Mwei wa 5

Kuma Yesũ e kamwana kanini, nĩwatwʼĩte kwĩnyivĩsya asyai make. Ndaalea kũmewʼa, aisũanĩa kana nĩwe wĩsĩ mũno. Na vate nzika, nĩwoosete kĩanda kyake ta mwana ũla mũkũũ kwa ũito. Ndalea kwĩthĩwa eekĩie kĩthito emanyĩsye wĩa wa moko ũla Yosevu watethasya nĩ kana amũtetheesye kũmanthĩa mũsyĩ woo. Nĩvatonyeka asyai ma Yesũ makethĩwa mamũeleisye ũndũ wasyaiwe kwa nzĩa ya kyama, na ũndũ ala matũmĩtwe nĩ Ngai mawetie ĩũlũ wake. (Luka 2:8-19, 25-38) Yesũ ndaaĩanĩwa no kĩla wataviwʼe, ĩndĩ nĩwoosie ĩvinda eemanyĩsya Maandĩko e weka. Twĩsĩ ata kana Yesũ aĩ mũsomi mũseo wa Ndeto ya Ngai? Nũndũ ĩvinda yĩmwe e kamwana kanini, alimũ ala maĩ Yelusaleme “nĩmasengʼaa mũno nũndũ wa ũmanyi wake na mosũngĩo make.” (Luka 2:46, 47) Na e na myaka 12 tũ, nĩwasomete akamanya vyũ kana Yeova nĩ Ĩthe wake.​—Luka 2:42, 43, 49. w20.10 29-30 ¶13-14

Kũĩkĩĩa kana Yesũ nĩwathayũũkiwʼe kũtumaa tũtethĩwa na nzika o na vanini kana kũkeethĩwa na ũthayũũkyo. Mũtũmwa Vaulo ayambĩĩa kũneenea ũthayũũkyo awetie maũndũ aa atatũ ma vata: (1) “Klĩsto nĩwakwie kwondũ wa naĩ sitũ.” (2) “Nĩwathikiwe.” (3) “Nĩwathayũũkiwʼe mũthenya wa katatũ kwosana na Maandĩko.” (1 Ako. 15:3, 4) Kũmanya kana Yesũ nĩwakwie, athikwa, na athayũũkwʼa kũtonya kũtũtethya ata? Mwathani Isaia athanie kana Masia akavetwa “aume nthĩ ya ala me thayũ,” na aiseũvĩwʼa “mbũa vamwe na ala athũku.” Ĩndĩ ti ũu wʼoka. Isaia ongelile kwasya kana Masia ‘akakua naĩ sya aingĩ.’ Yesũ eanĩisye kĩu yĩla waumisye thayũ wake wĩthĩwe wovosyo. (Isa. 53:8, 9, 12; Mt. 20:28; Alo. 5:8) Kwoou kũkwʼa, kũthikwa, na kũthayũũkwʼa kwa Yesũ kũtũnengae kĩtumi kĩseo vyũ kya kwĩthĩwa na wĩkwatyo wa kũthawʼa kuma ũkombonĩ wa naĩ na kĩkwʼũ, na kwonana ĩngĩ na endwa maitũ ala makwie. w20.12 2-3 ¶4-6; 5 ¶11

Mũtũmwa Vaulo nĩwakothaa kũtavanyʼa masinakokenĩ ma Ayuti. Kwa ngelekanyʼo, “kwa ĩvinda ya savato itatũ nĩwasũanĩie [na Ayuti] aitũmĩa Maandĩko” ĩsinakokenĩ yĩla yaĩ Thesalonika. (Meko 17:1, 2) Nĩvatonyeka akethĩwa eewʼaa e mwĩanĩe e ĩsinakokenĩ. Na kĩtumi nũndũ aĩ Mũyuti. (Meko 26:4, 5) Vaulo nĩweesĩ Ayuti nesa, na kwoou aĩ atonya kũneena namo e na ũkũmbaũ. (Avi. 3:5) Andũ ala mathĩnasya Vaulo nĩmamũkũie Thesalonika na masyoka mamũkũa Velia, na kwoou athi Athene. Avika kũu, “nĩwambĩĩie kũsũanĩa na Ayuti ĩsinakokenĩ vamwe na andũ angĩ ala mamũthaithaa Ngai.” (Meko 17:17) Ĩndĩ yĩla wambĩĩe kũtavanyʼa sokonĩ, eethĩie ethukĩĩsya make me kĩvathũkanyʼo na ala maĩ ĩsinakokenĩ. Amwe ma ala mamwĩthukĩĩsye maĩ asomi na Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ ala moonaa ũvoo wake wĩ ‘ũmanyĩsyo mweũ.’ Mamwĩie: “Wĩtũtavya maũndũ tũtaamewʼa.”—Meko 17:18-20. w20.04 9 ¶5-6

Ndũkemene aĩ nũndũ ũendeee kũngʼangʼana na wonzu mũna. Lilikana kana no nginya ithyonthe tũtetheewʼe nĩ Ngai nĩ kana twĩthĩwe twĩ alũngalu methonĩ make. Tũvotaa nũndũ wa ũseo mwingĩ ũla ũtwonasya kwĩsĩla nthembo ya wovosyo. (Aev. 1:7; 1 Yoa. 4:10) Na no tũkũlye ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ matwĩkĩe vinya. Nĩmatwĩthukĩĩasya yĩla tũũmatavya ũndũ tũkwĩwʼa, na maitũthangaasya. (Nth. 12:25; 1 Ath. 5:14) Ve ĩvinda mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩtawa Joy wa kuma Nigeria wakwʼĩte ngoo mũno. Ĩndĩ aĩtye atĩĩ: “Nyie nĩthĩwa va ta keka ti va ana-a-asa? Ũkiakisyo ũla ngwatĩte kuma kwa ana-a-asa na eĩtu-a-asa ũndĩkĩĩthasya vyũ kana Yeova nũsũngĩaa mboya syakwa. O na nĩmamanyĩĩtye ũndũ ndonya kũthangaasya ala makwʼĩte ngoo.” O na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kũlilikana kana ana-a-asa na eĩtu-a-asa no maeme kũmanya kana nĩtũkwenda kwĩkĩwa vinya. Kwoou nĩtwaĩle kwosa ĩtambya tũtavye Mũklĩsto mũimu kĩ-veva ũndũ tũkwĩwʼa na tũimũkũlya atũtetheesye. w20.12 23-24 ¶7-8

