩnyivĩtye. (Meko 7:30, 34-36) Yeova nĩwanengie Mose ũkũmbaũ wa kũũngama mbee wa mũsumbĩ wĩ vinya mũno wa Misili. (Kuma 9:13-19) Twasũanĩa ĩvinda yĩla Yeova wanyuvie kũtũmĩa Mose, twĩĩmanyĩsya kana Yeova atũmĩaa ala matataa kwĩthĩwa na nguma ta syake na mamwĩkwatasya amanenge vinya. Yeova nĩwĩthĩĩtwe aitũmĩa athũkũmi make kwĩanĩsya maũndũ me kĩvathũkanyʼo. We wĩĩtĩkĩla aũtwʼĩkĩthye kyaũ? Nĩ kana aũtetheesye, no nginya wĩthĩwe wĩyũmbanĩtye kwĩkĩa kĩthito. (Ako. 1:29) Weeyumya ũtũmĩwe nĩ Yeova, no aũtwʼĩkĩthye mũtavanyʼa wĩ kĩthito, mwalimũ mũseo, mũkiakisya mũseo, mũthũkũmi wĩ na ũtũĩka, mũnyanya mũseo, kana o kĩndũ kĩngĩ kĩla ũtonya kwenda kũkĩtũmĩa eanĩsye kĩeleelo kyake. w19.10 21 ¶5; 25 ¶14

Anyanya aseo no matũtetheesye twĩkale tũlũmanĩtye na Yeova. Na nzĩa nzeo ya kũkwata anyanya aseo nĩ kwĩthĩwa ithyĩ ene twĩ anyanya aseo. (Mt. 7:12) Kwa ngelekanyʼo, Mbivilia ĩtwĩkĩaa vinya tũtũmĩe ĩvinda na vinya witũ kũtetheesya kĩla mũndũ, na mũno mũno “ũla wĩ na vata.” (Aev. 4:28) O ũndũ tweeyumya vyũ tũtetheesye angĩ, nowʼo tũkethĩawa twĩ atanu. (Meko 20:35) Anyanya maitũ makatũtetheeasya yĩla twakwatwa nĩ mathĩna, na maitũtetheesya kwĩthĩwa na mũuo wa kĩlĩko. O tondũ Eliu wamwĩthukĩĩisye Yovu aielesya ĩũlũ wa mathĩna make, nowʼo anyanya maitũ makatũtetheeasya kwa kũtwĩthukĩĩsya nesa yĩla tũũmaelesya maũndũ ala matũkwatĩte. (Yovu 32:4) Tũyaĩle kweteelaa anyanya maitũ matwĩkĩe ũtwi, ĩndĩ tũkeethĩawa twĩ oĩ ethĩwa tũkeethukĩĩasya ũtao woo umĩte Mbivilianĩ. (Nth. 15:22) Na o tondũ Mũsumbĩ Ndaviti weenyivisye na eetĩkĩla ũtethyo wa anyanya make, nowʼo o naitũ twaĩlĩte kwĩnyivya na tũyĩtĩkĩla ũtethyo wa anyanya maitũ. (2 Sam. 17:27-29) Vate nzika, anyanya aseo nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova.​—Yak. 1:17. w19.04 11 ¶12; 12 ¶14-15