Mwei wa 10

Ũmũnthĩ ve maũndũ maingĩ mũno maĩkĩĩthasya kana Yeova nũsũvĩaa andũ make. Kwa twone ngelekanyʼo ĩmwe. Ĩvindanĩ yĩĩ nĩtũũtavanyʼa na kũmanyĩsya ũwʼo nthĩ yonthe. (Mt. 28:19, 20) Yĩla tũendeee kwĩka ũu twĩthĩawa tũivuanyʼa ũtheinĩ wĩa mũthũku ũla Ndevili ũtethetye. Keka Satani nũtonya, atũsiĩĩa vyũ ũkethĩa tũyĩsa kũtavanyʼa, ĩndĩ nũemetwe. Kwoou vai kĩtumi o na kĩmwe kya kũtelemwʼa nĩ maveva mavuku. Twalũmanyʼa na Yeova, ndaimoni iyĩsa kũtũetee thĩna ũkatũnyamasya tene na tene. Ĩndĩ ithyonthe nĩtwaĩle kũkitana na maveva mavuku na tũimwĩkwatya Yeova. Tweeka ũu, tũkakwata moathimo maingĩ na tũikawʼa nĩ ũvũngũ wa Satani. O na tũikaeka kũmũthũkũma Yeova nũndũ wa kũkĩa ndaimoni. Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana tũkalũlũmĩlya ũnyanya witũ na Yeova. Mũmanyĩwʼa Yakovo aandĩkie ũũ: “Mũvĩngei Ndevili, nake akamũkĩa. Thengeeai Ngai, nake akamũthengeea inywʼĩ.”​—Yak. 4:7, 8. w19.04 24 ¶15; 25 ¶18

Syana nĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Ngai, kana kwa ndeto ingĩ, nĩ “ũtiĩwa kuma kwa Yeova.” Nĩ kĩanda kyaku ta mũsyai ũsũvĩe mũthĩnzĩo ũsu. Ũtonya kwĩka ata nĩ kana ũsũvĩe syana syaku iikese kũtũmĩwa maũndũnĩ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ? Mbee, tata wĩmanyĩsye ũvoo ũla ũkonetye maũndũ asu. Manya nĩ andũ ma mũthemba wĩva matonya kũtũmĩa syana maũndũnĩ asu, na nzĩa ila matũmĩaa kũikenga. Ndũkavũthĩĩsye maũndũ ala mekwoneka ta matonya kũete mũisyo. (Nth. 22:3; 24:⁠3) Na ndũkolwe kana kaingĩ andũ ala mesaa kwĩka ũu methĩawa ne o andũ mesene na syana isu na imaĩkĩĩe. Kelĩ, eaa ngewa na syana syaku nesa. (Kũt. 6:​6, 7; Yak. 1:​19) Manya kana kaingĩ syana nĩsiemawa nĩ kũweta syatũmĩwa naĩ. Mwana nũtonya kwĩthĩwa ayona ta vate mũndũ wĩsa kũmũĩkĩĩa aweta. Kana ũla ũnamũtũmĩie naĩ akethĩwa amũtavĩtye kana aweta nũkũvonea naĩ. Weesikwa mwana waku nĩ ta wĩ na thĩna, mũkũlye makũlyo ũteũmũkalaata na ũimwĩthukĩĩsya nesa ayĩyĩelesya. Katatũ, manyĩsya syana syaku. Imanyĩsye ũndũ syaĩle kwasya na kĩla syaĩle kwĩka mũndũ ambĩĩa kũikwatanga kwa nzĩa ĩtaĩle. w19.05 13 ¶19-22

Nĩkĩ Yeova ũthatawʼa nĩ andũ me ngathĩĩo? Kĩtumi kĩmwe nĩ kana ala metũlasya na mekĩaa angĩ vinya meyende mũno methĩawa matutya Satani. We kwamba kũsũanĩa Satani ayĩsilya atĩ Yesũ nĩwaĩlĩte kũmũkumanĩa na aimũthaitha, nake ũ Yesũ nĩwe watũmĩiwe nĩ Ngai ĩvindanĩ ya wũmbi! (Mt. 4:8, 9; Ako. 1:15, 16) O na kau andũ ala mesũanĩaa ũu monaa me oĩ, Ngai amonaa me atumanu. (1 Ako. 3:19) Ĩndĩ Mbivilia nĩtũtetheeasya twĩsũanĩe kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. Yaĩtye kana nũseo twĩyende kwa kĩwango kĩna. Yesũ aisye: “No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete.” Ũu wĩonanyʼa kana nĩtwaĩle kwĩthĩnĩkĩa kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. (Mt. 19:19) Ĩndĩ Mbivilia ĩmanyĩasya kana tũyaĩle kwona twĩ ma vata kwĩ angĩ. Vandũ va ũu, yaĩtye: “Mũikeke ũndũ o na wĩva nũndũ wa masindano kana ngathĩĩo, ĩndĩ ĩthĩwai na wĩnyivyo, mũyona ala angĩ me ma vata kwĩ inywʼĩ.”​—Avi. 2:3; Alo. 12:3. w19.05 24 ¶13-14

Kwavindĩĩsya moalyũku ala waaĩle kwĩka yĩla weetĩkĩlile ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai na watwʼa vyũ kũmũthũkũma. Yaĩ no nginya aingĩ maitũ maekane na mwĩkalĩle mũna mũthũku. (1 Ako. 6:9-11) Nĩtũtanaa mũno nũndũ Yeova nĩwatũtetheeisye twaeka vyũ maũndũ asu mathũku! Ĩndĩ tũyaĩle kwĩsa kwona ta twavikie vala twaendete. O na kau yu tũyĩkaa naĩ ngito ila tweekaa tũtambĩte kũvatiswa, no nginya twĩkase vyũ tũendeee kwĩvathana na kĩndũ o na kĩva kĩtonya kũtũtata na kĩkatuma tũsyokea mĩkalĩle yitũ ya tene. Ve maũndũ elĩ twaĩle kwĩka. Mbee vyũ, nĩtwaĩle ‘kũeka kwĩthĩwa tũilye ta nthĩ ĩno,’ kana kwa ndeto ingĩ, tũeke kũtongoewʼa nĩ nthĩ ĩno. Kelĩ, nĩtwaĩle ‘kũalyũka’ kwa kwĩthĩwa na kĩlĩko kyeũ. Kũalyũka kũla Vaulo ũwetete ti kwĩseũvangya o vaa ĩũlũ. Nĩ kũalyũka vyũ maũndũnĩ onthe wĩthĩwe mũndũ wĩ kĩvathũkanyʼo. Nĩtwaĩle kũalyũla vyũ ilĩko sitũ, kana kwa ndeto ingĩ, mosũanĩo maitũ, ũndũ tũkwĩwʼa, na mawendi maitũ. w19.06 9 ¶4-6

