Mwei wa 10

Mũsingi wa momanyĩsyo maitũ na maũndũ ala tũĩkĩĩaa nĩ Ndeto ya Ngai. Ĩndĩ o na vailye ũu, andũ aingĩ nĩmalulutĩkaa nũndũ monaa nĩtũvũthĩĩsye ũthaithi mũno, na mayendaa kwĩw’a maũndũ ala tũmanyĩasya. Twaĩle kwĩka ata tũikalulutĩke? Mũtũmwa Vaulo atavisye Aklĩsto ma Lomi atĩĩ: “Mũĩkĩĩo ũatĩĩaa ũndũ ũla wĩw’ĩkĩte. Naw’o ũndũ ũla wĩw’ĩkĩte nĩ kwĩsĩla ndeto ĩũlũ wa Klĩsto.” (Alo. 10:17) Kwoou twakaa mũĩkĩĩo witũ kwa kwĩmanyĩsya Maandĩko, ĩndĩ ti kũtanĩa sikũkũ sya ndĩni itosanĩte na Maandĩko, o na ethĩwa syĩoneka syĩ sya kũtanĩthya ata. No nginya twake mũĩkĩĩo mũlũmu tũtũmĩĩte ũmanyi wa w’o nũndũ “vate mũĩkĩĩo vaitonyeka kũmwendeesya Ngai.” (Aevl. 11:1, 6) Nũndũ wa ũu, ti nginya twone kyama kya mwanya kuma ĩtunĩ nĩ kana tũĩkĩĩe kana nĩtũkwatĩte ũw’o. Kĩla kĩtonya kũtũĩkĩĩthya kana nĩtũkwatĩte ũw’o na kĩkavetanga nzika ila tũtonya kwĩthĩwa nasyo, nĩ kwĩmanyĩsya momanyĩsyo ma Mbivilia nesa. w21.05 4-5 ¶11-12

Mũtũmwa Vaulo nĩwakwatiwe nĩ mathĩna maingĩ. Kwoou nĩwendaa vinya wa kũmĩĩsya, na mũno mũno yĩla wavũiwe, akimangwa na mavia, na oovwa yela. (2 Ako. 11:23-25) O na ve ĩvinda wawetie ũtheinĩ kana nĩwang’ang’anaa aeke kũkw’a ngoo. (Alo. 7:18, 19, 24) Na eka ũu, ve ĩvinda waisye kana aĩ na thĩna wailye ta “mwĩw’a mwĩĩnĩ,” na nĩwendaa mũno Ngai aũvetange. (2 Ako. 12:7, 8) O na kau Vaulo nĩwakwatiwe nĩ mathĩna, Yeova nĩwamũnengie vinya wa kwĩanĩsya ũthũkũmi wake. Kwasũanĩa maũndũ ala Vaulo weanĩisye. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩla waĩ Lomi ovetwe kyovo kya nyũmba, nĩwateteie ũvoo mũseo na kĩthito kingĩ e mbee wa atongoi ma Ayuti, o na nĩvatonyeka akethĩwa eekie ũu e mbee wa anene ma silikalĩ. (Meko 28:17; Avi. 4:21, 22) O na ĩngĩ, nĩwatavisye asungi aingĩ ma mũsumbĩ na andũ onthe ala mookaa kũmwona ũvoo mũseo. (Meko 28:30, 31; Avi. 1:13) O na ĩvindanĩ yĩu waĩ kyovonĩ kya nyũmba, nĩwaveveeiwe kũandĩka valũa syĩthĩĩtwe iitethya Aklĩsto onthe ma w’o nginya ũmũnthĩ. w21.05 21 ¶4-5

Ngathĩĩo nĩsyatumie Mũsumbĩ Usia wa Yuta alea ũtao na eka ũndũ ũtathĩĩwe kũwĩka. Usia aĩ mũndũ wĩ ũtũĩka mwingĩ. Kwa ngelekany’o, nĩwasindĩte makaũ maingĩ, akaka ndũa mbingĩ, na aĩ na mĩũnda mingĩ. Mbivilia yaĩtye kana ‘Ngai nĩwatumie aathimĩka.’ (2 Mav. 26:3-7, 10) Ĩndĩ ĩsyokete ĩkasya: “Yĩla waĩ na vinya, ngoo yake yeetũlya, kwondũ wa ũu eeka naĩ mũno.” Yeova aumĩtye mwĩao akasya kana no athembi me oka meetĩkĩlĩtw’e kũtoeesya ũvani ĩkalũnĩ. Ĩndĩ Mũsumbĩ Usia nĩwalikile ĩkalũnĩ atoeesye ũvani. Yeova ndaatanĩthw’a nĩ mĩtavyo yake, na nũndũ wa ũu, amũkũna na mangũ. (2 Mav. 26:16-21) Ithyĩ no tũkwatwe nĩ ngathĩĩo na tũyĩka naĩ ta Usia? Ĩĩ, no vatonyeke eethĩwa tũkambĩĩa kwĩsũanĩa mũno. Ekai tũlilikane kana Yeova nĩwe ũtũnengete inengo ila twĩ nasyo na ianda ila twĩ nasyo kĩkundinĩ. (1 Ako. 4:7) Tweethĩwa na ngathĩĩo, Yeova ndesa kũtũtũmĩa. w21.06 16 ¶7-8

Yesũ nĩweesĩ kana ti mavinda onthe amanyĩw’a make makethukĩĩaw’a nesa ũtavany’anĩ. Na kũneena ũw’o, tũyĩsĩ nĩmeana katĩ wa ala mamethukĩĩisye mesie kũtw’ĩka etĩkĩli. Amanyĩw’a asu nĩmaaĩle kũelewa kana kĩla meanĩsya ti kyo kyaĩlĩte kũtuma matana, ĩndĩ kĩla kya vata vyũ nĩ kũmanya kana Yeova nĩwatanĩthw’a nĩ kĩthito kyoo. Twaendeea kũmĩĩsya ũtavany’anĩ witũ, tũkakwata thayũ wa tene na tene. Yĩla twavanda na twaĩmĩa mbeũ sya ũw’o wa Ũsumbĩ na ngoo yonthe, twĩthĩawa ‘tũivanda kwosana na veva’ nũndũ twĩthĩawa tweetĩkĩlya veva mũtheu wa Ngai ũthũkũme nthĩnĩ witũ. Na Yeova nũtwathĩte kana akatũnenga thayũ wa tene na tene ethĩwa ‘tũieka’ kũtavany’a kana ‘tũinoa,’ o na ethĩwa tũivota kũtetheesya mũndũ eyumye amũthũkũme.​—Aka. 6:7-9. w21.10 26 ¶8-9

