Mwei wa 11

Nũndũ tũyĩsĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Yona, no tũmũsilĩle tũkasya aĩ mũndũ ũtesa kwĩkwatwʼa, na ũte mũĩkĩĩku. Ĩvinda yĩmwe nĩwanengiwe mwĩao nĩ Yeova wa kũthi Nineva akatavanyʼe ũsilĩlo wake ĩũlũ wa ndũa ĩsu. Ĩndĩ vandũ va kwĩka ũu, alikile meli yaendete ngalĩko yĩ kĩvathũkanyʼo vyũ, nĩ kana “aume vala ve Yeova.” (Yona 1:1-3) Keka nue, nũnenga Yona mwanya ũngĩ wa kwĩanĩsya kĩanda kĩu? Ve vinya. Ĩndĩ Yeova oonie aĩlĩte kũmũnenga mwanya ĩngĩ. (Yona 3:1, 2) Mboya ya Yona nĩtũtetheeasya kũmanya we aĩ mũndũ ũilye ata. (Yona 2:1, 2, 9) Vate nzika, Yona nĩwavoyie mboya mbingĩ mũno, ĩndĩ mboya ĩla wavoyie e ĩvunĩ ya ĩkũyũ nĩtumaa tũmanya kana ve nguma nzeo mũno waĩ nasyo, o na kau nĩwasembie akĩĩte wĩa ũla wanengetwe. Ndeto syake syonanasya kana aĩ mũndũ wĩnyivĩtye, mũndũ wĩ mũvea, na ũtwʼĩte kũmwĩwʼa Yeova. Kwoou ti ũsengyʼo kwona kana Yeova ndaatindanĩa na mavĩtyo make, ĩndĩ nĩwasũngĩie mboya yake na aendeea kũmũtũmĩa ta mwathani. Nĩ ũndũ wa vata ta kĩ kĩla mũtumĩa akesiĩĩaa ndakanengane ũtao atanamba “kwĩwʼa” ũla ũkũmũtaa easya ata! w20.04 15 ¶4-6

Amanyĩwʼa ma ĩvinda ya atũmwa nĩmeetĩkĩlile momanyĩsyo ma Kĩklĩsto, na nĩmeekwatĩtye veva mũtheu ũmatetheesye kũelewa Ndeto ya Ngai. Nĩmeekie ũkunĩkĩli meyĩĩkĩĩthye mo ene kana momanyĩsyo asu maumĩte Maandĩkonĩ. (Meko 17:11, 12; Aevl. 5:14) Wendo wa ana-a-asa tiwʼo wĩ wʼoka watumĩte methĩwa na mũĩkĩĩo, na kũtanĩa kĩtindo kyoo ti kwʼo kwĩ kwʼoka kwatumaa mamũthũkũma Yeova. Vandũ va ũu, maakĩte mũĩkĩĩo woo nthĩnĩ wa “ũmanyi wa wʼo ĩũlũ wa Ngai.” (Ako. 1:9, 10) Ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai ndũalyũkaa. (Sav. 119:160) Kwa ngelekanyʼo, ndũalyũkaa o na ethĩwa Mũklĩsto mũna nĩwatũvĩtĩsya kana nĩweeka naĩ ngito. Na ndũalyũkaa o na yĩla twakomana na mathĩna. Kwoou nĩtwaĩle kwĩmanyĩsya momanyĩsyo ma Mbivilia nesa vyũ, na tũyĩyĩĩkĩĩthya kana nĩ ma wʼo. Twaaka mũĩkĩĩo witũ ũwʼonĩ ũla wĩ Mbivilianĩ, mũĩkĩĩo ũsu ũkatũtetheeasya tũikalulutĩke yĩla twatatwa, o tondũ nanga ĩkwatĩĩaa ĩsiwa ĩvinda yĩla kwĩ na kĩuutani kĩnene. w20.07 9 ¶6-7

Yesũ onaa maũndũ ala twĩkaa ana-a-asa make etĩkĩwʼa mauta ta we tũũmwĩka. (Mt. 25:34-40) Ũndũ wa vata ũla twĩkaa tũkwate mbau etĩkĩwʼa mauta nĩ kũtethya na kĩthito wĩa ũla Yesũ wanengie aatĩĩi make wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa. (Mt. 28:19, 20) Ana-a-asa ma Klĩsto maitonya kwĩanĩsya wĩa ũsu mũnene wa kũtavanyʼa nthĩ yonthe, ũla ũendeee yu, matatetheewʼe nĩ “malondu angĩ.” (Yoa. 10:16) Kwoou ethĩwa wĩ wa malondu angĩ, kĩla ĩvinda wathi kũtavanyʼa, wĩthĩawa ũyonanyʼa kana nũmwendete Yesũ vamwe na etĩkĩwʼa mauta. O na ĩngĩ, nĩtũtwʼĩkaa anyanya ma Yeova na Yesũ twaumya mĩvothi ya kũtetheesya wĩa ũla matongoesye. (Luka 16:9) Kwa ngelekanyʼo, no tumye mĩvothi kwondũ wa wĩa wa nthĩ yonthe. Mĩvothi ĩsu no ĩtũmĩwe kũtetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala makwatwa nĩ mĩisyo. O na no tũtetheesye kũĩvĩa ngalama sya kĩkundi kitũ na no twĩyumye tũtetheesye ana-a-asa ala twĩsĩ me na vata wa ũtethyo.​—Nth. 19:17. w20.04 24 ¶12-13

Mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ nĩweanĩisye wathani ũsu nũndũ ‘ndaaona ngai sya aaĩthe make ta kĩndũ.’ Eekie ũu ata? Kuma tene Soviet Union yaĩ na kĩeleelo kya kũvetanga ndĩni syonthe, na nũndũ wa ũu nĩyatatie kũivena vinya wasyo. Na nĩ kana silikalĩ ĩsu ĩanĩsye kĩeleelo kyayo, yaĩ yaumisye mwĩao mwakanĩ wa 1918, ũla wesie kũtuma sukulu syambĩĩa kũmanyĩsya kana kũi Ngai. Nĩ kwa nzĩa yĩva mũsumbĩ ũsu wa ngalĩ ya ĩũlũ wanengie ‘ndaĩa ngai ya i ngome’? Nĩ kenda Soviet Union ĩlũlũmĩlye ũsumbĩ wayo, yaminie mbesa mbingĩ vyũ ĩyũmbanyʼa ita na kũseũvya mĩio ngili mbingĩ mũno ya nuclear. Kũvika vau mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ na wa ngalĩ ya ĩtheo maĩ maneeyũmbanĩsya mĩio yĩ vinya ĩtonya kũmina andũ mbilioni mbingĩ! Mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ nũkwatĩte mbau mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩtheo ũndũnĩ ũmwe mũnene, nawʼo nĩ ‘kũũngamya ũthatyo ũla wanangaa.’ Ngwatanĩo ya Nthĩ (UN) nĩyo “ũthatyo” ũsu.​—Nda. 11:31. w20.05 6-7 ¶16-17

