Mwei wa 2

Yeova nũthĩnĩkĩaa athaithi make mũno. Ethĩawa vakuvĩ na kĩla ũmwe witũ, na nũmanyaa yĩla tũkwĩw’a tũtũlĩkĩte ngoo mũno. (Sav. 145:18, 19) Kwasũanĩa ũndũ wathĩnĩkĩie mwathani Eliya mũno wĩana. Mũndũũme ũsu mũĩkĩĩku ekalaa ĩvinda mbaĩ ya Isilaeli yaĩ na ĩvinda yũmũ mũno. Athaithi ma Yeova mathĩnaw’a mũno, na Eliya nĩwe wasyĩmawa mũno nĩ amaitha maĩ na vinya, ala mamũvĩngaa Ngai. (1 Asu. 19:1, 2) O na ĩngĩ, Eliya nĩwathĩnĩkaa nũndũ asũanĩaa nĩwe mwathani wa Yeova watialĩte e weka. (1 Asu. 19:10) Ngai nĩwamanyie kĩu na oosa ĩtambya na mĩtũkĩ amũtetheesye. Eekie ata? Atũmie mũlaĩka amũĩkĩĩthye kana ndaĩ weka, na kana ve Aisilaeli angĩ aingĩ mamũkĩaa Ngai! (1 Asu. 19:5, 18) Nake Yesũ aĩkĩĩthisye amanyĩw’a make nesa kana makakwata mũsyĩ mũnene wa kĩ-veva. (Mko. 10:29, 30) Na kwongela ũu, Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, Yeova, athĩte ala matw’a kũmũthũkũma kana akamatw’ĩĩkaa.​—Sav. 9:10. w21.06 8-9 ¶3-4

Yĩla twatũmĩa Mbivilia kũvuany’a momanyĩsyo ma ũvũngũ, andũ aingĩ nĩmalulutĩkaa. Kwa ngelekany’o, atongoi ma ndĩni mamanyĩasya aatĩĩi moo kana Ngai athĩnĩasya ala athũku ĩianĩ ya mwaki. Matũmĩaa ũmanyĩsyo ũsu kũmatelemya meke kĩla meũmatavya. Ĩndĩ nũndũ ithyĩ athũkũmi ma Yeova nĩtwĩsĩ kana tũthaithaa Ngai wĩ wendo, nĩtũtetheeasya andũ kwona kana ũsu nĩ ũmanyĩsyo wa ũvũngũ. O na ĩngĩ, atongoi ma ndĩni mamanyĩasya kana thayũ ndũkusaa. Ĩndĩ nĩtũvuanasya kana ũsu nĩ ũmanyĩsyo wa ũvũngũ waumanie na andũ matamwĩsĩ Ngai, nũndũ ta kethĩwa nĩ wa w’o, vayĩthĩwa vata wa ũthayũũkyo. Ũndũ ũngĩ ũmanyĩaw’a nĩ ndĩni mbingĩ nĩ kana thayũ wa mũndũ nĩ mũvangĩĩe, ĩndĩ ithyĩ tũmanyĩasya kana mũndũ e na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa, na no atw’e kũmũthũkũma Ngai kana akalea kũmũthũkũma. Atongoi ma ndĩni mew’aa ata twavuany’a ũvũngũ woo? Mavinda maingĩ mathilĩkaa mũno! Tũyĩsa kwenda ũw’o tũtambĩte kwĩtĩkĩla ndeto sya Ngai. (Yoa. 8:45, 46) Kĩvathũkany’o na Satani, ũla nĩwe Ndevili, ithyĩ tũũngamaa tũlũmĩte nthĩnĩ wa ũla w’o. Tũyĩsa kwĩka ũndũ o na ũmwe ũleanĩte na maũndũ ala tũĩkĩĩaa. (Yoa. 8:44) Ngai endaa andũ make ‘mamene vyũ ũla ũthũku’ na ‘mailũmany’a na ũla ũseo,’ o tondũ Yesũ weekie.​—Alo. 12:9; Aevl. 1:9. w21.05 10 ¶10-11

Nao nata twesa kwĩthĩa nĩtwambĩĩe kũkwatwa nĩ ngathĩĩo kana ĩtomo? No tũvonoke itei isu! Mũtũmwa Vaulo aisye ala ‘makwatĩtw’e me thayũ’ nĩ Ndevili no mavonoke itei syake. (2 Tim. 2:26) Lilikana kana Yeova e vinya kwĩ Satani. Kwoou tweetĩkĩla Yeova atũtetheesye, no tũvonoke kĩtei o na kĩva kĩla Ndevili ũtũkwatĩtye nakyo. Ĩndĩ vandũ va kweteela tũmanthe ũndũ tũũvonoka twalika iteinĩ sya Satani, wĩthĩwa wĩ ũndũ wa ũĩ tũkesũvĩana nasyo vyũ. Tũivota kwĩsũvĩana na itei isu tũtatetheew’e nĩ Ngai. Kwoou mwĩsũvae Yeova kĩla mũthenya aũtethye wĩyĩosye wone kana nĩwambĩĩe kwĩthĩwa na nguma isu nthũku. (Sav. 139:23, 24) Tata ũndũ ũtonya wĩvathane na ngathĩĩo kana ĩtomo! Satani ethĩĩtwe aisyĩma andũ ma Ngai kwa myaka ngili mbingĩ. Ĩndĩ o mĩtũkĩ, nũkwovwa na mũthya ayanangwa. (Ũvu. 20:1-3, 10) Twĩ na wendi mwingĩ ta kĩ wa kwona mũthenya ũsu ũivika! Ĩndĩ kwa oyu, ĩsũvĩane vyũ na itei sya Satani. Ĩkĩa kĩthito ndũkasumbĩkwe nĩ ngathĩĩo kana ĩtomo. Tw’a vyũ ‘kũmũvĩnga Ndevili, nake akaũkĩa.” w21.06 19 ¶15-17