Ve ĩvinda Yesũ na amanyĩw’a make meew’aa manoete nũndũ wa kũtinda mũthenya w’onthe matavanĩtye. Nũndũ wa ũu, nĩmaendie vandũ me oka mathũmũe, ĩndĩ ĩkomano ya andũ nĩyamanyie vala maĩ. Yĩla Yesũ wayonie nĩwayĩw’ĩie tei mwingĩ, na ambĩĩa kũyĩmanyĩsya “maũndũ maingĩ.” Nĩkĩ? Kĩtumi nũndũ nĩweeyĩkĩie iatũnĩ sya andũ ala maĩ ĩkomanonĩ yĩu. Nĩwoonie ũndũ manyamaaa na ũndũ mendaa mũndũ amanenge wĩkwatyo, na kĩu kyatuma enda kũmatetheesya. Andũ ũmũnthĩ mailye o ta asu. Ndũkakengeke nĩ kwona mailye ta atanu kana ta eanĩe. Mailye ta malondu mau mate na mũĩthi ũmatongoesya. Nake mũtũmwa Vaulo aisye kana andũ asu mayĩthĩawa na Ngai, o na mayĩthĩawa na wĩkwatyo. (Aev. 2:12) Kwoou yĩla twasũanĩa ũndũ andũ kĩsionĩ kitũ me na vata mũnene wa kũtetheew’a kĩ-veva, wendo na ĩnee nitũsukumaa tũmatetheesye. Na vai nzĩa ĩngĩ nzeo tũtonya kwĩka ũu eka o kũmakũlya kana no mende tũmamanyĩsye Mbivilia. w21.07 5 ¶8

Mũndũ wĩ ngathĩĩo ethĩawa na mĩtũlyo na ethĩawa eyendete. Nake mũndũ wĩ kĩwĩu ethĩawa ayenda syĩndũ sya andũ ala angĩ, o na ndendaa mayĩthĩwa nasyo. Kwa w’o, mũndũ ũkwĩw’ĩa ũla ũngĩ kĩwĩu kĩu, ethĩawa amũmenete. Nguma isu ilĩ nthũku no tũsielekany’e na takataka walika mautanĩ ma ndeke. O na kau takataka ũsu no ũeme kũsiĩĩa ndeke kũũlũka, ĩtina wa ĩvinda no ũvinge tũmĩvaivo tũla tũtwaaa mauta ingyininĩ, na ũu ũituma ndeke ĩvalũka. O ta ũu, mũndũ no amũthũkũme Yeova kwa ĩvinda ĩna. Ĩndĩ ethĩwa amũthũkũmaa Yeova e na ngathĩĩo na kĩwĩu, ndaema kwĩsa kũvalũka. (Nth. 16:18) Nũekaa kũmũthũkũma Yeova, na nũndũ wa ũu, nĩwĩyũmĩasya na akatuma angĩ maũmĩa. No twĩsiĩĩe tũikalikwe nĩ ngathĩĩo twalilikana ũtao ũũ wa mũtũmwa Vaulo: “Mũikeke ũndũ o na wĩva nũndũ wa masindano kana ngathĩĩo, ĩndĩ ĩthĩwai na wĩnyivyo, mũyona ala angĩ me ma vata kwĩ inyw’ĩ.”​—Avi. 2:3. w21.07 15-16 ¶6-8

Andũ amwe masũanĩaa kana ũthaithi wa w’o waĩle kũsũngĩa makũlyo onthe, o na ala matasũngĩĩtwe ĩmwe kwa ĩmwe Mbivilianĩ. Ĩndĩ ũsu nĩ ũndũ ũtonyeka? Kwasũanĩa ngelekany’o ya mũtũmwa Vaulo. Eekĩie vinya ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala angĩ ‘maosye maũndũ onthe,’ ĩndĩ no wamatavisye kana ve maũndũ maingĩ we mwene ũtaeleetwe. (1 Ath. 5:21) Aandĩkie kana “ũmanyi witũ ti mwĩanĩu,” na kana twĩthĩawa “twene na menyenyi ta tũũtũmĩa kĩoo kya kyũma.” (1 Ako. 13:9, 12) Vaulo ndaeleetwe maũndũ onthe; o naitũ tũilye o take. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwaeleetwe ũw’o wa mũsingi ĩũlũ wa Yeova. Maũndũ ala weemanyĩĩtye nĩmatoetye kũmũĩkĩĩthya vyũ kana nĩwakwatĩte ũw’o! Ũndũ ũmwe ũtonya kũtũtetheesya twĩkale tũte na nzika kana nĩtũkwatĩte ũla w’o, nĩ kũelekany’a nzĩa ya ũthaithi ĩla twatiĩwe nĩ Yesũ na kĩla Ngũsĩ sya Yeova syĩkaa ũmũnthĩ. w21.10 18-19 ¶2-4

Inyw’ĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala akũũ, mwĩthĩwe mwĩ ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe kana mũi ũthũkũminĩ ũsu, no mũtetheesye ala angĩ mũno. Ata? Tatai ũndũ mũtonya mũtanĩe ianda nzaũ ila mwanengwa, ĩthĩwai na mĩvango myeũ, na mũitũnga kĩlĩko kyenyu kyonthe maũndũnĩ ala mũtonya kwĩanĩsya, ĩndĩ ti maũndũnĩ ala mũtatonya. Mũsumbĩ Ndaviti nĩwendaa mũno kũmwakĩa Yeova nyũmba. Ĩndĩ yĩla Yeova wamwĩie kana wĩa ũsu ũkatethw’a nĩ mwanae, Solomoni, nĩweetĩkĩlile ũtwi wa Yeova na akwata wĩa ũsu mbau na ngoo yonthe. (1 Mav. 17:4; 22:5) Ndaviti ndoonaa ta we waĩle vyũ kũtethya wĩa ũsu aĩ nũndũ Solomoni aĩ “mũnini na mwololo,” kana ndaĩ na ũtũĩka. (1 Mav. 29:1) Nĩweesĩ kana wĩa ũsu wĩthũkũmwa nesa na ũithela nũndũ Yeova nĩwaũathimĩte, ĩndĩ ti ũndũ wa ũkũũ kana ũmanyi wa ala matongoetye. O ta Ndaviti, ala akũũ ũmũnthĩ nĩmaendeeaa kũmũthũkũma Yeova o na yĩla ianda syoo syaalyũka. O na nĩmethĩawa mesĩ kana Yeova akaathimaa amũika ala mooseleela wĩa ũla manatethasya. w21.09 9 ¶4; 10 ¶5, 8