Naaũ maĩle kũmantha ala mavoete? Ithyonthe no tũtetheesye kũmamantha, twĩthĩwe twĩ atumĩa, mavainia, andũ ma mũsyĩ, kana nĩ atavanyʼa ala angĩ kĩkundinĩ. We nĩwĩthĩwa na mũnyanya kana mũndũ wa mũsyĩ ũvoete? Kana nĩwĩthĩwa ũkomanĩte na mũndũ ũvoete ũitavanyʼa nyũmba kwa nyũmba kana ũitavanyʼa kũla kwĩthĩawa andũ aingĩ? Ethĩwa mũndũ ũsu nde na thĩna ũinenga atumĩa ma kĩkundi kyaku namba yake ya simũ kana ũimatavya vala wĩkalaa, no wĩke ũu. Mũtumĩa ũmwe wĩtawa Thomas aĩtye: “Mbee, nambaa kũneena na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala matonya kwĩthĩwa mesĩ vala mũndũ mũna wa kĩkundi kitũ ũvoete wĩkalaa. Kana ngakũlya atavanyʼa ethĩwa no malilikane mũndũ ũekete kũthi maũmbanonĩ. Yĩla nesa kũthi kwona ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu mavoete, nĩnĩmakũlasya ĩũlũ wa syana syoo kana andũ angĩ moo ma mũsyĩ. Amwe nĩmatonya kwĩthĩwa maendaa na syana syoo maũmbanonĩ, na syana isu nitonya kwĩthĩwa syatwʼĩkĩte atavanyʼa. O nasyo no itetheewʼe ikamũsyokea Yeova.” w20.06 24 ¶1; 25 ¶6-7

Kũũ nthĩ, no andũ me oka mombĩtwe me na ũtonyi wa kũvathũkanyʼa kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle kwa kũlilikana na kũvindĩĩsya mũno maũndũ ala mamakwatie. Kĩu kĩtumaa tũtwʼĩka andũ aseango na kĩitũtetheesya kũvĩndũa mosũanĩo na mwĩkalĩle witũ. (1 Ako. 6:9-11; Ako. 3:9, 10) Eka ũu, no tũmanyĩsye wasya witũ wa ngoo kũvathũkanyʼa ũseo na ũthũku. (Aevl. 5:14) O na no twĩmanyĩsye kwendana na kwĩwʼanĩa tei na ĩnee. Na no twĩmanyĩsye kũatĩĩa ũsili wa katĩ ta Yeova. Nzĩa ĩmwe ya kwonanyʼa kana nĩtũtũngaa mũvea nũndũ wa ũtonyi ũla twĩ nawʼo wa kũlilikana maũndũ, nĩ kũtata tũkalilikanaa mavinda onthe ala Yeova waatũtetheesya na akatũkiakisya. Tweeka ũu, tũikethĩawa na nzika kana o na ĩvinda yũkĩte akatũtetheesya. (Sav. 77:12; 78:4, 7) Nzĩa ĩngĩ nĩ kũlilikana moseo ala andũ angĩ matwĩka na tũimatũngĩa mũvea. Ũkunĩkĩli wonanĩtye kana andũ ala matũngaa mũvea makothaa kwĩkala me atanu. w20.05 23-24 ¶12-13

Kwasũanĩa ũndũ Mose weewie yĩla woonie ũtheu mũtisu wa Yeova wamina kũvĩtĩla mbee wake e mũvatĩnĩ wa ĩvia. Ĩvuku ya Insight on the Scriptures yaĩtye kana “nĩvatonyeka ũsu ũkethĩwa nowʼo ũndũ ũla wa kũsengyʼa waaoneka nĩ mũndũ Yesũ Klĩsto atanamba kũka kũũ nthĩ.” Mose nĩweewie ndeto ii itonya kwĩthĩwa syaneeniwe nĩ mũlaĩka: “Yeova, Yeova, Ngai wĩ tei na mũseo, ũtathataa mĩtũkĩ, na wĩ na wingĩ wa ũseo wĩ wendo na wʼo; ũla ũmaiĩaa ngili ngili ũseo wĩ wendo, na akĩekea ũthũku na ĩvĩtyo na naĩ.” (Kuma 33:17-23; 34:5-7) Yĩla Mose watũmĩie ĩsyĩtwa Yeova ndetonĩ ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ, nũtonya kwĩthĩwa alilikanie ũndũ ũsu. Yĩla twasũanĩa ĩũlũ wa ĩsyĩtwa Yeova, nũseo tũkavindĩĩsya ũla wĩtanĩwʼe na ĩsyĩtwa yĩu. Na nĩtwaĩle kũlilikana nguma syake ta vinya, ũĩ, ũsili wa katĩ, na wendo. Kũvindĩĩsya nguma isu na ingĩ mbingĩ no kũtume tũmũnenga ndaĩa nene mũno.​—Sav. 77:11-15. w20.06 8-9 ¶3-4

Yesũ aisye kana amanyĩwʼa make makamanyĩka nũndũ wa kwĩthĩwa na wendo katĩ woo. (Yoa. 13:34, 35) Ĩndĩ kwĩyonea wendo ũsu kũitoetye. Ve maũndũ angĩ twaĩle kwĩka nĩ kana twĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu. Kwona wendo wa Kĩklĩsto andũnĩ ma Ngai ti kwʼo kwĩ kwʼoka kwaĩle kũtuma twĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Nĩkĩ? Nũndũ ethĩwa twakĩte mũĩkĩĩo witũ wendonĩ ũsu, mũĩkĩĩo ũsu no ũthele na mĩtũkĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩ laisi tũkaeka kũmũthũkũma Yeova ethĩwa mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa, kana o mũtumĩa wa kĩkundi kana vainia, nĩweeka naĩ ngito. O na no tũeke kũmũthũkũma Yeova ethĩwa mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa nĩwatũvĩtĩsya, kana nĩwatwʼĩka mũkaĩi wa mũĩkĩĩo na ambĩĩa kũtwonethya atĩ kĩla tũĩkĩĩaa ti kya wʼo. Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Ethĩwa ũmũĩkĩĩaa Ngai ũsyaĩtye meko ma andũ angĩ, mũĩkĩĩo waku ndwĩsa kwĩthĩwa wĩ mũlũmu. Kĩla kyaĩle kũtuma wĩthĩwa na mũĩkĩĩo nĩ ngwatanĩo yaku na Yeova mwĩ elĩ. Ũndũ wĩwʼaa wasũanĩa Yeova na andũ make nĩkũtonya kũtethya mũĩkĩĩo waku. Ĩndĩ nĩ ũndũ wa vata vyũ wake mũĩkĩĩo waku ũtũmĩĩte momanyĩsyo ma vata na ma wʼo ala me Mbivilianĩ. Nĩwaĩle kwĩyĩĩkĩĩthya mwene kana Mbivilia ĩtũmanyĩasya ũwʼo ĩũlũ wa Yeova.​—Alo. 12:2. w20.07 8 ¶2-3

