Mwei wa 9

Vetelo awetie kĩla Yoeli wathanĩte na ndeto syĩ kĩvathũkanyʼo o vanini. (Meko 2:16, 17) Vetelo aiweta ndeto sya Yoeli ambĩĩie na kwasya: “Na mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo,” vandũ va kwasya “ĩtina wa ũu.” Ĩandĩkonĩ yĩĩ aiweta mĩthenya ya mũminũkĩlyo awetaa mĩthenya ĩla yathengeee kwanangwa kwa Yelusaleme na ĩkalũ yayo, na awetie kana ĩvinda yĩu nĩwʼo Ngai waĩ atulũĩle veva wake “andũ ma mĩthemba yonthe.” Ndeto isu syĩonanyʼa kana ĩvinda ĩasa nĩyavĩtie wathani wa Yoeli ũikaaĩsa kwĩanĩa. Kuma Ngai etĩkĩsya Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa veva mũtheu, wĩa wa kũtavanyʼa nthĩ yonthe nĩwambĩĩiwʼe. Tũivika mwaka wa 61 ĩtina wa Klĩsto yĩla mũtũmwa Vaulo waandĩkĩaa Akolosai valũa wake, aĩ atonya kwasya kana “syũmbe syonthe ungu wa ĩtu” nivikĩĩtwe nĩ ũvoo mũseo. (Ako. 1:23) Ĩvinda yĩu Vaulo aiweta “syũmbe syonthe” awetaa isio syonthe sya nthĩ ila we vamwe na angĩ maĩ mavika. Ũmũnthĩ veva mũtheu wa Yeova nũtumĩte ũvoo mũseo ũtavanwʼa mũnango o na kwĩ ĩvinda yĩu, nginya ũkavika “itulu sya nthĩ.”—Meko 13:47. w20.04 6 ¶15-16

Yeova nĩwendete kĩla ũmwe witũ, o na kĩla ũmwe wa malondu make ala maumĩte ndĩthyanĩ yake. (Mt. 18:12-14) Ngai nĩwathanie kana akamantha malondu make ala maĩte, na aimatetheesya methĩwe na ngwatanĩo nzeo nake ĩngĩ. O na nĩwawetie matambya ala waĩ ose, na matambya asu nomo mũithi Mũisilaeli woosaa aasya ĩlondu yake. (Esek. 34:12-16) Mbee, mũithi nĩwatũmĩaa ĩvinda na vinya mwingĩ aikũlĩĩlya ĩlondu yake. Ayona, ayĩtũngaa ndĩthyanĩ. Ĩtina wa ũu, ethĩwa ĩlondu yĩu nĩyĩũmĩu kana yĩ na nzaa, nĩwayĩtetheeasya kwa kũyova kũla yĩũmĩĩte, kũyĩkua, na kũyĩĩthya. Nũndũ atumĩa nĩ aĩthi ma “ĩĩthya ya Ngai,” maĩlĩte kwosa matambya o asu yĩla meũtetheesya ala melelũkĩte makauma kĩkundinĩ. (1 Vet. 5:2, 3) Atumĩa nĩmamanthaa asu melelũkĩte, makamatetheesya masyoke kĩkundinĩ, na maimatetheesya o nesa matũngĩĩe ngwatanĩo yoo na Yeova. w20.06 20 ¶10

We Yesũ oonaa andũ mailye mĩũnda yeteele kũkethwa aĩ nũndũ eekwatĩtye kana andũ aingĩ nĩmeũtwʼĩka aatĩĩi make? Ti wʼo o na vanini. Maandĩko mathanĩte kana no andũ anini makamũĩkĩĩa. (Yoa. 12:37, 38) Eka ũu, Yesũ aĩ atonya kũsoma ngoo syoo. (Mt. 9:4) O na vailye ũu, Yesũ nĩwatũmĩie ĩvinda yingĩ vamwe na andũ anini ala mamũĩkĩĩie, ĩndĩ atekũlwa nĩ kũtavya andũ onthe ũvoo mũseo na kĩthito. Nũndũ ithyĩ tũitonya kũsoma ngoo sya andũ, tyo nginya twĩkĩe kĩthito kingangĩ kya kwĩvathana na mũtuo wa kũsilĩla kĩsio kĩna kana mũndũ mũna? Vandũ va kũmasilĩla, monae ta andũ matonya kũtwʼĩka amanyĩwʼa ma Klĩsto. Lilikana kĩla Yesũ watavisye amanyĩwʼa make. Aisye mĩũnda nĩ myeũ, na ũu nĩ kwasya, yeteele kũkethwa. Andũ no maalyũke makatwʼĩka amanyĩwʼa ma Klĩsto. Yeova onaa andũ ma mũthemba ũsu ta andũ ‘mendetwe.’ (Akai 2:7) Twoonaa andũ kĩsionĩ kitũ o ũndũ Yeova na Yesũ mamonaa, ũu ũkatumaa twenda kũmamanya mũnango na tũimanya maũndũ ala mendete. Tũikamonaa o ta andũ twaĩle kũtavya ũvoo, ĩndĩ tũkamonaa ta andũ matonya kwĩsa kũtwʼĩka ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. w20.04 13 ¶18-19

Ndeto ya Ngai nĩmanyĩasya ũtheinĩ kana no nginya twĩthĩawe tũmwendete Yesũ nĩ kana tũmwendeesye Yeova. Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka tũtwʼĩke anyanya ma Yesũ nĩ kũmũmanya. Na tũtonya kwĩka ũu kwa kũsoma ĩvuku ya Mathayo, Maliko, Luka, na Yoana. Kũvindĩĩsya ngewa ila ieleetye ĩũlũ wa Yesũ Mbivilianĩ no kũtume tũmanya ũndũ Yesũ wakuaa angĩ nesa, na kĩu kĩitũtetheesya tũmwende na tũimũnenga ndaĩa. Kwa ngelekanyʼo, o na kũtwʼĩka Yesũ aĩ Vwana wa amanyĩwʼa make, we ndaamakua ta ngombo. Vandũ va ũu, nĩwamaeleasya ũndũ ũkwĩwʼa na maũndũ ala ũkũsũanĩa. Yĩla meũthĩnĩka nĩwathĩnĩkaa, na nĩwaĩaa vamwe namo. (Yoa. 11:32-36) Na eka ũu, o na ala mamũvĩngaa nĩmaisye kana we nĩ mũnyanya wa andũ ala meethukĩĩasya ũvoo wake. (Mt. 11:19) Twakua ala angĩ o ta ũndũ Yesũ wakuaa amanyĩwʼa make, tũkekalanasya nesa, tũkeewʼaa twĩ eanĩe na twĩ atanu mũnango, na tũkamwenda Klĩsto na tũimũnenga ndaĩa mũnango. w20.04 22 ¶9-10