Kwĩthĩwa na mĩvango ya kĩ-veva nĩkũtũtetheeasya kwĩkala twĩ eanĩe na twĩ atanu. Ĩndĩ no nginya twĩvangĩĩe maũndũ ithyĩ ene tũtonya kwĩanĩsya tũte kwĩyĩelekany’a na angĩ. Na kĩtumi nũndũ kwĩka ũu no kũtũtũle ngoo. (Luka 14:28) Nũndũ wĩ mũthũkũmi wa Yeova, wĩ wa vata andũnĩ make, na vai ũngĩ ũilye taku. Yeova ndaaũkusya kwake aĩ nũndũ waĩ mũseo kwĩ andũ ala angĩ. Aũkusisye kwake nũndũ yĩla wasyaisye ngoo yaku oonie wĩ mũuu na ũtonya kwĩmanyĩsya kuma kwake na ũkaalyũka. Ndũkethĩwe na nzika kana nũtanaa oona ũyĩka kyonthe kĩla ũtonya ũmũthũkũme. Nũndũ nĩwũmĩĩsye maũndũ maingĩ na ũkamũthũkũma wĩ mũĩkĩĩku, kĩu kĩonany’a kana wĩ “ngoo nzeo.” (Luka 8:15) Kwoou endeea kũmũnenga Yeova kyonthe kĩla we ũtonya. Weeka ũu, ũkeethĩwa na kĩtumi kya kũtana ‘nũndũ waku mwene.’​—Aka. 6:4. w21.07 23 ¶15; 25 ¶20

Kaingĩ twĩthĩawa twaĩle kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo nĩ kana tweteele sila wa katĩ wĩkwe. Kwa ngelekany’o, yĩla atumĩa mamanya kana ve mũndũ wĩkĩte naĩ ngito kĩkundinĩ, nĩmavoyaa makwate “ũĩ ũla wumaa ĩũlũ” nĩ kana methĩwe na woni ta wa Yeova ĩũlũ wa ũndũ ũsu. (Yak. 3:17) Kĩeleelo kyoo kĩthĩawa kĩ ‘kũtũngĩĩa ũsu wĩkĩte naĩ’ ethĩwa nĩvatonyeka. (Yak. 5:19, 20) O na ĩngĩ, methĩawa mayenda kwĩka kyonthe kĩla matonya masũvĩe kĩkundi na maikiakisya ala maũmĩĩtw’e. (2 Ako. 1:3, 4) Na yĩla meũthĩnĩkĩa ũndũ ta ũsu, no nginya mambe kũkwata ũvoo w’onthe, na kĩu no kĩkue ĩvinda. Ĩtina wa ũu, nĩmavoyaa na makanenga ũsu wĩkĩte naĩ ũtao wa Maandĩko maũsũanĩĩte nesa, na ĩndĩ maimũkany’a ‘mathimĩte.’ (Yel. 30:11) Na maisembeaa kwĩka ũtwi. Yĩla atumĩa meeka maũndũ kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte, onthe kĩkundinĩ nĩmatethekaa. w21.08 10-11 ¶12-13

Ĩvinda yĩmwe nthĩ ya Isilaeli nĩyakwatiwe nĩ yũa yingĩ, na nũndũ wa ũu, Naomi, mũũme, na imwana syake syelĩ mathamĩĩa Moavi. Me kũu, mũũme nĩwakwie. Imwana syake nĩsyatwaanie, ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana o nasyo nĩsyesie kũkw’a. (Lu. 1:3-5) Maũndũ asu matumie Naomi akũnĩka mũno, na nũndũ wa ũu, nĩwakwie ngoo mũno. O na avikie vandũ ambĩĩa kũsũanĩa Yeova ta wamũsilĩlĩte. Kwoona kĩla wawetie ĩũlũ wa Ngai: “Kw’oko kwa Yeova nĩkumĩte ĩũlũ wakwa.” “Mwene Vinya W’onthe nũmbĩkĩte maũndũ ma ũũ mũno.” O na asyokie asya: “Yeova nũngũsĩĩe [kana, nũnzilĩlĩte], na Mwene Vinya W’onthe nũnthĩnĩtye.” (Lu. 1:13, 20, 21) Yeova nĩwĩsĩ kana kũthĩna “nĩkũmũtw’ĩkĩthasya mũndũ mũĩ mũtumanu.” (Mũta. 7:7) Kwoou nĩwatumie Luthi ethĩwa na wendi wa kwony’a Naomi ũseo wĩ wendo. Wendi ũsu Luthi waĩ naw’o nĩwatumie atw’a kũtetheesya inyia wa mũũme o nesa aeke kũkw’a ngoo mũno, na aielewa kana Yeova no wamwendete. w21.11 9 ¶9; 10 ¶10, 13

Ethĩwa oyu tũĩ nĩtwĩkĩaa kĩthito twĩanĩsye nesa ianda ila twĩ nasyo, ũu nĩ kwasya kana tũyaĩlĩte kwongelanga kĩthito tũvikĩe ianda ingĩ? Aiee! Nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mĩvango ĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe atavany’a na alimũ aseango ma Ndeto ya Ngai, na tũyĩthĩwa tũtonya kũtetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Ĩndĩ twenda kwĩanĩsya mĩvango yitũ, twaĩle kũĩkĩĩthya twamĩnyuva kwa ũĩ na tũsũanĩĩte maũndũ ala tũtonya kwĩanĩsya, twĩ na kĩeleelo kya kũtetheesya angĩ vandũ va kwĩsũanĩĩa ithyĩ ene. (Nth. 11:2; Meko 20:35) Nĩ mĩvango yĩva ũtonya kwĩthĩwa nayo? Mũkũlye Yeova aũtetheesye ũmanye nĩ mĩvango yĩva ũtonya kwĩanĩsya. (Nth. 16:3) We no ũtate wone kana no ũvikĩĩe mũvango wa kũtw’ĩka vainia mũtetheesya kana wa kĩla ĩvinda, kũthũkũma Mbetheli, kana kũtetheesya kwaka myako ya Ũsumbĩ? Kana nĩvatonyeka ũkemanyĩsya kĩthyomo kyeũ nĩ kana ũkatavany’e ũvoo mũseo kĩsionĩ kĩneenawa kĩthyomo kĩu? w21.08 23 ¶14-15