Ve maũndũ maingĩ mekĩkĩte mekwonanyʼa kana alaĩka nĩmatũtetheeasya kũmantha ala mavoete na me na mea ma kũmũsyokea Yeova. (Ũvu. 14:6) Kwa ngelekanyʼo, mwana-a-asa wavoete wĩtawa Silvio wĩkalaa Ecuador nĩwavoyie Yeova na kĩthingʼĩĩsyo amũtũmĩe mũndũ wa kũmũtetheesya asyoke kĩkundinĩ. Aendeee kũvoya, nĩweewie ngengele ya mũomonĩ yakũnwa. Avingũa eethĩie atumĩa elĩ maũngye mũomonĩ. Nĩmatanie mũno kwambĩĩa kũmũtetheesya vala wendaa ũtethyo. Twatetheesya ala onzu mamũsyokee Yeova, tũkakwata ũtanu mwingĩ mũno. Salvador nĩ vainia wĩkĩaa kĩthito kingĩ atetheesye ala mavoete, na aĩtye: “Mavinda amwe nĩthĩaa nĩkelemisye methoi nĩ mũyo. Nĩtanaa mũno kwona Yeova aivonokya ũmwe wa malondu make ma vata kuma nthĩ ĩno ya Satani, na nĩnĩtanaa kũmanya kana nũnengie kĩanda kya kũthũkũma vamwe nake wĩanĩ ũsu.” Ethĩwa nũvoete, mwa manya kana Yeova ndaaeka kũkwenda. Yeova ekalaa ekwatĩtye kana nũkumĩla, na yĩla ũkakwona, ndakalea ũkũthokya kwake ĩngĩ. w20.06 29 ¶16-18

Nũndũ Yeova nĩwe ‘Mũmanyĩsya’ witũ ũla mũnene, nũtũnengete ngelekanyʼo mbingĩ Ndetonĩ yake nĩ kana itũmanyĩsye. (Isa. 30:21) Yĩla twavindĩĩsya ngewa ila syĩ Mbivilianĩ sya ala maĩ na nguma nzeo nĩtũtethekaa. O na nĩtũtethekaa yĩla twavindĩĩsya kĩla kyakwatie ala mataaĩthĩwa na nguma nzeo. (Sav. 37:37; 1 Ako. 10:11) Kwavindĩĩsya kĩla kyakwatie Mũsumbĩ Saulo. E mwanake aĩ wĩnyivyo. Ĩvinda yĩu nĩweesĩ ve maũndũ ũtatonya. O na nĩwakĩaa kwongeleelwa ianda. (1 Sam. 9:21; 10:20-22) Ĩndĩ nĩwesie kũkwatwa nĩ mĩtũlyo. Kĩu kyoonekie kavinda kakuvĩ amina kũtwʼĩkĩthwʼa mũsumbĩ. Ĩvinda yĩmwe nĩwaemiwe nĩ kũmĩĩsya nginya mwathani Samueli avike, na atwʼa kũvĩvya nthembo o esĩ ndaĩ na ũkũmũ wa kwĩka ũu. Nũndũ wa ũu, Yeova nĩwamũleile na mũthya amũvena ũsumbĩ. (1 Sam. 13:8-14) Nũseo tũkaeka ngewa ĩsu ĩtũmanyĩsye kana tũyaĩle kwĩthĩwa na mĩtavyo. w20.08 10 ¶10-11

Nĩtwĩsĩ kana kwĩsĩla Klĩsto, Yeova nũtũnengete “aũme methĩwe mĩthĩnzĩo” kĩkundinĩ. (Aev. 4:8) Aũme asu tũnengetwe ta “mĩthĩnzĩo” nĩ ta ala me nthĩnĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye, atetheesya ma Nzama Ĩla Ĩtongoesye, ala methĩawa Kamitiinĩ sya Ovisi wa Ũvonge, asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko, alimũ ma sukulu sya Mbivilia, atumĩa ma kĩkundi, na atetheesya ma kĩkundi. Ana-a-asa asu onthe methĩawa manyuvĩtwe nĩ veva mũtheu masũvĩe malondu ma Yeova na mailũlũmĩĩlya kĩkundi. (1 Vet. 5:2, 3) Ana-a-asa methĩawa manyuvĩtwe nĩ veva mũtheu makwatĩĩe ianda syĩ kĩvathũkanyʼo kĩkundinĩ. Mamutha ma mwĩĩ me kĩvathũkanyʼo, ta kwa ngelekanyʼo, moko na maaũ, matethasya wĩa kwondũ wa mwĩĩ wʼonthe. O ta ũu, ana-a-asa ala manyuvĩtwe nĩ veva mũtheu matethasya wĩa woo kwondũ wa kĩkundi kyonthe. Mayĩmanthĩaa nguma. Vandũ va ũu, mekĩaa kĩthito matetheesye na mailũlũmĩĩlya ana-a-asa na eĩtu-a-asa. (1 Ath. 2:6-8) Tũmũtũngĩaa Yeova mũvea mũno nũndũ wa aũme asu me nguma nzeo na mendete kũthĩnĩkĩa ala angĩ mbee! w20.08 21 ¶5-6