Yĩla twakwʼa ngoo, kũthi maũmbanonĩ ma kĩkundi no kũtwĩkĩe vinya. Kwĩka ũu kũnengae Yeova kĩtumi kĩngĩ kĩseo kya ‘kũtũtetheesya na kũtũkiakisya.’ Maũmbanonĩ asu nĩ vo ũtũmĩaa veva wake mũtheu, Ndeto yake, na andũ make kũtwĩkĩa vinya. Maũmbano matũnengae mwanya wa ‘kwĩkĩana vinya.’ (Alo. 1:11, 12) Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Sophia aisye: “Yeova na ana-a-asa makwa nĩmo manengie vinya wa kũmĩĩsya. Noonaa maũmbano ma kĩkundi me ma vata mũno. Nĩsĩte kwĩthĩa kana o ũndũ neethĩwa na kĩthito ũtavanyʼanĩ na kĩkundinĩ, nowʼo nĩthĩawa ndonya kũmĩanĩsya nesanga na maũndũ ala ngwĩwʼa mambitavĩe na mainthĩnyʼa.” Yĩla twakwʼa ngoo, nĩtũlilikanae ũndũ ũũ: Yeova nũtwathĩte kũtũvetangĩa vyũ maũndũ onthe ala matũitavĩaa, na ĩvindanĩ yĩĩ nũtũtetheeasya kũmĩanĩsya namo. Atũnengae “wendi na ũtonyi” wa kũmĩĩsya yĩla tũkwĩwʼa tũkwʼĩte ngoo na tũte na wĩkwatyo.​—Avi. 2:13. w19.06 19 ¶17-18

No nginya Yesũ ethĩwe aĩ na maũndũ ma vata wendaa kwĩaĩa amanyĩwʼa make, nũndũ kĩndũ kya mbee kĩla weekie ĩtina wa kũthayũũkwʼa kyaĩ kũvangĩthya ũmbano ũsu. Ũmbanonĩ ũsu Yesũ wavangĩthisye, nĩwawetie wĩa wa vata ũla amanyĩwʼa make maĩ meanĩsye ĩvindanĩ yĩu, na wĩa ũsu nowʼo tũendeee kwĩanĩsya ĩvindanĩ yĩĩ. Aisye: “Endai ĩndĩ mũkatwʼĩkĩthye andũ ma mbaĩ syonthe amanyĩwʼa, . . . na mũimamanyĩsya kũkwata maũndũ onthe ala namwĩaĩe.” (Mt. 28:19, 20) Yesũ endaa aatĩĩi make onthe matavanyʼe. Ndaanenga ala atũmwa make 11 aĩkĩĩku mwĩao ũsu me oka. Twĩsĩ ũu ata? Yĩla Yesũ wanenganie mwĩao ũsu, ti atũmwa make me oka maĩ kĩĩmanĩ kĩu kya Kalilii. Lilikana kana mũlaĩka eeie ala aka ũũ: “Mwĩmwĩthĩa [Kalilii].” (Mt. 28:7) Kwoou no nginya aka aĩkĩĩku methĩwe maĩ vo. w20.01 2 ¶2-4

Yesũ nĩwaeleisye nĩkĩ tũtaĩle kũsengʼa twoona tũithĩnwʼa. Aisye kana tũkamenwa nũndũ tũi ma nthĩ. Kũthĩnwʼa kũyonanasya kana Yeova nũekete kũtũathima. Vandũ va ũu, kwonanasya kana tũendeee kwĩka kĩla kyaĩle! Avĩnganĩsya mayĩsa kũmina vyũ ũthaithi wa Ngai Mwene Vinya Wʼonthe, Yeova. Aingĩ nĩmatatĩte ĩndĩ makasindwa. Kwasũanĩa kĩla kyeekĩkie ĩvinda ya Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe. Ĩvinda yĩu silikalĩ mbingĩ nĩsyathĩnisye mũno andũ ma Ngai. Wĩa wa Ngũsĩ sya Yeova nĩwakũniwe maluvuku nĩ kyama kya Nazi kĩla kyasumbĩkĩte Germany, na ũkakũnwa maluvuku nĩ silikalĩ sya Australia, Canada, na nthĩ ingĩ. Ĩndĩ maũndũ maendie ata? Mwaka wa 1939 yĩla kaũ ũsu wambĩĩe, kwaĩ na atavanyʼa 72,475 nthĩ yonthe. Ĩndĩ livoti syonanasya kana ĩtina wa kaũ ũsu kũthela mwaka wa 1945, kwaĩ na atavanyʼa 156,299 nũndũ Yeova nĩwaathimĩte andũ make. Ũtalo wa atavanyʼa wongelekile mbee wa kũndũ kwĩlĩ! w19.07 9 ¶4-5

O na ethĩwa ndwĩ na mũndũ ũũmanyĩsya Mbivilia yu tũĩ, ve maũndũ angĩ ũtonya kwĩka ũtetheesye wĩanĩ wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa. Kwa ngelekanyʼo, yĩla andũ eũ mooka Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, no ũmathokye na ũimatetheesya. Kwĩka ũu no kũtume mona nesa kana twĩ Aklĩsto ma wʼo nũndũ wa wendo ũla twĩ nawʼo. O na kumya maelesyo maũmbanonĩ, o na ethĩwa nĩ makuvĩ, no kũmanyĩsye ala eũ ũndũ matonya kũelesya mũĩkĩĩo woo nesa kuma ngoonĩ. Ũndũ ũngĩ ũtonya kwĩka nĩ kũtavanyʼa na mũtavanyʼa mweũ, na ũimũtetheesya amanye kũtũmĩa Maandĩko nesa yĩla ũkũmanyĩsya angĩ. Weeka maũndũ asu ũkeethĩawa ũimũtetheesya amanye kũatĩĩa Klĩsto. (Luka 10:25-28) Aklĩsto aingĩ methĩawa makwatanĩtwʼe mũno nĩ mawĩa ma vata maĩle kwĩanĩsya. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩmamanthaa ĩvinda ya kũmanyĩsya andũ Mbivilia, na kĩu nĩkĩmaeteae ũtanu mwingĩ mũno. w19.07 17 ¶11, 13

