Mwei wa 2

Ndeto sya ĩandĩko ya ũmũnthĩ syĩonanyʼa ata? O tondũ Yesũ waendeeie kũelesya, nĩ kwenda ala angĩ mũno kwĩ ũndũ wĩyendete, na ũu nĩ kwasya, kwenda Mũklĩsto ũla ũngĩ mũno nginya ũkethĩa no ũkwʼe kwondũ wake ethĩwa nĩvendeka wĩke ũu. Ndeto ya Ngai nĩkindĩlĩĩle mũno vata wa kwĩthĩwa na wendo. Kwa ngelekanyʼo, andũ aingĩ nĩmongelete mĩsoa ĩno kwa ĩla mendete: “Ngai nĩ wendo.” (1 Yoa. 4:8) “No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete.” (Mt. 22:39) “Wendo nũvwʼĩkaa naĩ mbingĩ.” (1 Vet. 4:8) “Wendo ndũsindawa.” (1 Ako. 13:8) Mĩsoa ĩsu na ĩngĩ nĩyonanĩtye ũtheinĩ kana nĩ ũndũ wa vata twĩthĩwe na nguma ĩsu ya mwanya mũno na tũimyonanasya. Wendo wa wʼo wumaa kwa Yeova, na no ala ũmaathimĩte na me na veva wake matonya kwĩthĩwa na wendo wa wʼo katĩ woo. (1 Yoa. 4:7) Kwoou ti ũsengyʼo kwona Yesũ aisye kana wendo wa wʼo nĩwʼo ũkamanyĩthanyʼa aatĩĩi make ma wʼo. O tondũ Yesũ wathanie, aingĩ nĩmamanyĩte aatĩĩi make ma wʼo nũndũ methĩawa mendanĩte kuma ngoonĩ. w23.03 27-28 ¶5-8

We nũkwenda kũekeaa ala angĩ mũnango? No wambĩĩe na kũsũanĩa kwa ũito ngewa syĩ Mbivilianĩ sya andũ maekeaa ala angĩ na ngenda na angĩ matekaa ũu. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Yesũ. Nĩwaekeaa ala angĩ na ngenda. (Luka 7:47) O na ĩngĩ, ndalũnganaa mũno na mavĩtyo moo, ĩndĩ asiasya mũno kĩla matonya kwĩanĩsya. Kĩvathũkanyʼo nake, Avalisi ma ĩvinda yake ‘moonaa ala angĩ mate vata.’ (Luka 18:9) Ĩtina wa kũsũanĩa ngelekanyʼo isu, ĩkũlye-ĩ: ‘Nĩ kyaũ nonaa nasisya ala angĩ? Ndũngaa kĩlĩko kyakwa ngumanĩ syoo nzeo kana nĩ ngumanĩ nthũku ila me nasyo?’ Ethĩwa wĩĩwʼa ve vinya kũekea mũndũ, tata ũandĩke nguma mbingĩ nzeo ila mũndũ ũsu wĩthĩawa nasyo. Wamina kwĩka ũu, ĩkũlye-ĩ: ‘We Yesũ asisya mũndũ ũũ, onaa ailye ata? No amũekee?’ Tweeka ũu, no tũvĩndũe woni ũla twĩ nawʼo ĩũlũ wa mũndũ ũsu. Mbeenĩ, no kwĩthĩwa twaĩle kwĩkĩa kĩthito kingĩ vyũ tũekee mũndũ ũla ũtũvĩtĩsye. Ĩndĩ twaendeea kũtata, ĩtina wa ĩvinda no twĩthĩe tũikwĩwʼa ve vinya kũekeaa andũ ala angĩ. w22.04 23 ¶6

