Mwei wa 8

Yesũ nũtonya kwĩthĩwa aneeneaa asikalĩ Alomi ala mamũathĩĩie mũtĩnĩ wa mathĩna. O na kau mamwĩkie ũndũ ũtosanĩte na mĩao, ndaamathatĩa na akalea kũmaekea. (1 Vet. 2:23) O ta Yesũ, nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kũekea angĩ. (Ako. 3:13) Amwe, ta andũ maitũ ma mũsyĩ, no matũvĩnge nũndũ maikũelewa maũndũ ala tũĩkĩĩaa kana mwĩkalĩle witũ. No matũneenee ũvũngũ, makatũumany’a mbee wa angĩ, makatembũanga mavuku maitũ, kana o na makatata kũtũũmĩsya. Vandũ va kwoveea ũthatu ngoonĩ, no tũmũkũlye Yeova avingũe metho moo nĩ kana mone ũla w’o. (Mt. 5:44, 45) Mavinda amwe, no twone wĩ ũndũ wĩ vinya kũmaekea, na mũno mũno ethĩwa methĩĩtwe maitwĩka maũndũ mathũku mũno. Ĩndĩ twooveea ũthatu ũsu ngoonĩ na tũiema kũmaekea, nithyĩ tũũmĩaa. (Sav. 37:8) Yĩla twaekea, twonanasya kana tũikwenda kwĩtĩkĩlya maũndũ mathũku ala matũkwatĩte matume twĩkala tũthatĩte.​—Aev. 4:31, 32. w21.04 8-9 ¶3-4

Nĩwĩthĩwa wĩ na mũndũ wa mũsyĩ mũtenge? Kĩu no kĩtũle mũndũ ngoo mũno! Kwasũanĩa ũndũ Yeova ũtonya kwĩthĩwa atũlĩkile ngoo mũno wĩana yĩla alaĩka amwe make mamũleile! (Yuta 6) Na kwasũanĩa ũndũ waũmĩaa mũno wĩana yĩla Aisilaeli, ala maĩ andũ make, mamũng’endeaa ĩngĩ na ĩngĩ. (Sav. 78:41) Mwa ĩkala wĩsĩ nesa kana o nake Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nĩwũũmĩaa mũno yĩla mũndũ wa mũsyĩ wenyu wamũtia. Nũeleawa woo ũla ũkwĩw’a. Na nũndũ e ĩnee, akakwĩkĩaa vinya na aiũnenga ũtethyo ũla ũkwenda. Asyai ala mwana woo kana mwĩĩtu woo mendete wamũtia Yeova, makothaa kũtiwa mayĩkũlya nĩ ũndũ ũngĩ wĩva manaĩ matonya kwĩka makamũtetheesya kwĩkala ũw’onĩ. Mwana-a-asa ũmwe aisye: “Natindĩaa kwĩtũla mũtĩ. O na natindĩaa kũota ndoto nthũku.” O nake mwĩĩtu-a-asa ũngĩ nĩwakomanie na ũndũ ta ũsu, na atindĩaa kwĩkũlya atĩĩ: “Nĩ va navĩtĩilye matambya ndiea mwana wakwa? Noonaa ta ndaatata ũndũ ndonya nĩmũmanyĩsye nesa ũla w’o.” w21.09 26 ¶1-2, 4

Andũ amwe monaa Ngũsĩ sya Yeova itaĩlĩte kũmanyĩsya andũ Mbivilia nũndũ iisomeete sukulu syĩ nguma sya kũmanyĩsya maũndũ ma ndĩni. Ĩndĩ nĩmaĩle kwĩka ũkunĩkĩli makwate ũvoo w’onthe. Kĩu nĩkyo mũandĩki wa Ĩvuku ya Ũvoo Mũseo, Luka, weekie. Eekĩie kĩthito emanyĩsye “maũndũ onthe nesa kuma mwambĩlĩlyonĩ.” Endaa ala meũsoma maũndũ ala ũkũandĩka ‘mamanye nesa ũw’o wa maũndũ’ ala meew’ĩte ĩũlũ wa Yesũ. (Luka 1:1-4) O namo Ayuti ala mekalaa ndũanĩ ya Velia meekie ta Luka. Yĩla meewie ya mbee ũvoo mũseo ĩũlũ wa Yesũ, nĩmakunĩkĩlile Maandĩko ma Kĩevelania nĩ kana mamanye kana maũndũ asu matavaw’a nĩ ma w’o. (Meko 17:11) O ta ũu, andũ maĩle kwĩka ũkunĩkĩli makwate ũvoo w’onthe. No nginya masianĩsye kĩla meũmanyĩw’a nĩ andũ ma Ngai na kĩla kĩ Maandĩkonĩ. O na nĩmaĩle kwĩmanyĩsya kĩla andũ ma Yeova methĩĩtwe mayĩka ũmũnthĩ. Meeka ũkunĩkĩli nesa mamanye ũvoo w’onthe, maiketĩkĩlya kĩmena kana ngewa sya andũ imavw’ĩke metho. w21.05 3 ¶7-8

Ve mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa kĩkundinĩ kyenyu ũtonya kũmwony’a ũlau? Ve mavinda mana ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ matonya kũtana mũno twatindany’a namo. Amwe no mew’e maiemwa nĩ kũtindany’a na andũ moo ma mũsyĩ mate Ngũsĩ ĩvinda ya masikũkũ. Namo angĩ mew’aa mĩthenya ĩmwe yĩ ya kyeva kĩthei, ta mũthenya ũla makw’ĩĩwe nĩ mwendwa woo. Yĩla twaumya ĩvinda yitũ tũtindany’e vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala mekwĩw’a ũu, twonanasya kana kwa w’o ‘nĩtũũmathĩnĩkĩa.’ (Avi. 2:20) Ve maũndũ matonya kũtuma mavinda amwe Mũklĩsto ew’a ta wĩ weka. Ĩndĩ tũyaĩle kũlwa kana Yeova nĩwĩthĩawa esĩ nesa ũndũ tũkwĩw’a. Nũtũnengae ũtethyo ũla tũkwenda, na kaingĩ atũmĩaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. (Mt. 12:48-50) Naitũ tũmwonasya Yeova kana nĩtũũmũtũngĩa mũvea kwondũ wa mũthĩnzĩo ũsu mũseo kwa kwĩka kyonthe kĩla tũtonya tũtw’ĩĩke ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. O na twĩthĩwe mavinda amwe twĩw’aa ata, tũi ithyoka nongi nũndũ Yeova e vamwe naitũ mavinda onthe! w21.06 12-13 ¶18-20