Mũtũmwa Vaulo ndaaĩtĩkĩla maũndũ maseo ala weanĩĩtye kana mavĩtyo make ma tene mamũvĩngĩĩse aeke kũmũthũkũma Yeova na ngoo yonthe. O na aisye kana ‘kũlwa nĩ maũndũ ala watiie ĩtina’ nĩkwamũtetheeisye mũno ‘ekĩe kĩthito avikĩe ala me mbee,’ kana kwa ndeto ingĩ, asembe nginya mũthya. Nĩ maũndũ amwe meva maĩ matonya kũvĩngĩĩsa Vaulo? Mbee, nĩweanĩĩtye maũndũ manene mũno yĩla waĩ wa ndĩni ya Kĩyuti. Ĩndĩ maũndũ asu onthe amonaa ta “mavuti.” (Avi. 3:3-8) Kelĩ, ndaaĩtĩkĩla kũandũĩka mũno nĩ maũndũ ala weekaa yĩla wathĩnasya Aklĩsto mũvaka aeke kũmũthũkũma Yeova. Katatũ, ndaasũanĩa atĩ maũndũ maingĩ ala weanĩĩtye ũthũkũminĩ wa Yeova nĩmeanĩte. Vaulo nĩweanĩĩtye maũndũ maingĩ mũno ũthũkũminĩ wake, o na kũtwʼĩka nĩwooviwe yela, nĩwavũiwe, nĩwakimangiwe na mavia, nĩwaanangĩkĩwe nĩ meli, nĩwaaĩawa nĩ lĩu, na nĩwatwʼĩkĩawa. (2 Ako. 11:23-27) Ĩndĩ o na kũtwʼĩka nĩweanĩĩtye maũndũ maingĩ na nĩwathĩnĩte mũno, kĩlĩkonĩ kyake nĩweesĩ kana no nginya aendeee kũmũthũkũma Yeova. O naitũ no nginya twĩke ũu. w19.08 3 ¶5

Ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ mekalaa nthĩ matatonya kũtavanyʼa ũtheinĩ kana nyũmba kwa nyũmba, na kwoou nĩmamanthaa nzĩa ingĩ sya kũtavanyʼa ũvoo mũseo. (Mt. 10:17-20) Nthĩ ĩmwe yĩ thĩna ta ũsu, mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko nĩwatavisye kĩla mũtavanyʼa kana nĩwaĩle kũtavanyʼa kĩsionĩ kĩla kyake, na ũu nĩ kwasya atavye ũvoo mũseo andũ ma mũsyĩ, atũi, ala masomaa ĩmwe, ala mathũkũmaa ĩmwe, kana andũ angĩ ala wĩsene namo. Myaka ĩlĩ ĩithela, ikundi nĩsyongelekile mũno mũthyũlũlũkonĩ ũsu. Nĩvatonyeka ũkethĩa vala twĩkalaa tũtavanasya na ũthasyo. Ĩndĩ ngelekanyʼo ya ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu no ĩtũmanyĩsye ũndũ ũũ wa vata: Nĩtwaĩle kũmantha myanya yonthe ĩla tũtonya kũkwata tũtavanyʼe ũvoo mũseo, twĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova akatũnenga vinya wa kũendeea kũtavanyʼa o na yĩla ve vinya kwĩka ũu. (Avi. 2:13) Ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ, ekai tũĩkĩĩthye nesa maũndũ ala ma vata nĩ meva, twĩthĩwe tũte na ĩvĩtyo, tũte kũlulutĩkya angĩ, na tusũĩtwe nĩ ũsyao wa ũlũngalu. Tweeka ũu, wendo witũ ũkongeleka, na tũituma Ĩthe witũ wĩ wendo, Yeova, ataĩwa. w19.08 13 ¶17-18

Ti andũ aingĩ mendete kũtindanyʼa na andũ monaa nĩmo mesĩ na matamba kũtavwʼa. Kĩvathũkanyʼo na ũu, twendaa kũtindanyʼa na Aklĩsto ala angĩ yĩla meethĩwa na ‘tei, na wendo wa ana-a-asa, o vamwe na ĩnee na wĩnyivyo.’ (1 Vet. 3:8) Ethĩwa nĩtwendaa kũtindanyʼa na andũ ta asu, nĩvatonyeka o namo makenda kũtindanyʼa naitũ ethĩwa twĩ wĩnyivyo. Wĩnyivyo nũtwololoeasya maũndũ. Nĩvatonyeka mavinda amwe tũkona maũndũ tũũsũanĩa ti ta maĩle, kana tũkekwa maũndũ tũkwona mataĩle. Ti mavinda onthe ala methĩawa na inengo makathawa. Namo ala me ũtonyi mũnini mavinda amwe makathawa mũno. O na vailye ũu, Solomoni aisye kana nĩ ũndũ wa ũĩ kwĩtĩkĩla maũndũ o ũndũ mailye, vandũ va kũthata maũndũ mathi naĩ. (Mũta. 6:9) Ethĩwa twĩ na wĩnyivyo, tũkonaa ne ũndũ wĩ laisi kwĩtĩkĩla maũndũ ũndũ mailye, o na ethĩwa maikũtũtanĩthya. w19.09 4 ¶9-10

Ala manengetwe ũkũmũ ta ene mĩsyĩ nĩmethĩawa na mwanya mũseo wa kũtetheesya angĩ. Yeova anengete mũndũũme kĩanda kya kwĩthĩwa e mũtwe wa mũsyĩ, na endaa amanyĩsye, akanyʼe, na ailũnga syana syake. (1 Ako. 11:3) Ĩndĩ ũkũmũ wa aũme wĩ mĩvaka nũndũ makaumya ũtalo kwa Yeova, nĩkwĩthĩwa nĩwe ũnengete mĩsyĩ yonthe ĩsyĩtwa. (Aev. 3:14, 15) Aũme ala me na syana monanasya nĩmamwĩnyivĩsye Yeova yĩla matũmĩa ũkũmũ woo ũndũ we wendete. Ndũkatũmĩe naĩ ũkũmũ ũla Yeova ũkũnengete. Wavĩtya, ĩtĩkĩla kwonwʼa mavĩtyo, na ũyĩtĩkĩla ũtao wa Mbivilia ũla ũũnengwa. Weeka ũu, andũ maku makoona wĩ na wĩnyivyo, na nũndũ wa ũu maiũnenga ndaĩa. Yĩla mũũvoya ĩmwe, mũtulũĩle Yeova ngoo yaku. Vate nzika, kĩu kĩkatũmaa mona ũndũ ũmwĩkwatĩtye. Na ĩndĩ ũndũ ũla wa vata, mantha kũmũthũkũma Yeova mbee wa maũndũ ala angĩ onthe. (Kũt. 6:6-9) Manya kana mũthĩnzĩo ũmwe mũnene ũtonya kũnenga andũ maku nĩ kwĩthĩwa wĩ ngelekanyʼo nzeo. w19.09 15 ¶8; 17 ¶14; 18 ¶16