Yeova nĩwendeeaw’a nĩ kwonany’a ũseo wĩ wendo. (Mika 7:18) Atũmĩie mwathani Mika kũtũthuthya twende “ũseo wĩ wendo.” (Mika 6:8, maelesyo ma kwongeleela, NWT) Ĩndĩ tũyĩsa kwenda nguma ĩsu tũtamĩeleetwe. Nguma ya ũseo wĩ wendo ĩtonya kũelew’a ata? Ndeto “ũseo wĩ wendo” syumĩlĩte mavinda ta 230 Mbivilianĩ ya New World Translation of the Holy Scriptures. Kwoou yo nguma ĩsu ĩeleetw’e ata? Kwosana na “Maelesyo ma Ndeto sya Mbivilia” ala me nthĩnĩ wa Mbivilia ĩsu, ndeto “ũseo wĩ wendo” syonanasya “kwĩyumya ũlũmany’e na mũndũ vyũ na wĩthĩwe wĩ mũĩkĩĩku kwake o na vathi ata nũndũ nũmwendete. Mavinda maingĩ ndeto isu itũmĩawa kwonany’a wendo ũla Ngai wonasya andũ, ĩndĩ andũ no methĩwe na wendo ũsu katĩ woo.” Yeova nĩwe wonanasya nguma ĩsu nesa vyũ. Nĩkyo kĩtumi Mũsumbĩ Ndaviti waisye: “Ũseo waku wĩ wendo, we Yeova, wĩ matunĩ . . . Ũseo waku wĩ wendo ko wĩ vata mũnene, ame Ngai!” (Sav. 36:5, 7) O ta Ndaviti, yo ithyĩ nĩtwonaa nguma ĩsu ya Ngai yĩ ya vata? w21.11 2 ¶1-2; 3 ¶4

Amwe ma mũsyĩ wa Yeova nĩ Yesũ, ũla “nĩwe wa mbee katĩ wa syĩndũ syonthe ila syoombiwe,” na nguthu nene ya alaĩka. (Ako. 1:15; Sav. 103:20) Na yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, nĩwoonanisye kana andũ ala aĩkĩĩku no mete Yeova Asa woo. Ĩvinda yĩmwe aineena na amanyĩw’a make eetie Yeova, “Asa wakwa na Asa wenyu.” (Yoa. 20:17) Na yĩla tweeyumya tũmũthũkũme Yeova na twavatiswa, twĩthĩawa twatw’ĩka andũ ma mũsyĩ ũmwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa matwendete. (Mko. 10:29, 30) Yeova nĩ Asa witũ na nũtwendete. Yesũ endaa tũmwone Yeova ũndũ we ũmwonaa. Endaa tũmanye kana Yeova ti ndikiteta, ĩndĩ nĩ Asa ũtwendete, ũtwĩkaa nesa, na tũtonya kũneena nake yĩla twenda. Ambĩĩisye ĩla mboya ya ngelekany’o na ndeto ii: “Asa waitũ.” Yesũ ethĩwa atwĩie tũmwĩtae Yeova na masyĩtwa ma ũnene, ta “Mwene Vinya W’onthe,” “Mũmbi,” kana “Mũsumbĩ wa tene na tene.” Masyĩtwa asu me Maandĩkonĩ na nĩmamwaĩle vyũ. (Mwa. 49:25; Isa. 40:28; 1 Tim. 1:17) Ĩndĩ atwĩie nĩtũmwĩtae “Asa.” w21.09 20 ¶1, 3

Mũsumbĩ Manase nĩwaleile vyũ kwĩthukĩĩsya ũkany’o ũla Yeova wamũnengae atũmĩĩte athani make. Mũthya, Yeova nĩwaeteie Yuta “makavuteni ma nguthu ya mũsumbĩ wa Asuli, ala mamũtwaie Manase e mwove na mĩnyololo, na mamwova na mbĩngũ, na mamũtwaa Mbaviloni.” Yĩla Manase waĩ mũvungwa nthĩ ĩsu, veoneka nĩwasũanĩie kwa ũliku ĩũlũ wa maũndũ ala weekĩte. Nũndũ wa ũu, ‘nĩweenyivisye mũno mbee wa Ngai wa aaĩthe make.’ Na ti ũu w’oka. Mbivilia ĩendeee kwasya kana nĩwamũvoyie Yeova amwĩw’ĩe tei. Na eka ũu, ‘nĩwamwĩsũvie,’ kwonany’a kana ndaavoya mboya ĩmwe. (2 Mav. 33:10-12) Ĩtina wa ĩvinda, Yeova nĩwasũngĩie mboya ya Manase. Maũndũ ala Manase wawetaa mboyanĩ syake nĩmatumie Yeova amanya kana nĩwaalyũkĩte vyũ. Kwoou nĩweethukĩĩisye kwĩsũvana kwa Manase, na amũtũngĩa ũsumbĩ. Nake Manase nĩwatũmĩie mwanya ũsu nesa kwonany’a ũndũ weelilĩte kuma ngoonĩ. w21.10 4 ¶10-11