Yeova atanaa mũno yĩla mũndũ weetĩkĩla ũw’o wa Mbivilia na ambĩĩa kũtavya andũ angĩ ũw’o ũsu. (Nth. 23:15, 16) Na no nginya ethĩwe atanaa mũnango oona kĩla twĩanĩĩtye ũmũnthĩ! Kwa ngelekany’o, o na kau mwakanĩ wa ũthũkũmi wa 2020 kũnaĩ ũwau mũthũku nthĩ yonthe, tũnaĩ na amanyĩw’a ma Mbivilia 7,705,765, na nĩtũnatetheeisye andũ 241,994 meeyumya mamũthũkũme Yeova na mavatiswa. O namo asu nĩmeũmanyĩsya angĩ na maimatetheesya matw’ĩke amanyĩw’a. (Luka 6:40) Vate nzika, Yeova nũtanaa mũno oona tũitethya wĩa wa kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a. Kwa w’o, wĩa wa kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a wĩ mawetu maw’o, ĩndĩ tweetĩkĩla Yeova atũtetheesye, tũkavota kũmanyĩsya angĩ mamwende Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. We no wĩke mũvango ũmanthe mũndũ o ũmwe ũmũmanyĩsya Mbivilia, na ũyĩkĩa kĩthito ũendeee kũmũmanyĩsya? Nĩtũtonya kũsengw’a mũno nĩ mosyao ala tũtonya kũkwata twatũmĩa kĩla kamwanya kaumĩla kũkũlya kĩla mũndũ twakomana nake kana no ende tũmũmanyĩsye. w21.07 6-7 ¶14-16

Mũsumbĩ Ndaviti nĩwaumisye mĩvothi mingĩ mũno nĩ kana akwate mbau wĩa wa kwaka ĩkalũ. (1 Mav. 22:11-16). Yĩla twavika vandũ weethĩa tũi na vinya ũtonya kũtwĩtĩkĩlya kũtetheesya kwaka myako ĩkonetye maũndũ ma Ũsumbĩ, no tũendeee kũkwata mbau mawĩa asu kwa kumya mĩvothi kwĩanana na ũtonyi witũ. O na no tũmanyĩsye amũika ũtũĩka ũla tũkwatĩte. Ũngĩ woonanisye kana nĩ mũlau nĩ mũtũmwa Vaulo. Nĩwathokisye mwanake weetawa Timotheo aendanasye nake syalonĩ syake sya ũmisonalĩ, o na nĩwamũmanyĩisye nesa vyũ nzĩa syake sya kũtavany’a na kũmanyĩsya. (Meko 16:1-3) Kĩla Vaulo wamũmanyĩisye nĩkyatumie ethĩwa mũtavany’a mũseo na mwalimũ wĩ ũtũĩka wa ũvoo mũseo. (1 Ako. 4:17) Nake Timotheo nĩwamanyĩisye angĩ nzĩa isu Vaulo wamũmanyĩisye. w21.09 12 ¶14-15

Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya ngelekany’onĩ ya mũmanyĩw’a Avolo na mũtũmwa Vaulo? Aũme asu elĩ maĩ na ũmanyi mwingĩ wa Maandĩko. Me elĩ maĩ nguma na maĩ alimũ aseo mũno. Na kwongela ũu, me elĩ nĩmatw’ĩkĩthĩtye andũ aingĩ amanyĩw’a. Ĩndĩ o na vailye ũu, vai ũmwe woo weew’ĩaa ũla ũngĩ kĩwĩu. (Meko 18:24) Twĩasya ũu nũndũ ĩvinda ĩna ĩtina wa Avolo kuma Kolintho, Vaulo nĩwamwĩkĩie vinya asyoke kw’o. (1 Ako. 16:12) Avolo atũmĩaa inengo syake nesa. Aitũmĩaa kũtavany’a ũvoo mũseo na kwĩkĩa ana-a-asa vinya. O na ĩngĩ, no tũwete tũte na nzika kana Avolo aĩ wĩnyivyo. Kwa ngelekany’o, vai vandũ vonanĩtye kana nĩwathatie yĩla Akwila na Vilisila mamwosie na “mamũelesya nesa nzĩa ya Ngai.” (Meko 18:24-28) Mũtũmwa Vaulo nĩweesĩ nesa maũndũ maseo ala Avolo weanĩĩtye. Ĩndĩ Vaulo ndaambĩĩa kũmwĩw’ĩa kĩwĩu. Na twĩasya ũu nũndũ ũtao ũla wanengie kĩkundi kya Kolintho wonanĩtye ũtheinĩ kana aĩ wĩnyivyo na ndakwatĩĩaa mawoni make.​—1 Ako. 3:4-6. w21.07 18 ¶15-17

Nũndũ Atamu na Eva mamũvĩtĩisye Ngai na ngũlũ, nĩwaaĩlĩte vyũ kũmalea. Ĩndĩ nata nzyawa syoo? Nũndũ Yeova nĩwendete andũ, nĩweekie mũvango nĩ kana ala ewi methĩwe matonya kũtw’ĩka ana make ĩngĩ. Mũvango ũsu awĩanĩisye kwa kũnengane Mwana wake e ũmwe, akw’e kwondũ witũ. (Yoa. 3:16) Nthembo ĩsu ya Yesũ nĩyavingũĩe Ngai mwanya wa kũtw’a andũ aĩkĩĩku 144,000 ana make. (Alo. 8:15-17; Ũvu. 14:1) Eka asu, ũmũnthĩ kwĩ andũ milioni mbingĩ aĩkĩĩku na mekaa kwenda kwa Ngai. O namo asu me na wĩkwatyo wa kũtw’ĩka syana sya Ngai nesa vyũ mavĩta ũla mũtiani wa mũthya ũkethĩwa mũthyanĩ wa ĩla myaka ngili. (Sav. 25:14; Alo. 8:20, 21) O na ũmũnthĩ me na ũthasyo wa kwĩta Mũmbi woo, “Asa.” (Mt. 6:9) O na ala makathayũũkw’a makanengwa mwanya wa kwĩmanyĩsya kwenda kwa Yeova. Na ala makatw’a kũmwĩw’a, o namo mũthya makatw’ĩka andũ ma mũsyĩ wake. w21.08 5 ¶10-11