Maliko nĩwoonanisye kana nĩwĩyumĩtye kũtetheesya angĩ, na nũtanĩaa kwĩka ũu. Kwa ngelekanyʼo, ve mavinda kauta wathũkũmaa vamwe na mũtũmwa Vaulo na mũtũmwa Vetelo, na nĩvatonyeka akethĩwa newe wathĩnĩkĩaa mavata moo ma kĩ-mwĩĩ maianĩsya ianda syoo. (Meko 13:2-5; 1 Vet. 5:13) Vaulo aielesya ĩũlũ wa Maliko nĩwawetie kana aĩ ũmwe wa “atethya ma wĩa vamwe [nake] kwondũ wa Ũsumbĩ wa Ngai,” na kana ‘nĩwamwĩkĩie vinya.’ (Ako. 4:11, maelesyo ma kwongeleela) Maliko nĩwatwʼĩkie mũnyanya mũnene wa Vaulo. Kwa ngelekanyʼo, yĩla Vaulo woovewe Lomi ya mũthya mwakanĩ wa 65 ĩtina wa Klĩsto, nĩwaandĩkĩie Timotheo valũa wa kelĩ. Valũanĩ ũsu Vaulo atavisye Timotheo oke Lomi na ayũkanyʼa na Maliko. (2 Tim. 4:11) Vate nzika, ĩvindanĩ ĩvĩtu Vaulo nĩwatanĩĩte ũthũkũmi mũĩkĩĩku wa Maliko, na nĩkyo kĩtumi wendaa ethĩwe vo ĩvindanĩ yĩu ya vata mũno. Maliko nĩwatetheeisye Vaulo mũno, na nũtonya kwĩthĩwa amũeteae lĩu kana syĩndũ ila watũmĩaa kũandĩka. Ũtethyo na ũkiakisyo ũla Vaulo wakwatie ĩvindanĩ yĩu nũtonya kwĩthĩwa wamũtetheeisye mũno kũmĩĩsya mĩthenyanĩ ĩla yatiele atanoawa. w20.01 11 ¶12-13

Nĩtwĩyumĩtye na ngenda tũmũthũkũme Yeova na kĩthito. Yesũ nĩwatũtavisye kana tũkathĩnwʼa. Ĩndĩ twĩ na mũĩkĩĩo kana twamwĩkwatya Yeova, akatũnenga vinya wa kũmĩĩsya mathĩna. O ũndũ twomĩĩsya mathĩna, nowʼo twĩthĩawa na vinya. (Yak. 1:2-4) O na ĩngĩ, twĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova akeanĩasya mavata maitũ, Yesũ akatũtongoeasya, na ana-a-asa na eĩtu-a-asa makatwĩkĩaa vinya. (Mt. 6:31-33; Yoa. 10:14; 1 Ath. 5:11) Ũla mũndũ mũka “wekalĩte ayumwa nĩ nthakame” na avowʼa nĩ Yesũ nĩweewie athũmũwʼa amina kũvowʼa oou. (Luka 8:43-48) Ĩndĩ esaa kũkwata ũthũmũo tene na tene atwʼĩka mũmanyĩwʼa mũĩkĩĩku wa Klĩsto. We wĩĩsilya ta woosie ĩtambya yĩva? Ethĩwa mũndũ mũka ũsu nĩwasakũie kwĩyaĩkya ĩsoki ya Yesũ, kwasũanĩa ĩtuvi yĩla wakwatie ya kũsumbĩka vamwe na Yesũ ĩtunĩ! Ethĩwa nĩweekie ũu, maũndũ ala weeyĩimie nĩ kana amũatĩĩe Klĩsto mayĩsa kwĩanana o na vanini na ũathimo ũsu wakwatie. Tũtwʼĩke twĩ na wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene ĩtunĩ kana nĩ kũũ nthĩ, no nginya twĩthĩwe tũtanaa mũno nũndũ yĩla Yesũ watũthokisye atwĩa: “Ũkai kwakwa!” nĩtweetĩkĩlile. w19.09 25 ¶21-22

Ĩvinda yĩmwe Ndaviti vamwe na aũme make maĩ na vata wa kũtetheewʼa na kwoou nĩmakũlilye Mũisilaeli ũmwe mũthwii weetawa Navali amatetheesye na kĩndũ maya, o na ethĩwa kĩana ata. Meewʼaa vate thĩna maimwĩtya ũtethyo nũndũ meethĩĩtwe maisũvĩa indo syake weũnĩ. Ĩndĩ nũndũ Navali aĩ mũtoonu, amavata lĩu. Kĩu kyatumie Ndaviti athata mũno, na avanga kũmina Navali vamwe na aũme onthe ma nyũmba yake. (1 Sam. 25:3-13, 22) Ĩndĩ Avikaili, mũka wa Navali, aĩ mũndũ mũka mwanake na mũĩ mũno. Nĩwatulilye ndu mbee wa Ndaviti e na ũkũmbaũ mwingĩ, na amwĩsũva ndaketĩkye nthakame kwa kwĩyĩĩvanĩsya. Nĩwamũeleisye nesa kana nũseo aekee Yeova ũndũ ũsu. Nũndũ wa wĩnyivyo wa Avikaili, ndeto syake, na ĩtambya ya ũĩ yĩla woosie, Ndaviti nĩweewʼĩe akiitwa ngoo. Ndaviti nĩwamanyie nesa kana Avikaili atũmĩtwe nĩ Yeova. (1 Sam. 25:23-28, 32-34) Avikaili aĩ na nguma nzeo syatumie Yeova enda kũmũtũmĩa. O ta ũu, eĩtu-a-asa meemanyĩsya kũtũmĩa ũĩ na ũmanyi, no matũmĩwe nĩ Yeova kũlũlũmĩlya mĩsyĩ yoo na angĩ kĩkundinĩ.​—Tito 2:3-5. w19.10 23 ¶10

No nginya Aklĩsto onthe ma wʼo monanyʼe nesa vyũ kana mai ngwatanĩo na Mbaviloni Ĩla Nene. Mũmanyĩwʼa wa Mbivilia atanamba kwĩmanyĩsya ũwʼo, nũtonya kwĩthĩwa eeyĩandĩkĩthĩtye ndĩninĩ ya ũvũngũ. No kwĩthĩwa athaithaa vo na akeka maũndũ angĩ ala mekawa vo. Kana akethĩwa aumasya mbesa sya kũmĩtetheesya. Mũmanyĩwʼa wa Mbivilia atanamba kwĩtĩkĩlwʼa atwʼĩke mũtavanyʼa ũte mũvatise, no nginya atile ngwatanĩo yonthe ĩla ũnaĩ nayo na ndĩni ya ũvũngũ. Nĩwaĩlĩte kũandĩkĩa valũa ĩkanisa yĩla ũnaendaa kana kĩkundi kĩngĩ ũnalikĩte kĩ ngwatanĩo na Mbaviloni Ĩla Nene awetete vyũ kana ndeendeea kwĩthĩwa e mũamba namo. Mũklĩsto wa wʼo aĩlĩte kũĩkĩĩthya kana mawĩa ala ũkũnyuva maikonanĩtye o na vanini na Mbaviloni Ĩla Nene. (2 Ako. 6:14-17) Nĩkĩ tũleanaa vyũ na maũndũ asu? Nũndũ ndĩni sya ũvũngũ nĩ mbuku methonĩ ma Ngai, na tũikwenda kũkwatĩanĩa nasyo mawĩanĩ masyo na naĩnĩ ila syĩkaa.​—Isa. 52:11. w19.10 12 ¶16-17

