Mwei wa 11

Yeova nũtũtetheeasya kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o. Kwa ngelekany’o, yĩla wakomana na mũndũ ũkũũvĩnga, no aũtetheesye wĩkale ũuĩtye. O na yĩla wakomana na mũndũ ũkwendeew’a, no aũtetheesye ũkalilikana ĩandĩko yĩla yĩmwaĩle vyũ. Na yĩla wakomana na andũ mate kwendeew’a nĩ ũvoo mũseo, nũkũnengae vinya wa kũendeea kũtavany’a. (Yel. 20:7-9) Ũndũ ũngĩ Yeova wĩkĩte atwony’e ũseo wake nĩ kũtũmanyĩsya ũndũ tũtonya kũtavany’a. Kwa ngelekany’o, yĩla twĩ maũmbanonĩ ma katĩkatĩ wa kyumwa, nĩtwĩthukĩĩasya ilungu iseũvĩtw’e nesa sya “Ũndũ Ũtonya Kwasya,” na nĩtwĩkĩawa vinya tũtũmĩe maũndũ ala tweemanyĩsya ũtavany’anĩ. Mbeenĩ, nĩtũtonya kwĩw’a tũiemwa nĩ kũtũmĩa kaũndũ keũ ũtavany’anĩ, ĩndĩ yĩla twakatũmĩa, no twĩthĩe kana kau nĩko kekwendeesya andũ kĩsionĩ. O na maũmbanonĩ maitũ ma kĩkundi vamwe na maũmbanonĩ manene, nĩtwĩkĩawa vinya tũtũmĩe nzĩa syĩ kĩvathũkany’o sya kũtavany’a tũtonya kwĩthĩwa tũtaaitũmĩa. O nakyo kĩu no kyambe kũtũema, ĩndĩ twatata tũtũmĩe nzĩa isu, nĩtũmũnengae Yeova ũndũ wa kũathima. w21.08 27 ¶5-6

Valũanĩ ũmwe mũtũmwa Vaulo waandĩkĩie Akolintho, nĩwamanengie ũkany’o mũito. Ĩndĩ ĩtina wa ũu, nĩwatũmie Tito kĩkundinĩ kĩu. Mwa atanie ta kĩ amanya nĩmoosie kwa ũito kĩla wamatavĩtye! (2 Ako. 7:6, 7) Atumĩa no monany’e nĩmaatĩĩaa ngelekany’o ya Vaulo kwa kũtũmĩa ĩvinda vamwe na athaithi ala angĩ. Kĩndũ kĩmwe kĩtonya kũmatetheesya meanĩsye kĩu nĩ kũvikaa maũmbanonĩ tene nĩ kana makwate mwanya wa kũea ngewa sya kwaka na ala angĩ. Kaingĩ, mũndũ endaa o ndatĩka mbũthũ sya kũtavya mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa ndeto itonya kũmwaka. (Alo. 1:12) Mũtumĩa ũla ũatĩĩaa ngelekany’o ya Vaulo nũtũmĩaa Ndeto ya Ngai kũlũlũmĩĩlya athaithi ala angĩ na kũmaĩkĩĩthya kana Ngai nũmendete. Nũmanthaa myanya ya kũmakatha. Na yĩla watw’a kũmanenga ũtao, aĩkĩĩthasya kana wumĩte Ndetonĩ ya Ngai. Na ayĩka ũu, aneenaa namo ateũmavitha kĩndũ ĩndĩ kwa nzĩa nzeo, nũndũ nĩwendaa mũno kwona maiatĩĩa ũtao ũsu.​—Aka. 6:1. w22.03 28-29 ¶11-12

Ũmũnthĩ, Yeova nũnengae andũ make “vinya ũvĩtũkĩte wa mũndũ” nĩ kana maendeee kũmũthũkũma me aĩkĩĩku. Kĩndũ kĩmwe kĩtwĩkĩaa vinya nĩ mboya. O tondũ ĩandĩko ya Aeveso 6:18 yonanĩtye, mũtũmwa Vaulo atwĩkĩĩte vinya tũmũvoyae Ngai “kĩla ĩvinda.” Tweeka ũu, Ngai akatũnengae vinya. Ve mavinda amwe tũtonya kwĩw’a twĩ aemeee vyũ, kana ũkethĩa tũyĩsĩ twĩvoya twasye ata. Ĩndĩ Yeova nũtũthoketye tũmũvoyae o na mavinda ala tũkwĩw’a tũiemwa nĩ kũmũtavya mosũanĩo maitũ na ũndũ tũkwĩw’a. (Alo. 8:26, 27) O na ĩngĩ, nũtũmĩaa Mbivilia kũtwĩkĩa vinya. O tondũ kũsoma Maandĩko kwamwĩkĩie Vaulo vinya na kwamũkiakisya, o naitũ no kũtwĩke oou. (Alo. 15:4) Yĩla tũendeee kũsoma Ndeto ya Ngai na kũmĩsũanĩa, Yeova no atũmĩe veva wake kũtũtetheesya twone ũndũ tũtonya kũtũmĩa Maandĩko kũthĩnĩkĩa thĩna ũla twĩ naw’o.​—Aevl. 4:12. w21.05 22 ¶8-10