Akwila na Vilisila mekalaa ndũanĩ ya Lomi, ĩndĩ yaĩ no nginya maume kĩsionĩ kĩu makĩsĩ nesa, mamanthe nyũmba nzaũ, na mayambĩĩsya wĩa woo wa kũtuma maeema kĩsionĩ kĩ kĩvathũkany’o. Mauma Lomi mathamĩĩie Kolintho, na me kũu, nĩmakwatĩanĩaa na kĩkundi, o na nĩmatetheanĩisye na mũtũmwa Vaulo kũlũlũmĩĩlya ana-a-asa ndũanĩ ĩsu. Ĩtina, nĩmesie kũthamĩĩa ndũanĩ ingĩ syaĩ na vata mũnene wa atavany’a. (Meko 18:18-21; Alo. 16:3-5) Vate nzika, mailea kwĩthĩwa maĩ na ũtanu mwingĩ thayũnĩ! Ala me mũtwaanonĩ ũmũnthĩ no maatĩĩe ngelekany’o ya Vilisila na Akwila kwa kũvĩtya mbee maũndũ ma Ũsumbĩ. Ĩvinda yĩla ĩseo vyũ ya kũneenea mĩvango yoo nĩ yĩla mekwĩvaany’a. Ala mekwenda kũtwaana meethĩwa na mĩvango ĩvw’anene ũthũkũminĩ wa Yeova, na meekĩa kĩthito vyũ mamĩanĩsye, nĩmethĩawa na myanya mingangĩ ya kwĩyonea ũndũ Yeova ũkũmatetheesya thayũnĩ.​—Mũta. 4:12. w21.11 17 ¶11-12

Vate nzika, nĩtwaĩle kũatĩĩa ũtao wa Yeova wa kũkĩa, kana kũnenga ndaĩa, asyai maitũ. Lilikana kana mwĩao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:3 wa kũnenga ndaĩa asyai maitũ ũatĩĩe ndeto ii: “Ĩthĩwai atheu; nũndũ nyie Yeova Ngai wenyu nĩ mũtheu.” (Ali. 19:2) Twasũanĩa ũtao ũsu Yeova ũtũnengete wa kũnenga ndaĩa asyai maitũ, kĩla ũmwe witũ no ekũlye-ĩ, ‘Nyie nĩendeee ata ngalĩkonĩ ĩsu?’ Ethĩwa ve vandũ ũkwona waaĩlĩte kwĩkanga nesa ĩvinda ĩvĩtu, no ũtw’e kwĩka moalyũku. Nĩ w’o, ndũtonya kũvĩndũa maũndũ mavĩtu, ĩndĩ no ũtw’e oyu kwĩka maũndũ maingangĩ kwondũ woo, na wĩ vamwe namo. Wĩona ata ũkeka mũvango wongelange ĩvinda yĩla ũtũmĩaa namo? Kana wĩona ata ũkekĩa kĩthito mũnango ũmatetheesye kũthooa syĩndũ ila me na vata nasyo, ũmatetheesye mekale me na ngwatanĩo nzeo na Yeova, na ũimekĩa vinya? Weeka ũu, wĩĩthĩwa ũiatĩĩa mwĩao ũla wĩ Alivai 19:3. w21.12 4-5 ¶10-12

Mũsumbĩ Ndaviti nĩweekie mavĩtyo manene. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩmwe nĩweekie ũlaalai na Mbathi-sieva na asyoka ooaĩthya mũũme. (2 Sam. 11:2-4, 14, 15, 24) Nũndũ wa ũu, we, iveti syake, na ala angĩ onthe ma mũsyĩ wake nĩmakwatiwe nĩ mathĩna. (2 Sam. 12:10, 11) Ĩvinda yĩngĩ, Ndaviti nĩwatũmanie aũme onthe ala maĩ itanĩ sya Isilaeli matalwe, o esĩ nesa kana Yeova ndamũtũmĩte eke ũu. Kĩu kyoonanisye kana ndamwĩkwatĩtye na ngoo yonthe. Kweethĩiwe ata? Aisilaeli 70,000 nĩmooaiwe nĩ mũimũ! (2 Sam. 24:1-4, 10-15) We nĩwĩthĩwa wavangie kana Yeova ndaĩlĩte kũmwĩw’ĩa Ndaviti tei? Ĩndĩ we Yeova ndaasũanĩa ũu. Kĩla weene nĩ ũndũ Ndaviti weethĩĩtwe e mũĩkĩĩku na ũndũ weelilile kuma ngoonĩ. Nũndũ wa ũu, nĩwatwie kũmũekea naĩ isu. Yeova nĩweesĩ kana Ndaviti nĩwamwendete mũno vyũ na nĩwendaa kwĩka kĩla kyaĩle. We tyo ũũtana kũmanya kana Ngai witũ amanthaa ũseo nthĩnĩ witũ?​—1 Asu. 9:4; 1 Mav. 29:10, 17. w21.12 19 ¶11-13

Yesũ nĩweew’ĩaa ĩnee ala maĩ na mawonzu ma mwĩĩ. Lilikana ũvoo ũũ watũmanie ũtavw’e Yoana Mũvatisi: “Ilalinda nikwona na ala onzu maaũ nĩmeũthi, ala me na mangũ nĩmeũthew’a na ala au matũ nĩmekwĩw’a, [na] ala akw’ũ nĩmeũthayũũkw’a.” Andũ moona syama ila Yesũ weekie, ‘nĩmamũkumisye Ngai.’ (Luka 7:20-22) Aklĩsto nĩmatanĩaa kũatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ kwa kwĩw’ĩa ĩnee ala me na mawonzu ma mwĩĩ. Kwoou nĩtũmekaa nesa, tũkamathĩnĩkĩa, na tũkamomĩĩsya. Nĩ w’o kana Yeova ndatũnengete ũtonyi wa kwĩka syama. Ĩndĩ nũtũnengete ndaĩa ya kũtavya angĩ ũvoo mũseo ĩũlũ wa Nthĩ Nzaũ, methĩwe nĩ ala matonaa nthĩ kana nĩ ala ilalinda kĩ-veva. Tũmatavasya kana ĩvinda yĩu andũ onthe makeethĩwa na ũima wa mwĩĩ na makeethĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. (Luka 4:18) Yu tũũneena, ũvoo ũsu mũseo nũtumĩte aingĩ mamũkumya Ngai. w21.12 9 ¶5