Ĩvukunĩ ya Ũvuanyʼo, nyamũ sya kĩthekanĩ nĩsyo itũmĩĩtwe kũelesya amaitha ma Ngai. Kwa ngelekanyʼo, ve “nyamũ ya kĩthekanĩ yambatĩte kuma ũkanganĩ.” Nyamũ ĩsu yĩ na “mbya ĩkũmi na mĩtwe mũonza.” (Ũvu. 13:1) Ĩatĩĩwe nĩ “nyamũ ĩngĩ ya kĩthekanĩ yambatĩte kuma nthĩ.” Nayo yĩĩtwe yĩneena ta mũkũnga na nĩtumaa “mwaki ũtheea nthĩ kuma ĩtunĩ.” (Ũvu. 13:​11-13) Ĩtina wa ũu, ve nyamũ ĩngĩ ya kĩthekanĩ yĩ kĩvathũkanyʼo, nayo nĩ “ndune mũno” na yĩkalĩlwe nĩ ĩlwaya. Nyamũ isu itatũ sya kĩthekanĩ nĩ amaitha ala methĩĩtwe maimũkita Yeova Ngai na Ũsumbĩ wake kwa myaka mingĩ. Kwoou nĩ ũndũ wa vata tũmanye amaitha asu naaũ. (Ũvu. 17:​1, 3) Nĩtwaĩle kũmanya syo nyamũ isu sya kĩthekanĩ vamwe na yĩla ĩlwaya syonanasya kyaũ. Nzĩa ĩla nzeo ya kũelewa maũndũ asu no kwĩtĩkĩlya Mbivilia ĩtũelesye noyo. Mawonanyʼo maingĩ me ĩvukunĩ ya Ũvuanyʼo nĩmaeleetwʼe mavukunĩ angĩ ma Mbivilia. w22.05 8-9 ¶3-4

Athũkũmi amwe ma Yeova nĩmakusaa ngoo moona mate kwĩanĩsya maũndũ maingĩ ũndũ mekwenda nũndũ wa ũkũũ kana mathĩna ma mwĩĩ. Ethĩwa mavinda amwe nũkusaa ngoo nũndũ wa kũvĩngĩĩswa nĩ thĩna mũna, ĩkũlye-ĩ, ‘Nĩ kyaũ Yeova wendaa nĩmũnenge?’ Endaa ũmũnenge kĩla kĩseo vyũ kwosana na ũtonyi ũla wĩ nawʼo yu tũĩ. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa wĩ na myaka 80 wĩwʼaa aikwʼa ngoo nũndũ wa kwona ate kwĩanĩsya maũndũ maingĩ tondũ weanĩasya yĩla waĩ na myaka 40. O na kau ekaa kyonthe kĩla ũtonya, asũanĩaa ũthũkũmi wake ndũmwendeeasya Yeova. Ĩndĩ ũu nĩ wʼo? We wĩona ata? Ethĩwa mwĩĩtu-a-asa ũsu eekaa kyonthe kĩla ũtonya yĩla waĩ na myaka 40, na oyu wĩ na myaka 80 no wĩkaa oou, no twasye ndaaeka kũmũnenga Yeova kĩla kĩseo vyũ. Tweeka kyonthe kĩla tũtonya, Yeova akatanĩthawʼa vyũ nithyĩ. Nĩ ta ũkethĩawa aitwĩa: “Nĩwĩkĩte nesa!” (Sianĩsya na Mathayo 25:​20-23.) Kĩla kĩtonya kũtũtetheesya tũtanĩe mũno ũthũkũmi witũ nĩ kũtũnga kĩlĩko maũndũnĩ ala tũtonya kwĩanĩsya, vandũ va ala tũtatonya kwĩanĩsya. w22.04 10 ¶2; 11 ¶4-6

Kĩlungu kya 21 kya Ũvuanyʼo kĩelekanĩtye ala 144,000 na ndũa mbanakavye mũno, ĩla yĩtĩtwe “Yelusaleme Nzaũ.” Yoana oonie ndũa ĩsu yĩ na mavia 12 ma mũsingi, na ĩũlũ wamo vaandĩkĩtwe “masyĩtwa 12 ma ala atũmwa 12 ma kala Kalondu. (Ũvu. 21:​10-14; Aev. 2:20) Ndũa ĩsu ya ngelekanyʼo ndyailye ta ndũa ĩngĩ o na yĩva. Nzĩa nene ya ndũa ĩsu yaseũvĩtwʼe na thaavu mũtheu, mĩvĩa yayo 12 yaseũvĩtwʼe na lũlũ, na ngũta na mĩsingi yayo yaanakavĩtwʼe na mavia ma thooa mũnene. Eka ũu, ndũa ĩsu nĩyeanene ngalĩko syonthe. (Ũvu. 21:​15-21) Ĩndĩ ve kĩndũ Yoana ũtaaona ndũanĩ ĩsu! Kwoona kĩĩ wawetie: “Ndyaaona ĩkalũ nthĩnĩ wayo nũndũ Yeova Mwene Vinya Wʼonthe nĩwe ĩkalũ ya ndũa ĩsu, vamwe na kala Kalondu. Na ndũa ĩsu ndyaĩ na vata wa kyeni kya syũa kana mwei, nũndũ ũtheu mũtisu wa Ngai nĩwʼo wamĩmulĩkaa, na taa wayo waĩ kala Kalondu.” (Ũvu. 21:​22, 23) Ala me nthĩnĩ wa Yelusaleme ĩsu Nzaũ makeethĩawa matonya kũmũvikĩa Yeova ĩmwe kwa ĩmwe.—Aevl. 7:27; Ũvu. 22:​3, 4. w22.05 17-18 ¶14-15