Ũndũ ũmwe ũtumaa tũtavanyʼa nĩ kwona andũ ‘manyamaĩtwʼe na kwĩkwʼa kũũ na kũũ,’ na nĩtwonaa kana me na vata mũnene vyũ wa kũmanyĩwʼa ũwʼo ĩũlũ wa Ũsumbĩ. (Mt. 9:36) O nake Yeova endaa andũ ma mĩthemba yonthe makwate ũmanyi wa wʼo ĩũlũ wa ũla wʼo nĩ kana matangĩĩwe. (1 Tim. 2:4) Twasũanĩa ĩũlũ wa moseo ala andũ makakwata nũndũ wa wĩa witũ wa kũtavanyʼa, nĩtwĩyumasya vyũ tũũthũkũme na kĩthito. Wĩa witũ nĩ wa kũtangĩĩa mathayũ. (Alo. 10:13-15; 1 Tim. 4:16) O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mĩio ĩla yaĩle ya kũthũkũma wĩa witũ. Na nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩsĩ kũmĩtũmĩa nesa. Yesũ nĩwatavisye amanyĩwʼa make ũndũ matonya kũtea andũ nesa. Nĩwamatavisye syĩndũ ila mataĩle kũkua maendete kũtavanyʼa, vala maĩle kũtavanyʼa, na ũvoo ũla maĩle kũtavanyʼa. (Mt. 10:5-7; Luka 10:1-11) Ũmũnthĩ ũseũvyo wa Yeova nũtũnengete Syĩndũ Ila Tũtũmĩaa Mũno Kũmanyĩsya, na syĩndũ isu nitũtetheeasya mũno kũthũkũma wĩa witũ nesa. O na nĩtũmanyĩawʼa ũndũ twaĩle kũitũmĩa. Ũu nũtumaa twĩthĩwa na ũkũmbaũ na ũtũĩka wa kũtavanyʼa.​—2 Tim. 2:15. w20.09 4 ¶6-7, 10

We wĩona mũtũmwa Yoana ta watanie ata yĩla weewie kana ala watetheesye kũmanya ũwʼo nĩmaendeee kũmũthũkũma Yeova me aĩkĩĩku? Aklĩsto asu aĩkĩĩku nĩmakomanĩte na mathĩna maingĩ, na Yoana nĩwendaa kũmatetheesya malũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo woo nũndũ we amatalaa ta syana syake sya kĩ-veva. O ta ũu, nĩtũtanaa yĩla syana sitũ, syĩthĩwe nĩ sya kĩ-veva kana nĩ ila sitũ ene, syeeyumya imũthũkũme Yeova na syaendeea kũlũmanyʼa nake. (3 Yoa. 3) Ta mwaka wa 98 ĩtina wa Klĩsto, Yoana nĩwatongoewʼe nĩ veva mũtheu wa Yeova aandĩka valũa itatũ. Aiandĩkie nĩ kana itetheesye Aklĩsto ala aĩkĩĩku maendeee kũmũĩkĩĩa Yesũ na maiendeea kũendaa nthĩnĩ wa ũla wʼo. Yoana nĩwathĩnĩkaa mũno asũanĩa ũndũ amanyĩsya ma ũvũngũ maendeee kwasya ikundi. (1 Yoa. 2:18, 19, 26) Akaĩi asu ma mũĩkĩĩo mavangaa nĩmamwĩsĩ Yeova, ĩndĩ mayaatĩĩaa mĩao yake. w20.07 20 ¶1-3

Nĩtũĩkĩĩe vyũ ũvoo ũla tũtavanasya, na nũndũ wa ũu, nĩtwĩthĩawa na wendi mwingĩ wa kũneena na andũ aingĩ ũndũ vatonyeka. Nĩkĩ tũĩkĩĩe ũvoo ũsu? Nũndũ twĩ na mũĩkĩĩo kana mawatho ala me Ndetonĩ ya Ngai nĩ ma wʼo. (Sav. 119:42; Isa. 40:8) Nĩtwonete wathani mwingĩ wa Mbivilia ũianĩa ĩvindanĩ yĩĩ yitũ. O na nĩtwonete andũ maialyũla mwĩkalĩle woo matũmĩa ũtao ũla wĩ Mbivilianĩ. Maũndũ asu matũĩkĩĩthasya vyũ kana kĩla mũndũ nĩwaĩlĩte kũnengwa mwanya wa kwĩwʼa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ. O na ĩngĩ, nĩtũmũĩkĩĩe Yeova, ũla nĩwe ũtũnengete ũvoo ũla tũtavanasya, na nĩtũmũĩkĩĩe Yesũ, ũla Yeova wamũtwʼĩkĩthisye Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wake. Nĩtwĩsĩ o na twakwatwa nĩ maũndũ mailye ata, Yeova akeethĩawa wĩvitho na vinya witũ. (Sav. 46:1-3) Na eka ũu, twĩ na mũĩkĩĩo kana Yesũ nĩwe ũtongoesye wĩa wa kũtavanyʼa e ĩtunĩ, atũmĩĩte vinya na ũkũmũ ũla Yeova ũmũnengete. (Mt. 28:18-20) Mũĩkĩĩo nũtumaa twĩthĩwa tũte na nzika o na vanini kana Yeova nũathimaa kĩthito kitũ. w20.09 12 ¶15-17

Mavinda amwe eĩtu-a-asa nĩmatonya kwĩthĩwa mayenda mũndũ wa kũmatetea yĩla makomana na thĩna mũna. (Isa. 1:17) Kwa ngelekanyʼo, mwĩĩtu-a-asa ndiwa kana ũthaĩtye mũtwaano nũtonya kwĩthĩwa ayenda mũndũ wa kũmũtetea maũndũnĩ mana, kana wa kũmũtetheesya kwĩka mawĩa mana mũũme wake ũneekaa. Mwĩĩtu-a-asa mũkũũ nũtonya kwĩthĩwa ayenda kũtetheewʼa kũneena na matakĩtalĩ. Kana mwĩĩtu-a-asa vainia wĩyumasya atethye mawĩa angĩ ũseũvyonĩ nũtonya kwambĩĩa kumanwʼa nĩ angĩ nũndũ maimwonaa ũtavanyʼanĩ kaingĩ ta mavainia ala angĩ. Nũndũ wa ũu, no ende mũndũ wa kũmũtetea. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Yesũ. Yesũ nĩwoosaa ĩtambya na mĩtũkĩ akatetea eĩtu-a-asa make yĩla angĩ mamaelewa naĩ. Kwa ngelekanyʼo, nĩwateteie Meli yĩla Matha wambĩĩie kũmumanyʼa. (Luka 10:38-42) O na nĩwamũteteie ya kelĩ yĩla angĩ mambĩĩie kũmũtetya mayona ta weeka ũtwi mũthũku. (Mko. 14:3-9) Yesũ nĩwaeleiwe kĩeleelo kya Meli na amũkatha. O na nĩwathanie kana ũndũ ũsu Meli weekie ũkalilikanawa “o kũla kũkatavanwʼa ũvoo mũseo nthĩ yonthe.” w20.09 24 ¶15-16