Kũvika mwaka wa 1870, Britain nĩyasumbĩkĩte isio mbingĩ kwĩ nthĩ o na yĩva, na nĩyo yaĩ na ita sya kaũ ila syĩ vinya vyũ. Silikalĩ ĩsu ya Britain nĩyo ĩelekanĩtwʼe na ũvya mũnini ũla wakũie mbya ingĩ itatũ, nasyo nĩ France, Spain, na Netherlands. (Nda. 7:7, 8) Kwoou Britain nĩyo yaĩ mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩtheo kũvika yĩla Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe wangĩĩe kũthela. Ĩvindanĩ o yĩu, Amelika nĩyo yaĩ nthĩ ĩla nthwii vyũ ĩũlũ wa nthĩ, na yaĩ ĩnambĩĩa kwĩthĩwa na ngwatanĩo na Britain. Ĩvindanĩ ya Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe, Amelika nĩyakwatanie na Britain na maseũvya ita syĩ vinya mũno. Ĩvindanĩ yĩu, Britain na Amelika nĩsyo syatwʼĩkie Ũsumbĩ Mũnene wa Nthĩ wa Britain na Amelika. Na o tondũ Ndanieli wathanĩte, mũsumbĩ ũsu nĩweeyũmbanĩsye “ita nene mũno, syĩ vinya.” Kwoou mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo, ngwatanĩo ĩsu ya Britain na Amelika nĩyo yĩthĩĩtwe yĩ mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩtheo. w20.05 4 ¶7-8

Nthĩ yitũ yĩthĩawa na kĩwʼũ nũndũ Ngai amiie ũasanĩ ũla waĩle vyũ kuma vala ve syũa. Ta keka amĩthengeeisye syũanĩ o vanini, kĩwʼũ kyonthe kĩtheũka kĩkangʼala na nthĩ ĩitiwa yĩ mbyũ na yĩ yalata yĩtamea kĩndũ. Na ta keka amĩsongisye vaasanga o vanini na syũa, kĩwʼũ kyonthe kĩkama na kĩyũma, na nthĩ ĩyĩkala ta mũvĩla mũnene wa mbalavu. Ĩndĩ nũndũ Yeova aiie nthĩ vandũ vala vamyaĩle vyũ, kĩwʼũ nĩkĩthĩawa kĩtonya kũkwatĩkana na kũtetheesya syĩndũ kũendeea kwĩkala thayũ. Kĩkwatĩkanaa ata? Yĩla syũa yavĩvya kĩwʼũ kya mokanga na kĩla kĩ nthĩ nyũmũ, kĩwʼũ kĩu kĩtwʼĩkaa mĩthũmũ. Mĩthũmũ ĩsu yambata, ĩkamaa na ĩketũngĩanĩa vamwe ĩkatwʼĩka matu. Kĩla mwaka kĩwʼũ kĩla kĩvĩvawʼa nĩ syũa na kĩyambata ta mĩthũmũ, no kyusũsye ĩtangi yĩ na ũasa, ũthanthau, na ũliku wa kĩlomita ta 80. Matu asu mekalaa yayayanĩ mĩthenya ta ĩkũmi na ĩndĩ mayĩtĩka ta mbua kana ĩa. Kĩwʼũ kĩu kya mbua na ĩa kĩsyokaa ĩngĩ mokanganĩ, maianĩ, na kũndũ kũngĩ ta kũu, na kĩivĩvwʼa ĩngĩ nĩ syũa. Mũthyũlũlũko ũsu Yeova waseũvisye ũĩkĩĩthasya vyũ kana e ũĩ mwingĩ na vinya.​—Yovu 36:27, 28. w20.05 22 ¶6

Yesũ atwĩsũvie tũendeee kũvoya tũnengwe veva mũtheu. (Luka 11:9, 13) Yeova atũmĩaa veva wake kũtũnenga vinya o na “ũvĩtũkĩte wa mũndũ.” (2 Ako. 4:7) Twĩ na veva wa Ngai, no tũmĩĩsye ĩtatwa o na yĩva yĩla tũtonya kũkomana nayo. O na ĩngĩ, veva mũtheu no ũtũtetheesye kwĩanĩsya ianda ila tũnengetwe ũthũkũminĩ wa Ngai, na no waĩlangye inengo sitũ na ũtũĩka witũ. Nĩtwĩsĩ kana maũndũ maseo ala twĩanĩasya tũimeanĩasya tũtũmĩĩte ũtonyi witũ ene, ĩndĩ tũtetheeawʼa nĩ veva wa Ngai. Tũtonya kwonanyʼa kana nĩtwonaa veva mũtheu wa Ngai wĩ wa vata kwa kũvoya ũtũtetheesye kũmanya yĩla mosũanĩo na mawendi mathũku mambĩĩa kwĩana ngoonĩ sitũ. (Sav. 139:23, 24) Twavoya ĩũlũ wa ũndũ ũsu, Yeova no atũmĩe veva wake mũtheu kũtũtetheesya tũmanye mosũanĩo na mawendi mathũku ala twĩthĩwa twĩ namo. Na ĩndĩ nĩtwaĩle kũvoya Ngai atũnenge veva wake nĩ kana twĩthĩwe na vinya wa kũmasinda. Kwĩka ũu kũkoonanasya kana nĩtũtwʼĩte vyũ kwĩvathana na kĩndũ o na kĩva kĩtonya kũtuma Yeova aeka kũtũtetheesya na veva wake.​—Aev. 4:30. w20.05 29 ¶10-12