O na kau Yeova nĩwe Mũmbi witũ, Mũnengani wa Mĩao, na Mũsili, asyokete akatwĩa kana we nĩ Ĩthe witũ wa ĩtunĩ ũtwendete. (Sav. 100:3; Isa. 33:22) Yĩla twamũvĩtĩsya na tweelila kuma ngoonĩ, nĩwĩthĩawa atonya kũtũekea, na ethĩawa na mea ma kwĩka ũu. (Sav. 86:5) Yeova atũmĩie mwathani Isaia kũtũĩkĩĩthya ũũ: “O na ethĩwa naĩ syenyu nĩ ndune mũno, ikeethĩwa nzaũ ta ĩa.” (Isa. 1:18) Nũndũ ithyonthe twĩ ene naĩ, nĩtũneenaa kana tũkeka maũndũ mekũũmĩsya angĩ. (Yak. 3:2) Ĩndĩ ũu ti kwonanyʼa kana tũyĩsa kũtanĩa ngwatanĩo nzeo namo. No twĩke ũu tweemanyĩsya kũekeaa. (Nth. 17:9; 19:11; Mt. 18:​21, 22) Yĩla mũndũ waweta kana weeka ũndũ mũnini na watũũmĩsya, Yeova endaa tũmũekee. Na twĩ na kĩtumi kĩseo kya kwĩka ũu. Twĩasya ũu nũndũ Yeova ‘nũtũekeaa vyũ’ na ngenda.—Isa. 55:7. w22.06 8 ¶1-2

O na kau tũyaĩle kwĩyĩelekanyʼa na athũkũmi ala angĩ ma Yeova, no tũtetheke twaatĩĩa ngelekanyʼo syoo. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Yesũ. O na kau ndaĩ na naĩ taitũ, no twĩmanyĩsye maũndũ maingĩ twasũanĩa nguma syake na maũndũ ala weekaa. (1 Vet. 2:21) Na ĩndĩ yĩla twatata tũatĩĩe ngelekanyʼo yake nesa vyũ, nĩtũtwʼĩkaa athũkũmi aseango ma Yeova. Ndeto ya Ngai nĩwetete aũme na aka aingĩ aĩkĩĩku tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo syoo, o na kau no mavĩtasya. Kwasũanĩa ĩũlũ wa Mũsumbĩ Ndaviti, ũla Yeova wamwĩtie “mũndũ wĩtĩkĩlĩkĩte ngoonĩ yakwa.” (Meko 13:22) Ĩndĩ Ndaviti nĩweekie mavĩtyo manene mũno. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwatũtiĩe ngelekanyʼo nzeo mũno. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ ndaatata kwĩtetea. O na kũtwʼĩka anengiwe ũkanyʼo mũito, nĩwawĩtĩkĩlile na eelila kuma ngoonĩ nũndũ wa mavĩtyo ala weekĩte. Nũndũ wa ũu, Yeova nĩwamũekeie.—Sav. 51:​3, 4, 10-12. w22.04 13 ¶11-12