Yesũ aendeeie kwĩthĩwa na woni mũseo na aendeea kũtavany’a o na kau andũ amwe mayendeeaw’a nĩ ũvoo wake. Nĩkĩ? Nĩweesĩ kana andũ me na vata mũnene wa kũmanya ũw’o, na nĩwendaa kũnenga andũ aingĩ ũndũ vatonyeka mwanya wa kwĩtĩkĩla ũvoo wa Ũsumbĩ. O na nĩweesĩ kana andũ amwe matendeeaw’a nĩ ũvoo wake, mũthya makawĩtĩkĩla. Kwasũanĩa andũ make ma mũsyĩ. Ĩvindanĩ ya myaka ĩtatũ na nũsu ya ũtavany’a wake, vai mwana-a-inyia o na ũmwe waatw’ĩka mũmanyĩw’a wake. (Yoa. 7:5) Ĩndĩ amina kũthayũũkw’a, nĩmatw’ĩkie Aklĩsto. (Meko 1:14) Tũyĩsĩ nũũ ũkesa kwĩtĩkĩla ũvoo wa Mbivilia ũla tũmanyĩasya. Andũ amwe nĩmakuaa ĩvinda yĩasa mayĩsa kwĩtĩkĩla ũvoo witũ. O na ala matetĩkĩlaa kũtwĩthukĩĩsya nĩmonaa mwĩkalĩle witũ mũseo na woni witũ mũseo, na mũthya nĩmatonya kwambĩĩa ‘kũmũkumya Ngai.’ w21.05 18 ¶17-18

Yĩla Yesũ waĩ ĩũlũ wa nthĩ, anengie aatĩĩi make wĩa ũkuĩte maũndũ elĩ. Mbee, ameie matavany’e ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ, na amamanyĩsya ũndũ matonya kwĩka ũu. (Luka 8:1) Ũndũ ũmwe wamamanyĩisye nĩ kĩla maĩle kwĩka yĩla andũ mamavĩnga, na kĩla maĩle kwĩka yĩla andũ mendeew’a nĩ ũvoo wa Ũsumbĩ. (Luka 9:2-5) O na nĩwathanie ũndũ ũvoo ũsu ũkatavanw’a kũndũ kwingĩvĩte, nũndũ ameie kana aatĩĩi make makaumya “ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe.” (Mt. 24:14; Meko 1:8) Kelĩ, atavisye aatĩĩi make moona mũndũ ũkwenda kũtw’ĩka mũmanyĩw’a wake, mamũmanyĩsye kũkwata maũndũ onthe ala wameaĩe. Yesũ aisye kana wĩa ũũ wa vata ũkaendeea kũtethw’a “nginya mũminũkĩlyo wa ĩvinda yĩĩ” tũtwĩe. (Mt. 28:18-20) O na ũvuany’onĩ ũla wanengie Yoana, nĩwasyokie oonany’a nesa kana amanyĩw’a make onthe nĩmaĩle kũtetheesya andũ angĩ mamũmanye Yeova.​—Ũvu. 22:17. w21.07 3 ¶3-4

Ũmũnthĩ, nthĩ ĩno yusĩe andũ meyendete, na kĩu kĩtumaa methĩwa na veva wa masindano. Kwa ngelekany’o, mũkũni wa viasala no atũmĩe nzĩa itonya kũũmĩsya andũ ala angĩ ateũmaka nĩ kana asinde akũni ala angĩ ma viasala. Nake mũthaũki no aũmĩsye mũthaũki wa timũ ĩla ĩngĩ na ngũlũ nĩ kana asinde. O na ĩngĩ, mũmanyĩw’a ũkwenda kũthi yunivasiti yĩ nguma no oye mũtiani nĩ kana etwe yunivasiti ĩsu. Ĩndĩ nũndũ twĩ Aklĩsto, nĩtwĩsĩ mĩkanĩlye ta ĩsu nĩ mĩthũku, nũndũ asu nĩ “mawĩa ma mwĩĩ.” (Aka. 5:19-21) O na vailye ũu, w’o nĩ ũndũ ũtonyeka athũkũmi amwe ma Yeova makatuma kĩkundi kĩthĩwa na veva wa masindano o na mateũmanya? Yĩu nĩ ĩkũlyo ya vata nũndũ veva wa masindano no wanange ngwatanĩo ĩla twĩthĩawa nayo. Nũseo ĩndĩ tũsũanĩe ngelekany’o sya aũme na aka aĩkĩĩku mawetetwe Mbivilianĩ ala mataaĩtĩkĩla kũlikwa nĩ veva wa masindano. w21.07 14 ¶1-2

Kwĩthĩwa na ũseo wĩ wendo nĩkũtũsukumaa tũtetheesye ala makw’ĩte ngoo. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa me na ngoo nzeo nĩmalũmanasya na ala mekwoneka makw’ĩte ngoo. Nĩmendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo, na nĩmethĩawa na mea ma kwĩka kyonthe kĩla matonya mamatetheesye. (Nth. 12:25; 24:10) Wendi ũsu methĩawa naw’o wosanĩte na ũtao ũũ mũtũmwa Vaulo watũnengie: “Mũkiakisye ala makw’ĩte ngoo, mũlũlũmĩĩlye ala onzu, na mũimomĩĩasya ala angĩ onthe.” (1 Ath. 5:14) Kaingĩ, nzĩa ĩla nzeo vyũ ya kũtetheesya mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ũkw’ĩte ngoo nĩ kũmwĩthukĩĩsya nesa na kũmũĩkĩĩthya kana nũmwendete. Yeova onaa malondu make me ma vata mũno, na kwoou ndolawa nĩ maũndũ ala wĩkaa ũmatetheesye. Nthimo 19:17 yaĩtye: “Ũla wĩw’ĩaa ngya tei akovethasya Yeova, na wĩko wake mũseo akamũĩva ĩngĩ.” w21.11 10 ¶11-12