Nĩtwonaa wĩa witũ wa kũmanyĩsya wĩ wa vata, o na kau nĩtũkomanaa na mawetu matonya kũtuma tũteka kyonthe kĩla tũkwenda wĩanĩ ũsu. Nĩtũtonya kwĩthĩwa twĩ avinyĩĩe nĩ maũndũ maitũ nginya ũkethĩa twĩona ta tũteanĩsya maũndũ maingĩ ũndũ tũkwenda. Kwa ngelekany’o, atavany’a amwe nĩ akũũ na angĩ nĩmathĩnaw’a nĩ mwĩĩ. We wĩ ũmwe katĩ wa asu? Ethĩwa nĩ w’o, lilikana kana twĩthĩĩte kaĩ no tũmanyĩsye andũ Mbivilia tũtũmĩĩte syĩndũ ta simũ! Kwoou no wambĩĩe kũmanyĩsya mũndũ Mbivilia na ũiendeea kũmũmanyĩsya wĩ o mũsyĩ kwaku. Na ve kaũndũ kangĩ kaseo twonete. Andũ amwe no methĩwe mayenda kwĩmanyĩsya Mbivilia, ĩndĩ ũyĩthĩa maitonya kũkwatĩkana saa ila ana-a-asa maitũ mavangĩĩe kũtavany’a. No methĩwe matonya kũkwatĩkana kĩoko tene kana ũtukũ. We no wĩvange nesa ũkatetheesya andũ ta asu masaa ala meũkwatĩkana? O nake Yesũ eekie ũu. Amanyĩisye Nikotemo ũtukũ nũndũ saa isu nĩsyo Nikotemo waĩ atonya kũkwatĩkana.​—Yoa. 3:1, 2. w21.07 5 ¶10-11

Amanyĩw’a ma Yoana Mũvatisi nĩmaseng’ie moona amanyĩw’a ma Yesũ mateũtĩĩa kũya. Yesũ amaeleisye kana mayaĩ na vata wa kũtĩĩa kũya e thayũ. (Mt. 9:14-17) O na vailye ũu, Avalisi na ala angĩ mamũvĩngaa nĩmamũmenie nũndũ ndaatĩĩaa syĩthĩo syoo. Nĩmathatie moona aivosya awau mũthenya wa Savato. (Mko. 3:1-6; Yoa. 9:16) Na o na kau maasya nĩmakwataa Savato, mayathĩnĩkaa moona andũ maikũnĩa viasala ĩkalũnĩ. Ĩndĩ nĩmathatie mũno yĩla Yesũ wamakanisye nũndũ wa ũu. (Mt. 21:12, 13, 15) Na yĩla Yesũ watavanasya ĩsinakokenĩ ya Nasaleti, andũ aingĩ nĩmathatie yĩla watũmĩie maũndũ meekĩkĩte mbaĩnĩ ya Isilaeli kũmony’a ũndũ meyendete na ũndũ mataĩ na mũĩkĩĩo. (Luka 4:16, 25-30) Aingĩ nĩmalulutĩkie nũndũ Yesũ ndaaĩka maũndũ ala mendaa eke.​—Mt. 11:16-19. w21.05 5-6 ¶13-14

Nzĩa ĩmwe Yeova ũtũmĩaa kũtũkany’a tũikakwatwe nĩ ngathĩĩo na ĩtomo nĩ kũtwĩkĩa vinya twĩmanyĩsye ngewa sya andũ makwatiw’e nĩ itei isu. Yĩla twasũanĩa ĩtomo, ũla ũkothaa kũka kĩlĩkonĩ mbee nĩ Satani, ũla nĩwe Ndevili. Nũndũ Satani aĩ mũlaĩka wa Yeova, ndalea kwĩthĩwa aĩ na ianda mbingĩ nzeo. Ĩndĩ ndaaĩanĩwa. Endaa kũthaithwa, o esĩ nesa kana no Yeova e weka waĩle kũthaithwa. Satani endaa twĩkale take, na kwoou atataa ũndũ ũtonya nĩ kana atume twĩw’a kĩla twĩ nakyo kĩtatoetye. Eekie ũu ya mbee yĩla waendie kũneena na Eva. Yeova nĩwanengete Eva na mũũme lĩu mwingĩ “wa kĩla mũtĩ wa mũũndanĩ,” eka o wa mũtĩ ũmwe. (Mwa. 2:16) Ĩndĩ Satani nĩwamũkengie Eva, na nũndũ wa ũu, asũanĩa kana nĩwaĩle kũya mosyao ma mũtĩ ũsu wavatanĩtwe. Eva ndaaĩanĩwa nĩ kĩla waĩ nakyo. Na nĩtwĩsĩ ũndũ vaendie ĩtina wa ũu. Nĩweekie naĩ na mũthya akw’a.​—Mwa. 3:6, 19. w21.06 14 ¶2-3; 17 ¶9

Ngai eendaa Atamu na Eva masyae syana na maisũvĩa nthĩ ĩno wamombĩie. Ta kethĩwa Atamu na Eva nĩmamwĩwie Yeova na maikwata mbau kĩeleelo kyake, mo na nzyawa syoo methĩwa maendeeie kũtw’ĩka andũ ma mũsyĩ wake tene na tene. Kĩanda kĩla Yeova wanengie Atamu na Eva kyaĩ kya ndaĩa. Nthĩnĩ wa Aevelania 2:7, Mbivilia nĩwetete kĩla Yeova weekie ayũmba mũndũ. Yaĩtye: “Nĩwamũtwie mũnini kwĩ alaĩka; nĩwamwĩkĩie ngovia ya nguma na ndaĩa.” Nĩ w’o kana Ngai ndaaũmba andũ me na vinya, ũĩ, na ũtonyi ta wa alaĩka. (Sav. 103:20) Ĩndĩ mũndũ eĩtwe nĩ “mũnini” o vanini kwĩ syũmbe isu sya ĩtunĩ syĩ vinya. Ĩndĩ Atamu na Eva mayaamwĩw’a Yeova, na nũndũ wa ũu, nĩwamavetangie mũsyĩnĩ wake. Kĩu kyaeteie nzyawa syoo thĩna mũthei. Ĩndĩ Yeova ndaavĩndũa kĩeleelo kyake. Endaa andũ ala ewi matw’ĩke syana syake tene na tene. w21.08 2-3 ¶2-4