Mavinda maingĩ, nĩ kana tũtume ndũũ na mũndũ wĩthĩaa no nginya tũtũmĩe ĩvinda yingĩ nake. Mwaea ngewa na mũieleanyʼa ũndũ mũkwĩwʼa na maũndũ ala mũũsũanĩa, kĩu no kĩtume mũtwʼĩka anyanya. Ĩndĩ kũtwʼĩka anyanyae ma Yesũ kũi laisi. Ũndũ ũmwe ũtonya kũtuma tũemwa nĩ kũtwʼĩka anyanya ma Yesũ nĩ kana, vai ũmwe waitũ waakomana nake metho kwa metho. O namo Aklĩsto aingĩ ĩvindanĩ ya atũmwa mayaĩ maakomana nake. Ĩndĩ o na vailye ũu, mũtũmwa Vetelo aisye: “O na kau mũyaamwona, nĩmũmwendete. O na kau mũimwene yu, nĩmũmũĩkĩĩĩte.” (1 Vet. 1:8) Ũu wĩonanyʼa kana nĩ ũndũ ũtonyeka tũkatwʼĩka anyanya ma Yesũ o na tũtaamwona. O na ĩngĩ, tũitonya kũneena na Yesũ. Yĩla tũũvoya, twĩthĩawa tũineena na Yeova. Nĩ wʼo kana tũvoyaa ĩsyĩtwanĩ ya Yesũ, ĩndĩ tũyĩthĩawa tũineena nake. Na eka ũu, Yesũ ndendaa tũmũvoye. Nĩkĩ? Nũndũ mboya nĩ kĩlungu kĩmwe kya ũthaithi, na no Yeova e weka waĩle kũthaithwa. (Mt. 4:10) Ĩndĩ o na vailye ũu, no twonanyʼe kana nĩtũmwendete Yesũ. w20.04 20 ¶1-3

Kĩndũ kĩmwe kyaĩ kĩtonya kũemeea asembi ma mathaũ ma nthĩ ya Ũkiliki nĩ mĩnoo na kyalya. Ĩndĩ kĩla kyamatethasya no vinya ũla me nawʼo na masoesi ala mekĩte. Tũilye o ta asembi asu nũndũ nĩtũkwatĩte masoesi ma kũtũtetheesya kũendeea na masemba ala twĩ namo. Ĩndĩ ve kĩndũ kĩngĩ twĩ nakyo asembi asu mataĩ makyona. Yeova nũtũnengae vinya na vinya wake ndũthelaa. Twamwĩkwatya Yeova, atwathĩte kana akatũmanyĩasya na akatumaa twĩthĩwa na vinya! Mũtũmwa Vaulo nĩwakomanie na mathĩna maingĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩwaumangiwe na athĩnwʼa nĩ andũ. Na eka ũu, mavinda angĩ nĩweewʼaa ate na vinya na aĩ na thĩna wailye ta “mwĩwʼa mwĩĩnĩ.” (2 Ako. 12:7) Ĩndĩ vandũ va kwona mathĩna asu ta itumi sya kwĩyĩtũka, amonaa ta myanya mĩseo ya kũmwĩkwatya Yeova. (2 Ako. 12:9, 10) Na nũndũ wa kwĩthĩwa na woni ũsu, Yeova nĩwamũtetheeisye akĩlya vinya matatwa onthe ala wakomanie namo. w20.04 29 ¶13-14

Twĩ na ũthwii tũtesa kũwona na metho wa ‘kũtethya wĩa vamwe’ na Yeova na kĩlungu kya ũseũvyo wake kya ĩtunĩ. (2 Ako. 6:1) Twĩkaa ũu yĩla twathi ũtavanyʼanĩ. Vaulo aisye ũũ ĩũlũ wake na ala angĩ meanĩasya wĩa ũsu: “Twĩ atethya ma wĩa vamwe na Ngai.” (1 Ako. 3:9) O na ĩngĩ, yĩla twathi ũtavanyʼa twĩthĩawa twĩ atethya ma wĩa vamwe na Yesũ. Lilikana kana ĩtina wa kwĩaĩa aatĩĩi make ‘matwʼĩkĩthye andũ ma mbaĩ syonthe amanyĩwʼa,’ ameie atĩĩ: “Nyie nĩ vamwe nenyu.” (Mt. 28:19, 20) Nao nata alaĩka? Nĩ ũathimo mũnene ta kĩ kũtongoewʼa nĩ alaĩka tũitavanyʼa “ũvoo mũseo wa tene na tene . . . kwa ala matwĩe ĩũlũ wa nthĩ”! (Ũvu. 14:6) Nũndũ twĩ na ũtethyo wingĩvĩte ũu kuma ĩtunĩ, nĩ ũndũ wĩva wĩanĩĩtwʼe? Yĩla tũũvanda mbeũ sya Ũsumbĩ, imwe nivalũkaa ngoonĩ sya andũ mekwenda kwĩwʼa na iiana. (Mt. 13:18, 23) Nũũ ũtumaa mbeũ isu sya ũwʼo iana na ikasyaa? Ndeto sya Yesũ ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ nieleetye. w20.05 30 ¶14-15

Mĩsyĩ milioni mbingĩ ũmũnthĩ nĩaanĩkĩte nũndũ wa kũthasya mũtwaano. O na andũ ma mũsyĩ mekalaa nyũmba ĩmwe no methĩwe mate ngwatanĩo o na vanini. Kwa ngelekanyʼo, mũtai ũmwe wa mĩsyĩ aĩtye atĩĩ: “Mami, tata, na syana maineenanasya, na matũmĩaa ĩvinda yingĩ makwatanĩte na kombiũta, tambuleti, simũ, kana maithaũka mathaũ ma vitio. O na kau andũ asu mekalaa vamwe, mayĩthĩawa mesene nesa.” Tũyĩtĩkĩla kwĩthĩwa tũte na wendo ta andũ aingĩ ma nthĩ ĩno. Vandũ va ũu, twaĩle kwenda mũno andũ maitũ ma mũsyĩ o vamwe na ana-a-asa maitũ nthĩnĩ wa mũĩkĩĩo. (Alo. 12:10) Wendo ũla tũũneenea nĩ wĩva? Nĩ ũla wĩthĩawa katĩ wa andũ ma mũsyĩ ala me ndũũ vyũ. Kwoou o ũndũ twendete andũ asu ma mũsyĩ, nowʼo twaĩle kwĩthĩwa twendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, nũndũ twĩ ma mũsyĩ ũmwe wa kĩ-veva. Yĩla twamenda mũno, kĩu kĩtumaa tũmũthũkũma Yeova twĩ na ngwatanĩo na twĩ atanu.​—Mika 2:12. w21.01 20 ¶1-2

