Mwei wa 9

Andũ amwe ĩvindanĩ ya Yesũ mayaaĩanĩwa nĩ momanyĩsyo make o na kau maĩ maseo mũno. Ve ũndũ ũngĩ mendaa kwona ayĩka. Ĩndĩ yĩla waemie kũmony’a kyama, nĩmalulutĩkie. (Mt. 16:4) Maandĩko maĩtye ata? Mwathani Isaia athanie ũũ ĩũlũ wa Masia: “Ndakaĩa, o na ndakokĩlya wasya wake, o na ndakatuma wĩw’ĩka nzĩanĩ nene.” (Isa. 42:1, 2) Yesũ atethasya wĩa wake ate kwĩyonany’a. Ndaaaka makalũ manene, ndeekĩaa ngũa sya mwanya ta atongoi ma ndĩni, na ndendaa andũ mamwĩte masyĩtwa ma ũnene. Na yĩla wasilĩlawa, ndaatata kũtanĩthya Mũsumbĩ Elote kwa kũmwony’a kyama nĩ kana evonokye. (Luka 23:8-11) O na kau ve o syama Yesũ weekie e kũũ nthĩ, kĩndũ kĩla woonaa kĩ kya vata vyũ nĩ kũtavany’a ũvoo mũseo. Atavisye amanyĩw’a make ũũ: “Nookie kwondũ wa ũu.”​—Mko. 1:38. w21.05 4 ¶9-10

Tũmanthaa ala me na “ngoo nzeo kwondũ wa thayũ wa tene na tene.” (Meko 13:48) Ĩndĩ nĩ kana matw’ĩke amanyĩw’a, no nginya tũmatetheesye (1) maelewe, (2) metĩkĩle, na (3) maitũmĩa maũndũ ala mekwĩmanyĩsya Mbivilianĩ. (Ako. 2:6, 7; 1 Ath. 2:13) Ngelekany’o ya onthe kĩkundinĩ no ĩtetheesye amanyĩw’a ma Mbivilia mũno. Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka ũu nĩ kwa kwony’a ala eũ kana nĩtũmendete, na yĩla mooka maũmbanonĩ, tũimatetheesya mew’e ta me mũsyĩ. (Yoa. 13:35) Nake mwalimũ nũtonya kwĩthĩwa aĩle kũtũmĩa ĩvinda yake yingĩ na vinya mwingĩ kũtetheesya mũmanyĩw’a aekane na mĩĩkĩĩo na imanyĩo iilye ta “ngome syĩ vinya.” (2 Ako. 10:4, 5) No tũkue myei mingĩ tũitetheesya mũndũ maũndũnĩ asu atatũ nĩ kana ese kũvatiswa. Ĩndĩ kĩthito kitũ kĩyĩthĩawa kĩ kya mana. w21.07 3 ¶6

Yo ithyĩ nĩtũĩkĩĩe vyũ kana kĩla tũmanyĩasya nĩkyo kya w’o, na kana nzĩa ya ũthaithi ĩla tũatĩĩaa ũmũnthĩ nĩyo yĩtĩkĩlĩtwe nĩ Yeova? Mũtũmwa Vaulo aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu kana nĩwakwatĩte ũw’o. (1 Ath. 1:5) Ndaĩ na mũĩkĩĩo ũsu aĩ nĩkwĩthĩwa nĩwatanĩthaw’a nĩ ũw’o ũsu. Aĩ na mũĩkĩĩo ũsu nĩkwĩthĩwa nĩweemanyĩasya Ndeto ya Ngai nesa. Aĩkĩĩĩte vyũ kana “Maandĩko onthe nĩmaveveeiwe nĩ Ngai.” (2 Tim. 3:16) Ĩndĩ nĩ maũndũ meva weemanyĩĩtye? Vaulo asoma Maandĩko, nĩwoonie ũĩkĩĩthyo ũtesa kũkananĩw’a wa kana Yesũ nĩwe waĩ Masia ũla wathanĩtwe, o na kau atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti nĩmaũvũthĩĩasya. Atongoi asu maĩ angangany’a nũndũ maasya mamanyĩasya ũw’o ĩũlũ wa Ngai, ĩndĩ maũndũ ala meekaa nĩmamũkaĩaa. (Tito 1:16) Kĩvathũkany’o namo, Vaulo asoma Ndeto ya Ngai, ndanyuvaa maũndũ ala ũkũĩkĩĩa na ala ũteĩkĩĩa. Nĩweeyũmbanĩtye kũmanyĩsya na kũtũmĩa “ũtao w’onthe wa Ngai.”​—Meko 20:27. w21.10 18 ¶1-2

O na kau nĩtwĩkĩaa kĩthito tũvande na tũinyithya mbeũ sya Ũsumbĩ, nĩtwaĩle kũmanya kana Ngai e na kĩanda wĩanĩ ũsu. (1 Ako. 3:6, 7) Yeova onaa andũ onthe me ma vata. Nũtũnengete kĩanda kya kũthũkũma vamwe na Mwana wake wĩanĩ wa kũmbany’a andũ kuma mbaĩnĩ syonthe mũthya ũtanamba kũvika. (Akai 2:7) Wĩa wa kũtavany’a no ũelekanw’e na wĩa wa kwovosya andũ. Kwoou ithyĩ no ta timũ ĩla ĩtũmawa ĩkavonokye andũ matumbũkĩwa nĩ ngunga mayĩnza syĩndũ syĩ vata. O na kau no andũ anini timũnĩ matonya kũkwatya mũndũ wĩ thayũ, wĩa ũla onthe matethya nĩ wa vata. Ũu now’o vailye na ũtavany’a. Tũyĩsĩ nĩ andũ meana matialĩte nthĩ ĩno ya Satani matonya kũvonokw’a. Yeova no atũmĩe ũmwe katĩ witũ kũmatetheesya. Andreas ekalaa Bolivia na aĩtye, “Yĩla mũndũ weemanyĩsya ũw’o ũla wĩ Mbivilianĩ na avatiswa, naasya ũu wĩthĩiwe nũndũ aingĩ nĩmamũtetheeisye.” Ekai tũendeee kwĩthĩwa na woni ta ũsu ũtavany’anĩ. Tweeka ũu, Yeova akatũathima, na tũkatanĩaa mũno ũtavany’a. w21.05 19 ¶19-20