Mũtũmwa Vaulo nĩwanengetwe ũthũkũmi, na kwa myaka mingĩ ũthũkũmi ũsu waĩ katĩ wa maũndũ ala woonaa me ma vata mũno. Nĩwatavanasya “ũtheinĩ na nyũmba kwa nyũmba.” (Meko 20:20) O na atũmĩaa kĩla kamwanya kaumĩla kũtavany’a! Kwa ngelekany’o, yĩla waĩ Athene eteele ala matavanasya nake, nĩwatũmĩie mwanya ũsu kũtavya ũvoo mũseo andũ maĩ nguma, na amwe nĩmamwĩthukĩĩisye. (Meko 17:16, 17, 34) O na yĩla waĩ ‘kyovonĩ,’ nĩwatavisye ala maĩ vakuvĩ nake ũvoo mũseo. (Avi. 1:13, 14; Meko 28:16-24) Vaulo nĩwatũmĩaa ĩvinda yake nesa. Nĩwakothaa kũthokya angĩ matavany’e nake. Kwa ngelekany’o, kyalonĩ kyake kya mbee kya ũmisonalĩ nĩwathokisye Yoana, ũla weetawa kwa ĩsyĩtwa yĩngĩ Maliko, aendany’e nake, na kyalonĩ kyake kya kelĩ athokya Timotheo. (Meko 12:25; 16:1-4) Vate nzika, Vaulo nĩweekĩaa kĩthito amanyĩsye aũme asu ũndũ maĩle kũvangĩthya maũndũ kĩkundinĩ, kĩla maĩle kwĩka mathokea ana-a-asa na eĩtu-a-asa mamekĩe vinya, na ũndũ matonya kwĩthĩwa amanyĩsya aseo.​—1 Ako. 4:17. w22.03 27 ¶5-6

Andũ amwe maiĩkĩĩaa kana kwĩ Mũmbi nũndũ maasya maĩkĩĩaa o kĩla matonya kwona. O na vailye ũu, nĩmaĩkĩĩaa kana kwĩ syĩndũ matatonya kwona, ta kwa ngelekany’o, vinya ũla ũkusasya syĩndũ nthĩ syekw’a ĩũlũ (gravity). O ta ũu, mũĩkĩĩo ũla ũwetetwe Mbivilianĩ nĩ wa mũndũ wĩyĩĩkĩĩthĩtye “maũndũ ma w’o ala matonekaa.” (Aevl. 11:1) Nĩvendaa ĩvinda na kĩthito nĩ kana mũndũ eyĩĩkĩĩthye we mwene maũndũ asu. Ĩndĩ andũ aingĩ mayĩthĩawa na wendi wa kwĩkĩa kĩthito kĩu. Mũndũ ũte kwĩkĩa kĩthito kĩu nĩ laisi akasya kana kũi Ngai. Ĩtina wa andũ amwe ma saenzi kwĩmanyĩsya maũndũ ala mekũĩkĩĩthya kana kwĩ Mũmbi, nĩmetĩkĩlĩte kana Ngai nĩwe woombie syĩndũ syonthe. Mbeenĩ, masũanĩaa kana kũi Mũmbi nũndũ mayaamanyĩw’a ũu me sukulu. Ĩndĩ yu nĩmemanyĩĩtye ĩũlũ wa Yeova na makamwenda. Vate nzika, ithyonthe nĩtwaĩlĩte kwaka mũĩkĩĩo witũ nthĩnĩ wa Ngai, twĩthĩwe twĩ asomu mũno kana tũi asomu. w21.08 14 ¶1; 15-16 ¶6-7

Yesũ atũmĩie ngewa ya ũla mwana kĩmaamai kũtetheesya andũ maelewe nesa ũndũ Yeova wendete kwĩw’ĩa andũ tei. Mwanake ũsu nĩwaumie mũsyĩ na “aanangĩa malĩ yake maũndũnĩ mathũku.” (Luka 15:13) Ĩtina, nĩweelilile nũndũ wa maũndũ mathũku ala weekĩte, enyivya, na asyoka mũsyĩ. We ĩthe eekie ata? Yesũ aisye: “E vaasa, ĩthe wake amwona, na amwĩw’ĩa tei mũno, na asemba amũkumbatĩa na amũmumunya.” Ĩthe wake ndaamwĩkĩĩthya nthoni. Vandũ va ũu, nĩwamwĩw’ĩie tei na amũekea, na amũthokya ĩngĩ mũsyĩ. Mwanake ũsu avĩtĩsye ĩthe mũno, ĩndĩ yĩla weelilile, ĩthe nĩwamũekeie. Ngewanĩ ĩsu, Yeova nĩwe ũelekanĩtw’e na ĩthe ũsu wĩ tei. Yesũ atũmĩie ngewa ĩsu ya kũkiita ngoo kũtũtetheesya kũelewa ũndũ Ĩthe wĩthĩawa eyũmbanĩtye kũekea ala meelila kuma ngoonĩ.​—Luka 15:17-24. w21.10 8 ¶4; 9 ¶6