Tũtonya kwĩka ata oyu twĩyũmbanĩsye ĩvinda yĩla yũkĩte? Nĩtwaĩle kwĩanĩwa nĩ kĩla twĩ nakyo, na tũitanaa mũno nũndũ wa ngwatanĩo ĩla twĩ nayo na Yeova. Twamũmanya Ngai witũ nesanga, now’o tũtonya kũĩkĩĩa mũnango ũtonyi wake wa kũtũvonokya yĩla tũkavithũkĩwa nĩ Ngoki wa Makoki. Ndeto sya ĩandĩko ya ũmũnthĩ nieleetye kĩla kyatetheeisye Ndaviti kũmanya kana no aendeee kũmwĩkwatya Yeova. Ve mavinda maingĩ wamwĩkwatĩtye Yeova, nake ndaamũsonokya. Kwa ngelekany’o, yĩla waĩ wa mũika, nĩwaendie kũkita na mũsikalĩ Mũvilisiti weetawa Ngoliathu. Atavisye ngũmbaũ ĩsu yĩ vinya atĩĩ: “Mũthenya ũũ Yeova nũkũũnengane kw’okonĩ kwakwa.” (1 Sam. 17:46) Ĩtina wa ĩvinda, Ndaviti nĩwaendie kũthũkũma Mũsumbĩ Saulo, na e kũu, Saulo nĩwatatie kũmũaa mavinda meana ũna. Ĩndĩ “Yeova aĩ vamwe” na Ndaviti. (1 Sam. 18:12) Nũndũ Ndaviti nĩweeyoneete Yeova aimũtetheesya ĩvindanĩ ĩvĩtu, ndaĩ na nzika kana nũkũmũtetheesya mathĩnanĩ ala mamũkwatĩte. w22.01 6 ¶14-15

Mawĩa onthe ala Yeova ũtethasya ndamakalaataa, ĩndĩ nũmanengae ĩvinda yĩtoetye ya kũmeanĩsya. Ekaa ũu nĩ kana akumye ĩsyĩtwa yake na nĩ kana angĩ o namo matetheke. Kwa ngelekany’o, kwasũanĩa ũndũ waseũvĩisye andũ nthĩ o kavola kwa kavola. Mbivilia ĩyĩelesya ũu yaĩtye kana nĩwavanĩĩie “ithimo syayo,” alũlũmĩĩlya “myambĩlĩlyo yayo,” na aia “ĩvia ya kĩkotonĩ.” (Yovu 38:5, 6) O na nĩwoosaa ĩvinda akasisya wĩa ũla watethya. (Mwa. 1:10, 12) We wĩona alaĩka ta meew’aa ata kĩla ĩvinda moona Yeova oomba kĩndũ kyeũ? Mailea kwĩthĩwa matanaa mũno! O na ĩvinda yĩmwe meewie mũyo mũno nginya “mookĩlya mawasya ũndũ wa kũtana.” Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Yeova akuie myaka ngili mbingĩ aitw’ĩka nĩwamina wĩa wa wũmbi, ĩndĩ yĩla wasyaisye kyonthe kĩla woombĩte, aisye kana “kyaĩ kĩseo mũno.”​—Mwa. 1:31. w21.08 9 ¶6-7

Ngelekany’o ya Yesũ ya talendi ĩneeneete mũndũ waĩ vakuvĩ kũthi savalĩ. Atanamba kũthi, nĩweetie ngombo syake na anenga kĩla ĩmwe talendi ĩkakũnĩthye viasala. Nũndũ mũndũ ũsu nĩweesĩ kana ngombo isu syĩ na ũtonyi wĩ kĩvathũkany’o, anengie ngombo ĩmwe talendi itano, ĩngĩ talendi ilĩ, na ya katatũ amĩnenga talendi ĩmwe. Ngombo ilĩ sya mbee nĩsyeekĩie kĩthito viasalanĩ syoo na syaetee vwana wasyo mbesa mbingĩ. Ĩndĩ ngombo ya katatũ ndyaakũna viasala na talendi ĩla yanengiwe, na nũndũ wa ũu, vwana wayo amĩlũngya. Ngombo ilĩ sya mbee nĩsyoosie kwa ũito wĩa ũla syanengetwe na syeekĩa kĩthito ithũkũme vwana wasyo. Kwoou nĩsyakwatie kũndũ kwĩlĩ kwa talendi ila syanengetwe. Na nũndũ wa ũu, vwana wasyo nĩwaituvie mũno nũndũ wa kĩthito kyasyo. Atanie mũno nginya ainenga ianda mbingangĩ! w21.08 21 ¶7; 22 ¶9-10

Yeova nĩwĩthĩĩtwe na wũmĩĩsyo mwingĩ mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo. Ndendaa mũndũ o na ũmwe anangwe. (2 Vet. 3:9) Nũnengete andũ onthe mwanya wa kwĩlila. Ĩndĩ wũmĩĩsyo wake wĩ mĩvaka. Ala maleaa kũtũmĩa mwanya ũsu nesa makoona kĩla Valao woonie ĩvinda ya Mose. Yeova atavisye Valao atĩĩ: “Nũndũ yu nĩĩthĩwa ndambũũkĩtye kw’oko kwakwa, ngũkũne we na andũ maku na mũimũ, na ũivetwa kuma nthĩ: ĩndĩ nĩ w’o, kwondũ wa ũndũ ũũ nĩngũũngamĩtye, nĩkwon’ye vinya wakwa, na nĩ kana syĩtwa yakwa yĩtavanw’e nthĩ yonthe.” (Kuma 9:15, 16) Mbaĩ syonthe ikalasimĩka kũmanya kana Yeova nĩwe Ngai wa w’o. (Esek. 38:23) Kũthingithw’a kũla kũwetetwe ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ kwĩonany’a kana ala, o ta Valao, maleaa kana Yeova nĩwe waĩle kũsumbĩka, makaanangwa tene na tene. w21.09 18 ¶17-18