Mũsyĩmi ethĩawa na kĩeleelo kĩmwe, nakyo nĩ kũkwatya kana kũaa nyamũ ĩla ũkwenda. No atũmĩe itei syĩ kĩvathũkany’o, ta ila syatalanilw’e nĩ ũmwe wa ala akiakisya ma ũvũngũ ma Yovu. (Yovu 18:8-10) Mũsyĩmi atonya kwĩka ata akwatye nyamũ ĩla ũkwenda? Ambaa kũsyaĩĩsya nyamũ ĩsu nesa. Yo ĩkothaa kũthi va? Yendete kyaũ? Nĩ kĩtei kĩva ũtonya kũtũmĩa kĩkamĩkwatya ĩtataĩĩe? Satani ailye ta mũsyĩmi ũsu. Ekalaa atũsyaĩĩsye. Nũmanyaa kũla tũkothaa kũthi na kĩla kĩtwendeeasya. Ĩtina wa ũu, nũteaa kĩtei ũkwona kĩtonya kũtũkwatya tũtataĩĩe. Ĩndĩ Mbivilia ĩtũĩkĩĩthĩtye kana atũkwatya, no tũvonoke. O na nĩtũmanyĩasya ũndũ tũtonya kwĩsũvĩana vyũ na itei isu. Ve itei ilĩ Satani ũtũmĩaa mũno kũkwatya andũ, nasyo nĩ ngathĩĩo na ĩtomo. Nũvotete kũtũmĩa mĩtuo ĩsu mĩthũku kwa ĩvinda ya myaka ngili mbingĩ. Ailye ta mũtei wa nyũnyi ũla ũikwatasya kĩteinĩ kana netinĩ. (Sav. 91:3) Ĩndĩ ti nginya atũkwatye. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova nũtũvuanĩsye maũĩ make.​—2 Ako. 2:11. w21.06 14 ¶1-2

Ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ ala akũũ methĩawa me ma vata mũno vyũ. Ndeto ya Ngai yaĩtye kana mbuĩ syoo no ta ngovia ya ũsumbĩ. (Nth. 20:29) Ĩndĩ nĩ laisi mũno tũkaema kũmanya vata woo. Amũika meekĩa kĩthito monae ũndũ ala akũũ ne ma vata, no makwate ũathimo mũnene o na kwĩ mothwii ma nthĩ. Yeova Ngai onaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala akũũ me ma vata. Nĩwĩthĩawa esĩ ngoo syoo nesa mũno, nĩwĩsĩ nguma nzeo ila me nasyo, na nĩwonaa syĩ sya vata. Nũndũ nĩmamũthũkũmĩte kwa ĩvinda yĩasa me aĩkĩĩku nĩmakwatĩte ũĩ mwingĩ, na kwoou nũtanaa mũno yĩla woona maolela amũika ũĩ ũla me naw’o. (Yovu 12:12; Nth. 1:1-4) O na ĩngĩ, Yeova nĩwonaa wũmĩĩsyo woo wĩ wa vata mũno. (Mal. 3:16) Nĩmakomanĩte na mathĩna maingĩ, ĩndĩ mayaaeka kũmũĩkĩĩa. Wĩkwatyo woo wa ĩvinda yũkĩte nĩ mũlũmu vyũ o na kwĩ yĩla meemanyĩasya ũw’o. Na Yeova nũmendete nũndũ no maendeee kũtavany’a ĩsyĩtwa yake “me akũu.”​—Sav. 92:12-15. w21.09 2 ¶2-3

Nũseo mavinda kwa mavinda tũkosaa mwanya twĩyĩosye tũmanye nĩkĩ twĩkaa maũndũ ala twĩkaa. Nĩ kana twĩke ũu, no twĩkũlye makũlyo ta aa: ‘Nyie nĩthimaa ũndũ nĩendeee kwa kwĩyĩelekany’a na ala angĩ? Nyie nĩkaa maũndũ nesa vyũ nĩ kana nũke namba ĩmwe kana nĩyone nĩ mũseo kwĩ mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa mũna? Kana nĩkaa maũndũ nesa vyũ nĩmwendeesye Yeova?’ Mbivilia nĩtũvatĩte kwĩyĩelekany’a na ala angĩ. Nĩkĩ? Kĩtumi kĩmwe nĩ kwĩthĩwa kũsũanĩa kana twĩ aseo kwĩ mwana-a-asa mũna, no kũtume twĩthĩwa na mĩtũlyo. Na kĩtumi kĩla kĩngĩ nĩ kana twambĩĩa kũsũanĩa kana mwana-a-asa mũna nĩ mũseo kwĩ ithyĩ, no tũtũlĩke ngoo. (Alo. 12:3) Ĩndĩ nĩtwaĩle kũlilikana kana Yeova atũkusisye kwake nũndũ oonie tũtonya kũmwenda na kwĩthukĩĩsya Mwana wake, ĩndĩ ti kwĩthĩwa twaĩ anake, nĩtweesĩ kũneena na andũ nesa, kana nĩkwĩthĩwa nĩtwendetwe nĩ andũ aingĩ.​—Yoa. 6:44; 1 Ako. 1:26-31. w21.07 14-15 ¶3-4