Mũithi mũseo nĩweesĩ kana malondu mailea kwaa. Na kwoou ĩlondu yauma ndĩthyanĩ na yaa, mũithi ndayonasya kaũ. Kwaekai twone ũndũ Yeova watetheeisye athũkũmi amwe make yĩla maekie kũmũthũkũma kwa kavinda. Ĩvinda yĩmwe mwathani Yona nĩwakĩĩe kũndũ kũngĩ nĩ kana ndakeanĩsye wĩa ũla wanengetwe. Ĩndĩ Yeova ndaamwĩkĩsya ngoo na mĩtũkĩ. Eekie o ũndũ mũĩthi mũseo wĩkaa. Nĩwamwovoisye na amũtetheesya kũkwata vinya wa kwĩanĩsya wĩa ũla wamũnengete. (Yona 2:7; 3:1, 2) Ĩtina, Ngai nĩwesie kũtũmĩa wũngũ atetheesye Yona kũelewa ũndũ thayũ wa mũndũ ne wa vata. (Yona 4:10, 11) Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Atumĩa mayaĩlĩte kwĩkĩsya ngoo na mĩtũkĩ ũla wavoa. Kĩla maĩle kwĩka nĩ kũtata kũelewa nĩ kyaũ kĩtumie ĩlondu yĩu yelelũka yatia ĩĩthya. Na amũsyokea Yeova, atumĩa nĩmaĩlĩte kũendeea kũmwonyʼa kana nĩmamwendete na nĩmeũmũthĩnĩkĩa. w20.06 20-21 ¶10-12

Ĩtina wa Soviet Union kũvalũka mwaka wa 1991, andũ ma Ngai ala maĩ isionĩ ila syasumbĩkĩtwe nĩyo nĩmakwatie “ũtethyo mũnini,” kana ũthasyo wa kavinda. Na nũndũ wa ũu, nĩmambĩĩe kũtavanyʼa mateũsiĩĩwa, na ĩtina wa ĩvinda ĩnini atavanyʼa ngili maana maingĩ nĩmongelekile isionĩ ila tene syaĩ ungu wa Soviet Union. Ĩndĩ ĩtina wa myaka mĩna, Russia vamwe na nthĩ ila ingĩ syĩ ngwatanĩo nayo nĩyatwʼĩkie mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ. Nĩ kana silikalĩ ĩtwʼĩke nĩyo mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩũlũ kana wa ngalĩ ya ĩtheo, no nginya yĩke maũndũ aa atatũ: (1) yũkite athũkũmi ma Ngai, kana ĩsumbĩke vandũ ve athũkũmi ala aingĩ ma Ngai, (2) yonanyʼe kwĩsĩla meko mayo kana nĩmenete Yeova na andũ make, na (3) ĩisindanĩa ũkũmũ na mũsumbĩ ũsu ũngĩ. Russia vamwe na nthĩ ila ingĩ syĩ ngwatanĩo nayo nĩmokitĩte athũkũmi ma Ngai kwa kũkũna maluvuku wĩa woo wa kũtavanyʼa na kũthĩnyʼa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ngili maana maingĩ. Kwĩka ũu kwonanasya kana nĩmamenete Yeova na andũ make. Na methĩĩtwe maisindana na mũsumbĩ wa ngalĩ ya ĩtheo, ũla nĩ Ũsumbĩ Mũnene wa Nthĩ wa Britain na Amelika. w20.05 12-13 ¶3-4

Nũndũ wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa wendaa mũndũ ethĩwe esĩ kũmanyĩsya, twĩenda kwĩkĩa kĩthito kingĩ twĩthĩwe alimũ aseo. Tũendeee kũmanyĩsya andũ milioni mbingĩ Mbivilia. Nĩtwendete kũmanyĩsya andũ maũndũ ala me Ndetonĩ ya Ngai. Kwoou nĩvatonyeka tũkamaneenea mũno. Ĩndĩ twĩthĩwe twĩtongoesya Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya, Ĩmanyĩsyo ya Mbivilia ya Kĩkundi, kana twĩmanyĩsya mũndũ, tũyaĩlĩte kũtwʼĩka nithyĩ tũũneena mũno. Nĩ kana tũtũmĩe Mbivilia mũno yĩla tũũmanyĩsya, twaĩlĩte kwĩsiĩĩa tũikaelesye kyonthe kĩla twĩsĩ ĩũlũ wa mũsoa mũna kana ũndũ mũna. (Yoa. 16:12) Kwasũanĩa ũwʼo wa Mbivilia ũla weesĩ yĩla wavatisawa na ũla wĩsĩ ũmũnthĩ. Nĩvatonyeka ũkethĩa weesĩ o momanyĩsyo ma mũsingi. (Aevl. 6:1) Wakuie myaka mingĩ ũyĩsa kũmanya maũndũ ala wĩsĩ. Kwoou ndũkatate kũmanyĩsya mũmanyĩwʼa waku maũndũ onthe savalĩ ũmwe. w20.10 14-15 ¶2-4

Yeova anyuvĩie Yesũ asyai aseo vyũ. (Mt. 1:18-23; Luka 1:26-38) Ndeto sya Meli ila syaandĩkiwe Mbivilianĩ nĩsyonanasya ũndũ wamwendete Yeova na Ndeto yake. (Luka 1:46-55) Nake Yosevu nĩwaatĩĩe maũndũ ala Yeova wamũtavisye, na kĩu kyonanasya kana nĩwamwendete na nĩwendaa kũmwendeesya. (Mt. 1:24) Lilikana kana Yeova ndaanyuvĩa Yesũ asyai athwii. Nĩkĩ? Nũndũ nthembo ĩla Yosevu na Meli maumisye ĩtina wa Yesũ kũsyawa yonanasya kana maĩ ngya. (Luka 2:24) Nĩvatonyeka makethĩwa mataĩ na syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ, na mũno mũno ĩtina wa mũsyĩ woo kwĩthĩwa na syana mũonza kana mbeange. (Mt. 13:55, 56) Yeova nĩwasũvĩie Yesũ ndakakwatwe nĩ mĩisyo mĩna, ĩndĩ ndaamũsũvĩana na mathĩna onthe. (Mt. 2:13-15) Kwa ngelekanyʼo, andũ amwe ma mũsyĩ wa Yesũ mbeenĩ mayaĩkĩĩaa kana nĩwe Masia. (Mko. 3:21; Yoa. 7:5) O na Yesũ nũtonya kwĩthĩwa akũnĩkie mũno yĩla Yosevu wakwie. w20.10 26-27 ¶4-6