Nĩwĩthĩwa ũithĩnĩka ngoonĩ nũndũ wĩ na mũndũ wa mũsyĩ mũtenge? Nao nata yĩla angĩ kĩkundinĩ maweta maũndũ meũtuma thĩna waku wongelekeela? Kũneena ũla w’o, tũyaĩle kwĩkwatasya kana andũ mavinda onthe makaneenaa kĩla kyaĩle. (Yak. 3:2) Ithyonthe twĩ ene naĩ. Kwoou ndũkaseng’e woona amwe maing’ang’ana mamanthe mekwĩa ata. O na amwe no maũtavye ũndũ ũũkũũmĩsya o na mate na kĩeleelo kĩthũku. Lilikana ũtao ũũ wa mũtũmwa Vaulo: “Endeeai kũmĩanĩsya na kũekeanĩa na ngenda ethĩwa mũndũ o na wĩva e na ũndũ na ũngĩ.” (Ako. 3:13) Endeea kũtw’ĩĩka andũ ma mũsyĩ ala matiwa malũmanĩtye na Yeova. Yĩĩ nĩyo ĩvinda yĩla mekwenda ũmony’e kana nũmendete na ũimekĩa vinya. (Aevl. 10:24, 25) Mavinda amwe andũ ma mũsyĩ wa mũndũ ũla watengwa monaa andũ amwe kĩkundinĩ mateũmaneeny’a, na kĩu kĩituma o namo mew’a ta matengetwe. Mwa ndũkeke ũndũ o na ũmwe ũtuma mew’a ũu! Mũno mũno amũika nĩmendaa kũkathwa na kwĩkĩwa vinya yĩla asyai moo matia ũw’o. w21.09 29 ¶13-14; 30 ¶16

Yĩla mũndũ mũkũũ na wa mũika mekũea ngewa, elĩ nĩmatethekaa. (Alo. 1:12) Ũla wa mũika atiawa ate na nzika o na vanini kana Yeova nũsũvĩaa andũ make, nake ũla mũkũũ nũmanyaa kana nũnengetwe ndaĩa. O na nũtanĩaa kũelesya ũndũ wĩyoneete Yeova aimũathima. O ũndũ mũndũ ũendeee kũkũa, now’o wanake wa mwĩĩ ũthelaa. Ĩndĩ methonĩ ma Yeova ala malũmanĩtye nake manakavaa o ũndũ myaka ĩvĩtĩte. (1 Ath. 1:2, 3) Nĩkĩ? Nũndũ o ũndũ myaka ĩvĩtĩte, now’o metĩkĩlĩtye veva wa Ngai ũendeee kũmalũnga na kũmatetheesya methĩwe na nguma nzeango. Kwoou tweekĩa kĩthito tũmanye ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu maitũ akũũ nesanga, tũmanenge ndaĩa mũnango, na tũyĩmanyĩsya maũndũ maingangĩ kuma kwoo, tũkamonaa me ma vata vyũ! Yĩla amũika moona ala akũũ me ma vata mũno, kĩkundi nĩkĩlũlũmĩĩlaa. Na no ta ũu yĩla ala akũũ moona amũika me ma vata. w21.09 7 ¶15-18

No nginya twĩsũvĩe tũikethĩawe twĩ akalĩ, na tũyĩkĩaa kĩthito twĩthĩwe na “tei mwingĩ” ta Ngai witũ. (Aev. 2:4) Mũndũ wĩ tei ndekaa o kũthĩnĩka oona ala angĩ me thĩnanĩ. Mũndũ wĩ tei aeleaw’a ta “mũndũ wosaa ĩtambya atetheesye angĩ nũndũ wa ĩnee.” Kwoou ithyonthe no tũsisye naaũ mekwenda kũtethw’a mĩsyĩnĩ yitũ, ikundinĩ sitũ, kana ũtũinĩ. Twasisya nesa, tũilea kwona aingĩ mekwenda kwĩw’ĩwa tei! Kwa ngelekany’o, ve ũmwe ũkwenda kũkiakiw’a? Ve ũmwe ũkwenda kwĩkwa kaũndũ kana kamũtethya, ta kũtwaĩwa lĩu? Nĩvethĩwa ve Mũklĩsto ũnatũngiwe kĩkundinĩ na yu nũkwenda mũnyanya ũtonya kũmũkiakisya na kũmwĩkĩa vinya? Nĩvethĩwa ve andũ ũtonya kũkiakisya na ũvoo mũseo ũla tũtavanasya? (Yovu 29:12, 13; Alo. 10:14, 15; Yak. 1:27) Twasalukya, no twone myanya mingĩ mũno ya kwony’a ala me vakuvĩ naitũ kana nĩtũũmew’ĩa tei. Naitũ tweew’ĩa angĩ tei, nĩtũmũtanĩthasya Asa witũ wa ĩtunĩ mũno, nũndũ we nĩ Ngai wĩ “tei mwingĩ”! w21.10 13 ¶20-22

Nthĩnĩ wa Savuli ya 23, Ndaviti nũwetete syĩndũ ila sya vata vyũ, ta moseo ala wakwatĩte nũndũ wa kũmwĩtĩkĩla Yeova ethĩwe Mũĩthi wake. Mĩsoa ĩsu nĩyonanĩtye kana Yeova nĩwamũtongoesye Ndaviti “nzĩanĩ sya ũlũngalu,” na nĩwamũtw’ĩĩkĩte mavindanĩ maseo na ala mathũku. Nake Ndaviti nĩweesĩ nesa kana kwĩthĩwa e “isesinĩ syĩ nyeki ya vuvĩ” sya Yeova ti kwonany’a kana ndakakwatawa nĩ mathĩna. Nĩweesĩ akeethĩawa na amaitha. O na nĩweesĩ kana mavinda amwe akakusaa ngoo, na aelekanilye ũndũ ũsu na kũvĩtĩla “kyandanĩ kya kyuu kya kĩkw’ũ.” Ĩndĩ nũndũ Yeova nĩwe waĩ Mũĩthi wake, ndaĩ na vata wa ‘kũkĩa ũndũ ũthũku.’ Nĩ kwa nzĩa yĩva Ndaviti ‘ũtaaaĩwa nĩ kĩndũ o na kĩva’? Aĩ na kyonthe kĩla wendaa nĩ kana aendeee kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Ũtanu wake ndwaumanaa na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Nĩweanĩĩtwe nĩ kĩla Yeova wamũnengete. Kĩla woonaa kĩ kya vata vyũ nĩ kũathimwa nĩ Ngai na kũsũvĩwa nĩwe. Ndeto sya Ndaviti syĩtũtetheesya kwona kana nĩ ũndũ wa vata vyũ twĩthĩwe na woni ũla waĩle ĩũlũ wa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. w22.01 3-4 ¶5-7