Yelemia nĩwe waandĩkie ĩvuku ya Yelemia, na nĩvatonyeka ũkethĩa no we waandĩkie ĩvuku ya Asumbĩ wa 1 na wa 2. Vate nzika, kĩanda kĩu nĩkyamũtetheeisye kwona ũndũ Yeova wĩwʼĩaa andũ tei. Kwa ngelekanyʼo, nĩweesĩ kana ĩvinda yĩla Mũsumbĩ Aavu weelilile, Yeova nĩwaisye ndakamina andũ ma mũsyĩ wake ũ Aavu e thayũ. (1 Asu. 21:27-29) O na ĩngĩ Yelemia nĩweesĩ kana Manase eekĩte maũndũ maingĩ mathũku akamũthatya Yeova o na kwĩ Aavu. O na vailye ũu, Yeova nĩwamũekeie Manase eelila. (2 Asu. 21:16, 17; 2 Mav. 33:10-13) No nginya ngewa isu syĩthĩwe syamũtetheeisye Yelemia kwona ũndũ Ngai wĩ wũmĩĩsyo na tei, na aiatĩĩa ngelekanyʼo yake. Kwasũanĩa ũndũ Yelemia weekie ĩvinda yĩla Mbaluku weelelũkile kwa kavinda. Vandũ va kũmwĩkĩsya moko, nĩwamũtetheeisye kwa kũmũtavya ũtao mũseo ũla Ngai wamũtũmĩte amũnenge ateũmũvithanyʼa kĩndũ.​—Yel. 45:1-5. w19.11 6 ¶14-15

Ĩvuku ya Alivai yĩtũtavĩtye kana Mũisilaeli aĩ atonya kũthemba nthembo ya mũuo “ũndũ wa mũvea.” (Ali. 7:11-13, 16-18) Ndyaĩ lasima aumye nthembo ya mũuo, ĩndĩ eekaa ũu nũndũ nũkwenda kũmyumya. Nthembo isu sya mũuo no tũsielekanyʼe na ũthũkũmi witũ. Tũmũthũkũmaa Yeova na ngenda na kĩu kĩmwonasya kĩla kĩ ngoonĩ sitũ. Tũmũnengae Yeova kĩla kĩseo vyũ nũndũ nĩtũmwendete na ngoo yonthe. No nginya Yeova ethĩwe atanaa mũno oona andũ milioni mbingĩ meyumĩtye na ngenda mamũthaithe nĩkwĩthĩwa nĩmamwendete mũno, na nĩmendete kũmwĩwʼa! Yeova nĩwonaa na akendeewʼa mũno nĩ maũndũ ala tũkwĩka na kĩla kĩũtuma tũmeka. Kwa ngelekanyʼo, ethĩwa wĩ mũkũũ na ndwĩsa kũmũthũkũma Yeova ũkavikya vala wĩwʼaa ngoo yaku ĩyenda, manya ki kana Yeova nĩwĩthĩawa ene kĩla kĩ ngoonĩ yaku. Noĩthwa wĩwʼaa ũtekwĩanĩsya maũndũ maingĩ, ĩndĩ Yeova nĩwĩthĩawa esĩ kana nũmwendete kuma ngoonĩ na nĩwĩsĩ wendo ũsu nĩwʼo ũtumaa ũtata vyũ wĩke kĩla ũtonya. Kwoou nĩwĩwʼaa mũyo mũno wamũnenga kĩla kĩseo vyũ ũtonya. w19.11 22 ¶9; 23 ¶11-12

Nũseo ũkethĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa kũthũkũma. Mũsumbĩ Solomoni aveveewe aandĩka ũũ: “Ve ĩvinda . . . kwondũ wa kĩla ũndũ.” Aisye ve ĩvinda ya kũvanda, ya kwaka, ya kũĩa, ya kũtheka, ya kũsũnga, na ya maũndũ angĩ maingĩ. (Mũta. 3:1-8) Vate nzika, ve maũndũ elĩ ma vata thayũnĩ, namo nĩ kũthũkũma na kũthũmũa. Yesũ aĩ na woni mũseo ĩũlũ wa kũthũkũma na kũthũmũa. Kwoosa ngelekanyʼo ya mũthenya ũmwe atũmwa menũkie ĩtina wa kũtinda matavanĩtye. Mũthenya ũsu matavanisye mũno mũvaka weethĩa mayona “ĩvinda ya kũthũmũa o na ya kũya lĩu.” Yesũ amatavisye ndeto sya ĩandĩko ya ũmũnthĩ. (Mko. 6:30-34) O na kau ti mavinda onthe Yesũ na amanyĩwʼa make mathũmũaa ũndũ mekwenda, Yesũ nĩweesĩ kana onthe maĩ na vata wa kũthũmũa. Mavinda amwe nĩvethĩawa vata wa kwosa nzeve kana kũvĩndũa maũndũ ala twĩkaa kĩla mũthenya nĩ kana twĩthũmũsye. No twone ũwʼo wa ũndũ ũsu twasũanĩa kĩndũ Ngai weeaĩe andũ make makwatae, nakyo kyaĩ Savato ya kĩla kyumwa. Tũi ungu wa Mĩao ya Mose, ĩndĩ kũsũanĩa kĩla mĩao ĩsu yawetete ĩũlũ wa Savato no kũtũtethye. w19.12 3 ¶6-7

Yeova nĩwathanie kana akasũvĩaa ala malũmanĩtye nake, na nĩwĩwʼaa aĩle kwĩanĩsya kĩu wathanie. (Sav. 31:1-3) O na ĩngĩ, Yeova nĩwĩsĩ kana nũndũ twĩ andũ make, akalea kũtũsũvĩa kĩu no kĩtume tũkwʼa ngoo. Nũtwathĩte kana akatwĩanĩasya mavata maitũ ma kĩ-mwĩĩ na ma kĩ-veva, na vaiĩ kĩndũ kĩsa kũmũsiĩĩa ndakeanĩsye watho ũsu! (Mt. 6:30-33; 24:45) Kwĩkala tũlilikene nĩkĩ Yeova wĩanĩasya mawatho make no kũtũnenge vinya wa kũmĩanĩsya na mathĩna ma mbesa. Kwasũanĩa Aklĩsto ala matwĩe ĩvinda ya atũmwa. Yĩla kĩkundi kĩla kyaĩ Yelusaleme kyambĩĩie kũthĩnwʼa mũno, ‘onthe nĩmanyaĩĩkiwʼe, ate o atũmwa.’ (Meko 8:1) Nĩwĩsĩ kĩu kyatumie Aklĩsto asu makwatwa nĩ kyaũ? Thĩna wa mbesa! Na kĩtumi nũndũ nĩmatonya kwĩthĩwa maaisye malĩ yoo na mawĩa moo. Ĩndĩ Yeova ndaamatia, namo mayaaasya ũtanu woo. (Meko 8:4; Aevl. 13:5, 6; Yak. 1:2, 3) Yeova ndakaleaa kũtũtwʼĩĩka o ũndũ watwʼĩĩkie Aklĩsto asu aĩkĩĩku.​—Sav. 37:18, 19. w20.01 17 ¶14-15