Ve ĩvinda waathĩna ũkavika vandũ ũkethĩa wĩona vai mũndũ wĩsa ũkũtethya? Aingĩ nĩmavikĩte vandũ makewʼa ũu, na amwe nĩ athũkũmi aĩkĩĩku ma Yeova. (1 Asu. 19:14) Yĩla ũkesa kwĩwʼa ũu, wĩlilikana ũndũ ũũ Yeova ũkwathĩte: “Ndikakũtia nongi, na ndikakũeka nongi.” Watho ũsu ũtũnengae ũkũmbaũ wa kwasya: “Yeova nĩwe mũtetheesya wakwa; ndikakĩa kĩndũ.” (Aevl. 13:5, 6) Mũtũmwa Vaulo aandĩkĩie Aklĩsto ala matwĩe Yutia ndeto isu ta mwaka wa 61. Ndeto syake itũlilikanasya ila syaandĩkiwe nĩ mũandĩki ũmwe wa Savuli nthĩnĩ wa Savuli 118:5-7. O ta mũandĩki ũsu wa Savuli, Vaulo ndaĩ na nzika kana Yeova aĩ Mũtetheesya wake nũndũ nĩweeyoneete ũtethyo wake mavinda maingĩ. Kwa ngelekanyʼo, myaka mbee wa ĩlĩ atanamba kũandĩkĩa Aevelania ndeto isu, aĩ kyalonĩ na angĩ me ũkanganĩ waĩ na iuutani nene na mavonoka. (Meko 27:4, 15, 20) Yeova nĩwatetheeisye Vaulo kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo me kyalonĩ kĩu, na myakanĩ yaĩ navu ĩtinanga. w20.11 12 ¶1-2

Nĩkĩ ti ũndũ wa ũĩ kũtinda tũsũanĩĩte kana mĩthenya ya tene yaĩ kavaa? Kĩtumi nũndũ kwĩliĩla maũndũ ma tene kũtumaa kĩlĩko kitũ kĩlilikana maũndũ ala maseo me moka. Kwasũanĩa ngewa ya Aisilaeli. Mauma Misili, nĩmoolilwe na mĩtũkĩ ũndũ mathĩnĩaa kwʼo. Na vandũ va ũu, mambĩĩa kũtinda masũanĩĩte lĩu wĩ mũyo ũla maĩsaa. Maasya: “Nĩtũũlilikana makũyũ ma manzĩnĩ ala twaĩsaa Misili mana; na mongũ, na matikitiki, na ĩtũngũũ sya liki, na itũngũũ, na itũngũũ sya sumu.” (Mot. 11:5) Ĩndĩ kwa wʼo maĩsaa lĩu ũsu “mana”? Aiee. Maĩvĩie lĩu ũsu mũno nũndũ ĩvinda yĩu maĩ ngombo, na Amisili mamathũkũmĩthasya mũno. (Kuma 1:13, 14; 3:6-9) Ĩndĩ, Aisilaeli nĩmoolilwe nĩ mathĩna asu, na mambĩĩa kwĩlĩila maũndũ ma tene. Matwie kũtinda masũanĩĩte moseo ma tene vandũ va kũvindĩĩsya ũseo ũla Yeova waĩ anameka. Kĩu kyatumie Yeova ewʼa woo mũno.​—Mot. 11:10. w20.11 25 ¶5-6

Mavinda amwe, no tũsũanĩe ũndũ thayũ witũ ũkuvĩvĩte na ‘usũĩte thĩna.’ (Yovu 14:1) Kĩu no kĩtume mavinda angĩ tũtũlĩka ngoo. Athũkũmi aingĩ ma Yeova ma tene nĩmeewʼaa oou. O na amwe makwie ngoo mũno weethĩa meenda kũkwʼa. (1 Asu. 19:2-4; Yovu 3:1-3, 11; 7:15, 16) Ĩndĩ Ngai ũla mamwĩkwatĩtye, Yeova, nĩwamalũlũmĩĩlasya na kũmekĩa vinya mavindanĩ asu onthe. Ngewa syoo syaandĩkiwe Mbivilianĩ nĩ kana twaisoma, ikatũkiakiasya na kũtũmanyĩsya. (Alo. 15:4) Kwasũanĩa mwana wa Yakovo weetawa Yosevu. Yosevu atwĩe e mwana ũla wendetwe nĩ ĩthe, ĩndĩ maũndũ mavĩndũkie ĩvenyʼa na ĩsalukya atwʼĩka ngombo ya mũndũ ũtamũthaithaa Yeova. (Mwa. 37:3, 4, 21-28; 39:1) Nake mũka wa Votivali amwilĩĩile ũvũngũ asya endaa kũmũkwata kya vinya. Yĩla Votivali weewie ũu, o na ataĩkĩĩthĩtye ũndũ ũsu nesa, nĩwekisye Yosevu yela, vala wooviwe na mĩnyololo. (Mwa. 39:14-20; Sav. 105:17, 18) Yosevu no nginya ethĩwe aũmĩie mũno eewa nũkwendaa kũvukanyʼa! w20.12 16-17 ¶1-4

Ũsu nĩ ũndũ ũmwe wa vata mũno Yesũ woonanisye twaĩle kũvoya. Ĩndĩ ndeto syake syonanasya ata? Kũtaĩa kĩndũ nĩ kũkĩtwʼĩkĩthya kĩtheu, kana kũkĩvetea ũthũku wʼonthe. Ĩndĩ andũ amwe no mekũlye-ĩ, ‘Mbona ĩsyĩtwa ya Yeova yĩthĩawa yĩ ĩtheu na yĩte na ũthũku o na wĩva?’ Nĩ kana tũsũngĩe ĩkũlyo yĩu, nĩtwaĩle kũsũanĩa ĩsyĩtwa yĩkuĩte kyaũ. Ĩsyĩtwa yĩthĩawa yĩkuĩte maũndũ maingĩ eka o ũndũ yĩandĩkawa kana ũndũ yĩtamũkawa. Kwoona ũndũ ũũ Mbivilia ĩwetete: “Nĩ kavaa kũnyuva syĩtwa ĩseo kwĩ mothwii manene.” (Nth. 22:1; Mũta. 7:1) Nĩ kyaũ kĩtumaa ĩsyĩtwa yĩthĩwa yĩ ya vata mũno wĩana ũu? Nũndũ yĩkuĩte kĩla andũ ala angĩ masũanĩaa ĩũlũ wa mwene ĩsyĩtwa yĩu. Kwoou kĩndũ kĩla kya vata ti ũndũ ĩsyĩtwa yĩandĩkawa kana yĩtamũkawa, ĩndĩ nĩ kĩla andũ masũanĩaa masoma ĩsyĩtwa yĩu kana mayĩwʼa. Yĩla andũ maweta maũndũ ma ũvũngũ ĩũlũ wa Yeova, matumaa angĩ mambĩĩa kũmũsũanĩĩa naĩ. Na kĩu nĩkĩmwanangĩaa ĩsyĩtwa. w20.06 3 ¶5-7