Ve athũkũmi aingĩ ma Yeova ma tene mataaĩthukĩĩw’a yĩla matavanasya. Kwa ngelekany’o, Noa aĩ “mũtavany’a wa ũlũngalu,” na nũtonya kwĩthĩwa aendeeie kũtavany’a kwa ĩvinda ya myaka mingĩ. (2 Vet. 2:5) Vate nzika, nĩweekwatĩtye kana andũ nĩmeũmwĩthukĩĩsya, ĩndĩ Yeova ndaamũtavya kana ũu nĩw’o veũthi. Vandũ va ũu, yĩla wamwĩaĩe ake ngalawa, amwĩie: “Naku ũkalika ngalawanĩ, we, na ana maku, na mũkau, na aka ma ana maku vamwe naku.” (Mwa. 6:18) Na yĩla Ngai wamũtavisye ũnene wa ngalawa ĩla ũkwaka, nũtonya kwĩthĩwa amanyie kana ti andũ aingĩ makamwĩthukĩĩsya. (Mwa. 6:15) Na ũu now’o vaendie nũndũ vai mũndũ o na ũmwe wekalaa nthĩ ĩsu mbathe waamwĩthukĩĩsya. (Mwa. 7:7) We Yeova nĩwĩthĩwa avangie kana Noa ti mũtavany’a mũseo? Aiee! Noa aĩ mũtavany’a mũseo methonĩ ma Yeova nũndũ nĩweekie kyonthe kĩla wamwĩaĩe eke.​—Mwa. 6:22. w21.10 26 ¶10-11

We wĩona Luthi ta weewie ata eew’a ndeto isu sya Naomi? Nĩweeyumĩtye vyũ amũtetheesye. Kwa ngelekany’o, nĩwaĩĩte nake, akamũkiakisya, na akaendany’a nake mĩthenya mingĩ nginya Mbetheleemu. Ĩndĩ vandũ va Naomi kwona kĩu, aisye ũũ Luthi aũngye o vau ũtee ayĩw’a: “Yeova nũndũngĩte ĩngĩ kwitũ nĩ mũthei.” Naomi o na ndaalilikana ũseo ũla Luthi wamwĩkĩte. Kĩu kĩilea kwĩthĩwa kyaũmĩisye Luthi mũno! Ĩndĩ ndaaeka kũlũmany’a na Naomi. (Lu. 1:3-18) Mwĩĩtu-a-asa ũkw’ĩte ngoo nũtonya kwamba kũneena ndeto iũtũũmĩsya o na kau nĩtwĩkĩĩte kĩthito kingĩ tũmũtetheesye. Ĩndĩ nĩtwaĩle kũtata vyũ tũikamũthatĩe. Twaĩle kũlũmany’a nake na tũimwĩsũva Yeova atũtetheesye kwona nzĩa ĩla tũtonya kũtũmĩa tũmũkiakisye. (Nth. 17:17) Ya mbee, mwĩĩtu-a-asa wĩ na vata wa kũtetheew’a no alee tũimũtetheesya. Ĩndĩ ethĩwa twĩ na ũseo wĩ wendo, tũkeekaa kyonthe kĩla tũtonya tũmũtetheesye.​—Aka. 6:2. w21.11 11 ¶17-19

Mbivilianĩ, ndeto “mũtheu” na “ũtheu” ikothaa kũtũmĩwa kwonany’a mũndũ ũte na ũvuku o na ũmwe mwĩkalĩlenĩ na ũthaithinĩ wake. O na ĩngĩ, ndeto isu nitũmĩawa kwonany’a mũndũ ũvathĩtwe amũthũkũme Ngai. Kwa ndeto ingĩ, tũtalawa ta twĩ atheu ethĩwa mwĩkalĩle witũ ti mũvuku, tũmũthaithaa Yeova ũndũ we wendaa, na twĩ na ngwatanĩo nzeo nake. Twasũanĩa maũndũ ala Mbivilia ĩtũtavĩtye ĩũlũ wa ũtheu wa Yeova nĩtũmanyaa kana nĩ ndaĩa nene vyũ kwona etĩkĩlĩtye andũ me na naĩ taitũ methĩwe na ngwatanĩo nzeo nake. Yeova nĩ mũtheu vyũ, na nde ũvuku o na ũmwe. Ndeto ila syaneeniwe nĩ alaĩka ala mekalaa vakuvĩ na kĩvĩla kyake kya ũsumbĩ metawa Aselavi, nitũĩkĩĩthasya ũu. Amwe moo maisye: “Mũtheu, mũtheu, mũtheu, nĩ Yeova wa nguthu.” (Isa. 6:3) Na vate nzika, nĩtwĩsĩ kana alaĩka nĩ atheu, nũndũ ta keka ti ũu, mayĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai woo mũtheu. w21.12 3 ¶4-5

Kaingĩ, amũika nĩmathĩnĩkaa mayenda kũmanya ũndũ matonya kũtũmĩa thayũ woo nesa vyũ. Kwa ngelekany’o, alimũ na andũ moo ma mũsyĩ mate Ngũsĩ no mamekĩe vinya masembany’e na kĩsomo kya ĩũlũ nĩ kana mekwata wĩa mũseo. Kwĩka ũu no kũmavene ĩvinda yingĩ mũno. Kĩvathũkany’o na ũu, asyai moo na anyanya kĩkundinĩ no mamekĩe vinya matũmĩe thayũ woo ũthũkũminĩ wa Yeova. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mũndũ wa mũika ũmwendete Yeova eke ũtwi ũla mũseo? No atetheke mũno asoma Aeveso 5:15-17 na aivindĩĩsya maũndũ ala mawetetwe mĩsoanĩ ĩsu. Ĩtina wa kũsoma mĩsoa ĩsu, no ekũlye-ĩ: ‘Kw’o “kwenda kwa Yeova” nĩ kwĩva? Nĩ ũtwi wĩva ũtonya kũmũtanĩthya? Nĩ ũtwi wĩva ũtonya kũndetheesya kũtũmĩa ĩvinda yakwa nesa vyũ?’ Lilikana kana “mĩthenya ĩno nĩ mĩthũku,” na nthĩ ĩno ĩsumbĩkĩtwe nĩ Satani ĩkilyĩ kũvika mũthya. w22.01 27 ¶5