Yakovo atũmĩie Maandĩko ta mo mũsingi wa ũtao wake. Atũmĩie Ndeto ya Ngai kũtetheesya ethukĩĩsya make mamanye kana mavinda onthe Yeova nũtuvaa ala malũmanĩtye nake, o ta Yovu. Yakovo atũmĩie ndeto syĩ laisi na nzĩa yosanĩte na kĩlĩko atetheesye ethukĩĩsya make maelewe kĩla ũkũmanyĩsya. Kwa kwĩka ũu, nĩwamatetheeisye kũtũnga kĩlĩko vala ve Yeova, ĩndĩ ti vala ũĩ. Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Manyĩsya kwa nzĩa yĩ laisi, na ũitũmĩa Ndeto ya Ngai ta yo mũsingi wa kĩla ũũmanyĩsya. Kĩeleelo kitũ kĩyaĩle kwĩthĩwa ne kwony’a andũ ũndũ twĩsĩ maũndũ maingĩvĩte, ĩndĩ kyaĩle kwĩthĩwa kĩ kũmatetheesya mamanye ũndũ Yeova wĩ ũmanyi wingĩvĩte na ũndũ ũmathĩnĩkĩaa mũno wĩana. (Alo. 11:33) No twĩanĩsye kĩu kwa kũĩkĩĩthasya kana mavinda onthe Maandĩko nĩmo mũsingi wa kĩla tũũmanyĩsya. Kwa ngelekany’o, vandũ va kũtavya amanyĩw’a maitũ ma Mbivilia kĩla ithyĩ tũtonya kwĩka keka nithyĩ mo, twaĩle kũmatetheesya maelewe ngelekany’o ila syĩ Mbivilianĩ, na maimanya ũndũ Yeova ũsũanĩaa na ũndũ wĩw’aa. Kĩu no kĩtume methĩwa na wendi wa kũmwendeesya Yeova, vandũ va kũtwendeesya. w22.01 10-11 ¶9-10

Ve ũndũ ũngĩ Ngai wendaa twĩke eka o kwĩsũvĩa tũikaũmĩsye ala angĩ. No nginya Mũklĩsto ende ala angĩ o ũndũ wĩyendete ethĩwa nũkwenda kũmwendeesya Ngai. Kwoona ũndũ Yesũ wakindĩlĩĩile vata wa mwĩao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:18. Ĩvinda yĩmwe Mũvalisi ũmwe amũkũlilye ũũ: “Nĩ mwĩao wĩva ũla mũnene ĩla Mĩaonĩ?” Yesũ amũsũngĩie amwĩa kana “mwĩao ũla mũnene na wa mbee” nĩ kũmwenda Yeova na ngoo yitũ yonthe, thayũ witũ w’onthe, na kĩlĩko kitũ kyonthe. Na ĩndĩ amũtavya ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:18, akyasya: “Wa kelĩ, ũla ũilye ta ũsu, nĩ ũũ: ‘No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete.’” (Mt. 22:35-40) Ve maũndũ maingĩ tũtonya kwĩka tũkonany’a kana nĩtwendete atũi maitũ. Ũndũ ũmwe nĩ kũatĩĩa ũtao ũla wĩ nthĩnĩ wa Alivai 19:18. Mũsoa ũsu waĩtye: “Ndũkeĩvanĩsye, kana kwĩthĩwa na ũthũ.” w21.12 10-11 ¶11-13

Yesũ nĩwatambũũkisye kw’oko kwake atangĩĩa mũtũmwa Vetelo. Lilikana kana yĩla Vetelo wasyaĩĩsye Yesũ, akinyĩle kĩw’ũnĩ nesa, o na kau kyaĩ na itulumo. Ĩndĩ yĩla wasyaisye kĩuutani nĩw’o wakwatiwe nĩ wia mwingĩ na nzika, na nũndũ wa ũu, ambĩĩa kũvota kĩw’ũnĩ. (Mt. 14:24-31) Ngewa ya Vetelo yĩtũmanyĩsya kyaũ? Yĩla Vetelo waumie ĩsiwanĩ na akinya ũkanganĩ, ndasũanĩaa kana kĩlĩko kyake nĩkĩkwelelũka na ayambĩĩa kũvota kĩw’ũnĩ. Kĩeleelo kyake kyaĩ kũkinyĩla ĩũlũ wa kĩw’ũ nginya vala ve Vwana wake. Ĩndĩ nĩwaemiwe nĩ kũlũmya kĩlĩko kyake vau. Nĩ w’o, tũitonya kũkinyĩla ĩũlũ wa kĩw’ũ, ĩndĩ nĩtũkomanaa na maũndũ meũtata mũĩkĩĩo witũ. Twaumya kĩlĩko kitũ vala ve Yeova na mawatho make, mũĩkĩĩo witũ ndũlea kwonza. Kwoou o na twakwatwa nĩ iuutani inenevete ata, twaĩle kũmũsũanĩa Yeova na ũtonyi wake wa kũtũtetheesya. w21.12 17-18 ¶6-7

Kũvoya, kwĩmanyĩsya, na kũvindĩĩsya kĩla tweemanyĩsya nĩ kĩlungu kya ũthaithi witũ. Yĩla tũũvoya, twĩthĩawa tũineena na Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, ũla ũtwendete mũno. Na yĩla tũkwĩmanyĩsya Mbivilia, twĩthĩawa tũyosa “ũĩ wa Ngai,” nũndũ nĩwe mũĩ vyũ kwĩ onthe. (Nth. 2:1-5) Na ĩndĩ yĩla twavindĩĩsya maũndũ ala tweemanyĩsya ĩũlũ wa Yeova, nĩtwonaa nguma syake sya mwanya na maũndũ ma ũsengy’o ala ũvangĩĩe syũmbe syake syonthe. We nũkwona ta ve nzĩa ĩngĩ nzeo ya kũtũmĩa ĩvinda yaku eka ĩsu? Ĩndĩ tũtonya kwĩka ata tũtũmĩe nesa vyũ ĩvinda ĩnini yĩla twĩthĩawa nayo? Ethĩwa nĩvatonyeka, mantha vandũ vauĩtye. Kwasũanĩa ngelekany’o ya Yesũ. Atanambĩĩa ũthũkũmi wake kũũ nthĩ, ambie kwĩkala mĩthenya 40 weũnĩ. (Luka 4:1, 2) Nũndũ kũu kweethĩawa kũuĩtye, aĩ atonya kũmũvoya Yeova na kũvindĩĩsya maũndũ ala Ĩthe wake wendaa eke. Vate nzika, kwĩka ũu nĩkwamũmbanisye kwondũ wa matatwa ala makilyĩ kũmũkwata. w22.01 27-28 ¶7-8