Nĩ laisi mũno timũ yĩ na athaũki me na ngwatanĩo ĩkasinda, kĩvathũkanyʼo na timũ yĩ na athaũki matakwatĩanĩaa. Ngoo yaku no yĩthĩwe ĩilye ta timũ ĩsu yĩ ngwatanĩo ethĩwa mesilya maku, mawendi maku, na ũndũ ũkwĩwʼa ngoonĩ nĩkwosanĩte na kwenda kwa Yeova. Lilikana kana Satani nĩwĩyumĩtye vyũ aanyʼe ngoo yaku. Endaa mĩao ya Yeova ĩvĩtũũkane na mesilya maku, mawendi maku, na ũndũ ũkwĩwʼa ngoonĩ. Ĩndĩ no nginya ngoo yaku yĩthĩwe yĩ mbũmbanu ethĩwa nũkwenda kũmũthũkũma Yeova. (Mt. 22:36-38) Ndũketĩkĩle nongi kũnenga Satani mwanya aanyʼe ngoo yaku! Mũvoye Yeova o tondũ Ndaviti wavoyie asya: “Ũmbanʼya ngoo yakwa ĩkĩae syĩtwa yaku.” Twʼa kĩla mũthenya kwĩkalaa kwosana na mboya ĩsu. Kĩla mũthenya, eka motwi maku, methĩwe nĩ manini kana nĩ manene, monanasye kana nũnengete ĩsyĩtwa ĩtheu ya Yeova ndaĩa nene mũno. Weeka ũu, ta wĩ ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova, ũkatuma ĩsyĩtwa yĩu yĩnengwa ndaĩa. (Nth. 27:11) Na ithyonthe tũkeethĩwa tũtonya kwasya ũũ ta mwathani Mika: “Ithyĩ tũkaendaa syĩtwanĩ ya Yeova Ngai waitũ tene na tene.”—Mika 4:5. w20.06 13 ¶17-18

Yĩla mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ vamwe na silikalĩ ila ingĩ sya andũ ikavithũkĩa andũ ma Ngai, ũndũ ũsu ũkathatya mũno Ngai Mwene Vinya Wʼonthe na ĩndĩ kaũ wa Alimaketoni ũyambĩĩa. (Ũvu. 16:14, 16) Ĩvindanĩ yĩu mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ, vamwe na mbaĩ ila ikatwʼĩka Ngoki wa Makoki, nũkavika mũminũkĩlyo wake, na “vati ũmwe ũkamũtethya.” (Nda. 11:45) Mũsoa ũla ũatĩĩe ĩvukunĩ yĩu ya Ndanieli nũeleetye mũnango ũndũ mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ vamwe na silikalĩ ila ingĩ ikethĩwa nake makavika mũminũkĩlyo woo, na ũndũ ithyĩ tũkatangĩĩwa. (Nda. 12:1) Mũsoa ũsu ũeleetye kyaũ? Mikaeli nĩ ĩsyĩtwa yĩngĩ ya Mũsumbĩ witũ, Klĩsto Yesũ. Nĩwe ũla “ũũngamaa kwondũ” wa andũ ma Ngai, na ethĩĩtwe ayĩka ũu kuma mwaka wa 1914 yĩla watwʼĩkie Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai ĩtunĩ. Ĩvinda yĩte vaasa, “nũkaũngama,” kana nũkosa ĩtambya ya kwananga amaitha make, kaũnĩ wa Alimaketoni. Kaũ ũsu nĩwʼo ũkaminĩĩa ĩvinda yĩla Ndanieli wĩtĩte “ĩvinda ya thĩna” ũla ũtaaoneka ĩngĩ ĩũlũ wa nthĩ.​—Ũvu. 6:2; 7:14. w20.05 15-16 ¶15-17

Ĩvinda yĩla Yosevu waĩ ngombo na yĩla waĩ yela, vaiĩ ũndũ waĩ eka akavĩndũa maũndũ. Ĩndĩ nĩ kyaũ kyamũtetheeisye ndakekale akwʼĩte ngoo? Vandũ va kũsũanĩa maũndũ ala ũtaĩ atonya kwĩka, aendeeie kũtethya na kĩthito wĩa ũla wanengetwe. O na nĩwaendeeie kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo yake na Yeova. Na nũndũ wa ũu, Yeova nĩwaathimie kyonthe kĩla weekaa. (Mwa. 39:21-23) Ngewa ya Yosevu yĩtũlilikanyʼa kana andũ ĩũlũ wa nthĩ nĩ angʼendu mũno, na mailea kũtwĩka maũndũ mataĩle. O na ana-a-asa na eĩtu-a-asa no matwĩke maũndũ matonya kũtũũmĩsya. Ĩndĩ twamũtwʼa Yeova Ĩvia yitũ, kana Ũtangĩĩo witũ, tũikakusaa ngoo kana tũkaeka kũmũthũkũma. (Sav. 62:6, 7; 1 Vet. 5:10) Ndũkolwe kana nĩvatonyeka Yosevu akethĩwa aĩ na myaka ta 17 yĩla Yeova wamũtũmĩie kwa nzĩa ya mwanya kwa kũmwonyʼa ila ndoto ilĩ. Ũu wĩonanyʼa kana Yeova nĩwĩthĩawa aĩkĩĩe vyũ athũkũmi make ma mũika. Ũmũnthĩ amũika aingĩ mailye o ta Yosevu. Nĩmethĩawa na mũĩkĩĩo mũlũmu o take. O na amwe moo nĩmovetwe mate na mavĩtyo nũndũ wa kũlũmanyʼa na Ngai.​—Sav. 110:3. w20.12 16 ¶3; 17 ¶5, 7

Mũtũmwa Vetelo na mũtũmwa Yoana moonaa ne ndaĩa nene kũthĩnwʼa nũndũ wa kũmũatĩĩa Yesũ na kũmanyĩsya angĩ ĩũlũ wake. (Meko 4:18-21; 5:27-29, 41, 42) Amanyĩwʼa asu mayaĩ na kĩtumi o na kĩva kya kwĩwʼa nthoni. O na kau Aklĩsto asu mayanengawa ndaĩa isionĩ ila mekalaa, nĩmeekie maũndũ maingĩ matetheesya andũ kũthonoka ũndũ asu mamavĩngaa meekie. Kwa ngelekanyʼo, mavuku ma Mbivilia ala maandĩkiwe nĩ amwe moo nĩmaendeee kũtethya andũ milioni mbingĩ na kũmanenga wĩkwatyo. Na Ũsumbĩ ũla Aklĩsto asu matavanasya yu nũsumbĩkĩte ĩtunĩ, na o mĩtũkĩ nũũsumbĩka andũ onthe ĩũlũ wa nthĩ. (Mt. 24:14) Ĩndĩ kĩvathũkanyʼo na ũu, silikalĩ ĩla yathĩnasya Aklĩsto asu nĩyavalũkile, na yoola. Namo Aklĩsto asu aĩkĩĩku yu nĩ asumbĩ ĩtunĩ. Ĩndĩ ala mamavĩngaa nĩmakwie, na ethĩwa makathayũũkwʼa, makasumbĩkwa nĩ Ũsumbĩ ũla watavanawʼa nĩ Aklĩsto asu mamamenete.​—Ũvu. 5:10. w20.07 15 ¶4