Yakovo atw’ĩkie mũatĩĩi mũĩkĩĩku wa Yesũ ĩndĩĩ? Yesũ athayũũkw’a “nĩwamumĩlĩĩile Yakovo, na ĩndĩ amaumĩlĩĩla atũmwa onthe.” (1 Ako. 15:7) Ĩtina wa Yesũ kũmumĩlĩĩla, nĩwatw’ĩkie mũmanyĩw’a wake. Mbivilia yonanĩtye kana aĩ vo nyũmbanĩ ya ĩũlũ Yelusaleme, vala atũmwa moombanĩĩte meteele veva mũtheu ũla waathanĩtwe. (Meko 1:13, 14) Ĩtina, nĩwesie kũlika nzamanĩ ĩla ĩtongoesye ya ĩvinda ya atũmwa. (Meko 15:6, 13-22; Aka. 2:9) Na twangĩe mwaka wa 62, nĩwaveveeiwe aandĩkĩa Aklĩsto etĩkĩw’a mauta valũa. Maũndũ ala me valũanĩ ũsu no matũtethye ũmũnthĩ, twĩthĩwe twĩ na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ kana nĩ wa kwĩkala kũũ nthĩ. (Yak. 1:1) Kwĩanana na mũsomi ũmwe waĩ kw’o ĩvindanĩ ya atũmwa weetawa Josephus, Yakovo nũtonya kwĩthĩwa ooaĩthiw’e nĩ mũthembi mũnene wa Ayuti weetawa Anania, ũla waĩ mwana wa Anasi. Vate nzika, Yakovo ekalile e mũĩkĩĩku kwa Yeova nginya kĩkw’ũ. w22.01 8 ¶3; 9 ¶5

Ũndũ wa mbee tũkwĩmanyĩsya ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ nĩ kana, tũyaĩle kwĩkwatya Yeova atũsiĩĩanĩe na maũndũ ala matonya kũtata mũĩkĩĩo witũ. O tondũ Yesũ watatiwe vyũ, o naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kwĩkala twĩ aĩkĩĩku o na ethĩwa nĩtũkũawa. (Mt. 16:24, 25) Ĩndĩ twĩ na mũĩkĩĩo vyũ kana Ngai ndesa kũeka tũtatwe kũvĩtũka ũndũ tũtonya kũmĩĩsya. (1 Ako. 10:13) Ũndũ ũngĩ tũkwĩmanyĩsya nĩ kana, o ta Yesũ, mavinda angĩ no tũthĩne tũtaĩlĩte kũthĩna. (1 Vet. 2:19, 20) Tũivĩngawa nĩkwĩthĩwa ve ũndũ mũthũku twĩkĩte, ĩndĩ tũvĩngawa nĩkwĩthĩwa tũi ma nthĩ na tũtavanasya ũla w’o. (Yoa. 17:14; 1 Vet. 4:15, 16) Yesũ nĩweesĩ nĩkĩ Yeova wamũekie athĩne. Kĩvathũkany’o nake, athaithi amwe ma Yeova aĩkĩĩku nĩmatonya kũkwatwa nĩ ũndũ makatiwa mekũlĩtye nĩkĩ Yeova ũekie ũmakwate. (Ava. 1:3) Ĩndĩ Ngai witũ e tei na e wũmĩĩsyo, na nũeleawa kana asu maikosete mũĩkĩĩo; kĩla methĩawa mayenda nĩ ũkiakisyo ũla ũnenganae.​—2 Ako. 1:3, 4. w21.04 11 ¶9-10

Yeova aketĩkĩlaa ũthaithi witũ ethĩwa tũkamũthaithaa kwosana na kwenda kwake, na ethĩwa twĩĩka ũu nĩkwĩthĩwa nĩtũmwendete na nĩtũmũnengete ndaĩa. Nĩtwĩsĩ kana nĩwe waĩle kũthaithwa, na kwoou twendaa kũĩkĩĩthya kana twamũthaitha kwa nzĩa ĩla nzeo vyũ. Nzĩa ĩmwe tũmũthaithaa Yeova nĩ yĩla tũũvoya. Maandĩko maelekanĩtye mboya sitũ na ũvani ũla weethĩawa ũseũvĩtw’e nesa nĩ kana ũtoeew’e ĩeemanĩ ya kũmbanĩa na ĩkalũnĩ. Ũvani ũsu nĩwamũtanĩthasya Ngai. O ta ũu, Yeova ‘nũtanaa’ twamũvoya kuma ngoonĩ, o na ethĩwa twatũmĩa ndeto o ila tũtũmĩaa tũiea ngewa. (Nth. 15:8) Yeova nũtanaa eew’a tũimũelesya ũndũ tũmwendete na ũndũ tũũmũtũngĩa mũvea. O na ĩngĩ, nĩwendaa tũmũtavye maũndũ ala meũtũthĩny’a o vamwe na mawendi maitũ. Kwoou ũtanamba kũmũvoya Yeova, wĩona ata ũkosa ĩvinda ũsũanĩe kĩla ũkwenda kũmũtavya? Weeka ũu, Ĩthe waku wa ĩtunĩ akoonaa mboya yaku ĩilye ta “ũvani” mũseo vyũ. w22.03 20 ¶2; 21 ¶7