Nĩ kana tũtw’ĩkĩthw’e eũ nthĩnĩ wa vinya ũla ũtongoeasya ilĩko sitũ, twaĩlĩte kũvoyaa, kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai, na kũvindĩĩsya kĩla tweemanyĩsya. Kwoou endeea kwĩka maũndũ asu na ũimũvoya Yeova aũnenge vinya. Weeka ũu, veva wake mũtheu ũkaũtetheesya ũeke kwĩyĩelekany’a na ala angĩ. O na ĩngĩ, Yeova akaũtetheesya ũmanye ethĩwa wĩ na kĩwĩu na ngathĩĩo, na aiũtetheesya wĩke moalyũku na mĩtũkĩ. (2 Mav. 6:29, 30) Yeova nĩwĩsĩ ngoo sitũ nesa. O na ĩngĩ, nĩwĩsĩ kana nĩtũng’ang’anaa tũsinde veva wa nthĩ vamwe na mawonzu maitũ. Oona ũndũ tũũng’ang’ana tũsinde maũndũ asu, nũtwendaa mũnango. Nĩ kana Yeova atũtetheesye kũelewa ũndũ wĩw’aa ĩũlũ witũ, atũmĩĩte ngelekany’o ya wendo ũla wĩthĩawa vo katĩ wa mwana na inyia. (Isa. 49:15) Tũtanaa ta kĩ kũmanya kana Yeova nũtwendaa mũnango yĩla woona tũing’ang’ana tũmũthũkũme na ngoo yonthe! w21.07 24 ¶17-19

No twongelange ũtanu witũ tweekĩa kĩthito vyũ twĩanĩsye kĩanda kĩla tũnengetwe ũthũkũminĩ wa Yeova. Ĩkĩa “kĩthito mũno” wĩanĩ wa kũtavany’a, na ũyĩthĩwa wĩ mũthangaau maũndũnĩ onthe ala mekawa kĩkundinĩ. (Meko 18:5; Aevl. 10:24, 25) Ĩyũmbanasye nesa nĩ kana wathi maũmbanonĩ umye maelesyo matonya kwaka ala angĩ. Wanengwa ũvoo ũmbanonĩ wa katĩkatĩ wa kyumwa, wose kwa ũito na ũyĩyũmbany’a nesa. Ethĩwa nĩwakũlw’a ũtetheesye wĩa mũna kĩkundinĩ, ndũkaselewe na ĩthĩwa wĩ wa kwĩkwatw’a. Ndũkone wĩa ũla ũnengetwe ta ũte wa vata na kwoou ũiema kũtũmĩa ĩvinda yĩanĩtye ũiũtethya. Ĩkĩa kĩthito ũmanye nesa wĩa ũla ũnengetwe. (Nth. 22:29) O ũndũ weekĩa kĩthito maũndũnĩ ma kĩ-veva, now’o ũkeka maendeeo na mĩtũkĩ na ũtanu waku ũiendeea kwongeleka. (Aka. 6:4) O na ĩngĩ, ũkeethĩawa ũtonya kũtana yĩla angĩ makwata ianda wendaa kwĩthĩwa nasyo.​—Aka. 5:26. w21.08 22 ¶11

No nginya tũleane na mĩtũlyo, na tũimwĩtĩkĩlya Yeova atũmanyĩsye. O tondũ ũwau ũtonya kũmya mĩkiva ya ngoo na ũituma ĩtakũna nesa, now’o mĩtũlyo ĩtonya kũmya ngoo sitũ sya ngelekany’o na ĩituma tũtamwĩthukĩĩsya Yeova. Avalisi nĩmeetĩkĩlilye ngoo syoo syĩthĩwe syĩ nyũmũ nginya weethĩa mayĩsa kwĩtĩkĩla ũkũsĩ wĩ ũtheinĩ ũla woonanasya kana Yesũ atongoew’e nĩ veva wa Ngai na aĩ Mwana wa Ngai. (Yoa. 12:37-40) Mĩtũlyo yoo yamaeteie mũisyo mũnene nũndũ yatumie matakwata thayũ wa tene na tene. (Mt. 23:13, 33) Kwoou nĩ ũndũ wa vata ta kĩ tũendeee kwĩtĩkĩlya Ndeto ya Ngai vamwe na veva wake ialyũle mwĩkalĩle witũ, mosũanĩo maitũ, na iitũtetheesya kwĩka motwi maseo! Nũndũ Yakovo nĩweenyivĩtye, nĩweetĩkĩlilye Yeova amũmanyĩsye. Na wĩnyivyo nĩw’o watumie atw’ĩka mũmanyĩsya mũseo. w22.01 10 ¶7

Twandeea ‘kũvoya na kĩthing’ĩĩsyo,’ no twĩkale tũte na nzika kana Ĩthe witũ wa ĩtunĩ akatwĩthukĩĩasya. (Ako. 4:2) O na kau no twone ũsũngĩo wa mboya yitũ ta wĩkalĩte mũno, Yeova atwathĩte kana akatũsũngĩaa “ĩvinda yĩla yaĩle.” (Aevl. 4:16) Nĩkyo kĩtumi tũtaĩle kũmũtũla Yeova mũtĩ twoona kĩndũ kĩla twavoya kĩte kwĩkĩka na mĩtũkĩ ũndũ tũũsũanĩaa. Kwa ngelekany’o, andũ aingĩ nĩmaminĩte myaka mingĩ maivoya Ũsumbĩ wa Ngai ũvete nthĩ ĩno nthũku. O na Yesũ nĩwaisye nĩtwaĩle kũvoya kĩu. (Mt. 6:10) Ĩndĩ wĩthĩwa wĩ ũndũ wa ũtumanu tũkaeka kũmũĩkĩĩa Ngai aĩ nĩkwĩthĩwa mũthya ndũnavika ĩvinda yĩla ithyĩ ene tũkwendaa ũvike! (Ava. 2:3; Mt. 24:44) Nĩ ũndũ wa ũĩ tũmweteele Yeova na tũiendeea kũvoya twĩ na mũĩkĩĩo kana nũkũtũsũngĩa. Mũthya ũkavika ĩvinda yĩla yaĩle vyũ, nũndũ Yeova nĩwatwie ‘mũthenya na saa’ ila ũkavika. Naw’o mũthenya ũsu wavika, kĩla ũmwe witũ akoona kana yĩu nĩyo ĩvinda yĩla ĩseo vyũ.​—Mt. 24:36; 2 Vet. 3:15. w21.08 10 ¶10-11