Yĩla twatetea ĩsyĩtwa ya Yeova twĩthĩawa tũiatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ Klĩsto. Yesũ nĩwatumie ĩsyĩtwa ya Ĩthe wake yĩmanyĩka kwa kũyĩtũmĩa na kũmanyĩsya angĩ ũndũ Yeova ũilye. Kwa ngelekanyʼo, nĩwaleanile na ũvũngũ wa Avalisi, ala matumaa Yeova oneka ta Ngai mũkalĩ, ũteanĩawa, ũtalũnganaa na andũ, na ũte tei. Nĩwatetheeisye andũ mone kana Ĩthe wake nĩ Ngai ũte mũmũ ngoonĩ, wĩ wũmĩĩsyo, ũtwendete, na ũtũekeaa. O na nĩwatetheeisye andũ mamũmanye Yeova kwa kwĩthĩwa na nguma ta sya Ĩthe wake thayũnĩ wake wʼonthe. (Yoa. 14:9) O ta Yesũ, mbee, no tũtavye angĩ maũndũ ala twĩsĩ ĩũlũ wa Yeova. Kĩu kĩtumaa mamanya ĩsyĩtwa yake na maiyĩnenga ndaĩa. Kelĩ, no tũmamanyĩsye kana we nĩ Ngai mũseo na wĩ wendo. Tweeka ũu, twĩthĩawa tũivuanyʼa ũvũngũ ũla ũneenetwe ĩũlũ wa Yeova. Ndeto sitũ na meko maitũ, nĩsyonasya andũ ũndũ Yeova ũilye. Kwoou tũteteaa ĩsyĩtwa ya Yeova yĩla twatetheesya andũ mamanye ũwʼo ĩũlũ wake. w20.06 6 ¶17-18

Ti ũthũku kũtũmĩa isese sya kũea ngewa twĩ na kĩeleelo kĩseo. Kwa ngelekanyʼo, nĩtũitũmĩaa kũneena na andũ maitũ ma mũsyĩ na anyanya maitũ. Ĩndĩ we nĩwonete kana syĩndũ imwe andũ mekĩaa isesenĩ sya kũea ngewa syĩthĩawa syĩ sya kwĩyonanyʼa? Nĩ ta methĩawa mayasya, “Mwĩona ata?” Amwe o na nĩmekĩaa ndeto nthũku na ite na ndaĩa visanĩ syoo kana visanĩ sya ala angĩ. Mũndũ ũkwĩka ũu ndethĩawa na wĩnyivyo na ndendete ala angĩ, o tondũ Aklĩsto mekĩĩtwe vinya meke. (1 Vet. 3:8) Ethĩwa nũtũmĩaa isese sya kũea ngewa, ĩkũlye, ‘Nĩvatonyeka ũkethĩa ndeto, visa, na vitio ila nĩkĩaa isesenĩ isu syĩthĩawa iyonanyʼa kana nĩnĩyonaa? Nĩnĩtumaa andũ ala angĩ makwatwa nĩ kĩwĩu?’ Aklĩsto mayaĩlĩte kwĩyonanyʼa. Maatĩĩaa ũtao ũla Mbivilia ĩtũnengete ĩandĩkonĩ yitũ ya ũmũnthĩ. Kwĩthĩwa na wĩnyivyo kũkatũtetheeasya tũikethĩwe tũilye ta andũ ma nthĩ, ala me mĩtũlyo na mendaa kwĩyonanyʼa.​—1 Yoa. 2:16. w20.07 6 ¶14-15

Mũtũmwa Vaulo atanamba kũtwʼĩka mũmanyĩwʼa wa Klĩsto, aĩ mwanake mũngʼendu wathĩnasya aatĩĩi ma Yesũ. (Meko 7:58) Ĩvinda yĩu eetawa Saulo, na Yesũ nĩwe wamũsiĩĩie aeka kũthĩnyʼa kĩkundi kya Kĩklĩsto. Yesũ aneenie nake kuma ĩtunĩ na amũtwʼa kĩlalinda. Nĩ kana Vaulo ambĩĩe kwona ĩngĩ, ndaĩ na ũndũ ũngĩ wĩka eka kũmantha ũtethyo kwa andũ o ala wathĩnasya. Nĩweenyivisye na eetĩkĩla ũtethyo kuma kwa mũmanyĩwʼa weetawa Anania, ũla wamũtetheeisye ambĩĩa kwona ĩngĩ. (Meko 9:3-9, 17, 18) Ĩtina Vaulo nĩwesie kũtwʼĩka mũndũ wĩ nguma kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto, ĩndĩ ndaaũlwa nĩ ũndũ ũla Yesũ wamũmanyĩisye e nzĩanĩ aendete Ndamasiku. Kwoou nĩwaendeeie kwĩnyivya, na nĩweetĩkĩlaa ũtethyo wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa make. Aisye kana nĩmo ‘mamwĩkĩaa vinya.’—Ako. 4:10, 11, maelesyo ma kwongeleela. w20.07 18 ¶16-17

Yeova nũnengae angĩ ũkũmũ wa kwĩka maũndũ mana o na kau nĩ mwene vinya wʼonthe. Kwa ngelekanyʼo, nĩwanyuvie Yesũ atwʼĩke Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wake, na ĩvinda yũkĩte akanenga ala andũ 144,000 makasumbĩka vamwe na Yesũ ũkũmũ wĩana ũna. Nĩ wʼo, Yeova nĩwamanyĩisye Yesũ nĩ kana ethĩwe atonya kũkwatĩĩa kĩanda kya Mũsumbĩ na Mũthembi Mũnene. (Aevl. 5:8, 9) O na nũmanyĩasya ala makasumbĩka na Yesũ ũndũ matonya kwĩanĩsya kĩanda kyoo, ĩndĩ ndakalikĩlĩĩla kĩla kaũndũ makethĩwa mayĩka wĩanĩ woo. Ethĩawa aĩkĩĩe kana makeanĩsya kwenda kwake. (Ũvu. 5:10) Ethĩwa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nũnengae angĩ ũkũmũ wa kwĩka maũndũ mana na we nde na vata wa kũtetheewʼa maũndũnĩ, ithyĩ tyo twaĩle kwĩka ũu mũnango? Kwa ngelekanyʼo, wĩ na mũsyĩ kana wĩ mũtumĩa kĩkundinĩ? Atĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova kwa kũnenga angĩ mawĩa, na ũitata mũno ndũkalikĩlĩĩle kĩla kaũndũ mekwĩka. Weeka take, wĩa ũla ũkwendaa ũtethwʼe ũkeekwa, na ũkatuma ala wamanenga ũ wĩa makwata ũtũĩka na mayĩyĩĩkĩĩa mũnango.​—Isa. 41:10. w20.08 9-10 ¶5-6