Mbivilia nĩwetete kana kĩkwʼũ nĩ mũmaitha. (1 Ako. 15:​25, 26) No twambĩĩe kwĩmakĩa twasũanĩa kĩkwʼũ, na mũno mũno yĩla tũwaĩte mũno kana tũwaĩtye mũno. Nĩkĩ tũkĩaa kĩkwʼũ? Nũndũ Yeova atũmbie twĩ na wendi wa kũtanĩa thayũ tene na tene. (Mũta. 3:11) Kwĩthĩwa na kĩwango kĩana ũna kya wia no kũtũtetheesye tũkasũvĩa thayũ witũ. No kũtume tũnyuva malĩu maseo na kwĩka masoesi, tũthi kwona ndakĩtalĩ kana kũnywʼa ndawa yĩla ve vata, na twĩsũvĩa tũikalikye thayũ witũ mũisyonĩ vate kĩtumi kĩseo. Satani nĩwĩsĩ kana nĩtwendete thayũ witũ. Ĩndĩ avangaa no tũtie kyonthe kĩla twĩ nakyo, o na no twanange ngwatanĩo yitũ na Yeova, aĩ no kana tũendeee kwĩkala thayũ. (Yovu 2:5) Mwa ethĩawa ekĩte kwĩkenga! Ĩndĩ nũndũ e “ũtonyi wa kũete kĩkwʼũ,” nũtataa kũtũmĩa wia ũla twĩthĩawa nawʼo atume tũmũtia Yeova.—Aevl. 2:​14, 15. w22.06 18 ¶15-16

Yĩla wĩa witũ ũkũnĩtwe maluvuku, nĩvatonyeka tũkewa tũmbanae tũkundi tũnini tũnini. Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno twĩthĩwe na mũuo katĩ witũ. Mũkitei Satani, ĩndĩ mũikokitane ene kwa ene. Ĩkĩa kĩthito ndũkatindĩae kũsisya mavĩtyo ma ana-a-asa maku, na ethĩwa nĩmwavĩtũũkana, tata ũmine ũndũ ũsu na mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. (Nth. 19:11) Ĩthĩwa wĩyũmbanĩtye kũtetheesya ala angĩ. (Tito 3:14) Ũtethyo ũla kĩkundi kĩmwe kya ũtavanyʼa kyanengie mwĩĩtu-a-asa ũmwe, nĩwatethisye onthe kĩkundinĩ kĩu mũno. Nĩwatumie methĩwa na ngwatanĩo ta andũ ma mũsyĩ ũmwe. (Sav. 133:1) Ana-a-asa maitũ ngili maana maingĩ mamũthũkũmaa Yeova me nthĩ silikalĩ isiĩĩe wĩa witũ. Amwe moo nĩmovetwe nũndũ wa mũĩkĩĩo woo. Nũndũ wa ũu, no tũmavoyee, tũkavoyea andũ moo ma mũsyĩ, o na tũkavoyea ala malikasya thayũ woo mũisyonĩ nĩ kana mamatetheesye kĩ-veva, kĩ-mwĩĩ, o vamwe na kũmatetea kotinĩ. (Ako. 4:​3, 18) Mwa ndũkaaĩse kũvũthĩĩsya ũtonyi wa mboya syaku!—2 Ath. 3:​1, 2; 1 Tim. 2:​1, 2. w22.12 26-27 ¶15-16

Kaingĩ, syana iatĩĩaa ngelekanyʼo ya asyai masyo. Vai mũsyai ũte naĩ. (Alo. 3:23) Ĩndĩ o na vailye ũu, asyai ala oĩ nĩmekaa kyonthe kĩla matonya maiĩe syana syoo ngelekanyʼo nzeo. Mũndũũme ũmwe wĩ na syana aisye ũũ: “Syĩthĩawa iilye ta sivongyi ĩla ĩnyusaa kĩla kĩndũ.” Ongelete kwasya: “Nitũtavasya yĩla ngelekanyʼo yitũ ĩte kwosana na maũndũ ala tũũtata kũimanyĩsya.” Kwoou ethĩwa nĩtũkwenda syana sitũ imwende Yeova, ithyĩ ene nĩtwaĩle kwonanyʼa kana nĩtũmwendete mũno vyũ. Ve maũndũ maingĩ asyai matonya kwĩka mamanyĩsye syana syoo kũmwenda Yeova. Mwana-a-asa wĩ na myaka 17 wĩtawa Andrew aĩtye: “Mavinda maingĩ asyai makwa nĩmakindĩlĩĩlaa vata wa kũvoya. Kĩla wĩoo Tata nĩwavoyaa vamwe nakwa, o na ethĩwa nĩĩ nĩnamina kũvoya. . . Nũndũ wa ũu nonaa ve laisi kũmũvoya Yeova na kũmwonaa ta Ĩthe wakwa ũmbendete.” Inywʼĩ asyai, lilikanai kana kũmwenda Yeova no kũtetheesye syana syenyu mũno o nasyo ikamwenda. w22.05 28 ¶7-8