Avalaamu nĩwaĩkĩĩe mũno mawatho ma Ngai nginya ũkethĩa no ta ũmwene ũla Mwĩtĩkĩwʼa Mauta, kana Masia, ũla wathanĩtwe kana akatwʼĩka Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai. Nĩkyo kĩtumi Yesũ watavisye Ayuti ma ĩvinda yake atĩĩ: “Ĩthe wenyu Avalaamu nĩwatanĩie mũno wĩkwatyo wa kwona mũthenya wakwa, na nĩwawonie na atana.” (Yoa. 8:56) Vate nzika, Avalaamu nĩweesĩ kana nzyawa imwe syake ikatwʼĩka kĩlungu kya Ũsumbĩ ũla Yeova wesaa kwambĩĩsya, na nĩweeyũmbanĩtye kweteela Yeova eanĩsye watho ũsu. Avalaamu oonanisye ata kana nĩweeteele ĩla ndũa, kana Ũsumbĩ ũla waĩ wambĩĩwʼe nĩ Ngai? Mbee, ndaatwʼĩka laiaa wa ũsumbĩ wa nthĩ o na yĩva. Atwie kwĩkala aithamathama vandũ va kũtũa vandũ vamwe nĩ kana ndakakwate mbau ũsumbĩ wa andũ. Kelĩ, ndaatata kwambĩĩsya ũsumbĩ wake. Vandũ va ũu, aendeeie kũmwĩwʼa Yeova na kweteela eanĩsye watho wake. Kwa kwĩka ũu, Avalaamu oonanisye kana nĩwamũĩkĩĩe Yeova vyũ. w20.08 3 ¶4-5

Yeova nĩwathanĩte kana vai mũndũ ũkethĩwa asumbĩkĩtwe nĩ Klĩsto ũkasya: “Nyie nĩ mũwau.” (Isa. 33:24) Kwoou andũ makathayũũkwʼa mate na mathĩna ma mwĩĩ. Ĩndĩ ũu ti kwasya maikethĩwa na naĩ. Na kĩtumi nũndũ makatwʼĩka methayũũkwʼa mate na naĩ, endwa moo maimamanya. Veonekana andũ onthe makavetewa naĩ kavola kwa kavola ĩvindanĩ ya Ũsumbĩ wa Myaka Ngili wa Klĩsto. Mũthyanĩ wa myaka ĩsu ngili nĩwʼo Yesũ ũkatũngĩa Ĩthe wake Ũsumbĩ. Akeeka ũu nũndũ Ũsumbĩ ũkeethĩwa ũneanĩsya maũndũ onthe ala Yeova wendaa kwĩka, o vamwe na kũvetea andũ naĩ vyũ. (1 Ako. 15:24-28; Ũvu. 20:1-3) Kwasũanĩa ũndũ maũndũ makethĩwa mailye ũikethanyʼa na endwa maku ĩngĩ. We wĩona mũyo ũla ũkewʼa ta ũkatuma ũtheka kana ũkatuma ũĩa? We ũkatana mũno nginya ũmũtaĩe Yeova na mbathi? Ũndũ ũmwe twĩsĩ nĩ kana ũu ũkatuma ũmwenda Ĩthe waku na Mwana wake mũno, nũndũ wa kũkwenda na kũũnenga mũthĩnzĩo wa mwanya wa ũthayũũkyo. w20.08 16-17 ¶9-10

Mũtũmwa Vaulo nĩweekĩie Aklĩsto vinya masũanĩe ethĩwa nĩvatonyeka mamũthũkũme Yeova matatwaanĩte kana mate atwae. (1 Ako. 7:8, 9) Eka ũu, Vaulo ndaavũthĩĩsya Aklĩsto ala matatwaanĩte. O na nĩwanyuvie Timotheo, ũla ũtatwaanĩte, nĩ kana akwatĩĩe ianda imwe ngito. (Avi. 2:19-22) Kwa wʼo, twĩthĩwa tũvĩtĩtye mũno tũkasũanĩa kana mwana-a-asa nĩwaĩlĩte kana ndaĩlĩte kũkwatĩĩa kĩanda kĩna kĩkundinĩ aĩ nĩkwĩthĩwa nũtwaanĩte kana ndatwaanĩte. (1 Ako. 7:32-35, 38) Vaiĩ ĩvinda Yesũ na Vaulo maamanyĩsya kana no nginya Aklĩsto matwaane. O na mayaamanyĩsya kana no nginya Mũklĩsto ekale atatwaanĩte kana ate mũtwae. Kwoou twaĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa kũtwaana na kwĩkala ũtatwaanĩte kana ũte mũtwae? Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya Ĩtukũ 1, Mwei wa 10, 2012, yaĩtye atĩĩ: “Kwa wʼo, maũndũ asu elĩ, [kũtwaana kana kwĩkala ũtatwaanĩte], nĩ mĩthĩnzĩo kuma kwa Ngai. . . . Yeova ndonaa [kũlea kũtwaana kana kũtwawa] ta ũndũ wa kwĩwʼĩa nthoni kana wa kũtuma tũthĩnĩka.” Twĩ na kĩu kĩlĩkonĩ, nĩtwaĩle kũnengae ndaĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa mate mũtwaanonĩ ala me kĩkundinĩ. w20.08 28 ¶8-9