Ũmũnthĩ, athaithi aingĩ ma Yeova nĩmavĩngawa. Kwa ngelekany’o, amwe mekalaa nthĩ wĩa witũ ũsiĩĩwe na nĩmatonya kũkwatwa na ‘maitwawa mbee wa makavana na asumbĩ,’ na ũu wĩthĩawa wĩ ũkũsĩ kwoo. (Mt. 10:17, 18) Angĩ namo momĩĩasya ũvĩnganĩsya wĩ kĩvathũkany’o. Mekalaa nthĩ me na ũthasyo wa kũmũthaitha Yeova, ĩndĩ ũyĩthĩa andũ moo ma mũsyĩ nĩmeũmavĩnga mayenda maeke kũmũthũkũma Ngai. (Mt. 10:32-36) Kaingĩ, andũ ma mũsyĩ nĩmaekaa kũvĩnga mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa mamanya kana kĩthito kyoo no kya mana. Na amwe tene mavĩngaa andũ moo ma mũsyĩ mũno nĩmesie kũtw’ĩka Ngũsĩ syĩ kĩthito. Kwoou yĩla wavĩngwa, ndũkakusae ngoo! Ĩthĩawa na ũkũmbaũ. Yeova akaũtetheeasya na veva wake mũtheu wĩ vinya, na kwoou ndwĩ na vata wa kũkĩa kĩndũ! w22.03 16 ¶8

Mbivilia yonanĩtye kana Yeova nũmenete “metho me mĩtũlyo, ũĩmĩ ũla ũneenaa ũvũngũ, [na] moko ala metĩkasya nthakame ĩte ĩvĩtyo.” (Nth. 6:16, 17) O na ĩngĩ, yaĩtye kana “nũthĩthaa mũndũ ũla ũng’aatũkaw’a nĩ nthakame o na mũkengani.” (Sav. 5:6) Yeova nũmenete maũndũ asu vyũ nũndũ ĩvinda ya Noa nĩwoosie ĩtambya ya kũvetanga andũ onthe athũku nĩkwĩthĩwa nĩmatumĩte nthĩ yusũa ũng’endu. (Mwa. 6:13) O na ĩngĩ, Yeova atũmĩie mwathani Malaki kũweta kana nũmenete ala matũmĩaa nzĩa sya ũseleke kũthasya mũtwaano na ũla matwaanĩte nake o na ate ĩvĩtyo. Ngai ndetĩkĩlaa ũthaithi woo na akamasilĩla nũndũ wa mwĩkalĩle woo. (Mal. 2:13-16; Aevl. 13:4) Yeova endaa ‘tũmene vyũ ũla ũthũku.’ (Alo. 12:9) Ndeto “menai vyũ” ila syĩ mũsoanĩ ũsu syonanasya kĩla wĩw’aa ngoonĩ woona ũndũ mũna kana woona kĩndũ kĩna kĩthũku. Syonanasya kũthatw’a mũno nĩ kĩndũ kana kwĩw’ĩthw’a ngoo nĩkyo. Ũu now’o twaĩle kũmena vyũ yĩsilya ya kwĩka kĩla Yeova ũmenete. w22.03 4-5 ¶11-12

O mĩtũkĩ, Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nũkũtũathima mũno atũmĩĩte Ũsumbĩ wake. Ala mamweteelaa Yeova meendeea kũkwata moathimo maingĩ ĩvinda yĩĩ na ĩvinda yĩla ũkatw’ĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ. Yĩla andũ ma Ngai makalika nthĩ nzaũ, maikakwatwa nongi nĩ mawĩmakĩo na mathĩna ala mamakwataa ũmũnthĩ. Vai mũndũ ũkekawa maũndũ mathũku, na woo ndũkethĩwa vo ĩngĩ. (Ũvu. 21:4) Na tũikethĩwa na vata wa kwĩmakĩa tũyona ta ve kĩndũ tũũkosa nũndũ syĩndũ ikeethĩawa vo kwa wingĩ. (Sav. 72:16; Isa. 54:13) Ũsu ũkeethĩwa wĩ ũathimo wa mwanya ta kĩ! Kĩla ĩvinda twasinda mũtuo mũthũku, na kĩla ĩvinda tweethĩwa na nguma nzeo, Yeova nĩwe wĩthĩawa atũtetheesya nĩ kana atũmbany’e kwondũ wa kwĩkala ungu wa Ũsumbĩ wake. Kwoou mwa ndũkakw’e ngoo, na ndũkatate kwĩyĩtũka. Ve moseo maingĩ makweteele! Twĩsĩ kĩu, ekai tũtw’e kũendeea kũmweteela Yeova eanĩsye maũndũ ala ũtwathĩte! w21.08 12-13 ¶17-19

Kavinda kakuvĩ ĩtina wa Aklĩsto ala matwĩe Yutia kũkwata valũa wa mũtũmwa Vaulo, nĩmalasimĩkie kũtia mĩsyĩ yoo, viasala syoo, na andũ ma mũsyĩ ala mataĩ Aklĩsto, na ‘makĩĩa iĩmanĩ.’ (Mt. 24:16) Ĩvindanĩ yĩu maĩ na vata mũnene vyũ wa kũtethany’a. Ethĩwa thĩna ũsu ũtanamakwata maĩ manambĩĩa kũatĩĩa ũtao wa Vaulo wa kũolanĩla syĩndũ, mailea kwĩthĩwa mamanyĩie maũndũ na mĩtũkĩ kũla mathamĩĩie. Ti mavinda onthe ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ makatũkũlasya tũmatetheesye. Kwoou ĩthĩwa wĩ mũndũ andũ matonya kwĩtya ũtethyo na mĩtũkĩ. Ndũlea kwĩthĩwa wĩsĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ kyenyu methĩawa meyũmbanĩtye kũtetheesya angĩ ĩvinda o na yĩva. Mayĩsaa kũtuma twona ta tũũmathĩny’a. Nĩtwĩthĩawa twĩsĩ nesa ki kana twakwatwa nĩ vata mayĩsa kũtwathũkĩa, na nĩtwendaa mũno kwĩthĩwa tũilye tamo! w22.02 23-24 ¶13-15