Ĩvindanĩ ya Alimaketoni, ti ithyĩ tũkatw’a nũũ waĩle kwĩw’ĩwa tei nĩ Yeova, na nũũ ũtaĩle kwĩw’ĩwa tei. (Mt. 25:34, 41, 46) Yo ĩvinda yĩu yavika tũkaĩkĩĩa kana ũsilĩlo ũla Yeova waumya nĩw’o waĩlĩte, kana kĩu kĩkatũlulutĩkya? Vate nzika, yĩĩ nĩyo ĩvinda ya kwĩkĩa kĩthito tũmũĩkĩĩe Yeova vyũ nĩ kana ĩvinda yĩu yavika, twĩmũĩkĩĩa na ngoo yonthe. Kwasũanĩa ũndũ tũkatana twĩ nthĩ nzaũ. Kũikethĩwa ĩngĩ ndĩni sya ũvũngũ, akũni ma viasala me ĩtomo, kana silikalĩ ila syĩthĩĩtwe iithĩny’a andũ na kũmaetee thĩna mũthei. Tũikasyoka ĩngĩ kũthĩnw’a nĩ mathĩna ma mwĩĩ, ũkũũ, kana kũkw’ĩĩwa nĩ endwa maitũ. Eka ũu, Satani na ndaimoni syake makoovwa myaka ngili. Na kwoou mothũku onthe ala matũkwataa nũndũ wa ũlei woo maikethĩwa kw’o ĩngĩ. (Ũvu. 20:2, 3) Mwa tũkatana ta kĩ kwona twaĩkĩĩie kana mavinda onthe Yeova ekaa kĩla kyaĩle! w22.02 6 ¶16-17

Yesũ nĩwoosaa ĩtambya ya kũtũngĩĩa mũuo katĩ wake na ala angĩ, na nĩwamekĩaa vinya o namo meke oou. Nĩwamamanyĩisye kana yĩla mũndũ waemanwa na mwana-a-asa wake, no nginya atate mew’ane ethĩwa nũkwenda Yeova etĩkĩle ũthaithi wake. (Mt. 5:23, 24) O na ĩngĩ, ve mavinda kauta watetheeisye atũmwa maeke kũkananĩa nũũ ũla mũnene katĩ woo. (Luka 9:46-48; 22:24-27) Nĩ kana twĩthĩwe twĩsĩkĩe ta andũ mamanthaa mũuo, ve maũndũ angĩ twaĩle kwĩka eka o kwĩsiĩĩa tũikaemanwe na andũ. Nĩtwaĩle kwosaa ĩtambya ya mbee twĩw’ane na ala angĩ, na tũyĩkĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ vinya o namo mekae oou. (Avi. 4:2, 3; Yak. 3:17, 18) Kwoou nũseo twĩkũlye makũlyo aa: ‘Nĩ maũndũ meva nĩyũmbanĩtye kwĩyĩima nĩ kana nĩw’ane na ala angĩ? Yĩla navĩtĩw’a nĩ mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa, nyie nĩnoveeaa ũthatu ngoonĩ? Nyie neteelaa mũndũ ũla twaemanwa ose ĩtambya ya mbee ya kũtũngĩĩa mũuo, kana ninyie nosaa ĩtambya ya mbee o na ethĩwa nĩona tawe wĩ na ĩvĩtyo?’ w22.03 10-11 ¶10-11

Mbivilia nĩyathanie tene vyũ kana andũ ma Yeova ‘makeethemba na ngoo ya kwenda’ mamũthũkũme matongoew’e nĩ Mwana wake. (Sav. 110:3) Ũmũnthĩ wathani ũsu nũendeee kwĩanĩa. Kĩla mwaka, athũkũmi ma Yeova matũmĩaa masaa milioni maana maingĩ maitavany’a na kĩthito. Mekaa ũu na ngoo ya kwenda na mayĩĩvawa. Eka ũu, nĩmeyumasya matetheesye ana-a-asa moo na syĩndũ ila me na vata nasyo, mamekie vinya, na maimatetheesya malũlũmĩĩlye ngwatanĩo yoo na Yeova. O na ĩngĩ, atumĩa na atetheesya ma kĩkundi matũmĩaa masaa matatalĩka mayũmbany’a ilungu ila manengetwe na mayĩkĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo vinya. Ĩndĩ nĩ kyaũ kĩtumaa andũ ma Yeova meyumya mũno wĩana ũu? Nĩ kũmwenda Yeova na kwenda atũi moo. (Mt. 22:37-39) Yesũ atũtiĩe ngelekany’o nzeo vyũ. Athĩnĩkĩaa mavata ma ala angĩ mbee wa a make. Nĩtũtataa ũndũ tũtonya tũatĩĩe nyaaĩ syake. (Alo. 15:1-3) Ala mekĩaa kĩthito kĩu maileaa kũunĩka. w22.02 20 ¶1-2

Nthĩnĩ wa Isilaeli, andũ aingĩ mathũkũmaa mĩũndanĩ, na mũthũkũmi wosetwe kĩvalũa aaĩlĩte kũĩvwa kũituka. Mũthũkũmi ta ũsu aema kũĩvwa, ndeethĩawa na mbesa sya kũĩthya mũsyĩ wake mũthenya ũsu. Nĩkyo kĩtumi Yeova waeleisye ũũ ĩũlũ wa ĩtuvi ya mũndũ ta ũsu: “Nũndũ nĩ ngya, na ngoo yake yĩ na vata mũno nayo.” (Kũt. 24:14, 15; Mt. 20:8) Ũmũnthĩ, athũkũmi aingĩ maĩvawa ĩmwe kana kelĩ kwa mwei, ti kĩla mũthenya. Ĩndĩ mwolooto ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:13 no ũtethye o na ũmũnthĩ. Andũ amwe nĩmatũmĩaa athũkũmi moo naĩ kwa kũmaĩva tũvesa tũnini vyũ kwĩ ũndũ maĩle kũĩvwa. Mekaa ũu nũndũ nĩmesĩ kana athũkũmi asu me na vata mũnene na kĩvalũa kĩu, na vai vangĩ mathi o na maĩvwa ata. No twasye kana andũ ta asu methĩawa mayĩkala na “ĩtuvi ya mũthũkũmi ũtuvawa.” Mũklĩsto wĩ na viasala nĩwaĩle kũĩkĩĩthya kana akuaa athũkũmi make nesa. w21.12 10 ¶9-10