Nthĩ imwe, andũ methĩawa na mea maingĩ ma kwĩwʼa ũvoo mũseo. Nĩ ta methĩawa meteele makomane na mũndũ amatavye ũvoo ũsu! Ĩndĩ nthĩ ingĩ, andũ mayendeeawʼa mũno nĩ kũmũmanya Ngai kana Mbivilia. Mo andũ kĩsionĩ kyenyu mailye ata? O na methĩwe mewʼaa ata ĩũlũ wa ũvoo ũsu, Yeova endaa tũendeee kũtavanyʼa nginya yĩla wĩa ũsu wĩthela. Ĩvinda yĩla Yeova ũtwʼĩte yavika, wĩa wa kũtavanyʼa ũkathela na ĩndĩ “mũthya ũivika.” (Mt. 24:14) Yesũ nĩwathanie maũndũ ala monanasya twĩkalĩte mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo, na maũndũ asu no matume aatĩĩi make maola kĩthito kyoo wĩanĩ wa kũtavanyʼa. Na kwoou nĩweekĩie amanyĩwʼa make vinya ‘maendeee kũsyaĩĩsya.’ (Mt. 24:42) Mĩthenyanĩ ya Noa kwaĩ maũndũ maingĩ matumaa andũ matewʼa ũvoo kana ũkanyʼo ũla Noa wamatavasya. Maũndũ asu nomo maendeee, na o naitũ no matũvĩngĩĩse. (Mt. 24:37-39; 2 Vet. 2:5) Nĩkyo kĩtumi twaĩle kwĩkĩa kĩthito ũndũ tũtonya tũtethye wĩa ũla Yeova ũtũnengete tũte kwĩtĩkĩla kũvĩngĩĩswa nĩ kĩndũ. w20.09 8 ¶1-2, 4

Satani e na “ũthatu mwingĩ,” na tũkambĩĩa kũsũanĩa kana ve ũndũ twĩka tũkesiĩĩanĩa na ũthilĩku wake, twĩthĩwa tũyĩkenga. (Ũvu. 12:12) O mĩtũkĩ, mũĩkĩĩo witũ ithyonthe nũũtatwa. Nthĩ ĩkilyĩ kũkwatwa nĩ “thĩna mũnene ũtaaĩthĩwa kuma mwambĩlĩlyo wa nthĩ kũvika o na yu.” (Mt. 24:21) Ĩvindanĩ yĩu, andũ maitũ ma mũsyĩ nĩmatonya kũtũkĩlĩĩla, na wĩa witũ nũtonya kũkũnwa maluvuku. (Mt. 10:35, 36) Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ, Kĩla ũmwe witũ akamwĩkwatya Yeova amũtetheesye na aimũsũvĩa, o ta Mũsumbĩ Asa? (2 Mav. 14:11) Yeova ethĩĩtwe aitũmbanyʼa nũndũ wa maũndũ ala makilyĩ kumĩla. Atũmĩaa “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ” kũtũnenga “lĩu ĩvinda yĩla yaĩle” nĩ kana tũendeee kũmũthaitha twĩ alũmu. (Mt. 24:45) Ĩndĩ no nginya kĩla ũmwe witũ eke kĩla ũtonya nĩ kana amũĩkĩĩe Yeova vyũ.​—Aevl. 10:38, 39. w20.09 18 ¶16-18

Yĩla Yeova woona vaĩlĩte, no atũmĩe veva wake mũtheu kũtongoesya ala me na ũkũmũ meanĩsye kĩeleelo kyake. Andũ menzaa mũtaũ nĩ kana mathũkĩsye kĩwʼũ kĩthi vala mekwenda. O ta ũu, Yeova no atũmĩe veva wake kũvĩndũa mosũanĩo ma ala me na ũkũmũ, nĩ kana mosane na kwenda kwake. Kĩu kĩtumaa methĩwa na wendi wa kwĩka motwi matonya kũtethya andũ ma Ngai. (Sianĩsya na Esala 7:21, 25, 26.) Tũtonya kwĩka ata? No tũvoye “kwondũ wa asumbĩ na onthe ala me na ũkũmũ,” yĩla mekwenda kwĩka motwi matonya kũvĩngĩĩsa maũndũ ta ũtavanyʼa na maũmbano. (1 Tim. 2:1, 2; Nee. 1:11) Na o ta Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa, nĩtũvoyaa Ngai na kĩthingʼĩĩsyo atetheesye ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala movetwe yela.​—Meko 12:5; Aevl. 13:3. w20.11 15 ¶13-14

Ethĩwa nue ũneemanyĩasya na mũmanyĩwʼa wa Mbivilia, ndũlea kwĩwʼa mũyo mwingĩ woona aivatiswa! (1 Ath. 2:19, 20) Amanyĩwʼa ma Mbivilia mavatiswa methĩawa ta “valũa sya kũĩkĩĩthya nithyĩ aaũ,” na ti o kwa ala maneemanyĩasya namo, ĩndĩ kwa kĩkundi kyonthe. (2 Ako. 3:1-3) Nĩ ũndũ wa kwendeesya kũmanya kana kwa ĩvinda ya myaka ĩna, twĩthĩĩtwe tũimanyĩsya amanyĩwʼa ma Mbivilia ta 10,000,000 kĩla mwei nthĩ yonthe. Na ĩvindanĩ o yĩu, amanyĩwʼa ma Mbivilia mbee wa 280,000 nĩmavatisawa kĩla mwaka makatwʼĩka amanyĩwʼa ma Yesũ Klĩsto. Tũtonya kwĩka ata tũtetheesye amanyĩwʼa aingangĩ mavatiswe? Nũndũ Yeova no ũendeee kũnenga andũ mwanya wa kũtwʼĩka amanyĩwʼa ma Klĩsto, twĩenda kwĩka kyonthe kĩla tũtonya tũmatetheesye meke maendeeo na maivatiswa na mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. Ĩvinda yĩla yĩtiele nĩ ĩnini vyũ!—1 Ako. 7:29a; 1 Vet. 4:7. w20.10 6 ¶1-2

Mũsumbĩ Saulo ndaamwĩwʼa Yeova. Na yĩla mwathani Samueli waneenie nake ĩũlũ wa ũndũ ũsu, ndaaĩtĩkĩla mavĩtyo make. Vandũ va ũu, Saulo akwatisye kwĩtetea; ambĩĩie kũola ũito wa mavĩtyo make na kwilĩĩla angĩ mavĩtyo asu. (1 Sam. 15:13-24) Navu mbeenĩ, Saulo no weekĩte ũndũ ũilye ũsu. (1 Sam. 13:10-14) Nĩ ũndũ wa kũmakya kwona eetĩkĩlilye ngoo yake ĩlikwe nĩ mĩtũlyo. Na nũndũ ndaaĩtĩkĩla kũlũnga mosũanĩo make, Yeova nĩwamũkanisye na amũlea. Ethĩwa tũikwenda kwĩkala ta Saulo, nũseo tũkekũlya makũlyo aa: ‘Yĩla nasoma ũtao Ndetonĩ ya Ngai, nyie nĩnambĩĩaa kwĩtetea na kũmantha itumi sya kũlea kũũatĩĩa? Nyie nĩnĩolaa ũito wa mavĩtyo makwa? Nambĩĩaa kwilĩĩla angĩ mavĩtyo makwa?’ Ethĩwa ve ĩkũlyo yĩmwe twasũngĩa twasya “ĩĩ,” no nginya tũlũnge mosũanĩo maitũ. Na kĩtumi nũndũ tũkaema kwĩka ũu, ngoo sitũ syusũa mĩtũlyo nginya Yeova akatũlea. w20.11 20 ¶4-5