Nĩ kana tũvikĩĩe kũvatiswa, ũndũ ũmwe twĩthĩawa twaĩle kwĩka nĩ kwĩlila naĩ sitũ kuma ngoonĩ. (Meko 2:​37, 38) Yĩla tweelila kuma ngoonĩ, nĩtwĩkaa moalyũku vyũ. We nũekanĩte na imanyĩo ila itamwendeeasya Yeova, ta mwĩkalĩle mũvuku, kũtũmĩa mbakĩ, kana numano? (1 Ako. 6:​9, 10; 2 Ako. 7:1; Aev. 4:29) Endeea kũngʼangʼana wĩke moalyũku. Kũlya mwalimũ waku kana atumĩa ma kĩkundi maũtetheesye na maiũtaa. Ethĩwa wĩ wa mũika na wĩkalaa na asyai maku, endeea kũmakũlya maũtetheesye ũekane na mĩtuo mũthũku ĩla ĩtonya kũũsiĩĩa ndũkavatiswe. O na ĩngĩ, nĩ ũndũ wa vata tũatĩĩe mũvango mũseo wa kwĩkaa maũndũ ma kĩ-veva. Ũndũ ũmwe tũtonya kwĩka nĩ kũendaa maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto na kumya maelesyo. (Aevl. 10:​24, 25) Na wesa kũtwʼĩka mũtavanyʼa, tavanasya ũteũtĩĩa. w23.03 10-11 ¶14-16

Ngewa ĩla yĩ Mwambĩlĩlyo 3:​14, 15 ĩwetete “nzoka” na “ũsyao” wa nzoka. Nzoka ya wʼo ndĩtonya kwĩthwa yaeleiwe nĩ ũsilĩlo ũla Yeova wawetie mũũndanĩ wa Eteni. Kwoou no nginya Yeova ethĩwe aneenaa na kyũmbe kĩ kĩlĩko. Nũũ kyũmbe kĩu? Ĩandĩko ya Ũvuanyʼo 12:9 nĩyĩtũtavĩtye. Yonanĩtye nesa kana “ĩla nzoka ngũũ” nĩ Satani, ũla nĩwe Ndevili. Mavinda amwe Mbivilia ĩtũmĩaa ndeto “ũsyao” kwonanyʼa ala maatĩĩaa ngelekanyʼo ya mũndũ mũna nesa vyũ nginya ũkethĩa no metwe syana syake. Kwoou ũsyao wa nzoka nĩ syũmbe sya veva na andũ ala, o ta Satani, maleanaa na Yeova Ngai na mavĩngaa andũ make. Amwe katĩ wa asu nĩ alaĩka ala matiie kĩanda kyoo ĩtunĩ mĩthenyanĩ ya Noa, o vamwe na andũ avuku ala methĩawa na meko mailye ma ĩthe woo, Ndevili.—Mwa. 6:​1, 2; Yoa. 8:44; 1 Yoa. 5:19; Yuta 6. w22.07 15 ¶4-5

Mũtũmwa Vaulo nĩwendete ana-a-asa make mũno. Mathĩna ala mamũkwatĩte nĩmatumĩte ethĩwa atonya kwĩwʼĩa athaithi ala angĩ ĩnee na kũelewa ũndũ mekwĩwʼa yĩla makomana na matatwa. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda yĩmwe nĩwatheleilwe, na aĩ no nginya amanthe wĩa nĩ kana eanĩsye mavata make na ma ala waĩ namo. (Meko 20:34) Vaulo aĩ mũseũvya wa maeema. Na kwoou yĩla wavikie ndũanĩ ya Kolintho ambie kũthũkũma na Akwila na Vilisila, ala o namo matethasya wĩa ũsu. Ĩndĩ “kĩla mũthenya wa savato” nĩwatavasya Ayuti na Akiliki ũvoo mũseo. Na ĩndĩ yĩla Sila na Timotheo mookie kũla ũĩ, “nĩwambĩĩie kũtavanyʼa ĩla ndeto na kĩthito mũno.” (Meko 18:​2-5) Vaulo ndaaĩtĩkĩla kũlwa nĩ kũmũthũkũma Yeova; ũsu nĩwʼo waĩ ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ wake. Na kwoou nũndũ aĩ ngelekanyʼo nzeo mũno ya mũndũ wĩ kĩthito, nĩweekĩie ana-a-asa na eĩtu-a-asa make vinya. Ngelekanyʼo yake nĩyamalilikanilye kana mayaaĩlĩte kwĩmakĩa mũno nũndũ wa mathĩna ala mamakwatĩte kana nũndũ wa mavata ma mĩsyĩ yoo nginya molwe nĩ “maũndũ ala ma vata,” kana kwa ndeto ingĩ, maũndũ onthe ala maaĩlĩte kwĩanĩsya ũthaithinĩ wa Yeova. w22.08 20 ¶3