Yesũ ndalea kwĩthĩwa aĩ na waũni mwingĩ nũndũ wa kũthĩna mũno na kwĩthĩwa na kyalya kingĩ. Nĩwendaa kũtetheew’a amine waũni ũsu. Yesũ ndaasũanĩa kana kũelesya ũndũ weew’aa nĩ wonzu, na o naitũ tũyaĩle kũsũanĩa ũu. Nĩtũtonya kwĩthĩwa tũtendete kũtavya angĩ kana nĩtũkwenda ũtethyo. Ĩndĩ yĩla twavika vandũ weethĩa no tũtethiw’e, tũyaĩle kũkĩa kũkũlya angĩ matũtetheesye. Kwa ngelekany’o, ethĩwa twĩ akũũ kana twĩ awau, no tũkũlye mũnyanya akatũtwaa ndukanĩ kana kwona ndakĩtalĩ. Kana ethĩwa nĩtũkw’ĩte ngoo, no tũneene na mũtumĩa wa kĩkundi kana Mũklĩsto mũimu nĩ kana atwĩthukĩĩsye, kana atũtavye “ndeto nzeo” ĩtonya kũtũthangaasya. (Nth. 12:25) Lilikana kana ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku nĩmakwendete, na nĩmendaa ‘kũũthĩnũkya,’ kana kũũtetheesya. (Nth. 17:17) Ĩndĩ maitonya kũsoma ngoo yaku. Na kwoou mayĩsa kũmanya kana nũkwenda kũtetheew’a ũtosete ĩtambya ya kũmatavya. w21.04 11-12 ¶11-12

Aingĩ maitũ nĩtũthĩnĩkaa yĩla maũndũ maitũ maalyũka. Amwe methĩĩtwe ũthũkũminĩ wa mwanya wa ĩvinda yonthe kwa myaka mingĩ nĩmakwatĩte ianda nzaũ. Namo angĩ nĩmalasimĩkĩte kũtia kĩanda mendete nũndũ wa ũkũũ. Ti ũthũku kwĩw’a tũkw’ĩte ngoo yĩla maũndũ ta asu matũkwata. Twĩthĩawa tũtonya kũmanyĩa ũalyũku mũna mĩtũkangĩ tweethĩwa na woni ta wa Yeova. Yeova nũendeee kwĩanĩsya maũndũ manene ĩvindanĩ yĩĩ, na twĩ na kĩanda kya mwanya kya kwĩthĩwa atethya ma wĩa vamwe nake. (1 Ako. 3:9) Na we ndaekaa kũtwenda. Kwoou ethĩwa ve ũalyũku mũna weekwa ũseũvyonĩ ũũtuma maũndũ maku maalyũka, ndũkatinde ũsũanĩĩte nĩkĩ ũalyũku ũsu wĩkiwe. Vandũ va kũtinda ũyĩliĩla “mĩthenya ya tene,” mũkũlye Yeova aũtetheesye wone ũseo wa ũalyũku ũsu. (Mũta. 7:10) Ĩthĩawa na woni ũla waĩle. Tweeka ũu, tũkekalaa twĩ atanu na twĩ aĩkĩĩku o na maũndũ maitũ maalyũka. w22.03 17 ¶11-12

Naaũ Yeova wonasya ũseo wake wĩ wendo? Mbivilia yaĩtye kana no twende maũndũ ta “nĩma,” “mbinyu na mauta,” “kwonw’a mavĩtyo,” “ũmanyi,” na “ũĩ.” (2 Mav. 26:10; Nth. 12:1; 21:17; 29:3) Ĩndĩ no andũ me oka matonya kwonw’a nguma ya ũseo wĩ wendo, na ti syĩndũ kana maũndũ. Ĩndĩ Yeova ndonasya o ũla wavikĩla nguma ĩsu. Onasya o ala me na ngwatanĩo ya mwanya nake. Ngai witũ nũlũmanasya na anyanyae. Nũmathĩte maũndũ maseo na ndesa kũmekĩsya moko. Yeova nĩwonanĩtye kana nĩwendete andũ onthe. Yesũ atavisye Nikotemo ũũ: “Nũndũ Ngai nĩwendete nthĩ mũno, nĩwanenganie Mwana wake e ũmwe, nĩ kana kĩla mũndũ ũmũĩkĩĩaa ndakanangwe, ĩndĩ akwate thayũ wa tene na tene.”​—Yoa. 3:1, 16; Mt. 5:44, 45. w21.11 2 ¶3; 3 ¶6-7

Maũndũ nthĩ ĩno nĩ momũ, na no tũkwatwe nĩ maũndũ momangũ ĩvinda yũkĩte. (Mt. 24:21) Twĩ na mea maingĩ mũno ma kwona mũthenya ũla mathĩna asu onthe matakethĩwa vo ĩngĩ, o na tũtakamalilikana! (Isa. 65:16, 17) Vate nzika, twĩ na vata wa kwĩmanyĩsya mũnango ũndũ tũtonya kũendeea kũmĩĩsya. Nĩkĩ? Nĩkwĩthĩwa Yesũ aisye: “Nũndũ wa wũmĩĩsyo wenyu mũkatangĩĩa mathayũ menyu.” (Luka 21:19) Kũsũanĩa ũndũ angĩ maendeee kũmĩĩsya nesa mathĩna mailye ta ala matũkwatĩte no kũtũtetheesye o naitũ tũkaendeea kũmĩĩsya. Nũũ ngelekany’o ĩla nzeo vyũ ya wũmĩĩsyo? Nĩ Yeova Ngai. Ũsũngĩo ũsu nĩwaũsengy’a? No kwĩthwa, ĩndĩ waũsũanĩa mũno no ũelewe nĩkĩ tũkwasya nĩ Yeova. Nthĩ ĩno ĩtongoew’e nĩ Ndevili, na yusĩe mathĩna ki. Yeova e na ũtonyi wa kũmamina ndatĩka ĩmwe, ĩndĩ nũendeee kweteela nginya ĩvinda yĩla ũtw’ĩte ya kwĩka ũu. (Alo. 9:22) Yu tũĩ, Ngai witũ nũendeee kũmĩĩsya nginya yĩla ĩvinda yĩu yĩkavika. w21.07 8 ¶2-4