Yĩla twasũanĩa mũno mathĩna ala matonya kũtũkwata, no twĩmakĩe mũno vyũ nginya ũkethĩa tũisũanĩa kĩndũ kĩngĩ. Kwa ngelekanyʼo, no twĩmakĩe tũyona tũikwata mbesa itoetye sya kwĩanĩsya mavata maitũ, kana tũkemakĩa tũyona nĩtũũwaa na tũiemwa nĩ kũthi wĩanĩ kana o na tũivutwa. O na no tũthĩnĩke tũyona kana twatatwa nĩtũkũemwa nĩ kũlũmanyʼa na mĩao ya Ngai. Na eka ũu, o mĩtũkĩ Satani nũkũtuma amwe me ungu wake mavithũkĩa andũ ma Ngai, na kwoou no tũthĩnĩke tũyĩkũlya tũkeeka ata twavithũkĩwa. Kĩu no kĩtume wĩkũlya-ĩ, ‘Nũthũku kũthĩnĩka nũndũ wa maũndũ ta asu?’ Nĩtwĩsĩ kana Yesũ eeie aatĩĩi make atĩĩ: “Mũikemakĩe.” (Mt. 6:25) Ĩndĩ ũu nĩ kwonanyʼa kana ndendaa tũyĩmakĩa nũndũ wa ũndũ o na wĩva? Aiee! Na kĩtumi nũndũ o na athũkũmi amwe ma Yeova aĩkĩĩku nĩmakwatiwe nĩ mawĩmakĩo, ĩndĩ Yeova ndaamathatĩa. (1 Asu. 19:4) Yesũ eekaa kũtũkiakisya. Ndendaa tũyĩmakĩa mũno nũndũ wa mavata maitũ nginya tũeke kũvĩtya mbee kũmũthũkũma Ngai. w21.01 3 ¶4-5

Mũndũũme aĩle kũtũmĩa ũkũmũ wake nesa nũndũ no nginya aumye ũtalo kwa Yeova na Yesũ. (1 Vet. 3:7) Nũndũ Yeova nĩwe Mũtwe wa mũsyĩ wake, e na ũkũmũ wa kumya mĩao ĩũlũ wa ũndũ syana syake syaĩle kwĩkua, na wa kũĩkĩĩthya kana nĩsyamĩatĩĩa. (Isa. 33:22) Na nũndũ Yesũ nĩwe mũtwe wa kĩkundi, o nake e na ũkũmũ wa kumya mĩao na kũĩkĩĩthya kana nĩyaatĩĩwa. (Aka. 6:2; Ako. 1:18-20) O ta Yeova na Yesũ, mwene mũsyĩ e na ũkũmũ wa kumya mĩao kwondũ wa mũsyĩ wake. (Alo. 7:2; Aev. 6:4) Ĩndĩ ũkũmũ wake wĩ mĩvaka. Kwa ngelekanyʼo, mĩao ĩla ũkumya yaĩle kwosana na myolooto ĩla yĩ Ndetonĩ ya Ngai. (Nth. 3:5, 6) Na ndethĩawa na ũkũmũ wa kumĩsya andũ mate ma mũsyĩ wake mĩao. (Alo. 14:4) O na ĩngĩ, yĩla syana syake syaima na syauma mũsyĩ, niendeeaa kũmũnenga ndaĩa, ĩndĩ iyĩthĩawa ungu wa ũkũmũ wake ĩngĩ.​—Mt. 19:5. w21.02 2-3 ¶3-5

Ũndũ ũmwe wa vata mwene mũsyĩ waĩle kwĩka nĩ kana aĩkĩĩthye nĩwendete andũ make, nĩ kũthũkũma nĩ kana amamanthĩe kĩla me na vata nakyo. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwaĩle kũlilikana kana syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ iyĩsa kũtuma methĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. (Mt. 5:3) Yĩla Yesũ waĩ mũtĩnĩ wa mathĩna akilyĩ kũkwʼa, endaa kũĩkĩĩthya kana Meli nĩwasũvĩwa nesa. O na kau Yesũ aĩ na kyalya kingĩ mũno, nĩwaneenie na Yoana na amũkũlya asũvĩe Meli. (Yoa. 19:26, 27) Mwana-a-asa wĩ na mũsyĩ nũtonya kwĩthĩwa na ianda iana ũna ngito. No nginya athũkũme na kĩthito nĩ kana mwĩkalĩle wake ũmũetee Yeova ndaĩa. (Aev. 6:5, 6; Tito 2:9, 10) O na ĩngĩ, nũtonya kwĩthĩwa e na ianda waĩle kwĩanĩsya kĩkundinĩ, ta kũthokea ana-a-asa amekĩe vinya na kwĩthĩwa e ngelekanyʼo nzeo wĩanĩ wa kũtavanyʼa. O vamwe na maũndũ asu onthe, nĩ ũndũ wa vata amanthe ĩvinda ya kwĩmanyĩasya Mbivilia e vamwe na kĩveti kyake na syana syoo. Kwoou nĩ kĩanda kya mwene mũsyĩ kũmanthĩa andũ make kĩla me na vata nakyo, na aimatetheesya mekale me atanu, na me na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Eeka ũu, andũ make makamũtũngĩaa mũvea mũno.​—Aev. 5:28, 29; 6:4. w21.01 12 ¶15, 17