Ũmũnthĩ, Ngai endaa ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ ũtavanwʼe nthĩ yonthe. (1 Tim. 2:​3, 4) Wĩa ũsu nĩ wa Yeova, na nĩ ũndũ wa vata mũno kwona anyuvĩte Mwana wake mwendwa awũũngamĩe. Na nũndũ Yesũ nĩ mũsyaĩĩsya mũseo, no twĩkale tũte na nzika kana wĩa ũsu ũkeanĩwʼa nesa vyũ o ũndũ Yeova wendaa, mũthya ũtanavika. (Mt. 24:14) Twĩsĩ ũu ata? Ĩvinda ĩkuvĩ atanamba kũsyoka ĩtunĩ, nĩwakomanĩie na aatĩĩi amwe make kĩĩmanĩ kĩmwe Kalilii. Ameie: “Nĩnĩnengetwe ũkũmũ wʼonthe ĩtunĩ na kũũ nthĩ.” Ĩtina wa ũu ameie: “Endai ĩndĩ mũkatwʼĩkĩthye andũ ma mbaĩ syonthe amanyĩwʼa.” (Mt. 28:​18, 19) Kwoou ũkũmũ ũmwe Yesũ ũnengetwe nĩ wa kũtongoesya wĩa wa kũtavanyʼa. O na kũvika ũmũnthĩ, Yesũ no ũendeee kũtongoesya wĩa wa kũtavanyʼa. w22.07 8 ¶1, 3-4

Andũ ala meekie maũndũ maseo matanakwʼa, ala nĩmo metĩtwe alũngalu, makakwata “ũthayũũkyo wa thayũ” nũndũ masyĩtwa moo nĩmaminĩte kũandĩkwa ĩvukunĩ ya thayũ. Kwoou ũthayũũkyo wa “ala meekie maũndũ maseo” mawetetwe nthĩnĩ wa Yoana 5:29 no ũndũ ũmwe na ũthayũũkyo wa “ala alũngalu” mawetetwe nthĩnĩ wa Meko ma Atũmwa 24:15. Kĩu nĩkyosanĩte na ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Alomi 6:7 syaĩtye: “Mũndũ ũla wakwʼa ethĩawa athaĩtwʼe kuma naĩnĩ yake.” Naĩ ila asu alũngalu meekie nĩsyavutiwe yĩla makwie, ĩndĩ Yeova akeethĩwa o alilikene meko moo maseo. (Aevl. 6:10) Ĩndĩ nĩ kana masyĩtwa ma asu alũngalu maendeee kwĩkala ĩvukunĩ ya thayũ, no nginya meendeea kwĩkala me aĩkĩĩku ĩtina wa kũthayũũkwʼa. w22.09 17 ¶13; 18 ¶15