Yeova endaa twĩthĩwe na woni wĩva ĩũlũ wa malondu make ala maĩte? Ngelekanyʼo ya Yesũ no ĩtũtetheesye kũmanya. Yesũ nĩweesĩ kana Yeova onaa malondu make onthe me ma vata. Nũndũ wa ũu, eekie kyonthe kĩla ũtonya atetheesye “malondu ala maaie ma nyũmba ya Isilaeli” mamũsyokee Yeova. (Mt. 15:24) Na nĩkwĩthĩwa Yesũ nĩwe ũla mũĩthi mũseo, eekĩie kĩthito vyũ ndakasye ĩlondu o na yĩmwe ya Yeova. (Yoa. 6:39) Mũtũmwa Vaulo athangaaisye atumĩa ma kĩkundi kya Eveso maatĩĩe ngelekanyʼo ya Yesũ. Ameie ũũ: “No nginya mũtetheesye ala onzu, na no nginya mũlilikane ndeto sya Mwĩaĩi Yesũ, yĩla waisye atĩĩ: ‘Kũnengane kwĩ ũtanu mwingĩ kwĩ kwosa.’” (Meko 20:17, 35) Ĩandĩko yĩu yĩonanyʼa nesa kana atumĩa me na wĩa wa vata wa kũsũvĩa andũ ma Yeova. Salvador nĩ mũtumĩa wa kĩkundi wĩkalaa Spain na aĩtye: “Nasũanĩa ũndũ Yeova ũthĩnĩkĩaa mũno wĩana malondu make ala maĩte, nĩwʼaa ndithangaawʼa nĩke kyonthe kĩla nĩtonya nĩmatetheesye. Nĩnĩsĩ kana Yeova endaa nĩmathĩnĩkĩe.” w20.06 23 ¶15-16

Yeova nĩwĩsĩ tũkavetewa naĩ mũthyanĩ wa ĩla myaka ngili, na nũtwʼĩte kweteela nginya ĩvinda yĩu. Ĩndĩ ĩvinda yĩu yĩtanamba kũvika, Yeova nĩwĩyũmbanĩtye kũendeea kũtũekea naĩ sitũ. Kwoou twĩ na kĩtumi kĩseo kya kũmanthaa nguma nzeo sya ala angĩ na kũmomĩĩsya. Yesũ na alaĩka nĩmatanie mũno yĩla nthĩ yoombiwe. Ĩndĩ kwasũanĩa ũndũ makatana yĩla makona nthĩ yusĩe andũ mamwendete Yeova na mamũthũkũmaa mateũthĩnwʼa nĩ naĩ. O na ĩngĩ, kwasũanĩa ũndũ ala makethĩwa maumĩtwʼe kũũ nthĩ mathi ĩtunĩ kũsumbĩka na Klĩsto makatana moona wĩa woo ũitethya andũ. (Ũvu. 4:4, 9-11; 5:9, 10) Na kwasũanĩa tũyĩtĩkya methoi ma ũtanu vandũ va methoi ma woo, kũte na ũwau, kĩmeto, na kĩkwʼũ. Ĩndĩ ĩvinda yĩu yĩtanamba kũvika, twʼa vyũ kwĩyĩelekanyʼa na Ĩthe waku, ũla ũkwendete, wĩ ũĩ, na wĩ wũmĩĩsyo. Weeka ũu, wĩendeea kwĩkala wĩ mũtanu mũno o na wakwatwa nĩ mathĩna meva. (Yak. 1:2-4) Twaĩle kũmũtũngĩaa Yeova mũvea ta kĩ nũndũ wa kũtwatha kana “kũkeethĩwa na ũthayũũkyo”!—Meko 24:15. w20.08 19 ¶18-19

Mbivilia nĩ mũthĩnzĩo twanengiwe nĩ Ngai. Asa witũ wa ĩtunĩ aveveeie aũme mamĩandĩke nũndũ nũtwendete mũno vyũ. Mbivilianĩ nĩ vo tũkwataa ũsũngĩo wa makũlyo ala ma vata vyũ thayũnĩ ta: Twaumie va? Nĩkĩ twoombiwe? Na tweteele kyaũ ĩvinda yũkĩte? Yeova endaa syana syake syonthe ikwate ũsũngĩo wa makũlyo asu. Nũndũ wa ũu, kuma tene ethĩĩtwe aitũmĩa andũ kũalyũla Mbivilia ithyomonĩ mbingĩ. Ũmũnthĩ no ũkwate Mbivilia kwa ithyomo mbee wa 3,000, yĩthĩwe nĩ yĩ nima kana ĩte nima! Vaiĩ ĩvuku yĩngĩ yaalyũlwa na yĩkanyaĩĩkwʼa ta Mbivilia. Twonanasya nĩtũtũngaa mũvea nũndũ wa mũthĩnzĩo wa Mbivilia yĩla twamĩsoma kĩla mũthenya, twavindĩĩsya kĩla tweemanyĩsya, na twatata ũndũ tũtonya tũatĩĩe kĩla twasoma. O na ĩngĩ, twonanasya nĩtũũmũtũngĩa Ngai mũvea kwa kwĩkĩa kĩthito vyũ tũtavye andũ aingĩ ũndũ vatonyeka ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ.​—Sav. 1:1-3; Mt. 28:19, 20. w20.05 24-25 ¶15-16

Kĩsio kĩla mwathani Yelemia wanengiwe atavanyʼe kyaĩ na andũ matendaa kũmwĩthukĩĩsya o na vanini. Kĩu kyatumie akwʼa ngoo weethĩa eenda kũeka vyũ kũtavanyʼa. Ĩndĩ ndaaeka. Nĩkĩ ũtaaeka? “Ndeto ya Yeova” yaĩ ta mwaki wakanĩte nthĩnĩ wake, na ndaĩ atonya kũmĩvingĩa! (Yel. 20:9) Ũu nowʼo twĩwʼaa yĩla ilĩko na ngoo sitũ syausũa kĩla kĩ Ndetonĩ ya Ngai. Kwoou kĩu nĩ kĩtumi kĩseo mũno kya kũsomaa Mbivilia kĩla mũthenya na kũvindĩĩsya kĩla twasoma. Tweeka ũu, tũkatanĩaa ũtavanyʼa mũnango, na nĩ ũndũ ũtonyeka andũ aingangĩ makatwĩthukĩĩsya. (Yel. 15:16) Kwoou yĩla ũkwĩwʼa ũkwʼĩte ngoo, mwĩkaĩle Yeova na kĩthingʼĩĩsyo aũtetheesye. Akaũtetheeasya ũeke kwĩwʼa ũkwʼĩte ngoo yĩla wavĩtya, yĩla ũũngʼangʼana na mawonzu mana, kana yĩla wawaa. Akaũtetheeasya wĩthĩwe na woni ũla waĩle ĩũlũ wa ianda ila tũkwataa. Na akaũtetheeasya wĩthĩwe na woni mũseo ĩũlũ wa ũtavanyʼa waku. Eka ũu, mũtulũĩle Ĩthe waku wa ĩtunĩ kyonthe kĩla kĩ ngoonĩ. Nake ndakaleaa ũkũtetheesya ũeke kũkwʼa ngoo. w20.12 27 ¶20-21