We mũndũ wa mũika, twʼa ũkathũkũmaa ũũ. No nginya wĩyĩĩkĩĩthye Yeova nũũ, kwenda kwake nĩ kwĩva, na ũtonya kũkwĩka ata. (Alo. 12:2) Na ĩndĩ ũkeethĩwa ũtonya kwĩka ũtwi ũla wa vata vyũ thayũnĩ waku, nawʼo nĩ kũmũthũkũma Yeova. (Yos. 24:15) Weethĩwa na mũvango wa kwĩmanyĩasya Mbivilia ũte kũtĩĩa, ũkamwenda Yeova mũno na ũkamũĩkĩĩa mũnango. Nyuva kwĩka kwenda kwa Yeova mbee thayũnĩ waku. Nthĩ ĩno ya Satani yonethasya andũ kana matũmĩa inengo syoo kwĩyĩuna, nĩmekwĩthĩwa na ũtanu. Ĩndĩ ũwʼo nĩ kana ala masembanasya na maũndũ ma nthĩ, metonyangaa “kĩla vandũ na makakwatwa nĩ mawoo maingĩ.” (1 Tim. 6:9, 10) Kĩvathũkanyʼo na ũu, wamwĩthukĩĩsya Yeova na watwʼa kwĩka kwenda kwake mbee, maũndũ maku makaaĩla na ‘ũkeeka na kĩlĩko.’—Yos. 1:8. w20.10 30 ¶17-18

Ĩvindanĩ ya atũmwa, ũtavanyʼa wa Yesũ wanengie andũ onthe wĩkwatyo. Na Yesũ nĩwanengie aatĩĩi make mwĩao wa kũendeesya wĩa ũsu wambĩĩisye “kũvika itulu sya nthĩ.” (Meko 1:8) Ĩndĩ mayaĩ maũtonya mate atetheesye. Maĩ na vata wa kũnengwa veva mũtheu, kana “ũla mũtetheesya” Yesũ wamathie. (Yoa. 14:26; Nzek. 4:6) Aatĩĩi ma Yesũ makwatie veva mũtheu ĩvinda ya Vendekosito ya mwaka wa 33. Veva ũsu wamanengie vinya wa kwambĩĩa kũtavanyʼa, na ĩtina wa kavinda o kakuvĩ, andũ ngili mbingĩ nĩmeetĩkĩlile ũvoo mũseo. (Meko 2:41; 4:4) Yĩla amanyĩwʼa mambĩĩe kũvĩngwa, mayaalikwa nĩ wia, ĩndĩ mamwĩkaĩlile Ngai amatetheesye. Mavoyie ũũ: “[Nenga] ngombo syaku ũtonyi wa kũendeea kũneena ndeto yaku na ũkũmbaũ wʼonthe.” Ĩtina wa ũu, mausũiwe nĩ veva mũtheu na maendeea ‘kũneena ndeto ya Ngai me na ũkũmbaũ.’—Meko 4:18-20, 29, 31. w20.10 21 ¶4-5

Tũtonya kũmanya ata kana Yeova nĩwamũthayũũkisye Yesũ? Yesũ amina kũthayũũkwʼa, ve andũ aingĩ makũsĩĩie kana nũthayũũkiwʼe. (1 Ako. 15:5-7) Mũndũ wa mbee ũla mũtũmwa Vaulo wawetie nĩ mũtũmwa Vetelo (Keva). Ve amanyĩwʼa kauta maĩkĩĩthisye kana Vetelo nĩwonie Yesũ amina kũthayũũkwʼa. (Luka 24:33, 34) Na kwongela kĩu, “ala Ĩkũmi na Elĩ” nĩmamwonie athayũũkwʼa. Na ĩngĩ, Klĩsto “nĩwamaumĩlĩĩile ana-a-asa angĩ mbee wa 500 ĩvinda yĩmwe,” na nĩvatonyeka ũkethĩa yĩu nĩ yĩla ĩvinda wakomanĩie namo Kalilii, o tondũ ĩandĩko ya Mathayo 28:16-20 yĩeleetye. Vaulo asyokete akaweta kana Yesũ “nĩwamumĩlĩĩile Yakovo.” Yakovo ũsu nũtonya kwĩthĩwa ne mwana-a-inyia wa Yesũ, ũla mbeenĩ ũtaĩkĩĩaa kana nĩwe Masia. (Yoa. 7:5) Ĩndĩ yĩla Yakovo wamwonie Yesũ ĩtina wa kũthayũũkwʼa, nĩwaĩkĩĩie vyũ kana nĩwe Masia. Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana, yĩla Vaulo waandĩkie valũa ũsu ta mwakanĩ wa 55, aingĩ ala makũsĩĩe ũndũ ũsu maĩ o thayũ. Nũndũ wa ũu, mũndũ ũla waĩ na nzika kana Yesũ nĩwathayũũkiwʼe aĩ atonya kũneena namo. w20.12 3 ¶5, 7-8

Yĩla twĩ awau, na mũno mũno ethĩwa tũwaĩte kwa ĩvinda yĩasa, no tũemwe nĩ kũsũanĩa maũndũ ũndũ vaĩle. Kwoou mwĩkwatye Yeova aũtetheesye. O na kau ũmũnthĩ ndatũvoasya kwa nzĩa ya kyama, nũtũthangaasya na aitũnenga vinya wa kũmĩĩsya. (Sav. 94:19) Kwa ngelekanyʼo, no atume ana-a-asa na eĩtu-a-asa menda kũtũtetheesya mawĩa mana vau mũsyĩ. O na no atume menda kũvoya vamwe naitũ. Na ve mavinda ũtonya kũtuma tũlilikana maũndũ ma kũkiakisya me Ndetonĩ yake, ta wĩkwatyo mũseo mũno wa kwĩkala thayũ ĩvinda yĩla kũtakethĩwa mowau kana woo. (Alo. 15:4) Ĩndĩ no twĩwʼe tũteũtavanyʼa nesa ũndũ tũkwenda. Kwa ngelekanyʼo, ve mwĩĩtu-a-asa ũmwe wa Amelika weetawa Laurel walikĩtwʼe masinĩnĩ ya kũmũtetheesya kũveva kwa ĩvinda ya myaka 37! Na eka ũu, e o vau nĩwawaie kanza, athĩnzwa mavinda kauta, na nĩwakwatiwe nĩ mowau ma kĩkonde. Ĩndĩ mathĩna asu onthe mayaatuma aeka kũtavanyʼa. Aneenaa na manasi na ala angĩ mamũsũvĩaa na nĩwatetheeisye andũ vakuvĩ 17 kũkwata ũmanyi wa wʼo wa Mbivilia! w20.12 24 ¶9; 25 ¶12