Mwathani Ndanieli aĩ ngelekanyʼo nzeo vyũ ya mũndũ ũtonya kwĩkwatwʼa. O na kau aĩ mũtave nĩ Ambaviloni, ĩtina wa kavinda nĩwoonanisye kana aĩ mũndũ ũtonya kwĩkwatwʼa. O na andũ nĩmeeyoneie nesanga kana nĩ wa kwĩkwatwʼa yĩla Yeova wamũtetheeisye kũalyũla ndoto sya Mũsumbĩ Nevukatilesa wa Mbaviloni. (Nda. 4:​20-22, 25) Myaka mingĩ ĩtina wa ũu, Ndanieli nĩwoonanisye ĩngĩ kana nĩ wa kwĩkwatwʼa yĩla waalyũlile nesa vyũ ndeto sya kũsengyʼa ila syaumĩlile ũkũtanĩ wa nyũmba ya mũsumbĩ ku Mbaviloni. (Nda. 5:​5, 25-29) O na Ndalio Mũmetia na anene me mbee ũsumbĩnĩ wake nĩmoonie “veva mũseo” nthĩnĩ wa Ndanieli. Nĩmamanyie kana Ndanieli “aĩ na kĩthito [kana, aĩ wa kwĩkwatwʼa], o na kũiaaoneka kwake ĩvĩtyo kana ũndũ ũtaĩle.” (Nda. 6:​3, 4) Nũseo tũkekũlya-ĩ: ‘Nyie nĩnĩsĩkĩe ta mũndũ ũtonya kwĩkwatwʼa?’ Nĩtũmũtaĩaa Yeova yĩla tweethĩwa twĩ ma kwĩkwatwʼa. w22.09 8-9 ¶2-4

Nĩtũtethekaa twaatĩĩa myolooto ya Yeova ĩũlũ wa kĩla kyaĩle na kĩla kĩtaĩle. We nĩwĩsĩ nĩkĩ? Kwasũanĩa ũndũ vatonya kũthi ta keka kĩla vengi nĩyo yĩtwʼĩĩaa lato wa mbesa, kana ta keka kĩla kambunĩ ya myako nĩyo yĩnyuvĩaa ithimi ila ĩkũtũmĩa. Mwa kwĩthĩwa kĩthokoanyʼo kĩnene mũno! O na ĩngĩ, ta kethĩwa matakĩtalĩ na manasi maiatĩĩaa mĩao mĩna ĩvangĩtwe yĩla mekũiita andũ, awau amwe no makwʼe. Vate nzika, yĩla andũ matwʼĩĩwa myolooto ya kwĩkwatwʼa na mamĩatĩĩa, nĩmasũvĩĩkaa. O ta ũu, myolooto ya Ngai ĩũlũ wa ũseo na ũthũku nĩtũsũvĩaa. Yeova nũathimaa ala matataa kũatĩĩa myolooto yake. Atwathĩte ũũ: “Ala alũngalu makatiĩwa nthĩ, na makatũa vo kũvika tene na tene.” (Sav. 37:29) We no ũsũanĩe ũndũ andũ makethĩawa na ngwatanĩo, mũuo, na ũtanu yĩla kĩla mũndũ ũkaatĩĩaa myolooto ya Yeova? We endaa ũtanĩe thayũ ta ũsu. Kwa wʼo, kĩla ũmwe e na itumi nzeo sya kwenda ũlũngalu! w22.08 27-28 ¶6-8

Yĩla twakwatwa nĩ mawetu, no twone ve vinya kũlũmanyʼa na Yeova na ũseũvyo wake. Tũtonya kwĩka ata tũkĩlye vinya mawetu ta asu? Twaĩlĩte kũsũvĩa ilĩko sitũ na tũiendeea kũsyaĩĩsya, tũũngamĩte twĩ alũmu mũĩkĩĩonĩ. Tũsũvĩaa ilĩko sitũ kwa kwĩkala tũuĩtye, kwa kũsũanĩa nesa, na kwa kwĩkĩa kĩthito twone maũndũ ũndũ Yeova ũmonaa. Tweeka ũu, mosũanĩo maitũ maikaasumbĩkwa nĩ ngoo sitũ. Nĩvatonyeka tũkethĩwa tũyĩwʼa ta twĩkĩtwe ũndũ ũtaĩle nĩ Mũklĩsto ũngĩ, ta kwa ngelekanyʼo, nĩ mwana-a-asa wĩ na kĩanda kĩna kĩkundinĩ. No kwĩthĩwa mwana-a-asa ũsu o na atavangĩte ũkũũmĩsya. (Alo. 3:23; Yak. 3:2) Ĩndĩ o na vailye ũu, kĩu weekie nĩkĩtonya kwĩthĩwa kyaũthatisye. Nũtonya kwĩthĩwa weekũlilye, ‘Ethĩwa mwana-a-asa no eke ũu, kwa wʼo ũũ nĩ ũseũvyo wa Ngai?’ Satani endaa twĩthĩwe na yĩsilya yĩu. (2 Ako. 2:11) Ĩndĩ kũsũanĩa ũu no kũtume twĩvathana na Yeova na ũseũvyo wake. Kwoou twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ metho tũikoveee ũthatu ngoonĩ. w22.11 20 ¶1, 3; 21 ¶4