Ndaviti nĩweesĩ kana Yeova nĩwe wamũtetheeasya. Kwa ngelekanyʼo, yĩla Ndaviti wasũvĩie malondu ma ĩthe wake maikalĩke nĩ mũnyambũ na nduva, nĩwamanyie kana Yeova nĩwe wamũtetheeisye kũkĩlya vinya nyamũ isu mbai. Na yĩla wakĩlilye vinya ĩla ngũmbaũ nene ya kaũ yeetawa Ngoliathu, nĩwoonie nesa kana nĩ Yeova wamũtongoesye. (1 Sam. 17:37) O na ĩngĩ, yĩla wavonokie kwʼoko kwa Mũsumbĩ Saulo yĩla wambĩĩie kũkwatwa nĩ kĩwĩu, nĩwamanyie kana Yeova nĩwe wamũvonokisye. (Sav. 18, maelesyo ala me mwambĩĩonĩ wa kĩlungu) Ta kethĩwa Ndaviti aĩ na mĩtũlyo, ethĩwa eeyoseie nguma isu. Ĩndĩ nũndũ aĩ na wĩnyivyo, ndaĩ esa kũlwa kana Yeova nĩwe wamũtetheeasya yĩla ũkwĩka maũndũ. Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Ve ũndũ ũngĩ twaĩle kwĩka eka o kũmũkũlya Yeova atũtetheesye. Nĩtwaĩle kũtataa tũmanye nĩ ĩndĩĩ watũtethya, na eeka ũu ata. Tweethĩwa na wĩnyivyo, tũkamanyaa kana ve maũndũ tũtatonya, na kĩu kĩkatumaa tũmanya nesa kana Yeova nĩwe watusũĩĩsya vala veĩtiele. Na kĩla ĩvinda twoona aitũtetheesya, ngwatanĩo yitũ nake nĩlũlũmĩlaa. w19.12 20 ¶18-19

Ve maũndũ maingĩ matũĩkĩĩthasya kana Yeova nĩwonaa twĩ ma vata. Kwa ngelekanyʼo, nĩwatũkusisye kwake na oona ũndũ twendeeiwʼe nĩ ũvoo mũseo. (Yoa. 6:44) Yĩla twambĩĩie kũmũthengeea Yeova, o nake nĩwatũthengeeie. (Yak. 4:8) Eka ũu, nũtũmĩaa ĩvinda yake na vinya wake nĩ kana atũmanyĩsye, kwonanyʼa kana twĩ ma vata kwake. Nĩwĩsĩ ũndũ tũilye na nĩwĩsĩ tũtonya kwĩka maendeeo tũkavika va. Na nũndũ nũtwendete, nũtũkanasya. We ndũkwona asu nĩ maũndũ matũĩkĩĩthasya vyũ kana Yeova nũtwonaa twĩ ma vata? O na kau andũ amwe moonaa Mũsumbĩ Ndaviti ate wa vata, we nĩweesĩ kana Yeova nũmwendete na e vamwe nake. Kũmanya ũu nĩkwamũtetheeisye eethĩwa na woni mũseo o na yĩla maũndũ make maĩ metu. (2 Sam. 16:5-7) Yĩla tũkwʼĩte ngoo kana twakwatwa nĩ mathĩna, Yeova no atũtetheesye tũkethĩwa na woni mũseo na no atũnenge vinya wa kũsinda thĩna o na wĩva. (Sav. 18:27-29) Yeova e ngalĩ ĩla yitũ, vai kĩndũ kĩsa kũtũvata kũmũthũkũma na ũtanu.​—Alo. 8:31. w20.01 15 ¶7-8

Yĩla ũũmanyĩsya mũmanyĩwʼa wa Mbivilia, ambaai kũvoya mũtanambĩĩa kwĩmanyĩsya. Mavinda maingĩ wĩthĩaa nũseo ũkatwʼa kwambĩĩa na kũminĩĩa na mboya mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka, na mũno mũno syumwanĩ sya mbee mwambĩĩa kũsomaa mũteũtĩĩa. No nginya tũtetheesye ũla tũkwĩmanyĩsya nake amanye kana tũyĩsa kũelewa Ndeto ya Ngai tũtatetheewʼe nĩ veva wake. Alimũ amwe ma Mbivilia nĩmatũmĩaa ĩandĩko ya Yakovo 1:5 kũelesya ũla mekwĩmanyĩsya nake nĩkĩ twaĩle kũvoya tũyĩmanyĩsya. Ĩandĩko yĩu yaĩtye: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva nde na ũĩ, nĩ aendeee kũmũvoya Ngai.” Ĩtina wa kũsoma ĩandĩko, mwalimũ no amũkũlye ũũ: “Ethĩwa nĩtũkwenda kwĩthĩwa na ũĩ, twaĩle kwĩka ata?” Kĩu no kĩtetheesye mũmanyĩwʼa akona kana nĩtwaĩle kũmũvoya Ngai. Manyĩsya mũmanyĩwʼa kũvoya. Mũĩkĩĩthye kana Yeova nĩwendaa kwĩwʼa mboya syake sya kuma ngoonĩ. Mũelesye kana mũndũ aivoya e weka no amũvingũĩe Yeova ngoo yake vyũ, na aimũelesya o na maũndũ ũkwĩwʼa me vinya kũelesya mũndũ ũngĩ. Na kĩtumi nũndũ Yeova ethĩawa esĩ kĩla kĩ ngoonĩ nthĩnĩ.​—Sav. 139:2-4. w20.01 2 ¶3; 5 ¶11-12