Wĩnyivyo nũtumaa ala akũũ mamanya kana o ũndũ maendeea kũkũa, now’o makethĩawa matatonya kwĩanĩsya maũndũ maingĩ ta tene. Kwasũanĩa ĩũlũ wa asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko. Mavikya myaka 70, nĩmakũlaw’a malike ũthũkũminĩ ũngĩ. Ũsu no wĩthĩwe ũte ũndũ wĩ laisi kwoo. Na kĩtumi nũndũ nĩmanatanĩaa mũno kũthũkũma ana-a-asa moo. Ĩndĩ nĩmaeleawa kana nĩ kavaa makatiĩa ana-a-asa amũika kĩanda kĩu. Methĩawa na woni ta ũla waĩ na Alivai mbaĩnĩ ya Isilaeli, ala mavikya myaka 50 mendekaa maeke kũthũkũma wĩa ũla meethĩawa maaĩwe ĩeemanĩ ya kũmbanĩa. Alivai asu nĩmatanĩaa kũthũkũma mateũsisya kĩanda kĩla manengwa. Meekaa kyonthe kĩla matonya meanĩsye ianda ila manengwa, na maitetheesya amũika meanĩsye ianda syoo. (Mot. 8:25, 26) O na kau ũmũnthĩ ana-a-asa ala maĩ asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko maitetheeasya ikundi kauta, nĩmekaa kyonthe kĩla matonya ikundinĩ syoo na mayĩkĩa ana-a-asa na eĩtu-a-asa vinya. w21.09 8-9 ¶3-4

Nthĩnĩ wa Luka 15:11-32, Yesũ nĩwanenganie ngewa ya kwĩkĩa vinya mũno ĩũlũ wa ũla mwana waumie mũsyĩ. Mwanake ũsu nĩwang’endeie ĩthe, auma mũsyĩ, na athi “nthĩ ya kũasa.” E kũu, ekalaa mwĩkalĩle mũthũku mũno. Ĩndĩ yĩla maũndũ make mambĩĩie kweta, nĩwambĩĩie kũsũanĩa ĩũlũ wa motwi ala weekĩte mathũku. Nĩwalilikanile ũndũ waendeee nesa e mũsyĩ kwa ĩthe. Yesũ aisye kana mwanake ũsu nĩwambĩĩie “kwĩsilya nesa.” Nũndũ wa ũu, nĩwavangie kũsyoka mũsyĩ na ayĩtya ĩthe ũekeo. Kũmanya kana nĩweekĩte ũtwi mũthũku kwaĩ kwa vata. Ĩndĩ nĩwaaĩle kũvĩndũa mwĩkalĩle wake vyũ! Mwanake ũsu nĩwoonanisye kana nĩweelilĩte kuma ngoonĩ nũndũ wa mavĩtyo ala weekĩte. Yesũ ndaanengane ngewa ĩsu atwĩkĩe vinya tũ. Myolooto ĩla yĩ vau no ĩtetheesye atumĩa kũmanya ethĩwa mũndũ wĩkĩte naĩ ngito nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ kana ndelilĩte. w21.10 5 ¶14-15

Nĩ kyaũ kĩtakathingithw’a, kana kũvetangwa? Mũtũmwa Vaulo aandĩkie: “Nũndũ tũkanengwa Ũsumbĩ ũla ũtatonya kũthingithw’a, ekai tũendeee . . . kũmũthũkũma Ngai ũthũkũmi mũtheu twĩ na kĩkĩo kya Ngai na wia.” (Aevl. 12:28) Vate nzika, ĩtina wa kũthingithw’a kũu kwa mũthya, no Ũsumbĩ wa Ngai wĩ w’oka ũkatiwa ũũngye. (Sav. 110:5, 6; Nda. 2:44) Vai ĩvinda ya kwananga! No nginya andũ meke ũtwi ĩũlũ wa maũndũ aa elĩ: Meendeea kũkwata mbau nthĩ ĩno na mayũka kwanangwa-ĩ, kana meĩkĩa kĩthito methĩwe na mwĩkalĩle wosanĩte na kwenda kwa Ngai, na maitanĩa thayũ tene na tene? (Aevl. 12:25) Kwĩsĩla wĩa witũ wa kũtavany’a, no tũtetheesye andũ kwĩka ũtwi ũndũnĩ ũsu wa vata. Na ekai mavinda onthe tũlilikanae ndeto ii sya Mwĩaĩi witũ Yesũ: “Ũvoo ũũ mũseo wa Ũsumbĩ ũkatavanw’a nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe, na ĩndĩ mũthya ũivika.”​—Mt. 24:14. w21.09 19 ¶18-20

Inyw’ĩ atumĩa, mũnengetwe kĩanda kya mwanya mũno kya kũkiakisya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala me na mũndũ wa mũsyĩ ũmũtiĩte Yeova. (1 Ath. 5:14) Osai ĩtambya ya mbee mũmekĩe vinya maũmbano matanambĩĩa na mathela. Mathokeai mĩsyĩ kwoo na mũivoya vamwe namo. Tavanasyai namo, kana o na mavinda amwe mũimathokasya yĩla mũkwĩka ũthaithi wa mũsyĩ. Nũndũ atumĩa nĩ aithi manyuvĩtwe nĩ Yeova masũvĩe malondu make, nĩmaĩle kwĩw’ĩa asu ĩnee na kũmony’a kana nĩmamendete na nĩmeũmathĩnĩkĩa. (1 Ath. 2:7, 8) Yeova “ndendaa o na ũmwe . . . anangwe, ĩndĩ endaa onthe mavikĩe kwĩlila.” (2 Vet. 3:9) O na thayũ wa mũndũ weeka naĩ ngito wĩthĩawa wĩ vata mũno methonĩ ma Ngai. Lilikana kana Yeova aĩvie ndĩvi ya thooa mũnene mũno ya thayũ wa Mwana wake mwendwa kwondũ wa eki ma naĩ. Nũndũ Yeova e ĩnee yingĩ, nũtataa kũtetheesya asu mamũsyokee. Ekaa ũu e na wĩkwatyo wa kana nĩmeũnyuva kũmũsyokea, o tondũ ngelekany’o ya Yesũ ya ũla mwana waumie mũsyĩ yonanĩtye.​—Luka 15:11-32. w21.09 30-31 ¶17-19