Maũmbanonĩ nĩ vo mũno mũno eĩtu-a-asa amwe makwataa mwanya wa kwĩthĩwa vamwe na athaithi ala angĩ. Kwoou twaĩle kũtũmĩa myanya ĩsu kũmathokya, kũea ngewa namo, na kũmonyʼa kana nĩtũũmathĩnĩkĩa. O ta Yesũ, no twĩkĩe kĩthito tũtũmĩe ĩvinda na eĩtu-a-asa. (Luka 10:38-42) Kwa ngelekanyʼo, no tũmathokye tũĩsanĩe kaindo kana twĩtanĩthye vamwe namo. Na tũyĩka ũu twaĩle kũĩkĩĩthya kana twĩea ngewa sya kwaka. (Alo. 1:11, 12) Namo atumĩa nĩmaĩle kwĩthĩwa na woni ta wa Yesũ. Nĩweesĩ kana mũndũ no ethĩwe na mawetu mana nũndũ wa kwĩkala ate mũtwaanonĩ. Ĩndĩ nĩwoonanisye ũtheinĩ kana kũtwaana kana kũtwawa na kwĩthĩwa na syana, ti kwʼo kwĩ kwʼoka kũtonya kũtuma mũndũ ekala e mũtanu ĩvinda yonthe. (Luka 11:27, 28) Vandũ va ũu, tũkekalaa twĩ atanu ĩvinda yonthe ethĩwa kũmũthũkũma Yeova nĩkwʼo ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ witũ. (Mt. 19:12) Atumĩa mũno mũno nĩmaĩle kũkua aka Aklĩsto ta eĩtu-a-inyia moo na ta aa-inyia moo. Atumĩa nĩmaĩle kwosa ĩvinda maũmbano matanambĩĩa kana mathela maee ngewa na eĩtu-a-asa. w20.09 21-22 ¶7-9

Nthĩnĩ wa Isilaeli, mũĩmi avandaa mbeũ syake mbua ya mbee yaua Mweinĩ wa 10, na ayĩsa kũketha Mweinĩ wa 4. (Mko. 4:28) Nũseo tũkethĩwa na wũmĩĩsyo ta wa mũĩmi. Ĩndĩ ti laisi kwĩthĩwa nawʼo. Mavinda maingĩ andũ mendaa kwona mosyao ma kĩthito kyoo mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. Ĩndĩ o ta mũĩmi, ethĩwa nĩtũkwenda mũũnda witũ ũsyae nesa, no nginya tũtũmĩe ĩvinda yingĩ tũiũseũvya, tũivanda, tũiĩmĩa lĩu, na tũinyithya kĩla twavanda. O ta ũu, no nginya twĩkĩe kĩthito kingĩ tũteũnoa wĩanĩ wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa. Kũtetheesya ala tũũmanyĩsya maekane na kĩmena na mayenda ala angĩ nĩkũkuaa ĩvinda. O na ĩngĩ, wũmĩĩsyo witũ ũkatũtetheeasya tũikakwʼe ngoo yĩla twoona andũ matekwenda kũtwĩthukĩĩsya. Ĩndĩ o na yĩla andũ amwe matwĩthukĩĩsya na meethĩwa na wendi wa kwĩmanyĩsya, no nginya twĩthĩwe na wũmĩĩsyo. Tũyĩsa kũlasimĩthya amanyĩwʼa ma Mbivilia methĩwe na mũĩkĩĩo. O na ve mavinda amanyĩwʼa ma Yesũ mataakwatya na mĩtũkĩ kĩla wamamanyĩasya. (Yoa. 14:9) Kwoou ekai tũlilikanae kana no tũvande na tũinyithya, ĩndĩ Ngai nĩwe ũtumaa mbeũ sya ũla wʼo imea.​—1 Ako. 3:6. w20.09 11 ¶10-11

Ithyonthe twendaa amanyĩwʼa maitũ mavatiswe. Ũndũ ũmwe wa vata tũtonya kwĩka tũmatetheesye nĩ kũmekĩa vinya maendae maũmbanonĩ ma kĩkundi. Kaingĩ, amanyĩwʼa ala mambĩĩa kũthi maũmbanonĩ mate kweteela, mekaa maendeeo mĩtũkĩ. Nũndũ wa ũu, alimũ amwe maeleasya amanyĩwʼa moo kana kĩla mekwĩmanyĩsya vamwe kĩitoetye, ĩndĩ kũthi maũmbanonĩ no kũmatetheesye kwĩmanyĩsya maũndũ maingangĩ. Soma Aevelania 10:24, 25 na mũmanyĩwʼa waku, na ũimũelesya ũndũ ũtonya kũtetheka athi maũmbanonĩ. Mũelesye wĩ mũtanu kĩndũ ũneemanyĩisye maũmbanonĩ. Kĩu no kĩmũtethye mũno kwĩ o kũmũthokya. Ndwĩsa kũelekanyʼa maũndũ ala mũmanyĩwʼa waku ũtonya kwĩwʼa na kwona athi maũmbanonĩ ya mbee na ala ũtonya kwĩwʼa kana kwona ndĩninĩ ĩngĩ o na yĩva. (1 Ako. 14:24, 25) Athi maũmbanonĩ akakomana na andũ ũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo syoo na maimũtetheesya eke maendeeo nginya avatiswe. w20.10 10-11 ¶14-15