Ũmũnthĩ atongoi aingĩ ma ndĩni mekaa kyonthe kĩla matonya mavithany’e kana Ngai e ĩsyĩtwa. Nĩmayĩvetete Mbivilianĩ syoo, o na amwe nĩmavatanĩte yĩitũmĩwa makanisanĩ moo. Vo ve mũndũ wĩsa kũkananĩsya kana Ngũsĩ sya Yeova nosyo inengae ĩsyĩtwa ya Yeova nguma na ndaĩa ila syaĩle ĩsyĩtwa yĩu? Nĩsyo syĩ syoka itumĩte ĩsyĩtwa ya Ngai yĩmanyĩka mũno! Kĩu kĩonany’a kana nĩtwĩkaa kyonthe kĩla tũtonya twĩkale kwosana na ĩsyĩtwa yitũ. Kwa w’o, twĩ Ngũsĩ sya Yeova! (Isa. 43:10-12) Nĩtumĩthĩtye kovi mbee wa milioni 240 sya Mbivilia ya New World Translation of the Holy Scriptures, ĩla ĩtũmĩaa ĩsyĩtwa ya Yeova kũndũ kũla Mbivilia ila ingĩ iyĩvetete. Na nĩtumĩthasya mavuku maneeneete Mbivilia na matũmĩaa ĩsyĩtwa ya Yeova kwa ithyomo mbee wa 1,000! w21.10 20-21 ¶9-10

Yĩla twatetheesya Aklĩsto ala angĩ, twĩthĩawa tũimũthaitha Yeova. Yeova athĩte Aisilaeli kana matethya ngya akamatuvaa. (Kũt. 15:10) Kwoou kĩla ĩvinda twanenga mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũtethyo, Yeova atalaa ũsu ta mũthĩnzĩo twamũnenga newe. (Nth. 19:17) Kwa ngelekany’o, yĩla Aklĩsto ma Vilivi manenganie mũthĩnzĩo ũtwaĩwe Vaulo yĩla woovetwe, aũkwata awĩtie “nthembo yĩtĩkĩlĩkaa, . . . na ĩmwendeeasya Ngai.” (Avi. 4:18) Kwasũanĩa ala me kĩkundinĩ kyenyu na ũyĩkũlya-ĩ, ‘Ve mũndũ ndonya kũtethya?’ Yeova nũtanaa mũno oona tũitũmĩa ĩvinda yitũ, vinya witũ, ũtũĩka witũ, na syĩndũ sitũ kũtetheesya ala me na vata. Onaa kĩu kĩ kĩlungu kya ũthaithi witũ. (Yak. 1:27). No nginya tũtũmĩe ĩvinda na vinya nĩ kana tũmũthaithe Yeova ũndũ vaĩle. Ĩndĩ tũyĩw’aa ũsu wĩ mũio mũito. (1 Yoa. 5:3) Nĩkĩ? Nĩkwĩthĩwa nĩtũmwendete Yeova na nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. w22.03 24 ¶14-15

Twasũanĩa mathĩna ala ana-a-asa na eĩtu-a-asa me namo, now’o tũtonya kũmony’a kana nĩtũũmew’ĩa ĩnee. Kwa ngelekany’o, no kwĩthĩwa ve mwĩĩtu-a-asa wĩ na thĩna mũnene wa mwĩĩ. Na o na kau ndesaa kũlalamĩka, no kwĩthĩwa atonya kũtana mũno atetheew’a vandũ. No twĩyumye tũmũtetheesye kũua kana kũthesya nyũmba? Kana no kwĩthĩwa ve mwana-a-asa waĩtye wĩa. Nata tũkamũnenga kamũthĩnzĩo ka mbesa, o na ethĩwa tũimũtavya nithyĩ twamũnenga, nĩ kana kamũkwatĩĩe ayĩsa kũtw’ĩka nĩwakwata wĩa ũngĩ? Tũyaĩle kwĩw’ĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa ĩnee o yĩla matwĩtya ũtethyo. Twaĩle kũatĩĩa ngelekany’o ya Yeova kwa kũmatethasya o na matatũkũlĩtye. Yeova atumĩasya syũa kĩla mũthenya o na tũtamũkũlĩtye! Na syũa yĩu yĩtethasya onthe, o na ala mate mũvea. We tyo ũkwĩtĩkĩla kana yĩla Yeova weanĩsya mavata maitũ ethĩawa aitũĩkĩĩthya kana nũtwendete? Vate nzika, kwona ũndũ Yeova ũlaĩte na ũndũ wendete kũtwĩka nesa kũtumaa tũmwenda mũno! w21.09 22-23 ¶12-13

Ũseo wĩ wendo wa Ngai nũtumaa atũekea. Ũseo wĩ wendo wa Yeova nũtumaa aekea mwĩki wa naĩ yĩla woona kana nĩwĩlilĩte na nũekanĩte vyũ na mwĩkalĩle wake mũthũku. Mũandĩki wa Savuli, Ndaviti, aisye ũũ ĩũlũ wa Yeova: “Ndatwĩkĩte kwĩanana na naĩ sitũ, kana kũtũĩva kwĩanana na mothũku maitũ.” (Sav. 103:8-11) Ndaviti mwene nĩweeyooneete nesa vyũ ũndũ kũthĩnw’a nĩ wasya wa ngoo kũsamasya. Ĩndĩ no weeyoneie nesa vyũ kana Yeova nĩwĩthĩawa ‘eyũmbanĩtye kũekea.’ Nĩ kyaũ kĩtumaa Yeova atũekea? Ũsũngĩo wĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. O tondũ Ndaviti wawetie mboyanĩ, Yeova atũekeaa nũndũ nĩwendete kwony’a onthe ala mamwĩkaĩlaa ũseo mwingĩ wĩ wendo. Kwoou ti ũthũku kũthĩnĩka yĩla tweeka naĩ. O na kũthĩnĩka kũu no kũtũtethye. Kũthĩnĩka no kũtume twosa ĩtambya ya kumbũla naĩ sitũ na tũialyũla mwĩkalĩle witũ. w21.11 5 ¶11-12