Nata ũkethĩwa ũtatonya kũtavany’a na kũmanyĩsya andũ ũvoo mũseo nesa ta tene, nũndũ wĩ na mathĩna ma mwĩĩ kana ndwĩ na vinya? No ũtanĩe kĩanda kyaku wĩanĩ wa kũketha. Kwasũanĩa ngewa ya Mũsumbĩ Ndaviti yĩla we na aũme make mavonokisye andũ moo na syĩndũ syoo ila syatavĩtwe nĩ Aamaleki. Aũme make 200 mayaathi kaũnĩ nũndũ maĩ anou, na kwoou nĩmatiiwe maisunga mĩio yoo. Ndaviti na aũme ala angĩ make nĩmasindie kaũ ũsu na matava malĩ mbingĩ mũno. Yĩla masyokie, Ndaviti nĩwaumisye mwĩao onthe maaĩwe mũtavo wĩanene. (1 Sam. 30:21-25) Ũu now’o wĩa witũ wa kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a wĩthĩawa ũilye. Yĩla ũmwe weeka kyonthe kĩla ũtonya, no atane vamwe na ala angĩ yĩla mũndũ ũmwe watetheew’a kũkinyĩla nzĩanĩ ĩla ĩelete thayũnĩ. Yeova nĩwonaa kĩthito kitũ na nũmanyaa kana nĩtũmwendete, na kĩu kĩtumaa atũathima. O na nũtũmanyĩasya ũndũ tũtonya kũtanĩa kĩla tũtonya kwĩanĩsya ũtavany’anĩ. (Yoa. 14:12) Kwoou, no twĩkale tũte na nzika kana twaema kũkw’a ngoo, Ngai akendeeaw’a nithyĩ! w21.10 27-28 ¶15-17

O ũndũ tũendeee kũkũa, no twambĩĩe kwĩmakĩa tũyona Yeova ta ũtetũtũmĩa mũno ta tene. Nĩ w’o kana vinya witũ ũendaa ũolekete o ũndũ tũendeee kũkũa, ĩndĩ no tũtũmĩe ũĩ na ũmanyi ũla twĩ naw’o kũtetheesya amũika meyumye vyũ ũthũkũminĩ wa Yeova na mayĩtĩkĩla ianda mbingangĩ. No nginya ala akũũ methĩwe na wĩnyivyo ethĩwa nĩmekwenda kũtetheesya amũika. Mũndũ wĩ wĩnyivyo onaa ala angĩ me ma vata kwĩ we. (Avi. 2:3, 4.) Wĩnyivyo nũtumaa ala akũũ mamanya kana mavinda maingĩ nĩvethĩawa na nzĩa iana ũna nzeo na syosanĩte na Maandĩko sya kwĩanĩsya wĩa mũna. Kĩu nĩkĩmasiĩĩaa maikalasimĩthye andũ meke maũndũ ũndũ mo meekaa tene. (Mũta. 7:10) O na kau methĩawa na ũmanyi mwingĩ matonya kũolela amũika, nĩmaeleawa kana “maũndũ ala me ĩũlũ wa nthĩ maendeee kũalyũka,” na kwoou no kwĩthĩwa maĩle kũmanyĩa nzĩa nzaũ sya kwĩka maũndũ.​—1 Ako. 7:31. w21.09 8 ¶1, 3

Yeova ndaĩ esa kwĩaĩa athaithi make meke ũndũ o na ũmwe mũvuku. We nĩ Ngai mũtheu vyũ. Ũndũ ũsu waĩkĩĩthĩtw’e nesa vyũ nĩ ndeto ila syaandĩkĩtwe kĩlaũnĩnĩ kya thaavu kĩla kyeethĩawa ngutw’anĩ (kĩlembanĩ) ya mũthembi mũnene. Kĩlaũnĩnĩ kĩu veethĩawa vaandĩkĩtwe ndeto ii: “Ũtheu nĩ wa Yeova.” (Kuma 28:36-38, NWT) Mũndũ oona ndeto isu nĩwamanyaa kana Yeova nĩ mũtheu vyũ. Ĩndĩ nata Mũisilaeli ũla ũtaĩ atonya kũthengeea mũthembi mũnene ũndũ wona ndeto isu? Nĩsyamũvĩtaa? Aiee! Kĩla Mũisilaeli nĩwasyĩw’aa yĩla Mĩao yasomeawa aũme, aka, na syana. (Kũt. 31:9-12) Ta keka weethĩawa vo Mĩao ĩsu ĩisomwa, ndũlea kwĩw’a ndeto ii: “Nyie nĩ Yeova Ngai wenyu: kwondũ wa ũu . . . ĩthĩwai atheu, nũndũ nyie nĩ mũtheu.” “Nenyu mũkeethĩwe atheu kwakwa: nũndũ nyie, Yeova, nĩ mũtheu.”​—Ali. 11:44, 45; 20:7, 26. w21.12 3 ¶6-7

Amwe nĩmatonya kwĩmakĩa nũndũ wa lĩu, ngũa, kana ũkomo. No kwĩthĩwa mekalaa nthĩ yĩ ũkya. Na nũndũ wa ũu, no maemwe nĩ kũkwata mbesa itonya kwĩanĩsya mavata ma mĩsyĩ yoo. Kana no kwĩthĩwa ũla ũnamanthĩaa mũsyĩ ũsu anakwie, na nũndũ wa ũu, ũyĩthĩa vai vangĩ matonya kumya mbesa. Nĩtũtethekaa mũno twamwĩkwatya Yeova vandũ va kwĩmakĩa. Lilikana atwathĩte kana twaia maũndũ ma kĩ-veva mbee, akeanĩasya mavata maitũ. (Mt. 6:32, 33) Na nĩwonanĩtye mavinda maingĩ kana nĩwĩanĩasya watho ũsu. (Kũt. 8:4, 15, 16; Sav. 37:25) Ethĩwa Yeova nũsũvĩaa nyũnyi na malaa, vo ve kĩtumi o na kĩmwe kya kwĩmakĩa nũndũ wa lĩu kana ngũa? (Mt. 6:26-30; Avi. 4:6, 7) O tondũ mũsyai wĩanĩasya mavata ma syana syake nũndũ nũsyendete, Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nĩwĩanĩasya mavata ma andũ make nũndũ nũmendete. w21.12 17 ¶4-5; 18 ¶8