Yeova nĩwe ũtusaa nĩ ĩndĩĩ ũkũnyuva Aklĩsto amwe matwʼĩke etĩkĩwʼa mauta. (Alo. 8:28-30) Yeova ambĩĩe kũnyuva etĩkĩwʼa mauta Yesũ amina kũthayũũkwʼa. Veonekana ĩvindanĩ ya atũmwa, Aklĩsto onthe ma wʼo maĩ etĩkĩwʼa mauta. Ĩndĩ myakanĩ ĩla yaatĩĩe, andũ aingĩ ala maasya nĩ Aklĩsto mayaĩ aatĩĩi ma wʼo ma Klĩsto. O na vailye ũu, vaĩ na Aklĩsto avũthũ maĩ ma wʼo, na asu nĩmo Yeova wetĩkĩsye mauta. Aklĩsto asu nĩmo maelekanĩtwʼe na nganũ ĩla Yesũ waisye ĩkamea katĩ wa ĩthaaa. (Mt. 13:24-30) O na ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo Yeova no ũendeee kũnyuva ala makeanĩsya yĩla ĩsavu ya etĩkĩwʼa mauta 144,000. Kwoou Ngai akatwʼa kũnyuva amwe mũthya ũkilyĩ kũvika, tũyĩthĩwa na kĩtumi o na kĩmwe kya kwĩthĩwa na nzika na ũĩ wake. (Alo. 9:11) No nginya twĩkale twĩ metho tũikatutye ala athũkũmi Yesũ wawetie. Athũkũmi asu mambĩĩie kũlalamĩka moona ũndũ vwana woo weekana na ala mookie kũthũkũma kũituka.​—Mt. 20:8-15. w20.01 30 ¶14

Yeova nĩ Ĩthe witũ wĩ wendo, na nũndũ wa ũu endaa andũ make mekale me atanu. Twĩ na itumi sya kũtana, o na kau nĩtũkomanaa na mawetu. Kwa ngelekanyʼo, nĩtwĩsĩ nesa vyũ kana Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nũtwendete mũno. Nĩtũkwatĩte ũmanyi ũla wa wʼo ĩũlũ wa Ndeto ya Ngai, Mbivilia. (Yel. 15:16) Na twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa mendanĩte, mamwendete Yeova, mendete myolooto yake, na mekalanasya ta andũ ma mũsyĩ ũmwe. (Sav. 106:4, 5) No twĩkale twĩ atanu nũndũ tũi na nzika o na vanini kana maũndũ makaseũva mũnango ĩvinda yũkĩte. Nĩtwĩsĩ kana o mĩtũkĩ Yeova nũkũvetanga andũ onthe athũku, na aitũmĩa Ũsumbĩ wake kũseũvya nthĩ yonthe yĩkale ũndũ mũũnda wa Eteni wailye. O na ĩngĩ, twĩ na wĩkwatyo mũseo wa kwĩsa kwona ala makwie maithayũũkwʼa na maikomana ĩngĩ na andũ moo. (Yoa. 5:28, 29) Yĩu yĩkeethĩwa yĩ ĩvinda ĩseo mũno! Na ũndũ ũla wa vata vyũ, tũi na nzika kana o mĩtũkĩ kĩla mũndũ ĩtunĩ na vaa ĩũlũ wa nthĩ akamũnenga Ĩthe witũ wĩ wendo ndaĩa, nguma, na ũthaithi ũla ũmwaĩle vyũ. w20.02 13 ¶15-16

Ethĩwa nĩwĩkĩte naĩ ngito, ndũkatate kũvitha ĩvĩtyo yaku. Vandũ va ũu, voya Yeova na ũimũtavya kĩla wĩkĩte. Weeka ũu, nowʼo ũkewʼa wausya, na wasya waku wa ngoo ndũkaũthĩnasya mũno. Ĩndĩ ethĩwa nũkwenda ngwatanĩo yaku na Yeova ĩseũve, ve ũndũ ũngĩ waĩle kwĩka eka o kũvoya. Nĩwaĩle kwĩtĩkĩla ũkanyʼo. Yeova amũtũma mwathani Nathani avuanĩsye Mũsumbĩ Ndaviti naĩ yake na Mbathi-sieva, Ndaviti ndaambĩĩa kwĩtetea kana akatata kũolanga ũito wa naĩ yake. Eetĩkĩlile ndatĩkanĩ ĩsu kana nĩwamũvĩtanĩisye mũũme wa Mbathi-sieva, na eka ũu, nĩweetĩkĩlile kana nĩwamũvĩtĩisye Yeova mũno. Ndaviti nĩweetĩkĩlile ũkanyʼo wa Yeova, nake Yeova nĩwamũekeie. (2 Sam. 12:10-14) Ethĩwa nĩtwĩkĩte naĩ ngito, nĩtwaĩle kũneena na aĩthi ala Yeova ũnyuvĩte matũsũvĩe. (Yak. 5:14, 15) Na nĩtwaĩle kwĩsũvĩa mũno tũikambĩĩe kwĩtetea. Tweetĩkĩla na mĩtũkĩ ũkanyʼo ũla tũũnengwa na twaũatĩĩa, ũkeethĩwa wĩ ũndũ wĩ laisi kũkwata ĩngĩ mũuo na ũtanu. w20.02 24 ¶17-18

Ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala nthĩ tene na tene, nĩmo maelekanĩtwʼe na “andũ ĩkũmi.” Asu nĩmesĩ kana Yeova nũathimĩte kĩkundi kya etĩkĩwʼa mauta maelekanĩtwʼe na “mũndũ Mũyuti,” na monaa yĩ ndaĩa nene kũmũthaitha me vamwe namo. O na kau tũitonya kũmanya masyĩtwa ma kĩla ũmwe wa etĩkĩwʼa mauta ala matialĩte ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ, ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala ĩũlũ wa nthĩ tene na tene no ‘mathi’ vamwe namo. Ata? Ĩandĩko ya ũmũnthĩ nĩyĩsũngĩĩte. Mũsoa ũsu nũwetete mũndũ Mũyuti. Ĩndĩ ũsyokete ũkatũmĩa ndeto “nenyu” kwonanyʼa Mũyuti ũsu ti mũndũ ũmwe. Kĩu kĩonanyʼa Mũyuti ũsu nĩ kĩkundi kyonthe kya etĩkĩwʼa mauta. Ala mate etĩkĩsye mauta mamũthũkũmaa Yeova me vamwe na etĩkĩwʼa mauta. Ĩndĩ mayonaa etĩkĩwʼa mauta ta atongoi moo nũndũ nĩmesĩ kana Mũtongoi woo nĩ Yesũ.​—Mt. 23:10. w20.01 26 ¶1-2