Yeova nĩwendete ĩsyĩtwa yake, na endaa andũ onthe mayĩnenge ndaĩa. (Isa. 42:8) Ĩndĩ kwa ĩvinda ya ta myaka 6,000, nĩwanangĩwe ĩsyĩtwa yĩu yake ĩseo. (Sav. 74:10, 18, 23) Kĩu kyambĩĩie yĩla Ndevili (kana, “Mũsukani”) wavangie ve kĩndũ Ngai ũimĩte Atamu na Eva. (Mwa. 3:1-5) Kuma ĩvinda yĩu nginya ũmũnthĩ, Yeova ethĩĩtwe ayĩwa nũimĩte andũ kĩndũ kya vata mũno. Yesũ nĩwathĩnĩkaa nũndũ wa kwona Ĩthe wake ayanangĩwa ĩsyĩtwa. Yeova no we e weka waĩle kũsumbĩka ĩtunĩ na kũũ nthĩ, na nzĩa yake ya kũsumbĩka nĩyo nzeo vyũ. (Ũvu. 4:11) Ĩndĩ Ndevili nũtatĩte kwonethya alaĩka vamwe na andũ kana ti Ngai waĩle kũsumbĩka. O mĩtũkĩ, thĩna ũsu nũũminwa vyũ ũtakaumĩla ĩngĩ. Andũ onthe makoona nesa kana nzĩa ya Yeova ya kũsumbĩka nĩyo nzeo vyũ, na kana Ũsumbĩ wake wĩ w’oka nĩw’o ũtonya kũetee andũ ĩũlũ wa nthĩ mũuo wa w’o na ũsũvĩo. w21.07 9 ¶5-6

Vai mwene mũsyĩ ũtendaa kũĩkĩĩthya kana mũka na syana me na lĩu wĩanĩtye, ngũa, na vandũ vaseo va kwĩkala. We nĩwĩthĩwa ũkwatĩtwe nĩ mathĩna ma mbesa? Ethĩwa nĩ w’o, nĩtwĩsĩ wĩ na ĩvinda yũmũ mũno. Ĩndĩ o na vailye ũu, no ũtũmĩe ĩvinda yĩu yũmũ kwaka mũĩkĩĩo waku. Voya na ũisoma ndeto sya Yesũ ila syĩ nthĩnĩ wa Mathayo 6:25-34, na ũivindĩĩsya kĩla wasoma. O na ĩngĩ, no ũsũanĩe ngelekany’o sya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma ũmũnthĩ, ila syonanĩtye ũndũ Yeova ũsũvĩaa ala meeyumya na ngoo yonthe ũthũkũminĩ wake. (1 Ako. 15:58) Kwĩka ũu no kũtume ũĩkĩĩa vyũ kana Ĩthe waku wa ĩtunĩ no aũtetheesye o ũndũ ũtetheeasya ala angĩ me na mathĩna ta maku. Nĩwĩsĩ vata ũla wĩ naw’o na ũndũ ũtonya kũwĩanĩsya. Weeyonea ũndũ Yeova ũkũtetheeasya kĩla ĩvinda, mũĩkĩĩo waku ũkalũlũmĩĩlaa, na kĩu kĩkatuma ũmĩĩsya matatwa momangũ ĩvinda yũkĩte. w21.11 20 ¶3; 21 ¶6

Mũĩkĩĩo wa Aklĩsto aingĩ nĩwĩkĩĩtwe vinya nĩ ũmanyĩsyo wa wovosyo. Nũtumĩte maendeea kũtavany’a o na mavĩngwa, o na ũkatuma momĩĩsya matatwa ma mĩthemba yonthe thayũnĩ woo w’onthe. Kwasũanĩa ĩũlũ wa mũtũmwa Yoana. Nĩvatonyeka akethĩwa atavanisye ũw’o ĩũlũ wa Klĩsto na wovosyo kwa myaka mbee wa 60. Na aangĩe myaka 100, Ũsumbĩ wa Lomi wavangie kana we nĩ mũmaitha mũnene mũno na wamũtwaa kyovonĩ kĩthamanĩ kya Vatimo. Waasya ĩvĩtyo yake nĩ yĩva? “Kũneena ĩũlũ wa Ngai na kumya ũkũsĩ ĩũlũ wa Yesũ.” (Ũvu. 1:9) Ĩsu nĩ ngelekany’o nzeo vyũ ya mũndũ waĩ na mũĩkĩĩo na wũmĩĩsyo, kana ti w’o? Mavukunĩ ma Mbivilia ala Yoana waandĩkie, nũwetete kaingĩ ũndũ wendete Yesũ mũno, na ũndũ woonaa nthembo ya wovosyo yĩ ya vata mũno. Awetete wovosyo kana moseo ma wovosyo mavinda mbee wa 100. (1 Yoa. 2:2) Vate nzika, Yoana oonaa wovosyo wĩ wa vata mũno. w21.04 17 ¶9-10