Veva wa Ngai ũkaũtetheeasya ũatĩĩe nesa kĩla ũkwĩmanyĩsya Ndetonĩ yake. Voyaa ũũ o ta mũandĩki ũmwe wa Savuli: “Manyĩsya nyie nzĩa yaku, we Yeova; ngaendaa nthĩnĩ wa wʼo waku: Ũmbanʼya ngoo yakwa ĩkĩae syĩtwa yaku.” (Sav. 86:11) Kwoou endeea kwĩmanyĩsya Ndeto ya Yeova na mavuku angĩ ala ũtũnengae atũmĩĩte ũseũvyo wake. Ĩndĩ kĩeleelo kyaku kĩnene kĩyaĩle kwĩthĩwa ne kũkwata ũmanyi. Waĩle kũeka kĩla ũkwĩmanyĩsya kĩlike ngoonĩ, na ũikĩatĩĩa thayũnĩ waku. Veva wa Yeova no ũũtetheesye kwĩka ũu. Kĩngĩ waĩle kwĩka nĩ kũthangaasya ana-a-asa na eĩtu-a-asa. (Aevl. 10:24, 25) Nĩkĩ? Nũndũ nĩ ta mwĩ ma mũsyĩ ũmwe. Kwoou, voya ũkwate veva mũtheu nĩ kana ũũtetheesye kumya maelesyo kuma ngoonĩ, na ũikũtetheesya ũtate ũndũ ũtonya wĩanĩsye nesa ilungu ila wĩ nasyo ũmbanonĩ. Weeka maũndũ asu, Yeova na Mwana wake makoona nesa kana nĩwendete “tũlondu” twoo. (Yoa. 21:15-17) Kwoou onanyʼa nũmwĩthukĩĩasya Mũmanyĩsya Ũla Mũnene kwa kũĩsaa lĩu wʼonthe wa kĩ-veva ũla ũtũnengae. w20.10 24-25 ¶15-17

We Yesũ akuie atũmwa make ata ĩvinda yĩla makwʼĩte ngoo? Kavinda kakuvĩ ĩtina wa kũthayũũkwʼa, eeie aatĩĩi amwe make atĩĩ: “Mũikakĩe! Endai, mũkatavye ana-a-asa makwa [kana nĩnĩthayũũkiwʼe].” (Mt. 28:10a) Yesũ ndaamekĩsya ngoo. O na kau nĩmamũtiĩte, ametie “ana-a-asa makwa.” O ta Yeova, Yesũ aĩ tei na nĩwaekeaa. (2 Asu. 13:23) O ta ũu, nĩtũthĩnĩkĩaa mũno ala maekete kũtavanyʼa. Mo nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ, na nĩtũmendete! Nĩtũlilikanaa ũndũ mamũthũkũmie Yeova na kĩthito, na amwe o na mamũthũkũmie kwa ĩvinda ya myaka mingĩ. (Aevl. 6:10) Twĩwʼaa tũimakosa mũno! (Luka 15:4-7) Kwoou tetheesya ala mavoie mambĩĩe kũkaa maũmbanonĩ ma kĩkundi. Na yĩla mũndũ wavoie wavika Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, nithyĩ twaĩle kwĩthĩwa ma mbee kũmũkethya wĩ athangaau. w20.11 6 ¶14-17

Yakovo na Yoana vamwe na inyia woo maendie vala ve Yesũ na mamũkũlya amanenge mwanya wa kwĩkala ũmwe kwʼokonĩ kwake kwa aũme, na ũngĩ kwʼokonĩ kwake kwa aka Ũsumbĩnĩ. Nũndũ Yesũ nĩweesĩ ndaĩ na ũkũmũ wa kũnengane mwanya ũsu, amasũngĩie vau kwa vau amea kana no Ĩthe wake wa ĩtunĩ e weka ũtonya kwĩka ũu. (Mt. 20:20-23) Kĩu kyoonanisye kana Yesũ nĩweesĩ ve mĩvaka ũtaĩle kũkĩla. Aĩ na wĩnyivyo. Ndavĩtũkaa maũndũ ala Yeova wamwĩĩte eke. (Yoa. 12:49) Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ ata? Twĩthĩawa na wĩnyivyo ta wa Yesũ yĩla twaatĩĩa ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Kwoou yĩla twakũlwʼa ũtao, tũyaĩlĩte kwĩsa kũthingʼĩĩsya angĩ maatĩĩe woni witũ, na tũyaĩlĩte kũmatavya o kĩla kyooka kĩlĩkonĩ mbee. Twaĩlĩte kũmanenga ũtao tumĩtye Mbivilianĩ kana mavukunĩ maitũ. Tweeka ũu, twĩthĩawa tũyonanyʼa kana nĩtũkũelewa tũyĩsĩ kĩla kĩndũ. Na kĩu kĩĩkĩĩthasya nĩtwĩnyivĩtye nũndũ twĩthĩawa tũyonanyʼa kana Ngai Mwene Vinya Wʼonthe no we wĩthĩawa na ‘mĩao mĩlũngalu.’—Ũvu. 15:3, 4. w20.08 11-12 ¶14-15

Wesa kwona waĩlĩte kũnenga mũnyanyau ũtao, nĩ maũndũ meva waĩle kũlilikana? Ũtanamba kũthi kũneena nake, ĩkũlye-ĩ, ‘Nĩnĩthĩwa nĩ na “ũlũngalu mũvĩtũku”?’ Mũndũ wĩ na ũlũngalu mũvĩtũku asilĩlaa angĩ kwosana na myolooto yake, ĩndĩ ti ya Yeova, na ndakothaa kũmewʼĩa tei. Ethĩwa o na ĩtina wa kwĩthiana nũkwona ve vata wa kũneena na mũnyanyau, mwonyʼe nesa thĩna wake, na ũimũkũlya makũlyo matonya kũmũtetheesya aelewe kana nũvĩtĩtye. Ĩkĩĩthya kana kĩla ũũmũtavya kyumĩte Maandĩkonĩ, na ndũkolwe kana akaumya ũtalo kwa Yeova, ĩndĩ ti kwaku. (Alo. 14:10) Yĩla ũũnenga mũndũ ũtao, tũmĩa ũĩ ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai, na ũitata wĩthĩwe na ĩnee ta Yesũ. (Nth. 3:5; Mt. 12:20) Nĩkĩ? Nũndũ Yeova akatũkuaa o ũndũ tũkuaa ala angĩ.​—Yak. 2:13. w20.11 21 ¶13

We no wĩwʼe mũyo andũ makaũsilĩla masyaĩtye langi waku kana ũndũ ũthyũ na mwĩĩ waku ũilye? No kwĩthĩwa ũtendete ũu. Nĩ ũndũ wa kũkiakĩsya ta kĩ kũmanya kana Yeova ndatũsilĩlaa kwosana na kĩla andũ mene! Kwa ngelekanyʼo, yĩla Samueli wasyaisye ana ma Yese, ndaaona kĩla Yeova weene. Yeova amwĩĩte kana eenda kũnyuva ũmwe wa ana ma Yese atwʼĩke mũsumbĩ wa Isilaeli. Ĩndĩ ndamũtavĩtye enyuva ũũ. Yĩla Samueli woonie mwana ũla mũkũũ wa Yese weetawa Eliavu, aisye ũũ: “Vate ndĩi mwĩtĩkĩwʼa mauta wa Yeova e mbee wake.” Kwa kĩsisyo kya metho, Eliavu ailye mũsumbĩ. Ĩndĩ Yeova eeie Samueli atĩĩ: “Ndũkasisye ũthyũ wake, kana ũtũlu wa kĩũngamo kyake; nĩkwĩthĩwa nyie nĩnĩmũleete.” Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Yeova asyokie amwĩa: “Mũndũ asiasya mũvwʼanĩle wa ũtheinĩ, ĩndĩ Yeova asiasya ngoonĩ.” (1 Sam. 16:1, 6, 7) O ta Yeova, tũyaĩle kũsilĩlaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kwosana na kĩla twene. w20.04 14 ¶1; 15 ¶3