We waaũmĩw’a mũno nĩ mũndũ, na mũno mũno nĩ Mũklĩsto ũngĩ? Kwasũanĩa ngelekany’o ya Yosevu, ũla ana-a-ĩthe mamwĩkie maũndũ mathũku mũno. We aendeeie kwĩka kyonthe kĩla waĩ atonya amũthũkũme Yeova, nake Yeova nĩwamũathimie mũno nũndũ wa wũmĩĩsyo wake. Ĩtina wa ĩvinda, Yosevu nĩwaekeie ana-a-ĩthe na eeyonea ũndũ Yeova wamũathimĩte. (Mwa. 45:5) O ta Yosevu, nĩtũkwataa ũkiakisyo yĩla twamũthengeea Yeova na twatia maũndũ mokonĩ make nĩ kana emalũnga ĩvindanĩ yĩla yaĩle. (Sav. 7:17; 73:28) Ethĩwa nũendeee kũmĩĩsya ũndũ mũthũku wĩkĩtwe kana o thĩna ũngĩ, lilikana kana Yeova ethĩawa e vakuvĩ na “ala matũlĩkĩte ngoo.” (Sav. 34:18) Nũkwendete mũno nũndũ wa wũmĩĩsyo waku, na nũndũ wa kũmwaũĩa mũio waku. (Sav. 55:22) Nĩwe Mũsili wa nthĩ yonthe. Vai kĩndũ kĩmũvĩtaa. (1 Vet. 3:12) Kwoou ethĩwa nũkwatĩtwe nĩ mathĩna ũtesa kũmamina, we nũtw’ĩte kũmweteela ose ĩtambya? w21.08 11 ¶14; 12 ¶16

Wĩthĩwa wĩ ũndũ wa ũĩ mũno kwitũ tũkatw’a kũtũmĩa thayũ witũ kwĩka maũndũ ala mamũtanĩthasya Yeova. Twaĩle kũvĩtya mbee maũndũ ala ma vata. Nĩ kana tũtũmĩe ĩvinda yitũ nesa vyũ, mavinda amwe twĩthĩawa twaĩle kwĩka ũtwi katĩ wa maũndũ elĩ mate mathũku. Na ngewa ĩla yĩ Mbivilianĩ ĩeleetye mũthenya ũmwe Yesũ waendie mũsyĩ kwa Meli na Matha, no ĩtũtetheesye kũelewa ũndũ ũsu nesa. Matha aĩ mũlau, na vate nzika, nĩwatanĩthiw’e nĩ kwona Yesũ e mũeni wake. Nũndũ wa ũu, nĩwatwie kũmũuĩa lĩu wa mwanya. Aendeee kũua, mwĩĩtu-a-inyia, Meli, atwie kwĩkala maaũnĩ ma Vwana wake amwĩthukĩĩsye aimanyĩsya. O na kau Matha aĩ na kĩeleelo kĩseo, Yesũ aisye kana Meli “anyuvie ũndũ ũla mũseo vyũ.” (Luka 10:38-42, maelesyo ma kwongeleela) Ĩtina wa ĩvinda, Meli nũtonya kwĩthĩwa oolilwe nĩ kĩla waĩe mũthenya ũsu, ĩndĩ no twasye tũte na nzika o na vanini kana ndaaũlwa nongi nĩ kĩla Yesũ wamanyĩisye. O tondũ Meli watanĩie kũtũmĩa nesa kavinda kala wakwatie vamwe na Yesũ, ithyĩ nĩtũtanĩaa kũtũmĩa ĩvinda yitũ vamwe na Yeova. w22.01 27 ¶5-6

O na kau Aavu nĩweenyivisye ĩvindanĩ yĩu, mwĩkalĩle wake ĩtina wa vau woonanisye kana ndeelilĩte kuma ngoonĩ. Kwa ngelekany’o, ndaatata kũvetanga ũthaithi wa Mbaali ũsumbĩnĩ wake. Na ndaaĩkĩa andũ vinya mamũthaithe Yeova. Ĩtina wa Aavu kũkw’a, Yeova nĩwoonanisye ũndũ wamwonaa. Mwathani wa Ngai weetawa Yeu aisye kana aĩ “mũthũku.” (2 Mav. 19:1, 2) Yu kwasũanĩa ũndũ ũũ: Keka Aavu nĩweelilĩte kuma ngoonĩ, mwathani ũsu ndethĩwa aamwĩta mũndũ mũthũku ũmũmenete Yeova. Vate nzika, o na kau Aavu nĩwoonanĩtye kana no ũkũthĩnĩka nĩ kĩla weekĩte, ndeelilĩte kuma ngoonĩ. Twĩĩmanyĩsya kyaũ ngewanĩ ya Aavu? Yĩla Eliya watavisye Aavu kana Yeova avangĩte kũtuta mũsyĩ wake vyũ, Aavu ambie kwĩnyivya. Yĩu yaĩ ĩtambya ĩseo. Ĩndĩ meko make ĩtina wa vau moonanisye kana ndeelilĩte kuma ngoonĩ. Kwoou kwĩlila kuma ngoonĩ ti o kwasya nũũthĩnĩka nũndũ wa kĩla wĩkĩte. w21.10 3 ¶4-5, 7-8