Yeova eendaa andũ make mekae nesa ala me na mawonzu ma mwĩĩ. Atavisye Aisilaeli kana mayaaĩle kũumanĩa mũndũ mwau matũ. Kũumanĩa mũndũ ta ũsu kwakonetye maũndũ ta kũmũtĩsya kana kũmũneenea maũndũ mathũku. Mwa kwĩka mũndũ ũtew’aa maũndũ ta asu kwaĩ kũthũku ta kĩ! Twĩasya ũu nũndũ ndaĩ atonya kwĩw’a kĩla kyawetwa ĩũlũ wake ũndũ wĩtetea. O na ĩngĩ, ĩandĩkonĩ yĩu ya Alivai 19:14 Ngai atavĩtye athũkũmi make kana mayaaĩle “kwĩkĩa kĩndũ kya kũlulutĩkya mbee wa ala matonaa nthĩ.” Ĩvuku yĩmwe yaĩtye ũũ ĩũlũ wa ala me na mawonzu ma mwĩĩ: “Isionĩ ila syathyũlũlũkĩte Isilaeli, andũ ma mũthemba ũsu nĩmakothaa kũkuwa naĩ.” Kwa ngelekany’o, mũndũ wĩ wathe aĩ atonya kwia kĩndũ mbee wa mũndũ ũtonaa nĩ kana amũũmĩsye kana amũthekeee. Ũsu waĩ ũndũ mũthũku mũno! Yeova atũmĩie mwĩao ũsu kũtetheesya andũ make mamanye kana nĩmaĩle kwĩw’ĩa ĩnee ala me na mawonzu ma mwĩĩ. w21.12 8-9 ¶3-4

Yakovo akĩaa aisũanĩa kana mwana-a-inyia no kwĩthĩwa o aendeee kwoveea ũthatu ngoonĩ. Kwoou nĩwamũvoyie Yeova na kĩthing’ĩĩsyo ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Ĩtina wa ũu, nĩwatũmanie Esau atwaĩwe mĩthĩnzĩo mingĩ. (Mwa. 32:9-15) Mũthya, yĩla aũme asu elĩ makomanie ũthyũ kwa ũthyũ, Yakovo nĩwoosie ĩtambya ya kwonany’a kana nũmũnengete Esau ndaĩa. Eekie ũu kwa kũmũkunamĩa Esau, ti ĩmwe kana kelĩ, ĩndĩ mavinda mũonza! Yakovo nĩwavotie kwĩw’ana na mwana-a-inyia nũndũ nĩweenyivisye na oonany’a nũmũnengete ndaĩa. (Mwa. 33:3, 4) No twĩmanyĩsye ũndũ wa vata twasũanĩa ũndũ Yakovo weeyũmbanisye atanakomana na mwana-a-inyia, na kĩla weekie makomana. Nĩwamũvoyie Yeova enyivĩtye amũtetheesye. Na ĩndĩ nĩweekie kwĩanana na mboya yake kwa kwĩka kyonthe kĩla ũtonya aĩkĩĩthye nĩweew’ana na mwana-a-inyia. Na yĩla makomanie, Yakovo ndaatindĩa kũkananĩa na Esau ĩũlũ wa nũũ ũla waĩ mavĩtyo na nũũ ũla ũtaĩ mavĩtyo. Kĩeleelo kyake kyaĩ kwĩw’ana na mwana-a-inyia. We no ũatĩĩe ngelekany’o ya Yakovo?​—Mt. 5:23, 24. w21.12 25 ¶11-12

Kũsũanĩa kana Yesũ akwie nĩ kana avw’ĩke naĩ syaku no kũtume wasya atĩĩ, ‘Nyie ndikwona ta waaĩle kũkw’a kwondũ wakwa.’ Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma wasya ũu? Ngoo sitũ nĩ ngengani, na no itume twĩw’a tũte ma vata na tũtendeka. (1 Yoa. 3:19) Yĩla twambĩĩa kwĩw’a ũu, nũseo tũkalilikana kana “Ngai nĩ mũnene kwĩ ngoo sitũ.” O na kau no twĩw’e Yeova ta ũtatwendete na ta ũtesa kũtũekea, Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nũtwendete na nũtũekeaa. Nĩtwaĩle kwĩyĩĩkĩĩthya kana Yeova nũtwendete. Nĩ kana twĩke ũu, no nginya twĩmanyĩasye Ndeto yake kĩla ĩvinda, tũmũvoyae tũtekũeka, na tũitindanasya na andũ make. Nĩkĩ kwĩka ũu nĩ kwa vata mũno? Nũndũ kĩu kĩkatumaa ũelewa mũnango nguma nzeo sya Yeova. O na ũkamanyaa ũndũ ũkwendete mũno wĩana. Kũvindĩĩsya mũno maũndũ ala me Ndetonĩ ya Ngai no kũũtetheesye kũsũanĩa nesanga, na “kũlũnga maũndũ” ala me kĩlĩkonĩ na ngoonĩ yaku.​—2 Tim. 3:16. w21.04 23-24 ¶12-13

Nĩ kana twĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu, ve ũndũ ũngĩ twaĩle kwĩka eka o kwĩmanyĩsya. Nĩtwaĩle kũvindĩĩasya kĩla tweemanyĩsya. Kwasũanĩa ngelekany’o ya mũandĩki wa Savuli ya 77. Aĩ na mawĩmakĩo maingĩ mũno nũndũ oonaa Yeova ta wamũleete e na Aisilaeli ala angĩ. O na kĩu kyatumaa atakoma. (Mũsoa wa 2-8) Ĩndĩ we eekie ata? Amwĩie Yeova atĩĩ: “Ngasũanĩa ũndũ wa wĩa waku w’onthe, na kũsũanĩa meko maku.” (Mũsoa wa 12) Vate nzika, mũandĩki ũsu nĩweesĩ nesa maũndũ ala Yeova weekĩte andũ make tene. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, akũlilye: “Ngai nĩũlĩtwe nĩ kwĩka nesa? Ũthatunĩ wake nũvingĩĩte matei make mololo?” (Mũsoa wa 9) Mũandĩki ũsu nĩwavindĩĩisye mawĩa ma Yeova, o vamwe na ũndũ woonanĩtye ĩvindanĩ ĩvĩtu kana nĩweew’ĩaa andũ make tei na ĩnee. (Mũsoa wa 11) Kweethĩiwe ata? Nĩwaĩkĩĩie vyũ kana Yeova ndakatia andũ make nongi. (Mũsoa wa 15) w22.01 30-31 ¶17-18