Ve ĩvinda Yesũ wesĩile mĩũndanĩ, na mĩũnda ĩsu nĩtonya kwĩthĩwa yavandĩtwe mbaale yaĩ ĩnambĩĩa kũmea. (Yoa. 4:3-6) Mbaale ĩsu yesaa kũkua myei ta ĩna ĩyĩsa kũtwʼĩka nĩkethwa. Ĩndĩ Yesũ nĩwawetie ũndũ wasaanĩisye ethukĩĩsya make yĩla waisye: “Ũkĩlyai metho menyu mwone kana mĩũnda nĩ myeũ yeteele kũkethwa.” (Yoa. 4:35, 36) We oonanasya ata? Yesũ nũtonya kwĩthĩwa aneeneaa wĩa wa kũmbanyʼa andũ, ĩndĩ ti ngetha ya lĩu. Kwasũanĩa ũndũ ũla waĩ ũnamba kwĩkĩka. O na kau Ayuti mayakothaa kũvulana na Asamalia, Yesũ aĩ anatavya mũndũ mũka Mũsamalia ũvoo mũseo na akamwĩthukĩĩsya! Na eka ũu, yĩla Yesũ wawetaa kana mĩũnda yaĩ “myeũ yeteele kũkethwa,” nguthu ya Asamalia, ĩla yaĩ ĩneewʼa ũvoo wa Yesũ kuma kwa ũla mũndũ mũka, yaĩ nzĩanĩ yũkĩte kũmanyĩwʼa maũndũ maingangĩ nĩ Yesũ. (Yoa. 4:9, 39-42) Ĩvuku yĩmwe yĩeleetye Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa ngewa ĩsu: “Ĩtambya yĩla andũ asu moosie ya kũka vala ve Yesũ na mĩtũkĩ na kũmwĩthukĩĩsya . . . yoonanisye kana mailye ta lĩu weteele kũkethwa.” w20.04 8 ¶1-2

Maũmbano nĩmatumaa twaĩlangya ũtũĩka witũ wa kũtũmĩa mĩio yitũ ya kaũ kwa kũtũtetheesya twĩthĩwe atavanyʼa na alimũ aseango. Kwa ngelekanyʼo, nĩmatũmanyĩasya kũtũmĩa nesa Syĩndũ Ila Tũtũmĩaa Mũno Kũmanyĩsya. Kwoou ĩyũmbanĩasye maũmbano ma kĩkundi nesa. Na yĩla maũmbano maendeee, teaa kũtũ. Na ĩndĩ ũitũmĩa kĩla weemanyĩsya maũmbanonĩ. Weeka maũndũ asu, ũkatwʼĩka “mũsikalĩ mũseo wa Klĩsto Yesũ.” (2 Tim. 2:3) Ũtethyo ũngĩ Yeova ũtũnengete nĩ wa alaĩka milioni mbingĩ me vinya. Kwavindĩĩsya kĩla kĩtonya kwĩanĩwʼa no mũlaĩka o ũmwe! (Isa. 37:36) Yu wĩona nguthu ya alaĩka me vinya ta ĩtonya kwĩanĩsya maũndũ manenevete ata? Vai ndaimoni o na ĩmwe kana mũndũ o na wĩva ũtonya kũsindana na ita isu syĩ vinya sya Yeova. No twasye kana Ngũsĩ ĩmwe ndĩkĩĩku yongelanwʼa na Yeova, yĩthĩawa yamesya vinya kũvĩtũka amaitha maitũ o na ethĩwa nĩ aingĩ. (Asi. 6:16) Ũsu nĩ ũwʼo tũtesa kũkananĩsya! Kwoou lilikanaa kĩu yĩla watelemwʼa nĩ kĩndũ kyeekwa kana kyaneenwa nĩ mũndũ mũthũkũmaa ĩmwe, mũsomaa ĩmwe, kana mũndũ wa mũsyĩ ũte Ngũsĩ. Lilikana kana ndũkitaa wĩ weka. Nũmwĩtĩkĩlĩtye Yeova akũtongoesye. w21.03 29 ¶13-14

No kwĩthĩwa mũtũmwa Vaulo aumisye ndeto isu ĩvukunĩ ya Isaia 22:13, yĩla yĩwetete woni ũla Aisilaeli maĩ nawʼo. Kĩla Aisilaeli mendaa no kwĩtanĩthya vandũ va kũmũthengeea Ngai. No twasye maĩ na woni ũũ andũ aingĩ methĩawa nawʼo: “Ĩtanĩthye ũndũ ũkwenda, nũndũ vaiĩ mũndũ wĩsĩ ũnĩ.” Kĩu kĩonanyʼa nesa vyũ kana kũmanya Yeova akathayũũkya akwʼũ, kwaĩle kũtũsukuma tũnyuve atindanyʼa maitũ nesa. Ana-a-asa ma Kolintho maaĩle kũtila kĩtindo kyoo na ala mataĩkĩĩaa ũthayũũkyo. Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Ethĩwa kĩtindo kitũ nĩ kya ala metanĩthasya mateũsũanĩa ũnĩ, tũyĩsa kũendeea nesa. Andũ ta asu manangaa kĩlĩko kya Mũklĩsto. O na no matume ambĩĩa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ũũmũlikya naĩnĩ. Kĩu nĩkyo kĩtumi Vaulo waumisye ũkanyʼo ũũ mũito: “Amũkai na mũyĩka ũla ũlũngalu na mũikaendeee kwĩka naĩ.”—1 Ako. 15:33, 34. w20.12 9 ¶3, 5-6