Myakanĩ ya mĩtũkĩ ikundi mbingĩ na mĩthyũlũlũko mingĩ nĩvangĩtwe ũndũ ũngĩ. Tũkakũlw’a tũthamĩĩe kĩkundinĩ kĩngĩ, no twĩw’e tũiemwa nũndũ twĩtiana na andũ ma mũsyĩ na anyanya. We Ngai nũveveeaa atumĩa akamatavya vala meũthamĩĩsya kĩla mũtavany’a? Aiee. Nũndũ wa ũu, no twĩw’e tũiemwa nĩ kwĩtĩkĩlana na mwolooto ũla meũtũnenga. Ĩndĩ nũndũ Yeova nũĩkĩĩe kana atumĩa nĩmekwĩka motwi maseo, o naitũ nĩtwaĩle kũmaĩkĩĩa. Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩtĩkĩlana na motwi ma atumĩa na tũimakwata mbau o na yĩla meeka motwi matosanĩte na kĩla tũkwendaa? Nũndũ tweeka ũu, nĩtũlũlũmĩĩlasya ngwatanĩo ĩla andũ ma Ngai methĩawa nayo. Ikundi iendeeaa nesa mũno yĩla kĩla ũmwe weenyivya na eetĩkĩlana na motwi ala meekwa nĩ nzama ya atumĩa. (Aevl. 13:17) Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana, kũkwatĩanĩa na ala Yeova ũnengete kĩanda kya kũtũsũvĩa kwonanasya kana nĩtũmũĩkĩĩe.​—Meko 20:28. w22.02 4-5 ¶9-10

Ethĩwa wĩ mwana-a-asa mũvatise, no wĩkĩe kĩthito waĩlangye nzĩa syaku sya kũmanyĩsya. Nĩkĩ? Nũndũ ‘weenengane vyũ’ wĩthĩwe wĩ mũsomi mũseo, mũneeni mũseo, na mũmanyĩsya mũseo, ũkatethya ethukĩĩsya maku mũno. (1 Tim. 4:15) Ĩthĩwa na mũvango wa kũsoma mbulosua Ĩkĩa Kĩthito Ũmanye Kũsoma na Kũmanyĩsya Nesa, na ũitũmĩa kĩla weemanyĩsya. Ĩmanyĩasye ĩsomo yĩmwe kũthi yĩla yĩngĩ, na ũyĩka masoesi wĩ mũsyĩ. Na ĩndĩ yĩla ũkumya maũvoo, tataa ũtũmĩe maũndũ ala wĩmanyĩĩtye. Kũlya ũtao kwa mũtai mũtetheesya kana kwa atumĩa ala angĩ “methĩawa na kĩthito nthĩnĩ wa kũneena na kũmanyĩsya.” (1 Tim. 5:17) O vamwe na kũsũanĩa ũndũ ũtonya kũtũmĩa ĩsomo yĩu, sũanĩa ũndũ ũtonya kũtetheesya ethukĩĩsya maku malũlũmĩĩlye mũĩkĩĩo woo, kana ũndũ ũtonya kũmathangaasya matũmĩe kĩla mekwĩmanyĩsya. Weeka ũu, ũkatana mũno na o namo makatana. w21.08 24 ¶17

Ethĩwa tũkoonaa ala angĩ me ma vata kwĩ ithyĩ, tũikasindanaa na ala tũkwona me na inengo nzeango kwĩ sitũ kana me na ũtũĩka mwingangĩ kwĩ witũ. Vandũ va ũu, tũkeekaa kũtana nũndũ woo. Na kĩla mũno mũno kĩkatumaa tũtana nĩ kwona maitũmĩa inengo na ũtũĩka ũla me naw’o kũtaĩa Yeova. Yĩla vathi ũu, kĩkundi kĩkeethĩawa na mũuo na ngwatanĩo. Kĩndũ kĩmwe kĩtonya kũtũtetheesya tũikalikwe nĩ kĩwĩu nĩ kũmanya kana ve maũndũ amwe tũtatonya kwĩka nesa ta andũ ala angĩ. Twamanya ũu, tũikang’ang’anaa twoneke nithyĩ twĩ na inengo nzeo kana ũtũĩka mwingĩ kwĩ ala angĩ. Vandũ va ũu, tũkatataa ũndũ tũtonya twĩmanyĩsye kĩndũ kuma kwa ala me na inengo kana ũtũĩka mwingangĩ kwĩ ithyĩ. Kwa ngelekany’o, twasye kĩkundinĩ kitũ ve mwana-a-asa umasya maũvoo maseo mũno. No tũmũkũlye atũelesye ũndũ ũmbanasya maũvoo make. Kana ethĩwa nĩtwĩsĩ mwĩĩtu-a-asa wĩsĩ kũua nesa, no tũmũkũlye atũmanyĩsye ũndũ tũtonya kũtw’ĩka aui aseo take. w21.07 16 ¶8-9

Ĩvuku ya Motalo yĩwetete kana ĩvinda yĩmwe, Yeova nĩwatw’ĩĩie Mũisilaeli mũna kũawa nũndũ wa kũkolany’a ngũ mũthenya wa Savato. Nayo ĩvuku ya kelĩ ya Samueli yĩtũtavĩtye kana myaka mingĩ ĩtina wa ũu, Mũsumbĩ Ndaviti nĩweekie ũlaalai na oaana, ĩndĩ Yeova nĩwamũekeie. (Mot. 15:32, 35; 2 Sam. 12:9, 13) Kĩu no kĩtume twĩkũlya-ĩ, ‘Nĩkĩ Yeova waekeie Ndaviti ĩvĩtyo ya kũaana na kwĩka ũlaalai, ĩndĩ atw’ĩĩa mũndũ ũngĩ kũawa nũndũ wa ĩvĩtyo yĩkwoneka yĩte yĩito?’ Ti mavinda onthe Mbivilia ĩtũtavasya maũndũ onthe ala meekĩkie ĩvinda ĩna. Kwa ngelekany’o, nĩtwĩsĩ kana Ndaviti nĩweelilile kuma ngoonĩ. (Sav. 51:2-4) Ĩndĩ we ũla mũndũ watũlile mwĩao wa Savato aĩ mũndũ wa mũthemba mwaũ? We nĩweelilile? We nĩwĩthĩwa aĩ na kĩmanyĩo kya kũtũla mĩao ya Yeova? Nĩwĩthĩwa akanĩtw’e ĩngĩ na ĩngĩ ĩũlũ wa ũndũ ũsu na akavũthĩĩsya? Mbivilia ndĩtũtavĩtye. Ĩndĩ maũndũ ala twĩthĩawa twĩsĩ ĩũlũ wa Ngai witũ nĩmatũtetheeasya kwĩkala tũte na nzika kana “nĩ mũlũngalu nzĩanĩ syake syonthe.”​—Sav. 145:17. w22.02 2-3 ¶3-4