Yeova ew’aa ata asũanĩa aũme na aka aĩkĩĩku ala makw’ĩte? Ethĩawa na mea maingĩ ma kũmona ĩngĩ! (Yovu 14:15) We no ũsũanĩe ũndũ Yeova wĩw’aa aikosa mũnyanyae Avalaamu? (Yak. 2:23) Kana ũndũ wĩw’aa ayenda kũneena ĩngĩ na Mose, ũla Mbivilia yaĩtye aneenaa nake “ũthyũ kwa ũthyũ”? (Kuma 33:11) Na ndalea kwĩthĩwa endaa mũno kwĩw’a Ndaviti na aandĩki ala angĩ ma Savuli maimũtaĩa na mbathi syĩ mũyo! (Sav. 104:33) O na kau anyanyae asu nĩmakwie, we ndaaũlwa nĩmo. (Isa. 49:15) Nũlilikene kĩla kaũndũ ĩũlũ woo. Mũthenya ũmwe akamathayũũkya, na aitanĩa ĩngĩ kwĩw’a maimũvoya na kĩthing’ĩĩsyo na maimũthaitha. Ethĩwa ve mũndũ wendete wakwie, kũsũanĩa maũndũ asu no kũkwĩkĩe vinya na kũkaũkiakisya. Yĩla ũlei wambĩĩie Eteni, Yeova nĩweesĩ kana maũndũ meamba kwanangĩka mayĩsa kũtw’ĩka nĩmaseũva. Yeova nũmenete kwona nthĩ yusĩe ũthũku, ũsili ũte wa katĩ, na ũng’endu. w21.07 10 ¶11; 12 ¶12

Yĩla twamenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa, twĩthĩawa tũyonany’a nĩtwonaa nthembo ya wovosyo yĩ ya vata. Ata? O ũndũ Yesũ wakwie kwondũ witũ, now’o wakwie kwondũ woo. Na kwoou ethĩwa nĩwakwie kwondũ woo na ngenda, onaa me ma vata mũno vyũ. (1 Yoa. 3:16-18) Twonanasya nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kwa kũmakua nesa. (Aev. 4:29, 31–​5:2) Kwa ngelekany’o, nĩtũmatetheeasya yĩla mawaa kana makwatwa nĩ matatwa manene, ta ithingitho sya nthĩ. Ĩndĩ nata yĩla Mũklĩsto mũna weeka ũndũ kana waweta ũndũ watũthatya? Mavinda amwe we nũemawa nĩ kũmũekea? (Ali. 19:18) Ethĩwa mavinda amwe nũemawa, atĩĩa ũtao ũũ: “Endeeai kũmĩanĩsya na kũekeanĩa na ngenda ethĩwa mũndũ o na wĩva e na ũndũ na ũngĩ. Na o tondũ Yeova wamũekeie inyw’ĩ na ngenda, o nenyu no nginya mwĩke oou.” (Ako. 3:13) Kĩla ĩvinda twaekea mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa, twĩthĩawa twoony’a Ĩthe witũ wa ĩtunĩ kana nĩtwonaa wovosyo wĩ wa vata vyũ. w21.04 17-18 ¶12-13

No twĩthĩwe twĩ kĩthito kingĩ ũthũkũminĩ wa Yeova kana tũkethĩwa tũtetheetye andũ aingĩ makavatiswa. Ĩndĩ nĩtwaĩle kũlilikana kana Yeova nĩwe ũtumaa tũkwata mosyao maseo wĩanĩ witũ. Na ve ũndũ ũngĩ tũkwĩmanyĩsya ngelekany’onĩ ya Avolo na mũtũmwa Vaulo. Ũndũ wĩva? O ũndũ twĩ na ianda singĩvĩte kĩkundinĩ, now’o twĩthĩawa na mwanya mũnenange wa kũĩkĩĩthya kana kĩkundi nĩkyeethĩwa na mũuo. Tũtanaa ta kĩ kwona aũme ala me na ianda kĩkundinĩ mayĩĩkĩĩthya kana kĩ na mũuo na ngwatanĩo kwa kumya ũtao matũmĩĩte Ndeto ya Ngai, na vandũ va kwĩtũlya ĩũlũ wa ana-a-asa, maimatetheesya mamwĩw’e Klĩsto Yesũ na kũatĩĩa ngelekany’o yake. (1 Ako. 4:6, 7) Ngai nũnengete kĩla ũmwe witũ kĩnengo kana ũtũĩka mũna. Nĩtũtonya kwona ta twĩanĩasya kaindo kanini mũno kĩkundinĩ. Ĩndĩ tũmaũndũ tũnini tũla twĩkaa nĩtw’o tũkwatanasya kĩkundi, o tondũ tũthanga twingĩ tũnini tũkwatanasya ngũa. Kwoou ekai twĩkĩe kĩthito vyũ tũvetange kamũtuo o na keva kala tũtonya kwĩthĩwa nako ka masindano. Na ekai twĩke kyonthe kĩla tũtonya tũĩkĩĩthye kĩkundinĩ ve mũuo na ngwatanĩo.​—Aev. 4:3. w21.07 19 ¶18-19