Ndeto ya Ngai nĩyĩeleetye maũndũ ala mũndũ mũka mwaĩlu ũtonya kwĩka. Kwa ngelekanyʼo, yaĩtye kana no aũngamĩe mawĩa ala meũtethwʼa mũsyĩnĩ wake, no athooe na akathoosya mũũnda, na no akũne viasala. (Nth. 31:15, 16, 18) We ti ngombo ĩte na lũũsa wa kumya mawoni. Vandũ va ũu, mũũme nũmũĩkĩĩaa na nĩwĩthukĩĩasya mawoni make. (Nth. 31:11, 26) Yĩla mũndũũme wanenga kĩveti kyake ndaĩa kwa nzĩa ĩsu, kĩkatanĩaa kwĩnyivĩsya ũkũmũ wake. O na kau Yesũ nĩweekie maũndũ maingĩ manene, we ndonaa kwĩnyivĩsya ũkũmũ wa Yeova ta kwĩvũthya. (1 Ako. 15:28; Avi. 2:5, 6) O ta ũu, mũndũ mũka mwaĩlu na ũatĩĩaa ngelekanyʼo ya Yesũ ndonaa kwĩnyivĩsya ũkũmũ wa mũũme ta kwĩvũthya. Akwataa mũũme mbau nĩkwĩthĩwa nũmwendete, na mũno mũno, nĩkwĩthĩwa nũmwendete Yeova na nũmũnengete ndaĩa. Ĩndĩ mwĩĩtu-a-asa wĩnyivĩasya mũũme ndaĩle kũmũkwata mbau yĩla wamũkũlya eke ũndũ ũleanĩte na mĩao na myolooto ya Mbivilia. w21.02 11 ¶14-15; 12 ¶19

Athũkũmi ma Yeova nĩmethĩĩtwe mayũmĩĩsya kũthĩnwʼa nũndũ nĩmamwendete. Kwa ngelekanyʼo, yĩla atũmwa meeaĩwe nĩ koti ũla mũnene vyũ na waĩ na vinya wa Ayuti maeke kũtavanyʼa, kũmwenda Ngai nĩkwatumie ‘mamwĩwʼa nũndũ nĩwe mũsumbĩ, vandũ va kũmewʼa andũ.’ (Meko 5:29; 1 Yoa. 5:3) O ta ũu ũmũnthĩ, yĩla ana-a-asa maitũ mathĩnwʼa nĩ silikalĩ nthũku na syĩ vinya, kũmwenda Ngai mũno nĩkũmatetheeasya kwĩkala me aĩkĩĩku. Yĩla nthĩ yatũmena, twĩkaa kũtana vandũ va kũkwʼa ngoo. (Meko 5:41; Alo. 5:4, 5) Yĩla andũ maitũ ma mũsyĩ mambĩĩa kũtũvĩnga, ũsu wĩthĩawa wĩ ũndũ ũmwe katĩ wa maũndũ ala momũ vyũ tũtonya kũmĩĩsya. Yĩla twambĩĩa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova, andũ amwe ma mũsyĩ no masũanĩe nĩtwaĩtwʼe. Namo angĩ no mambĩĩe kwasya twĩ na ndũũka. (Sianĩsya na Maliko 3:21.) O na no mambĩĩe kũtũthĩnyʼa mũno. Ĩndĩ maũndũ asu mayaĩle kũtũsengyʼa. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Kĩtumi nũndũ Yesũ aisye: “Amaitha ma mũndũ makeethĩwa andũ ma nyũmba yake mwene.”—Mt. 10:36. w21.03 21 ¶6-7

Yĩla wathokwʼa mũkemanyĩsye Mbivilia na mũndũ, ĩthukĩĩsye nesa mwalimũ na mũmanyĩwʼa wake maendeee kũneena. Weeka ũu, nowʼo ũtonya kũtetheesya saanĩ ila syaĩle. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwaĩle kũsũanĩa ũtanamba kũneena. Kwa ngelekanyʼo, ndwaĩle kũneena mũno, ndwaĩle kũvĩngĩĩsa kĩla mwalimũ ũkwendaa kũweta, kana wambĩĩe kũneenea ũndũ ũngĩ. Ĩndĩ no ũwete o kaũndũ kanini, ũkatũmĩa ngelekanyʼo, kana ũkakũlya ĩkũlyo nĩ kana ũtetheesye mũmanyĩwʼa aelewe nesa kĩla ũkũmanyĩwʼa. Mavinda amwe no wĩthĩwe ũte na maũndũ maingĩ ũtonya kũweta. Ĩndĩ no ũtetheesye mũmanyĩwʼa akeka maendeeo wamũkatha na wamwonyʼa nũmwendete. Woona vaĩle, no ũtavye mũmanyĩwʼa o kwa ũkuvĩ ũndũ weemanyĩisye ũwʼo, ũndũ wasindie thĩna mũna, kana ũndũ wonete Yeova aikũtetheesya. (Sav. 78:4, 7) Kĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa nokyo mũmanyĩwʼa ũkwendaa kwĩwʼa. Nĩkĩtonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo wake, kana kĩkatuma aendeea kwĩka maendeeo nginya akavatiswa. w21.03 10 ¶9-10

Nũũ waĩle kũkumwʼa nũndũ wa mosyao ala tũkwataa ũtavanyʼanĩ? Vaulo nĩwasũngĩie ĩkũlyo yĩu yĩla waandĩkĩie kĩkundi kya Kolintho ndeto ii: “Nyie nĩnavandie, na Avolo nĩwanyithisye, ĩndĩ Ngai aendeea na kwĩanyʼa, nĩ kana wĩthĩe ũla wa vata ti ũla ũvandaa kana ũla ũnyithasya, ĩndĩ nĩ ũla wĩanasya, nake nĩ Ngai.” (1 Ako. 3:6, 7) O ta Vaulo, mavinda onthe nĩtwaĩle kũmũkumya Yeova nũndũ wa mosyao ala tũkwataa ũtavanyʼanĩ. Tũtonya kwonanyʼa ata kana nĩtũtũngaa mũvea nũndũ wa kĩanda kĩla twĩ nakyo kya ‘kũtethya wĩa vamwe’ na Ngai, Klĩsto, na alaĩka? (2 Ako. 6:1) No twĩke ũu kwa kwĩthĩwa na kĩthito kya kũmantha myanya ya kũtavya angĩ ũvoo mũseo. No nginya tũvande mbeũ sya Ũsumbĩ na tũyĩingʼithya. Yĩla mũndũ woonanyʼa kana nũkwendeewʼa, nĩtwaĩle kũtata ũndũ tũtonya tũmũsyokee. Twaĩlĩte kwĩka ũu twĩ na kĩeleelo kya kwambĩĩa kwĩmanyĩsya Mbivilia nake. O ũndũ mũndũ ũsu waendeea kwĩmanyĩsya, nĩtũtanaa kwona ũndũ Yeova ũkũmũtetheesya kwĩka moalyũku thayũnĩ wake. w20.05 30 ¶14, 16-18