Mũndũ wĩthĩawa esĩ kana ve maũndũ ũtatonya, ndevangĩĩaa maũndũ mavĩtũkĩte vinya wake. Kĩu kĩtumaa ekala e mũtanu na aiendeea kwĩkĩa kĩthito vala ũtonya. No tũelekany’e mũndũ wa mũthemba ũsu na mũndũ ũtwaĩte ngalĩ kyambatonĩ. Ethĩawa aĩle kũtheesya ngea nĩ kana avote kwambata kyambato kĩu. Vate nzika, ngalĩ yake nĩtonya kwambata o kavola, ĩndĩ ndĩũngamaa. O ta ũu, mũndũ wĩsĩ ve maũndũ ũtatonya, nũmanyaa ĩvinda ya kũtheesya ngea nĩ kana aendeee kũmũthũkũma Yeova na aitetheesya angĩ. (Avi. 4:5) Kwasũanĩa ngelekany’o ya Mbalisilai. E na myaka 80, Mũsumbĩ Ndaviti nĩwamũthokisye ethĩwe ũmwe wa atai make. Ĩndĩ nũndũ Mbalisilai nĩweesĩ ve maũndũ ũtatonya, nĩwaleile. Nĩweesĩ kana ndesa kwĩanĩsya maũndũ maingĩ. Na kwoou eeie mũsumbĩ ose mwanake weetawa Kimiamu athi vandũ vake. (2 Sam. 19:35-37) O ta Mbalisilai, ana-a-asa ala akũũ nĩmatanĩaa kũnenga ana-a-asa amũika mwanya wa kũthũkũma. w21.09 10 ¶6-7

We nũemawa nĩ kũmwona Yeova ta Ĩthe waku ũkwendete? Amwe maitũ nĩtũemawa nĩ kũmwona ũu. Ethĩwa ĩthe witũ ũla watũeie ndatwendete, no tũemwe nĩ kũsũanĩa kana no twĩse kwĩthĩwa na ũmwe ũtwendete. Tũkiakiaw’a ta kĩ twamanya kana Yeova nũtũeleawa nesa vyũ! Nĩwendaa kũtũthengeea. Nĩkyo kĩtumi Ndeto yake ĩtũtavĩtye atĩĩ: “Thengeeai Ngai, nake akamũthengeea inyw’ĩ.” (Yak. 4:8) Yeova nũtwendete, na atwathĩte kana akeethĩawa e Asa ũla mũseo vyũ tũtonya kwĩthĩwa nake. Yesũ no atũtetheesye tũmũthengeee Yeova. Nũmwĩsĩ nesa mũno, na nguma ila wĩthĩawa nasyo nosyo Ĩthe wĩthĩawa nasyo. O na aisye: “Mũndũ o na wĩva ũla wambonie nĩwamwonie Asa o nake.” (Yoa. 14:9) O tondũ mwana ũla mũkũũ ũmanyĩasya ainae, Yesũ nũtũmanyĩasya ũndũ tũtonya kũnenga Ĩthe witũ ndaĩa, ũndũ tũtonya kũmwĩw’a, ũndũ tũtonya kwĩsũvĩa tũikamũthatye, na kĩla tũtonya kwĩka tũmwendeesye. Ĩndĩ twasũanĩa maũndũ ala Yeova wamwĩkie Yesũ e kũũ nthĩ, nĩtwonaa nesa vyũ kana nũtwendete na nĩwendaa kũtwĩka nesa. w21.09 21 ¶4-5

Andũ ma Yeova mamũthaithaa we e weka me ngwatanĩo. Yeova anengete atumĩa kĩanda kĩito kya kũĩkĩĩthasya kana kĩkundi nĩkyekala kĩ kĩtheu. Ethĩwa Mũklĩsto nĩweeka naĩ ngito, Yeova endaa atumĩa matw’e ethĩwa nũkũendeea kwĩkala kĩkundinĩ kana nũkũvetangwa. Ũndũ ũmwe maĩlĩte kwĩka matanamba kwĩka ũtwi nĩ kũsisya ethĩwa Mũklĩsto ũsu nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ. Kwa ngelekany’o, nũtonya kwasya kana nĩwĩlilĩte, ĩndĩ kwa w’o we nũkũmena kĩla ũneekie? Nũtw’ĩte kũlea kũsyokea naĩ ĩsu ĩngĩ? Ethĩwa kĩtindo kĩthũku nĩkyo kĩnamũlikilye naĩnĩ, we nũtw’ĩte kũtila kĩtindo kĩu? Atumĩa nĩmamũvoyaa Yeova ĩũlũ wa ũndũ ũsu, makasianĩsya kĩla kĩnaendeeie na kĩla Maandĩko mawetete, na makatata kũsisya ũndũ mwĩki ũsu wa naĩ ũkwĩw’a ĩũlũ wa ĩvĩtyo yĩla ũneekie. Ĩtina wa ũu, nĩmasiasya ethĩwa nĩwaĩlĩte kũendeea kwĩkala kĩkundinĩ. Mavinda amwe wĩthĩaa no nginya mwĩki wa naĩ atengwe.​—1 Ako. 5:11-13. w22.02 5 ¶11-12