O naku no wĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu kana ũkoona endwa maku ĩngĩ. Kũmanya kana Yesũ nĩwaĩie yĩla wakiakiasya anyanyae kũtũĩkĩĩthasya nesa kana e na mea maingĩ ma kũthayũũkya endwa maitũ! (Yoa. 11:35) Tw’ĩĩkaa ala me na kyeva. Yesũ nĩwaĩie vamwe na Matha na Meli. Ĩndĩ ti ũu w’oka. Nĩwamethukĩĩisye na amatw’ĩĩka. (Yoa. 11:25-27) O naitũ no twĩke take. Mũtumĩa wa kĩkundi wĩtawa Dan wĩkalaa Australia aĩtye: “Yĩla kĩveti kyakwa kyakwie, nĩnendaa mũno kũtw’ĩĩkwa. Ana-a-asa meana ũna na iveti syoo nĩmeethĩawa meyũmbanĩtye kũka kwakwa mambĩthukĩĩsye tu o na ethĩwa nũtukũ. Mayambĩaa ndikethĩwe na kyeva na mayeew’aa nthoni moona ndiĩa. Yĩla naemwa nĩ kwĩyĩka maũndũ mana, ta kwĩthambĩsya ngalĩ, kũthi kũthooa malĩu, kana kwĩyĩuĩa, nĩmambĩkaa maũndũ asu. Na nĩmavoyaa vamwe nakwa mavinda maingĩ. Nĩneeyoneie kana asu maĩ anyanya ma w’o na ana-a-asa ‘masyaiwe kwondũ wa kũthĩnũkasya.’”​—Nth. 17:17. w22.01 16 ¶8-9

Yeova atwendeaa ũseo. (Nth. 4:20-22) Yĩla watũtaa atũmĩĩte Ndeto yake, mavuku maitũ, kana Mũklĩsto mũimu kĩ-veva, ethĩawa ayonany’a kana nũtwendete. (Aevl. 12:9, 10) Tũnga kĩlĩko kyaku kwa kĩla ũũtavw’a, ĩndĩ ti ũndũ ũũkĩtavw’a. Mavinda amwe, no twĩw’e ta twanengwa ũtao kwa nzĩa ĩtaĩle. Nĩ w’o kana ũla ũkũnengane ũtao aĩle kũtata ũndũ ũtonya aũnengane kwa nzĩa nzeo nĩ kana ũla ũkũũnengwa ndakaemwe nĩ kũũatĩĩa. (Aka. 6:1) Ĩndĩ ethĩwa nithyĩ tũũnengwa ũtao, nũseo tũkatũnga kĩlĩko kitũ kwa kĩla tũũtavw’a, o na ethĩwa twĩĩw’a ũla ũkũtũtaa ta ũtanatũmĩa nzĩa nzeo. No twĩkũlye-ĩ: ‘O na ethĩwa ndinatanĩthw’a nĩ ũndũ nanengwa ũtao ũsu, kĩla natavw’a no kĩndethye? No nĩeke kũatĩanĩa na mawonzu ma ũla ũkũnenga ũtao na ndisisya ũndũ ũtao ũsu ũtonya kũndethya?’ Wĩthĩwa wĩ ũndũ mũseo mũno tũkasisya ũndũ tũtonya kũtetheka nĩ ũtao ũla tũũnengwa. w22.02 12 ¶13-14

Yeova nĩwĩsĩ kana nĩvendekaa ĩvinda na kĩthito nĩ kana tũvetange mosũanĩo na imanyĩo nthũku. (Sav. 103:13, 14) Ĩndĩ nũtũmĩaa Ndeto yake, veva wake, na ũseũvyo wake kũtũnenga ũĩ, vinya, na ũtethyo ũla tũkwenda nĩ kana twĩke moalyũku. Tũmĩa Mbivilia wĩyĩosye nesa. Ndeto ya Ngai no ta kĩoo, na kwoou no ĩkũtetheesye kũosya mosũanĩo maku, ũneeni waku, na meko maku. (Yak. 1:22-25) Na kĩla ĩvinda Yeova ethĩawa eyũmbanĩtye kũũtetheesya. Nĩwe ũtonya kũũtetheesya nesa vyũ nũndũ nĩwĩsĩ kĩla kĩ ngoonĩ yaku. (Nth. 14:10; 15:11) Kwoou ĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kũmũvoya na kwĩmanyĩsya Ndeto yake kĩla mũthenya. Ĩkalaa ũte na nzika kana myolooto ya Yeova nĩyo mĩseo vyũ. Nĩtũtethekaa nĩ kyonthe kĩla Yeova ũtwĩaa twĩke. Ala mekalaa kwosana na myolooto yake nĩmenengae ndaĩa, na mekalaa me eanĩe na me na ũtanu wa w’o.​—Sav. 19:8-11. w22.03 4 ¶8-10

Yĩla tũkwaka na kũtũngĩĩa kũla tũthaithĩaa, twĩthĩawa tũimũthaitha Yeova. Yeova oonaa wĩa wa kũseũvya ĩeema ya kũmbanĩa vamwe na syĩndũ ila syatũmĩawa vo wĩ ũthũkũmi mũtheu, nũndũ waĩ kwondũ wa “vala vandũ vatheu.” (Kuma 36:1, 4) O na ũmũnthĩ, Yeova onaa wĩa wa kwaka Nyũmba sya Ũsumbĩ na myako ĩngĩ ĩkonetye wĩa wa Ũsumbĩ wĩ ũthũkũmi mũtheu. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe nĩmatũmĩaa ĩvinda yingĩ myakonĩ ĩsu. We tyo ũtanaa nũndũ wa ũthũkũmi ũsu wa vata meanĩasya? O na ũu wĩ o vo, nĩmaĩkĩĩthasya nĩmatavany’a. O na amwe moo nĩmethĩawa na mea ma kwosa ũvainia. Atumĩa ma kĩkundi monanasya nĩmakwete mbau wĩa ũsu wa myako kwa kwĩtĩkĩlya ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu me kĩthito matw’ĩke mavainia ethĩwa me na nguma ila syaĩlĩte. Twĩthĩwe twĩ na ũtũĩka wa wĩa wa myako kana tũi naw’o, ithyonthe no tũtate ũndũ tũtonya tũĩkĩĩthye nĩtwekalya nyũmba sya ũthaithi syĩ ntheu na syĩ mbaĩlu. w22.03 22 ¶11-12