Isaia aĩ mwathani, na nĩvatonyeka o nake mũka akethĩwa aĩ na kĩanda kya kwathana nũndũ etĩtwe “mwathani mũndũ mũka.” (Isa. 8:1-4) Vai na nzika kana me elĩ nĩmatũngĩte ilĩko syoo ũthaithinĩ wa Yeova. O namo ala me mũtwaanonĩ ũmũnthĩ no monany’e nĩmatũngĩte ilĩko syoo ũthũkũminĩ wa Yeova kwa kwĩka kyonthe kĩla matonya mamũthũkũme. No maendeee kũmwĩkwatya Yeova mũnango meemanyĩsya mawathani ma Mbivilia me vamwe na mayona ũndũ mavinda onthe kĩla Mbivilia yathana kĩanĩaa. (Tito 1:2) O na ĩngĩ, no masũanĩe kĩla matonya kwĩka nĩ kana matetheesye kwĩanĩw’a kwa mawathani mana. Kwa ngelekany’o, no matetheesye kwĩanĩsya ũla wathani Yesũ wathanie asya kana ũvoo mũseo ũkatavanw’a nthĩ yonthe mũthya ũtanamba kũvika. Ala matwaanĩte maĩkĩĩa vyũ kana mawathani ma Mbivilia maileaa kwĩanĩa, makeethĩawa na wendi mwingangĩ wa kwĩka kyonthe kĩla matonya ũthũkũminĩ wa Yeova. w21.11 16 ¶9-10

Yesũ nĩwathĩnĩkĩaa inyia wake nũndũ nũtonya kwĩthĩwa aĩ ndiwa ĩvinda yĩu. Nĩwamwendete Meli mũno, na nũndũ wa ũu, nĩwanengie Yoana kĩanda kya kũmũsũvĩa nũndũ nĩweesĩ nũkwĩanĩsya mavata make ma kĩ-veva. Kuma mũthenya ũsu, Yoana atw’ĩkie ta mwana kwa Meli na aendeea kũmũsũvĩa ta inyia wake. Yesũ oonanisye nĩwendete mũno mũndũ mũka ũsu waũngamĩte ũtee wake aikw’a na wamũsũvĩĩte nesa kuma asyawa! Twĩĩmanyĩsya kyaũ ndetonĩ sya Yesũ? No twĩthĩwe na ngwatanĩo ndũmu vyũ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kwĩ ĩla twĩ nayo na andũ maitũ ma mũsyĩ. Andũ maitũ ma mũsyĩ no matũvĩnge kana o na makatũtia, ĩndĩ o tondũ Yesũ wathanie, twalũmany’a na Yeova na ũseũvyo wake, tũkakwata “kũndũ 100” kwa kĩla twaĩtye. Aklĩsto ala angĩ makeethĩwa kwitũ ta ana, eĩtu, aa-inyia maitũ, kana aa-ĩthe maitũ. (Mko. 10:29, 30) We wĩw’aa ata wasũanĩa kana wĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa me ngwatanĩo nũndũ me na mũĩkĩĩo, nĩmamwendete Yeova, na nĩmendanĩte ene?​—Ako. 3:14; 1 Vet. 2:17. w21.04 9-11 ¶7-8

Kwĩthĩwa na ũseo wĩ wendo nĩkũtũsukumaa twĩyumye mũnango tũtetheesye ala angĩ. O ta ĩvindanĩ ya tene, ũmũnthĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa aingĩ nĩmanyuvaa kwony’a athaithi ala angĩ ũseo wĩ wendo, o na ethĩwa mayaakomana namo. Kwa ngelekany’o, mamanya kana ve mũisyo waumĩla, nĩmethĩawa na mĩtũkĩ ya kwenda kũmanya ũndũ matonya kũtetheesya. Kana yĩla ũmwe kĩkundinĩ wakwatwa nĩ mathĩna ma mbesa, nĩmamanthaa na mĩtũkĩ ũndũ matonya kũmũtethya. O ta Aklĩsto ma Masetonia ĩvindanĩ ya atũmwa, nĩmeyumasya mũnango matetheesye ala angĩ. Nĩmeyĩimaa maũndũ, na makaumya ũtethyo o na “kũvĩtũka ũkwati woo” nĩ kana matetheesye ala me na mathĩna. (2 Ako. 8:3) Atumĩa nĩmethĩawa me metho makathe ana-a-asa na eĩtu-a-asa yĩla moona maitetheesya angĩ. Kwĩka ũu nĩkũnengae ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu vinya wa kũendeea kũtetheesya angĩ.​—Isa. 32:1, 2. w21.11 11 ¶14; 12 ¶21

Ithyonthe nĩtwendaa kũnengwa ũtao mavinda kwa mavinda. Mavinda amwe no tũkũlye mũndũ tũnengete ndaĩa ũtao. Mavinda angĩ, mwana-a-asa ũkũtũthĩnĩkĩa no atũtae oona tũyenda kwosa “ĩtambya yĩtaĩle” yĩtonya kũtuma twĩsa kwĩlila. (Aka. 6:1) Mũthya, no tũkwate ũtao yĩla tũũlũngwa ĩtina wa kwĩka ĩvĩtyo ĩnene. O na ethĩwa twĩkwata ũtao kwa nzĩa yĩva, nĩtwaĩle kũwĩthukĩĩsya. Kwĩka ũu nĩkũtũtethasya na no kũtangĩĩe thayũ witũ! (Nth. 6:23) Ĩandĩko ya ũmũnthĩ yĩtwĩkĩĩte vinya ‘twĩw’e ndeto sya ala oĩ.’ Vai mũndũ wĩthĩawa esĩ kĩla kĩndũ, na kwoou mavinda onthe vaikakosaa mũndũ wĩ na ũmanyi kana ũtũĩka mwingangĩ kwĩ ũla twĩ naw’o. (Nth. 12:15) Nũndũ wa ũu, yĩla tweethukĩĩsya ũtao, twĩthĩawa tũyonany’a kana twĩ na wĩnyivyo. O na twĩthĩawa tũyonany’a kana nĩtwĩsĩ ve maũndũ tũtatonya na kana nĩtũkwenda kũtetheew’a twĩanĩsye maũndũ mana. Mũsumbĩ Solomoni aĩ mũĩ mũno na aandĩkie ũũ: “Vala ve wingĩ wa atai [maũndũ] nĩmalũlũmĩlaw’a.”​—Nth. 15:22. w22.02 8 ¶1-2