Yesũ aisye kana amanyĩwʼa make makamanyĩka nesa meekĩa kĩthito mendane o tondũ wamendete. Ndeto isu syaĩ sya wʼo ĩvindanĩ yĩu, na o na ũmũnthĩ nĩ sya wʼo. Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno tũkĩlye vinya maũndũ onthe ala matonya kũtũsiĩĩa kwendana. Ĩkũlye atĩĩ: ‘Nĩĩmanyĩsya kyaũ nasũanĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala mekĩĩte kĩthito maendeee kwendana o na yĩla ne vinya kwĩka ũu?’ Nũndũ twĩ ene naĩ, mavinda amwe nĩtũemawa nĩ kwendana mũno. Ĩndĩ o na vailye ũu, no nginya tũtate ũndũ tũtonya tũatĩĩe ngelekanyʼo ya Klĩsto. Yesũ nĩwaeleisye nĩkĩ ve vata wa kwĩkĩa kĩthito tũtũngĩĩe mũuo katĩ witũ na mwana-a-asa wĩ na ũndũ naitũ. (Mt. 5:23, 24) Nĩwathingĩlĩĩile kana no nginya twĩkalanyʼe nesa na ala angĩ ethĩwa nĩtũkwenda kũmwendeesya Ngai. Yeova nũtanaa oona tũtatĩte ũndũ tũtonya tũtũngĩĩe mũuo katĩ waitũ na ana-a-asa. Ndesa kwĩtĩkĩla ũthaithi witũ twooveea ũthatu ngoonĩ kana twalea kwosa ĩtambya o na yĩmwe ya kũmantha mũuo.​—1 Yoa. 4:20. w20.03 24 ¶1-4

Satani nĩ “ĩthe wa ũvũngũ,” na ethĩĩtwe aikenga andũ kuma mwambĩĩonĩ. (Yoa. 8:44) Ũvũngũ ũmwe wĩthĩĩtwe ainyaĩĩkya nĩ momanyĩsyo ma ũvũngũ ĩũlũ wa kĩkwʼũ na ũndũ kwĩthĩawa mũndũ akwʼa. Syĩthĩo na mĩĩkĩĩo mingĩ andũ methĩawa nayo yumanĩte na momanyĩsyo asu. Nĩkĩ andũ aingĩ metĩkĩlaa ũvũngũ ũsu? Satani nĩwĩsĩ ũndũ twĩwʼaa kĩkwʼũ kyawetwa, na kĩu nĩkyo ũtũmĩaa nĩ kana atwasye. Vai mũndũ wendaa kũkwʼa nũndũ twoombiwe twĩ na wendi wa kwĩkala tene na tene. Na kĩkwʼũ tũkĩtalaa ta mũmaitha. (1 Ako. 15:26) Satani nũtatĩte mũno kũkenga andũ. Ĩndĩ ndesa kũmasiĩĩa maikamanye ũwʼo ĩũlũ wa kĩkwʼũ. Ũmũnthĩ ala mesĩ na matavasya andũ kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya ĩũlũ wa akwʼũ na wĩkwatyo ũla wĩ vo, nĩ aingĩ o na kwĩ ĩvindanĩ yĩngĩ o na yĩva. (Mũta. 9:5, 10; Meko 24:15) Ũwʼo ũsu nũtũkiakiasya na ũkatũtetheesya twĩthĩwe tũte na wia kana nzika ĩũlũ wa kĩla kĩthĩawa mũndũ akwʼa. w19.04 14 ¶1; 15 ¶5-6

Yeova Ngai nĩwendete athũkũmi make. Ambĩĩie kũmenda tene, na vai ĩndĩ ũkaeka kũmenda. O na ĩngĩ nĩwendete ũsili wa katĩ. (Sav. 33:5) Kwoou ve maũndũ elĩ tũtaĩle kwĩthĩwa na nzika namo: (1) Yeova nũũmĩaa yĩla athũkũmi make meekwa maũndũ mataĩle. (2) Akaĩkĩĩthya kana nĩmakwata ũsili wa katĩ. Mũsingi wa Mĩao ĩla Ngai watũmie Mose anenge Aisilaeli nĩ wendo. Mĩao ĩsu nĩyakindĩlĩĩle vata wa ũsili wa katĩ kwa andũ onthe, o na ala matetonya. (Kũt. 10:18) Mĩao ĩsu yonanĩtye kana Yeova nũthĩnĩkĩaa athũkũmi make mũno. Ĩla Mĩao ya Mose yaekie kũtũmĩka mwaka wa 33, yĩla kĩkundi kya Kĩklĩsto kyambĩĩiwʼe. Mũsingi wa Mĩao ĩsu waĩ wendo, na nĩyakindĩlĩĩle vata wa kũatĩĩa ũsili wa katĩ. O na kau nĩyavetiwe, mo Aklĩsto matiiwe mate na mĩao ĩmatethya ũndũ ĩsu yamatethasya? Aiee! Aklĩsto nĩmanengiwe mwĩao mweũ, nawʼo nĩ “mwĩao wa Klĩsto.” Yesũ ndaatalanĩlya aatĩĩi make mĩao mingĩ maĩlĩte kũatĩĩa. Eekie kũmatavya kĩla maĩle kwĩka, ameaĩa, na amanenga myolooto ĩla maaĩle kũatĩĩa. “Mwĩao wa Klĩsto” nĩ maũndũ onthe ala Yesũ wamanyĩisye. w19.05 2 ¶1-3

Andũ masyaawa me na vata wa kũkiakiwʼa, na mo ene nĩmatonya kũkiakisya angĩ kwa nzĩa ya ũsengyʼo. Twasye kana nĩkavalũka na kaũmĩa ĩu kaithaũka. Nĩkatonya kũsemba kũla kwĩ Mami kana Tata kaĩĩte. Asyai mako maitonya kũvosya kĩtau kyu, ĩndĩ no makakiakisye. Kwa ngelekanyʼo, no makakũlye kĩla kyeekĩka, makakavangũla methoi, na makakavuva vala kaũmĩa na maikasesenga kaeke kũĩa. O na no mavake kĩtau kyu ndawa kana makakyova. Ĩtina wa ĩvinda ĩnini, kana kau nĩkaekaa kũĩa, o na no kambĩĩe kũthaũka ĩngĩ. Na ĩndĩ kĩtau kyu nĩkĩsaa kũvoa. Ĩndĩ mavinda angĩ syana niũmĩaa kwa nzĩa nthũku mũno. Imwe nitũmĩawa naĩ maũndũnĩ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ. No syĩkwe ũu ĩvinda o yĩmwe, kana kwa ĩvinda ya myaka mingĩ. O na yĩthĩwe no ĩvinda yĩmwe kana nĩ mavinda maingĩ, ũndũ ũsu ũtumaa iũmĩa mũno vyũ, na ithĩnĩkaa kwa ĩvinda yĩasa mũno. Mavinda amwe mũndũ ũla wĩkĩte ũu nũkwatawa na ayosewa ĩtambya. Na mavinda angĩ no oneke ta ũkũvonoka. Ĩndĩ o na akosewa ĩtambya mĩtũkĩ, kana kala kekĩtwe ũu kaendeeaa kũthĩnĩka nginya o na katwʼĩka mũndũ mũima. w19.05 14 ¶1-2