Twĩthĩwe tũnavatisiwe o mĩthenya mĩvũthũ mĩvĩtu kana twavatisiwe myaka mingĩ mĩvĩtu, ithyonthe nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ũla Yeova wendete. Nĩ kana twĩanĩsye kĩu, nĩtwaĩle kũsisya nesa maũndũ ala tũsũanĩaa. Nĩkĩ? Nũndũ mosũanĩo maitũ nĩmo mũno mũno matusaa ũndũ mwĩkalĩle witũ ũkwĩthĩwa ũilye. Ethĩwa tũkatindĩaa kũsũanĩa mawendi maitũ ma mwĩĩ, tũkaneenaa na kwĩka maũndũ mathũku. (Aev. 4:17-19) Kĩvathũkany’o na ũu, ethĩwa tũkasũanĩaa maũndũ maseo, tũkaneenaa na kwĩka maũndũ meũmwendeesya Ĩthe witũ, Yeova. (Aka. 5:16) Ĩndĩ tũyĩsa kũsiĩĩa mosũanĩo onthe mathũku maikalike ilĩkonĩ sitũ. Ĩndĩ no tũtw’e kũlea kwĩka kwosana na mosũanĩo asu. Tũtanamba kũvatiswa, nĩtwaĩle kũekana na ũneeni na meko ala Yeova ũmenete. Yĩu nĩyo ĩtambya ya mbee na ya vata mũno twaĩlĩte kwosa nĩ kana tumye mwĩkalĩle wa tene. O na ũu wĩ o vo, nĩ kana tũmwendeesye Yeova nesa vyũ, no nginya twĩvw’ĩke mwĩkalĩle mweũ. w22.03 8 ¶1-2

Ti laisi kwa atumĩa kũmanya ethĩwa mũndũ wĩkĩte naĩ ngito nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ kana ndelilĩte. Nĩkĩ? Atumĩa maitonya kũsoma ngoo, na kwoou no nginya masisye maũndũ ala mekwonany’a kana mwana-a-asa woo nũalyũlĩte mawoni make vyũ ĩũlũ wa naĩ ĩla ũneekie. Nĩmaĩle kwĩyonea ũtheinĩ kana kwa w’o nũalyũlĩte mosũanĩo make, ũndũ ũkwĩw’a ĩũlũ wa maũndũ ala wĩkĩte, na mwĩkalĩle wake. Mwana-a-asa ũsu no akue ĩvinda yĩasa ayĩsa kwĩka moalyũku ala mekwendeka. Nĩ kana mũndũ mũtenge onany’e nĩwĩlilĩte kuma ngoonĩ, aĩle kũendaa maũmbanonĩ ateũtĩĩa, na aiatĩĩa ũtao wa atumĩa wa kwĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kũvoyaa na kwĩmanyĩasya mwene. O na nĩwaĩle kwĩkĩa kĩthito vyũ evathane na maũndũ ala matumie eka naĩ ngito. Eekĩa kĩthito atũngĩĩe ngwatanĩo yake na Yeova, no ekale ate na nzika kana nũkũmũekea vyũ na kana atumĩa nĩmeũmũtũnga kĩkundinĩ. w21.10 6 ¶16-18

Nũndũ Yesũ nĩwamwendete Yeova mũno vyũ, amũthaithaa o we e weka, e ĩtunĩ na ooka kũũ nthĩ. (Luka 4:8) Na nĩwamanyĩisye amanyĩw’a make mekae oou. Vaiĩ ĩvinda Yesũ na amanyĩw’a make aĩkĩĩku maatũmĩa mĩvw’anano ũthaithinĩ. Na nũndũ Ngai nĩ Veva, vai kĩndũ andũ mesa kũseũvya kĩtonya kũthengeea kwĩkala take! (Isa. 46:5) Ĩndĩ nao nata kũseũvya mĩvw’anano ya ala metawa atheu na kũmĩvoya? Mwĩao wa kelĩ nthĩnĩ wa ĩla Mĩao Ĩkũmi Yeova wanenganĩte wawetete ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. Ndeto isu syĩ ũtheinĩ vyũ kwa onthe ala mendaa kũmwendeesya Ngai. Asomi amwe ma maũndũ ma tene nĩmethĩĩte kana Aklĩsto ma mbee mamũthaithaa Ngai e weka. Ũmũnthĩ, Ngũsĩ sya Yeova iatĩĩaa nzĩa ya ũthaithi ĩla yaatĩĩawa nĩ Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa. w21.10 19-20 ¶5-6

Yesũ nĩwakanĩtye Aklĩsto ala matwĩe Yutia ĩvinda ya atũmwa akamea kana ve ĩvinda yĩkavika ndũa ya Yelusaleme ‘ĩthyũlũlũkwe nĩ ita.’ (Luka 21:20-24) Ũndũ ũsu weekĩka, maaĩle ‘kwambĩĩa kũkĩĩa iĩmanĩ.’ Kwĩka ũu nĩkw’o kwesaa kũmavonokya, o na kau nĩmaaĩlĩte kwĩyĩima syĩndũ mbingĩ. Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yaisye ũũ myaka mĩna mĩvĩtu: “Nĩmatiie mĩũnda yoo na mĩsyĩ yoo, o na mayaaũmbany’a syĩndũ ila maĩ nasyo. Nĩmaĩkĩĩe vyũ kana Yeova nũkũmasũvĩa na aimatetheesya, na nũndũ wa ũu, nĩmavĩtisye ũthaithi wake mbee wa maũndũ angĩ o na meva maĩ matonya kwoneka me ma vata.” Yongelile kwasya: “Ĩvinda yũkĩte nĩtũtonya kũkomana na matatwa makatuma tũmanya ũndũ twonaa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Ithyĩ twonaa syĩndũ isu nesyo sya vata vyũ-ĩ, kana kĩla twonaa kĩ kya vata vyũ nĩ kũtangĩĩwa nĩ Ngai aitangĩĩa onthe ala malũmanĩtye nake? Nĩ w’o kana mũthya wavika nĩtũtonya kũkwatwa nĩ mawetu mana kana tũkendeka twĩyĩime maũndũ mana. Tũkendeka twĩthĩwe twĩyũmbanĩtye kwĩka kyonthe kĩla kĩkwendeka.” w22.01 4 ¶7-8

Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa Aisilaeli kuma Misili, Yeova nĩwavuanĩsye Mose maũndũ mana ĩũlũ wa ĩsyĩtwa yake na nguma syake. Amwĩie: “Yeova, Yeova, Ngai wĩ tei na mũseo, ũtathataa mĩtũkĩ, na wĩ na wingĩ wa ũseo wĩ wendo na w’o; ũla ũmaiĩaa ngili ngili ũseo wĩ wendo, na akĩekea ũthũku na ĩvĩtyo na naĩ.” (Kuma 34:6, 7) Ndetonĩ isu sya kwendeesya Yeova watavisye Mose, nĩwavuanisye ũndũ wa vata mũno ĩũlũ wa ũseo wake wĩ wendo. Ũndũ wĩva? Yeova ndaasya kana ethĩawa na ũseo wĩ wendo tũ, ĩndĩ aisye kana ethĩawa na “wingĩ wa ũseo wĩ wendo.” Ve mĩsoa ĩngĩ ĩkũmi Mbivilianĩ ĩwetete ũndũ ũseo wĩ wendo wa Yeova ũnenevete. Mĩsoa ĩsu yonthe ĩneeneete Yeova, ĩndĩ ti andũ. W’o ti ũndũ wa mwanya kwona Yeova aiweta ũndũ ũseo wake wĩ wendo wingĩvĩte? w21.11 2-3 ¶3-4

Ala me mũtwaanonĩ no memanyĩsye ũndũ wa vata masũanĩa ngelekany’o ya mũtũmwa Vetelo na mũka. Mũtũmwa Vetelo nĩweekie ũtwi wa vata mũno myei ta thanthatũ kũvika mwaka ũmwe, ĩtina wa kũkomana na Yesũ ya mbee. Vetelo aĩ mũtei wa makũyũ, na viasala ũsu watethasya nĩw’o wamanthĩaa andũ make naw’o. Kwoou yĩla Yesũ wamũthokisye amũatĩĩae ĩvinda yonthe, yaĩ no nginya eke ũtwi asũanĩĩte mũka. (Luka 5:1-11) Vetelo nĩwatwie kũendanasya na Yesũ maitethya wĩa wa kũtavany’a. Na nĩtwĩsĩ kana mũka nĩwamũkwatie mbau. Twĩasya ũu nũndũ Mbivilia yonanĩtye kana ĩtina wa Yesũ kũthayũũkw’a, kwa kavinda Vetelo nĩwaendanasya na mũka. (1 Ako. 9:5) Na vate nzika, mũka aĩ ngelekany’o nzeo kwa aka Aklĩsto, na kĩu nĩkyanengie Vetelo ũthasyo wa kũtaa aũme na aka Aklĩsto ala me mũtwaanonĩ. (1 Vet. 3:1-7) O na ĩngĩ, tũi na nzika kana me elĩ nĩmaĩkĩĩe vyũ watho wa Yeova wa kana mavĩtya maũndũ ma Ũsumbĩ mbee thayũnĩ woo, akamongeleela syĩndũ ila ingĩ syonthe.​—Mt. 6:31-34. w21.11 18 ¶14

Mũtũmwa Vaulo nĩwendete ana-a-asa make. Nĩweekĩaa kĩthito kingĩ vyũ nĩ kana amatetheesye. (Meko 20:31) Kĩu kyatumie mamwenda mũno. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩmwe atumĩa ma kĩkundi kya Eveso ‘nĩmambĩĩie kũĩa mũno’ yĩla mamanyie maikamwona ĩngĩ. (Meko 20:37) O ta ũu, atumĩa maitũ me kĩthito na nĩmendete ana-a-asa moo mũno, na mekaa kyonthe kĩla matonya mamatetheesye. (Avi. 2:16, 17) Ĩndĩ mavinda amwe nĩmakomanaa na mawetu. Nĩ kyaũ kĩtonya kũmatetheesya? Atumĩa no matetheke mũno masũanĩa ngelekany’o ya Vaulo. Vaulo ndailye ta mũlaĩka. Aĩ na naĩ o taitũ, na mavinda amwe eekaa kũng’ang’ana eke kĩla kyaĩle. (Alo. 7:18-20) O na nĩwakomanaa na mathĩna. Ĩndĩ ndaatũlĩka ngoo akaeka kwĩkĩa kĩthito atetheesye ana-a-asa make, o na ndaaeka kwĩkala e mũtanu. Atumĩa maatĩĩa ngelekany’o ya Vaulo, no mavote kũkĩlya vinya mawetu ala makomanaa namo na maiendeea kũmũthũkũma Yeova me atanu. w22.03 26 ¶1-2

Ĩandĩko ya Alivai 19:3 yĩwetete kũkwata Savato. Aklĩsto mai ungu wa Mĩao, na kwoou tũikwataa Savato ya kĩla kyumwa. Ĩndĩ no twĩmanyĩsye maũndũ maingĩ twasũanĩa ũndũ Aisilaeli makwataa Savato, na ũndũ matethekaa mamĩkwata. Mũthenya wa Savato maaĩlĩte kũthyũmũĩa mawĩa moo, na maitũnga ilĩko syoo maũndũnĩ ma kĩ-veva. Kĩu nĩkyo kĩtumi mũthenya wa Savato, Yesũ waendaa ĩsinakokenĩ yĩla yaĩ ndũanĩ yoo na aisoma Ndeto ya Ngai. (Kuma 31:12-15; Luka 4:16-18) Kwoou kũmanya kana Ngai eeaĩe Aisilaeli nthĩnĩ wa Alivai 19:3 ‘malilikanae masavato make,’ kwaĩle kũtũsukuma tũmanthe ĩvinda kĩla mũthenya tũthĩnĩkĩe maũndũ ma kĩ-veva. We nũkwona ve vandũ waĩlĩte kwaĩlangya ngalĩkonĩ ĩsu? Weethĩwa na kĩmanyĩo kya kũmantha ĩvinda ya kũthĩnĩkĩa maũndũ ma kĩ-veva, ũkeethĩawa na ngwatanĩo nzeo vyũ na Yeova, na ũsu nĩ ũndũ ũmwe wa vata waĩle kwĩka nĩ kenda wĩthĩwe mũtheu. w21.12 5 ¶13

Yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, alikanaa na andũ ma mĩthemba yonthe. Kwa ngelekany’o, nĩwaĩsaa na ala athwii na me nguma, ĩndĩ no watũmĩaa ĩvinda na ala ngya na mate na mũtethya. O na ĩngĩ, nĩweew’ĩaa ĩnee andũ ala matalawa ta “eki ma naĩ.” Kĩu nĩkyatumie ala moonaa me alũngalu kwĩ ala angĩ malulutĩka. Ĩvinda yĩmwe makũlilye amanyĩw’a make atĩĩ: “Nĩkĩ mũĩsaa na kũnyw’a na aumĩthya ma koti na eki ma naĩ?” Nake Yesũ amasũngĩie na ndeto sya ĩandĩko ya ũmũnthĩ. (Luka 5:29-31) Mwathani Isaia athanie kana yĩla Masia ũkoka, ndaketĩkĩlwa nĩ nthĩ. Athanie ũũ: “Nĩwavũthiw’e, na kũlewa nĩ andũ . . . Nĩwavũthiw’e ta ũmwe ũla andũ mamũvithaa mothyũ moo; naitũ tũtyaamũtw’a ta kĩndũ.” (Isa. 53:3) Ayuti asu ma ĩvinda ya Yesũ maaĩlĩte kwĩthĩwa mesĩ kana Yesũ nũkũlewa, nũndũ Maandĩko nĩmathanĩte kana Masia akalewa “nĩ andũ.” w21.05 8-9 ¶3-4

Aklĩsto amwe ma tene mayaĩ na mĩtũkĩ ya kũtũmĩa ũtao. (Yak. 1:22) Namo angĩ nĩmendeeasya ala athwii. (Yak. 2:1-3) Na ĩndĩ ve angĩ maemawa nĩ kũsiĩĩa ũĩmĩ woo. (Yak. 3:8-10) Aklĩsto asu maĩ na mawonzu manene, ĩndĩ Yakovo ndaamekĩsya moko. Nũndũ wa ũu, amanengie ũtao o nesa ĩndĩ ateũvithany’a kĩndũ, na eekĩa vinya ala maĩ awau kĩ-veva makũlye atumĩa mamatetheesye. (Yak. 5:13, 14) Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Tavya angĩ vala maĩle kũlũnga, ĩndĩ ũyĩthĩwa na woni waĩle ĩũlũ woo. Ti laisi kwa amanyĩw’a aingĩ ma Mbivilia kũtũmĩa maũndũ ala meemanyĩsya. (Yak. 4:1-4) No makue ĩvinda mayĩsa kũtia mĩtuo mĩthũku na kwĩthĩwa na nguma sya Kĩklĩsto. No nginya twĩthĩwe na ũkũmbaũ wa kũtavya amanyĩw’a vala maĩle kũlũnga. O na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ woo, na tũyĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova nũkũkusya ala me wĩnyivyo kwake na aimanenga vinya nĩ kana meke moalyũku ala mekwendeka thayũnĩ woo.​—Yak. 4:10. w22.01 11 ¶11-12

Aklĩsto onthe nĩmatataa mũno methĩwe me tei o ta Yeova. Nĩkĩ? Kĩtumi kĩmwe nũndũ Yeova ndesa kwĩthukĩĩsya ala matew’ĩaa angĩ tei. Na nũndũ vai ũmwe witũ wenda kwona Yeova ailea kwĩthukĩĩsya mboya syake, twĩkĩaa kĩthito kingĩ vyũ twĩsũvĩe tũikethĩwe na ngoo mbũmũ. Vandũ va kũkunĩka matũ tũikew’e yĩla Mũklĩsto wĩ thĩnanĩ ũkũtũkayĩa, mavinda onthe twaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kwĩthukĩĩsya “kĩĩo kya ngya.” O na ĩngĩ, tũtataa ũndũ tũtonya tũlilikane ũkany’o ũũ wĩ Mbivilianĩ: “Ũla ũtethĩawa na tei akasilĩlwa vate tei.” (Yak. 2:13) Tweenyivya na tũililikana kana twĩ na vata mũnene wa kwĩw’ĩwa tei, tũkeethĩawa na wendi mwingangĩ wa kwĩw’ĩaa angĩ tei. Na mũno mũno yĩla mwĩki wa naĩ weelila na atũngwa kĩkundinĩ, nĩtwaĩle kũmwĩw’ĩa tei. Ve ngewa sya andũ mawetetwe Mbivilianĩ itonya kũtũtetheesya twĩmanyĩsye kwĩw’ĩa angĩ tei na tũyĩsũvĩa tũikethĩwe twĩ akalĩ. w21.10 12 ¶16-17

Ũtukũ wa mũthya wa Yesũ e kũũ nthĩ, nĩwamanthie vandũ vauĩtye nĩ kana avindĩĩsye na aivoya. Vandũ vau vaĩ mũũndanĩ wa Ngesemanii. Me vau, nĩwanengie amanyĩw’a make ũtao mũseo ĩũlũ wa mboya. Mavikie mũũndanĩ ũsu wa Ngesemanii ũtukũ ki, o na nĩvatonyeka kũkethĩwa kwavĩtũkĩte ũtukũ katĩ. Yesũ eeie atũmwa ‘maendeee kũsyaĩĩsya,’ na ĩndĩ athi vandũ ũtee avoye. (Mt. 26:37-39) Ĩndĩ aendeee kũvoya, atũmwa asu nĩmakomie. Yĩla wasyokie amethĩa makomete, amekĩie vinya ĩngĩ ‘maendeee kũsyaĩĩsya na kũvoya mate kũeka.’ (Mt. 26:40, 41) Yesũ nĩwamanyie kana maĩ na mawĩmakĩo maingĩ na maĩ anou. Na nĩwamew’ĩie ĩnee nũndũ nĩweesĩ “mwĩĩ nĩ mwonzu.” O na ũu wĩ o vo, nĩwaendie ũtee mavinda angĩ elĩ avoye, na kĩla ĩvinda asyoka, eethĩaa makomete vandũ va kũvoya.​—Mt. 26:42-45. w22.01 28 ¶10-11