Kwĩlila kuma ngoonĩ ti o kwasya nĩtũũthĩnĩka nũndũ wa naĩ ĩla twĩkĩte. No nginya mũndũ aalyũle mosũanĩo make na ũndũ ũkwĩw’a. Ũu nĩkwonany’a kana no nginya mũndũ atie mwĩkalĩle wake mũthũku na aiatĩĩa mĩao ya Yeova. (Esek. 33:14-16) Kĩla mwĩki wa naĩ waĩle kũthĩnĩkĩa mũno nĩ kũtũngĩĩa ngwatanĩo yake na Yeova. Ĩndĩ waĩle kwĩka ata ũkamanya kana mũnyanyau nĩwĩkĩte naĩ ngito? Ũkatata kũvitha naĩ yake, wĩthĩwa ũyĩka o kũmũũmĩsya. Na ũw’o nĩ kana ũndũ ta ũsu ndũvithĩka nũndũ Yeova ethĩawa ene. (Nth. 5:21, 22) No ũtethye mũnyanyau kwa kũmũlilikany’a kana atumĩa methĩawa mayenda o kũtũtethya. Ĩndĩ mũnyanyau alea kumbũla naĩ yake kwa atumĩa, nue waĩle kũmatavya, nũndũ weeka ũu, wĩthĩawa ũyonany’a kana nũkwenda kũmũtethya. w21.10 7 ¶19-21

Ithyonthe no twĩkĩe kĩthito twĩthĩwe na wendi ta wa Yesũ wa kũthũkũma angĩ. Mbivilia yaĩtye kana Yesũ ‘nĩwoosie mũvw’ano wa ngombo.’ (Avi. 2:7) Ĩvinda ya tene ngombo nzeo, kana mũthũkũmi mũseo, nĩwamanthaa ũndũ ũtonya kwendeesya vwana wake. O ta ũu, nũndũ wĩ ngombo ya Yeova na mũthũkũmi wa ana-a-asa maku, ndũlea kwenda kwĩyumya mũnango ũmũthũkũme Yeova na ana-a-asa maku. Ĩkũlye-ĩ: ‘Nĩthĩawa na wendi wĩana ata wa kwĩyĩima maũndũ makwa nĩ kana nĩtetheesye angĩ? Nyie nĩnĩthĩawa nĩyũmbanĩtye kũtetheesya yĩla vendeka andũ ma kũthesya vala vekwĩkĩwa ũmbano mũnene kana kũtũngĩĩa Nyũmba ya Ũsumbĩ?’ Twasye nĩweethĩa kana ve vandũ waĩlĩte kwaĩlangya, ĩndĩ ndũkwĩw’a wĩ na wendi wa kwĩka ũalyũku ũla ũkwendeka. Ethĩwa vailye ũu, mũvoye Yeova kuma ngoonĩ aũtetheesye. Mũtavye ũndũ ũkwĩw’a na ũimwĩsũva aũnenge “wendi na ũtonyi wa kwĩka” kĩla kyaĩle.​—Avi. 2:13. w22.02 22-23 ¶9-11

Yesũ oonanisye kana nĩweekaa angĩ nesa kwa kũmakua nesa na kũmethukĩĩsya, o na yĩla vaĩ vinya kwĩka ũu. (Mt. 11:29, 30) Kwa ngelekany’o, yĩla ũla mũndũ mũka Mũvoenike wamwĩsũvie avosye mwana wake, ambie kũlea. Ĩndĩ yĩla woonanisye e na mũĩkĩĩo mũnene, nĩwamũvoisye, kwonany’a kana nĩwendete kwĩka angĩ nesa. (Mt. 15:22-28) Ĩndĩ o na kau Yesũ nĩweekaa andũ nesa, ndaleaa kũmakany’a. Mavinda amwe nĩwoonanasya ũu kwa kũnenga ala wendete ũkany’o e mũlũmu. Kwa ngelekany’o, yĩla Vetelo watatie kũtũla Yesũ ngoo ndakeanĩsye kwenda kwa Yeova, nĩwamũkanisye mbee wa amanyĩw’a ala angĩ. (Mko. 8:32, 33) Yesũ ndaaĩka ũu ayenda kwĩkĩĩthya Vetelo nthoni, ĩndĩ endaa kũmũmanyĩsya na aitetheesya amanyĩw’a ala angĩ mesiĩĩanĩe na mĩtavyo. Vate nzika, Vetelo nĩweewie nthoni, ĩndĩ ũkany’o ũsu nĩwamũtethisye. Ethĩwa nĩwendete mũndũ na nĩwendaa kũmwĩka nesa kuma ngoonĩ, mavinda amwe no ũlasimĩke kũmũnenga ũtao. Ũyĩka ũu, atĩĩaa ngelekany’o ya Yesũ kwa kũnengane ũtao ũtũmĩĩte myolooto ĩla yĩ Ndetonĩ ya Ngai. w22.03 11 ¶12-13

Yĩla tũũmũtaĩa Yeova twĩthĩawa tũimũthaitha. (Sav. 34:1) Tũmũtaĩaa Yeova kwa kũtavya angĩ ũndũ twendete nguma syake na mawĩa make. Tũyĩsa kũmũtaĩa ethĩwa tũitũngaa mũvea nũndũ wa ũseo wake. Kwoou twoosa ĩvinda tũvindĩĩsye maũndũ onthe ala Yeova ũtwĩkĩte, tũikesa kwaĩwa nĩ kĩtumi kya kũmũtaĩa. Wĩa wa kũtavany’a nũtũnengae mwanya mũseo mũno wa ‘kũmumĩsya Ngai nthembo ya ũtaĩo, nayo nĩ ũsyao wa ilomo sitũ.’ O tondũ twaĩle kwosa ĩvinda tũsũanĩe nesa kĩla tũũtavya Yeova mboyanĩ, now’o twaĩle kũsũanĩa nesa kĩla tũũtavya ala twakomana namo tũitavany’a. Twĩenda “nthembo ya ũtaĩo” ĩla tũũmumĩsya Yeova yĩthĩwe yĩ nzeo vyũ. Kĩu nĩkyo kĩtumi yĩla tũũtavya angĩ ũw’o, tũĩkĩĩthasya kana twĩneena namo kuma ngoonĩ. w22.03 21 ¶8