Ta mwaka wa 56, mũtũmwa Vaulo aĩ na vata mũnene wa kũtetheewʼa. Mũthenya ũmwe mwakanĩ ũsu, ve nguthu ya andũ yamũkusũlanilye na yamumaalya nza wa ĩkalũ yĩla yaĩ Yelusaleme ĩyenda kũmũaa. Ũnĩ wake, yĩla watwaiwe mbee wa Nzama ya Ayuti, amaitha make makilyĩ kũmũtembũanga mamũae. (Meko 21:30-32; 22:30; 23:6-10) No kwĩthĩwa ndatĩkanĩ ĩsu Vaulo eekũlasya ũũ, ‘Nĩthĩna ũũ nginya ĩndĩĩ?’ Vaulo atetheeiwʼe ata? Ũtukũ ũla waatĩĩe ĩtina wa Vaulo kũkwatwa, “Mwĩaĩi,” Yesũ, aũngamie vakuvĩ nake, na amwĩa: “Ĩthĩwa na ũkũmbaũ! Nũndũ o tondũ wĩthĩĩtwe ũyumya ũkũsĩ mwĩanĩu ĩũlũ wakwa vaa Yelusaleme, o ta ũu no nginya umye ũkũsĩ Lomi.” (Meko 23:11) Ndeto isu syamwĩkĩie vinya mũno! Mbee, Yesũ amũkathie nũndũ wa kĩthito kyake kya kumya ũkũsĩ Yelusaleme. Na ĩndĩ amwatha kana nũkũtwawa nginya Lomi, na ayumya ũkũsĩ kũu. Watho ũsu wa Yesũ ndũlea kwĩthĩwa watumie Vaulo ewʼa eanĩwa, o tondũ mwana wĩwʼaa akĩkĩtwe nĩ ĩthe. w20.11 12 ¶1; 13 ¶3-4

Wĩkwatyo witũ wa Ũsumbĩ wĩthĩawa ũilye ta “nanga ya thayũ,” na nũtumaa twĩkala twĩ alũmu yĩla twakwatwa nĩ mawetu kana twambĩĩa kwĩmakĩa. Sũanĩaa ĩvinda yĩla Yeova ũtwathĩte tũkekalaa tũte na ũndũ ũũtũmakya. (Isa. 65:17) Kũna visa kĩlĩkonĩ wĩkalĩte nthĩ nzaũ yĩ na mũuo, kũte na maũndũ mathũku ĩngĩ. (Mika 4:4) O na ĩngĩ, no ũlũlũmĩlye wĩkwatyo waku watetheesya angĩ maũmanye. Kwoou ĩka kyonthe kĩla ũtonya wĩanĩ wa kũtavanyʼa na kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa. Weeka ũu, wĩendeea kwĩthĩwa na “wĩkwatyo mũlũmu vyũ kũvika mũthya.” (Aevl. 6:11) O ũndũ mũminũkĩlyo wa nthĩ ĩno ũthengeee, nowʼo tũkũendeea kũkomana na mathĩna matonya kũtuma twĩmakĩa. Tũkoomĩanĩsya na mathĩna asu na tũiendeea kwĩkala tũuĩtye, twamwĩkwatya Yeova ĩndĩ ti ũtonyi witũ. Ekai twonanyʼe na meko maitũ kana nĩtũĩkĩĩe watho ũũ wa Yeova: “Ũuunĩ na wĩkwatyonĩ kũkeethĩwa vĩnya wenyu.”—Isa. 30:15. w21.01 7 ¶17-18

Ĩandĩko ya Yakovo 5:11 yĩwetanĩsye wendo wa Yeova na nguma ĩngĩ ĩtumaa twenda kũtwʼĩka anyanyae, nayo nĩ tei. (Kuma 34:6) Nzĩa ĩmwe Yeova ũtwonasya tei nĩ kũtũekea mavĩtyo maitũ. (Sav. 51:1) Ĩndĩ Mbivilia yonanĩtye kana tei ti o kũekea mũndũ mavĩtyo. Mũndũ wĩ tei nũthĩnĩkaa oona mũndũ ũngĩ aithĩnĩka, na kĩu kĩtumaa osa ĩtambya ya kũmũtetheesya. Yeova atũtavĩtye kana wendi ũla wĩthĩawa nawʼo wa kũtũtetheesya nĩ mwingĩ vyũ kwĩ ũla kĩveti kĩthĩawa nawʼo wa kũtetheesya mwana wakyo. (Isa. 49:15) Yĩla tũũthĩna, Yeova nũtwĩwʼĩaa tei nginya akatũtetheesya. (Sav. 37:39; 1 Ako. 10:13) No twonanyʼe nĩtwĩwʼĩaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ tei kwa kũmaekea yĩla matũvĩtĩsya, na kwa kũema kwoveea ũthatu ngoonĩ. (Aev. 4:32) Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata tũtonya kwĩka tũkonanyʼa nĩtũũmewʼĩa tei, nĩ kũmatwʼĩĩka yĩla makwatwa nĩ mathĩna. Tweeka ũu, twĩthĩawa twaatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova, ũla nĩwe wĩ wendo mwingĩ vyũ kũvĩtũka onthe.​—Aev. 5:1. w21.01 21 ¶5