Mũsoa ũsu ũeleetye ũndũ Yeova ũvangĩte mũsyĩ wake ĩtunĩ na kũũ nthĩ. Ndeto “mũtwe” ĩla ĩtũmĩĩtwe mũsoanĩ ũsu ĩkuĩte maũndũ elĩ ma vata, namo nĩ ũkũmũ na kumya ũtalo. Yeova nĩwe “mũtwe” wa mũsyĩ wake ĩtunĩ na kũũ nthĩ, kana kwa ndeto ingĩ, nĩwe wĩ ũkũmũ ũla mũnene vyũ, na onthe ala ũnengete ũkũmũ nĩmaĩle kumya ũtalo kwake. (Alo. 14:10; Aev. 3:14, 15) Yeova nũmũnengete Yesũ ũkũmũ ĩũlũ wa kĩkundi, ĩndĩ Yesũ nĩwumasya ũtalo kwake. (1 Ako. 15:27) O na ĩngĩ, Yeova nũnengete mũndũũme ũkũmũ ĩũlũ wa kĩveti na syana syake. Mũndũũme atonya kwĩmanyĩsya ata kũtũmĩa ũkũmũ wake nesa mũsyĩ? No nginya ambe kũelewa maũndũ ala Yeova wendaa eanĩsye. O na nĩwaĩle kũmanya nĩkĩ Yeova wavangĩthisye amwe methĩwe na ũkũmũ, na ũndũ ũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova na Yesũ. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata mũndũũme amanye kĩu? Nũndũ Yeova nũnengete ene mĩsyĩ ũkũmũ wĩana ũna, na endaa maũtũmĩe nesa.​—Luka 12:48b. w21.02 2 ¶1-3

Nũseo tũkaatĩĩa ngelekanyʼo ya Yeova ya kũnyuva maũndũ ala twaĩle kũlwa nĩmo. Kwa ngelekanyʼo, Yeova no alilikane maũndũ onthe, ĩndĩ yĩla twamũvĩtĩsya na tweelila, anyuvaa kũtũekea na kũlwa nĩ mavĩtyo maitũ. (Sav. 25:7; 130:3, 4) Ũu nowʼo wendaa twĩke yĩla angĩ matũvĩtĩsya na matwĩtya ũekeo. (Mt. 6:14; Luka 17:3, 4) No twonanyʼe nĩtũũtũnga mũvea nũndũ wa mũthĩnzĩo wa wʼongo kwa kũũtũmĩa kwa nzĩa ĩtonya kũetee Ngai ndaĩa. Amwe maũtũmĩaa kwĩtwʼĩĩa ũla ũseo na ũthũku nĩ kana meanĩsye mawendi moo. Ĩndĩ nũndũ Yeova nĩwe watũmbie, kwa wʼo myolooto yake nĩyo mĩseo vyũ kwĩ myolooto o na yĩva tũtonya kwĩtwʼĩĩa. (Alo. 12:1, 2) Twaatĩĩa myolooto yake twĩkalaa tũuĩtye. (Isa. 48:18) Na twĩkalaa twĩ eanĩe nũndũ twĩkaa kĩla Mũmbi na Ĩthe witũ ũkwenda twĩke, nakyo nĩ kũmũetee ndaĩa na kũmũtanĩthya.​—Nth. 27:11. w20.05 24 ¶13-14

Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twende mũno ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ? Twamamanya nesa, kĩu kĩtũtetheeasya kũmaelewa nesanga na kũmenda mũnango. No tũtume ndũũ namo o na ethĩwa nĩ akũũ kana nĩ anini, kana o na ethĩwa maumĩte va. Lilikana kana Yonathani akũĩe Ndaviti na myaka ta 30, ĩndĩ o na vailye ũu, maĩ ndũũ mũno. Ve mũndũ wĩ kĩkundinĩ kyenyu, ethĩwe nĩ mũkũũ kana nĩ mũninangi kwĩ we, ũtonya kũtuma ndũũ nake? Weeka ũu, ũkoonanasya kana ‘nĩwendete ana-a-asa maku onthe.’ (1 Vet. 2:17) Kwʼo kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mũno nĩ kwonanyʼa kana no nginya twĩthĩwe na ũnyanya wĩanene na onthe kĩkundinĩ? Aiee, ũsu nĩ ũndũ ũtatonyeka. Ti ũthũku kwĩthĩwa na ũnyanya mwingangĩ na andũ amwe kwĩ angĩ, na mũno mũno ethĩwa mendete maũndũ ala twendete. Yesũ eetaa atũmwa make onthe “anyanyawa,” ĩndĩ aĩ ndũũ mũnango na Yoana. (Yoa. 13:23; 15:15; 20:2) O na vailye ũu, Yesũ ndamũkuaa nesa kwĩ ala angĩ.​—Mko. 10:35-40. w21.01 23 ¶12-13

Nzĩa ĩla mũtũmwa Vaulo watũmĩie kũtavya Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ ũvoo mũseo e Athene tiyo watũmĩie yĩla waneenaa na Ayuti ĩsinakokenĩ. Nĩwasyaisye nesa na asũanĩa maũndũ ala mamũthyũlũlũkĩte, vamwe na syĩthĩo syoo sya ũthaithi. (Meko 17:23) Ĩtina wa ũu, yĩla Vaulo watwie kũmatavya ũwʼo ũla wĩ Maandĩkonĩ, amanthie ũndũ maĩ matonya kwĩtĩkĩlana asũanĩĩte maũndũ asu. Kwoou Vaulo nĩweeyũmbanĩtye kũvĩndũa nzĩa yake ya kũtavanyʼa. Eeie Aathene kana ũvoo ũla wamatavasya waumĩte kwa “Ngai Ũtesĩkĩe,” ũla matataa kũmũthaitha. O na kau Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ mayeesĩ Maandĩko, Vaulo ndaasũanĩa kana mayĩsa kũtwʼĩka Aklĩsto. Vandũ va ũu, amonaa ta lĩu weteele kũkethwa, na nũndũ wa ũu avĩndũa nzĩa yake ya kũtavanyʼa ũvoo mũseo. O ta Vaulo, siasya nesa maũndũ ala maũthyũlũlũkĩte. Sũanĩa ũndũ maũndũ ala ũkwona matonya kũũtetheesya kũelewa kĩla andũ kĩsionĩ kyenyu maĩkĩĩaa. Kwa ngelekanyʼo, ũla ũkwenda kũneena nake atũmĩĩte kyaũ kwanakavya mũsyĩ wake kana ngalĩ yake? Yo ĩsyĩtwa yake, mwĩkĩĩle wake, ũndũ wĩyanakavĩtye, kana ndeto ila ũkũneena no iũtavye nĩ wa ndĩni yĩva? w20.04 9-10 ¶7-8