Mũtumĩa wa kĩkundi kana o mwana-a-asa ũngĩ mũimu kĩ-veva no atũtavye vandũ twaĩle kũlũnga. Yĩla mũndũ watũnenga ũtao wumĩte Mbivilianĩ ethĩawa ayonany’a kana nũtwendete, na kwoou nĩtwaĩle kũatĩĩa kĩla watũtavya. Kũneena w’o, no twone ve vinya kwĩtĩkĩla ũtao wa ĩmwe kwa ĩmwe. O na no ũtũthatye. Nĩkĩ? Nũndũ no twĩw’e ve vinya kwĩtĩkĩla ũtao yĩla mũndũ watũtavya wonzu mũna twĩ naw’o, o na kau no twĩsĩ twĩ ene naĩ. (Mũta. 7:9) Nũndũ wa ũu, no twambĩĩe kwĩtetea. O na no twambĩĩe kwona ũsu watũnenga ũtao ta wĩ na ũndũ ũngĩ naitũ, kana tũkathatw’a nĩ ũndũ watũnenga ũtao ũsu. Eka ũu, no twambĩĩe kũmumany’a, tũisũanĩa ũũ: ‘Ndaĩlĩte kũnenga ũtao. O nake e na mawonzu a make!’ Na ethĩwa tũinendeew’a nĩ ũtao ũla watũnenga, no tũũvũthĩĩsye kana tũkamantha ũtao kwa ala meũtũtavya kĩla tũkwenda kwĩw’a. w22.02 8-9 ¶2-4

Yo nĩvatonyeka twalika nthĩ nzaũ tũkakomana na maũndũ meũtuma tũemwa nĩ kũĩkĩĩa kana mavinda onthe Yeova ekaa kĩla kyaĩle? Kwasũanĩa kĩla kyeekĩkie kavinda kakuvĩ ĩtina wa Aisilaeli kuma ũkombonĩ Misili. Amwe nĩmambĩĩie kũnyungunyĩsya mayasya meenda ala malĩu manaĩsaa Misili, na nũndũ wa ũu, mambĩĩa kũneenea naĩ lĩu wa mana ũla Yeova wamanengae. (Mot. 11:4-6; 21:5) Nata naitũ? Tũkeeka tamo thĩna mũnene wathela? Tũyĩsĩ wĩa ũla ũtweteele yĩla tũkethĩwa tũithesya nthĩ na kũmĩtw’ĩkĩthya nzaũ kavola kwa kavola. No kwĩthĩwa tũkethĩwa na wĩa mwingĩ, na no kwĩthĩwa mwambĩĩonĩ maũndũ makethĩwa me momũ. Kwoou-ĩ, tũkambĩĩa kũnyungunyĩsya twasisya syĩndũ ila Yeova ũkũtũmĩa kwĩanĩĩsya mavata maitũ? Ũndũ ũmwe twaĩle kwĩkala twĩsĩ nĩ ũũ: Ethĩwa yu tũĩ nĩtũtũngaa mũvea nũndũ wa syĩndũ ila Yeova ũtũnengae, ĩvinda yĩu tũkatũnga mũvea mũnango nũndũ wa kĩla ũkatũnenga. w22.02 7 ¶18-19

Wathaninĩ ũla wĩ Nzekalia 8:23, ndeto “Mũyuti” na ndeto “nenyu” ineeneete etĩkĩw’a mauta. (Alo. 2:28, 29) Namo “andũ ĩkũmi, kuma ithyomonĩ syonthe sya i mbaĩ” nĩ malondu angĩ. Mathaniwe kana “makakwata” etĩkĩw’a mauta, kana kwa ndeto ingĩ, makalũmany’a namo ũthaithinĩ wa w’o. O ta ũu, nĩ kana Yeova eanĩsye wathani ũla wĩ Esekieli 37:15-19, 24, 25, nũtumĩte etĩkĩw’a mauta na malondu angĩ mathũkũma me ngwatanĩo vyũ. Wathani ũsu ũwetete mĩtĩ ĩlĩ. Ala me na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ maelekanĩtw’e na mũtĩ ũla ũandĩkĩtwe “Kwa Yuta,” na asumbĩ ma Isilaeli maumaa mbaĩnĩ ĩsu. Namo ala me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ maelekanĩtw’e na mũtĩ “wa Evalaimu.” Yeova athanie kana akakwatany’a ikundi isu syelĩ itw’ĩke “mũtĩ ũmwe.” Ũu nĩ kwonany’a kana onthe mathũkũmaa me ngwatanĩo matongoew’e nĩ Mũsumbĩ ũmwe, Klĩsto Yesũ.​—Yoa. 10:16. w22.01 22 ¶9-10

Yesũ nĩwawetie ĩũlũ wa ala manengae ngya mĩthĩnzĩo, ĩndĩ mayĩĩkĩĩthya kana angĩ nĩmamanya kĩu nĩ kana mamakumye. O na kau maũndũ asu meekaa maĩ maseo, Yeova ndendeeaw’a nĩmo. (Mt. 6:2-4) Tũkoonanasya kwa w’o twĩ na nguma ya ũseo ethĩwa tũkeekaa kĩla kyaĩle twĩ na kĩeleelo kĩseo. Kwoou no wĩkũlye atĩĩ: ‘Namanya kĩla kyaĩle, nĩnĩkĩaa kĩthito nĩkĩke? Nyie nĩkaa ala angĩ maũndũ maseo nĩ na kĩeleelo kĩva?’ Yeova nĩ Ngai wa meko, na atũmĩaa veva wake kwĩanĩsya maũndũ ala wendete. (Mwa. 1:2) Kwoou kĩla nguma ya ũsyao wa veva nĩyaĩle kũtuma twĩanĩsya ũndũ mũna. Kwa ngelekany’o, mũmanyĩw’a Yakovo aandĩkie: “Mũĩkĩĩo ũte meko wĩthĩawa wĩ mũkw’ũ.” (Yak. 2:26) Ũu now’o vethĩawa vailye na nguma ila ingĩ sya ũsyao wa veva wa Ngai. Kwoou kĩla ĩvinda tweeka maũndũ mekwonany’a kana twĩ na nguma isu, twĩthĩawa tũyonany’a kana veva wa Ngai nũũthũkũma nthĩnĩ witũ. w22.03 11-12 ¶14-16