Mwene mũsyĩ nĩwaĩle kwĩthĩwa na woni waĩle ĩũlũ wa kwĩanĩsya mavata ma kĩ-mwĩĩ ma andũ make. Kwa ngelekanyʼo, ndaĩle kũtũmĩa ĩvinda yingĩ mũno wĩanĩ aimanthĩa andũ make nginya aemwe nĩ kũmaĩthya nesa kĩ-veva, kũĩkĩĩthya kana nĩmekwĩwʼa me asũvĩĩku, na kũmamanyĩsya na kũmalũnga. Yeova nũtũmanyĩasya na akatũlũnga nũndũ nĩwendaa tũtetheke. (Aevl. 12:7-9) O ta Ĩthe wake, Yesũ amanyĩasya ala me ungu wa ũkũmũ wake kwa nzĩa ya wendo. (Yoa. 15:14, 15) Nũmanengae ũtao mũlũmu, ĩndĩ kwa nzĩa nzeo. (Mt. 20:24-28) Nĩwĩsĩ kana twĩ ene naĩ na mavinda maingĩ nĩtũvĩtasya. (Mt. 26:41) Mũndũũme ũatĩĩaa ngelekanyʼo ya Yeova na Yesũ nũlilikanaa kana mũka na syana syake nĩ ene naĩ. Kwoou ‘ndamathatĩaa.’ (Ako. 3:19) Vandũ va ũu, aatĩĩaa mwolooto ũla wĩ nthĩnĩ wa Akalatia 6:1 na nũtataa kũmalũnga “na veva wa ũuu,” alilikanĩte kana o nake nĩ mwene naĩ. Na o ta Yesũ, nĩwĩthĩawa esĩ kana nzĩa ĩla nzeo vyũ ya kũmamanyĩsya nĩ kwĩsĩla ngelekanyʼo yake mwene. w21.02 6-7 ¶16-18

Yeova anenganie wovosyo nĩ kana athooe kĩla ũmwe kĩkundinĩ, o vamwe na andũ ala angĩ onthe mamũĩkĩĩaa Yesũ. (Mko. 10:45; Meko 20:28; 1 Ako. 15:21, 22) Kwoou ti ũsengyʼo kwona amũnyuvie Yesũ, ũla waumisye thayũ wake wĩthĩwe wovosyo, ethĩwe mũtwe wa kĩkundi. Na nũndũ Yesũ nĩwe mũtwe wa kĩkundi, e na ũkũmũ wa kumya mĩao na kũĩkĩĩthya kana nĩyaatĩĩwa nĩ mũndũ ũmwe ũmwe, mĩsyĩ, na kĩkundi kyonthe. (Aka. 6:2) Ĩndĩ ve maũndũ angĩ Yesũ wĩkaa eka o kumya mĩao. Nũĩthasya na nĩwendete kĩla ũmwe witũ. (Aev. 5:29) Eĩtu-a-asa monanasya nĩmamũnengete Klĩsto ndaĩa kwa kũatĩĩa myolooto ĩla ĩnenganawe nĩ aũme ala ũnyuvĩte mamasũvĩe. Ana-a-asa monanasya kana nĩmaeleetwe mũvango wa ũkũmũ ũla Yeova ũiĩte kwa kũnenga eĩtu-a-asa ndaĩa. Yĩla onthe kĩkundinĩ, methĩwe nĩ aũme, aka, ene mĩsyĩ, kana nĩ atumĩa, maelewa mũvango wa ũkũmũ ũla Yeova ũiĩte na maũnenga ndaĩa, kĩkundi nĩkĩthĩawa na mũuo. Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana, nĩtũmũtaĩaa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, Yeova, ũla ũtwendete vyũ. w21.02 18-19 ¶14-17

Ĩvinda yĩmwe yĩla Ndaviti wakĩĩe nthĩ ya Avilisiti, we na aũme make nĩmatiie andũ moo nĩ kana mathi kũkita. Me kaũnĩ, amaitha moo nĩmavithũkĩie kambi yoo na matava andũ moo. Ndaviti aĩ atonya kũsũanĩa kana nũndũ we nĩ ngũmbaũ ya kaũ, no eke mũvango mũseo na aithi kũmavonokya. Ĩndĩ vandũ va ũu, amwĩkwatisye Yeova amũtavye kĩla ũkwĩka. Amũkũlilye Yeova ũũ: “Ethĩwa nĩngũatĩĩa nguthu ĩno, ngamĩwĩla?” Yeova nĩwamũsũngĩie Ndaviti na amwĩa no athi, na amũĩkĩĩthya kana nũkũmasinda. (1 Sam. 30:7-10) Ũndũ ũsu wĩũmanyĩsya kyaũ? Kũlya ũtao ũtanamba kwĩka motwi. Ethĩwa wĩ mũndũ wa mũika, neena na asyai maku. O na no ũkwate ũtao mũseo waneena na atumĩa me na ũtũĩka. Yeova nũĩkĩĩe aũme asu ũnyuvĩte, na o naku no ũmaĩkĩĩe. Amanenganĩte methĩwe “mĩthĩnzĩo” ikundinĩ. (Aev. 4:8) No ũtetheke mũno weethĩwa na mũĩkĩĩo ta woo na wethukĩĩsya ũtao ũla meũkũnenga. w21.03 4-5 ¶10-11

Yesũ aisye kana twalea kũatĩĩa kĩla tũũsoma, tũkeethĩwa twatutya mũndũ wakĩte nyũmba yake kĩthangathĩnĩ. Atethasya wĩa mwingĩ mũno amyake, ĩndĩ wĩa wake wĩthĩawa wĩ o wa mana. Nĩkĩ? Nũndũ yĩla kĩuutani kĩkoka, na ĩikimwa nĩ kĩwʼũ kingĩ, ndĩkalea kũvalũka. (Mt. 7:24-27) O ta ũu, twalea kũatĩĩa kĩla twasoma, tũkeethĩwa twatethya wĩa wa mana. Na kĩtumi nũndũ yĩla matatwa kana mathĩna makoka, makethĩa mũĩkĩĩo witũ ũte mũlũmu. Ĩndĩ yĩla tweemanyĩsya na twaatĩĩa kĩla tweemanyĩsya, twĩkaa motwi maseango, twĩkalaa na mũuo mwingangĩ, na twĩthĩawa na mũĩkĩĩo mũlũmangu. (Isa. 48:17, 18) Nĩ kana tũendeee kwĩkala twĩ aĩkĩĩku o na twakwatwa nĩ mathĩna, no nginya tũendeee kũmũvoya Yeova na kwĩmanyĩsya Ndeto yake kĩla ĩvinda. Na no nginya twĩkalae tũlilikene kana kĩndũ kĩla kya vata vyũ thayũnĩ witũ nĩ kũmũetee Yeova ndaĩa. Tweeka maũndũ asu, no twĩkale tũte na nzika kana Yeova ndakatũeka nongi, na vai kĩndũ o na kĩmwe kĩtonya kũtũvathana na wendo wake.​—Aevl. 13:5, 6. w21.03 15 ¶6; 18 ¶20