No kwĩthĩwa twĩ na kĩmanyĩo kya kwĩkaa maũndũ ma kĩ-veva na kwĩkaa andũ maũndũ maseo, ĩndĩ ve ũndũ ũmwe mũtũmwa Vetelo ũwetete. Atanamba kũtwĩkĩa vinya twĩthĩwe atheu mwĩkalĩlenĩ witũ w’onthe, atũthuthĩtye ũũ: “Ũmbany’ai ilĩko syenyu kwondũ wa wĩa.” (1 Vet. 1:13) Wĩa ũsu nĩ wĩva? Aisye kana ana-a-asa ma Klĩsto etĩkĩw’a mauta ‘“makatavany’a kũndũ kw’onthe nguma nzeo” sya Ũla wametie.’ (1 Vet. 2:9) Na kũneena ũw’o, Aklĩsto onthe ũmũnthĩ me na kĩanda kya kũtethya wĩa ũsu wa vata mũno, na wĩa ũsu nũtethasya andũ mũno! Nũndũ twĩ andũ atheu, twĩ na kĩanda kya mwanya ta kĩ kya kũtethasya wĩa wa kũtavany’a na kũmanyĩsya na kĩthito! (Mko. 13:10) Tweeka kyonthe kĩla tũtonya wĩanĩ ũsu, twonanasya kana nĩtũmwendete Ngai na mũtũi. O na ĩngĩ, twonanasya kana nĩtũkwenda ‘kwĩthĩwa atheu’ mwĩkalĩlenĩ witũ w’onthe. w21.12 13 ¶18

Mũtũmwa Vaulo asũanĩaa maũndũ maseo ĩũlũ wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa make. Nĩweesĩ kana kwĩthĩwa atĩ mũndũ nũvĩtisye ti kwasya nĩ mũthũku. Nĩwendete ana-a-asa make, na kĩla wasũanĩaa mũno nĩ nguma syoo nzeo. Na yĩla woona maemwa nĩ kwĩka kĩla kyaĩle, ndavangaa kana meeka ũu me na kĩeleelo kĩthũku, na kwoou nĩweesĩ kĩla mendaa no kũtetheew’a. Kwasũanĩa ũndũ Vaulo watetheeisye eĩtu-a-asa elĩ maĩ kĩkundinĩ kya Vilivi. (Avi. 4:1-3) Eĩtu-a-asa asu maĩ Euotia na Sinitike, na nĩvatonyeka makethĩwa maemanĩtwe. Ĩndĩ vandũ va Vaulo kũmakua naĩ kana kwambĩĩa kũmaumany’a, atwie kũsũanĩa nguma nzeo ila maĩ nasyo. Maĩ eĩtu-a-asa aĩkĩĩku na mamũthũkũmĩte Yeova ĩvinda yĩasa. Nĩweesĩ kana Yeova nĩwamendete. Na kwoou woni mũseo ũla waĩ naw’o ĩũlũ woo nĩwatumie amekĩa vinya mew’ane. O na ĩngĩ, nũndũ asiasya nguma nzeo sya ala angĩ, nĩwaendeeie kũmũthũkũma Yeova e mũtanu, na aendeea kwĩthĩwa e ndũũ mũno na ala maĩ kĩkundinĩ kĩu. w22.03 30 ¶16-18

Mũuo ũla Yeova ũtũnengae nũtumaa ngoo sitũ iusya na ũituma twambĩĩa kũsũanĩa nesa. Mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Luz nĩwonete ũw’o wa ndeto isu. Easya: “Mavinda maingĩ nĩw’aa ta nĩ nyioka. Mavinda amwe neew’a ũu nĩsũanĩaa Yeova ndambendete. Ĩndĩ yĩla ũu weekĩka, vau kwa vau nĩmũtavasya Yeova ũndũ ngwĩw’a. Mboya nĩndetheeasya kwĩw’a kavaa.” Ngewa ya mwĩĩtu-a-asa ũsu yĩtũĩkĩĩthya kana twavoya, nĩtũkwataa mũuo. (Avi. 4:6, 7) Nĩtwĩsĩ kana yĩla twakw’ĩĩwa nĩ mwendwa witũ, Yeova na Yesũ mailea kũtũtw’ĩĩka. Kũmanya kana Yeova Ngai na Yesũ Klĩsto me nguma nzeo mũno ya ĩnee, nĩkũtwĩkĩaa vinya twonanasye nguma ĩsu yĩla tũũtavany’a na kũmanyĩsya angĩ. Na nĩtũkiakiaw’a mũno nĩ kũmanya kana Yeova na Mwana wake mwendwa nĩmesĩ mawonzu maitũ, na nĩmethĩawa meyũmbanĩtye matũtetheesye kũmĩĩsya. Twĩ na mea ma kwona ĩvinda yĩla Yeova ‘ũkavangũla methoi onthe methonĩ [maitũ]’!​—Ũvu. 21:4. w22.01 15 ¶7; 18-19 ¶19-20

Yesũ awetie mbingĩlo ilĩ syĩ kĩvathũkany’o sya kũlika nzĩanĩ ilĩ syĩ kĩvathũkany’o. Nzĩa ĩmwe nĩ “mbaamu” na ĩla ĩngĩ nĩ “mbivinyanu.” (Mt. 7:14) Yesũ ndaaweta kana ve nzĩa ya katatũ. Kwoou no nginya twĩnyuvĩe ithyĩ ene nzĩa ĩla tũkwĩsĩla. Na ũsu nĩw’o ũtwi ũla wa vata mũno vyũ tũtonya kwĩka, nũndũ no ũtume tũkwata thayũ wa tene na tene kana tũũkosa. Nzĩa ĩla “mbaamu” yendetwe nĩ andũ aingĩ nũndũ nĩ laisi kũmĩsĩla. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana andũ aingĩ nĩmanyuvĩte kwĩkala nzĩanĩ ĩsu na kũatĩanĩa na mwĩmbĩsĩ wa andũ ala me nzĩanĩ ĩsu. Kĩla matesĩ nĩ kana Ndevili nĩwe wendaa andũ mesĩle nzĩanĩ ĩsu, nayo ĩelete wanangĩkonĩ. (1 Ako. 6:9, 10; 1 Yoa. 5:19) Kĩvathũkany’o na nzĩa ĩla “mbaamu,” nzĩa ĩla ĩngĩ ya kelĩ nĩ “mbivinyanu” na Yesũ aisye no anini ala mamyonaa. Nĩkĩ? Wasisya mũsoa ũla ũatĩĩe wĩĩthĩa Yesũ akanĩtye aatĩĩi make mesũvĩane na athani ma ũvũngũ.​—Mt. 7:15. w21.12 22-23 ¶3-5