Yeova nũtũnengete wĩkwatyo mũseo mũno wa kwĩkala thayũ tene na tene. Amwe me na wĩkwatyo wa kwĩkala tene na tene ĩtunĩ me syũmbe sya veva itatonya kũkwʼa. (1 Ako. 15:​50, 53) Ĩndĩ ala aingĩ me na wĩkwatyo wa kwĩkala kũũ nthĩ tene na tene me atanu na mate na mathĩna ma mwĩĩ. (Ũvu. 21:​3, 4) Twonaa wĩkwatyo witũ wĩ wa vata mũno, twĩthwe tweteele kwĩkala ĩtunĩ tene na tene kana nĩ kũũ nthĩ. Tũi na nzika kana wĩkwatyo ũla twĩ nawʼo ũkeanĩa nũndũ Yeova nĩwe ũtũnengete. (Alo. 15:13) Nĩtwĩsĩ maũndũ ala ũtwathĩte na nĩtwĩsĩ mavinda onthe nĩwĩanĩasya kĩla waweta. (Mot. 23:19) O na nĩtwĩsĩ nesa vyũ kana Yeova e na wendi wa kwĩanĩsya kyonthe kĩla waĩtye akeeka na e na ũtonyi wa kwĩka ũu. Asa witũ wa ĩtunĩ nũtwendete na endaa tũmũĩkĩĩe. Twamwĩkwatya Yeova vyũ na tweethĩwa tũte na nzika kana wĩkwatyo witũ ũkeanĩa, tũkeethĩawa tũtonya kũmĩanĩsya na matatwa na kwĩthĩwa na ũkũmbaũ na ũtanu o na twakwatwa nĩ kyaũ. w22.10 24 ¶1-3

Nũndũ Ayuti mayaĩ ewi, Isaia athanie kana Yeova akamaeka makwatwe nĩ maũndũ mathũku. (Isa. 30:​5, 17; Yel. 25:​8-11) Na vate nzika, nĩmataviwe nĩ Ambaviloni. Ĩndĩ vaĩ o Ayuti amwe maĩ aĩkĩĩku, na Isaia amatavisye kana mũthenya ũmwe Yeova akameka nesa. (Isa. 30:​18, 19) Na ũu nowʼo vaendie. Yeova nĩwesie kũmathasya mauma Mbaviloni. Ĩndĩ ũndũ ũsu weekĩkie ĩtina wa ĩvinda yĩasa. Ndeto “Yeova aketeela, nĩ kana amwĩke nesa” syĩonanyʼa kana ĩvinda yaĩ yĩvĩte ayĩsa kũtwʼĩka nĩwatangĩĩa ala aĩkĩĩku. Na ũu nĩ wʼo nũndũ ĩtina wa Aisilaeli kwĩkala Mbaviloni myaka 70 nĩwʼo amwe moo meetĩkĩlilwʼe kũsyoka Yelusaleme. (Isa. 10:21; Yel. 29:10) Masyoka, methoi ma kyeva ala metĩte me Mbaviloni matwʼĩkie methoi ma ũtanu. w22.11 9 ¶4

Ũmũnthĩ, kĩla ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ makomanĩte nakyo nthĩ imwe kĩilye o ta kĩla atũmwa makomanie nakyo yĩla mathĩnawʼa nũndũ wa kũtavanyʼa ĩũlũ wa Yesũ. Asili ma koti mũnene wa Ayuti nĩmameaĩe ĩngĩ na ĩngĩ “maeke kũneena ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Yesũ.” (Meko 4:​18-20; 5:​27, 28, 40) Ĩndĩ nĩmeesĩ kana ũla wameaĩe ‘matavanyʼe kwa andũ na kumya ũkũsĩ mwĩanĩu’ ĩũlũ wa Klĩsto e na ũkũmũ mũnene kwĩ asili asu. (Meko 10:42) Kwoou Vetelo na Yoana, ala maneenaa vandũ va atũmwa, maisye me na ũkũmbaũ kana nĩmatwʼĩte vyũ kũmwĩwʼa Ngai vandũ va kwĩwʼa asili asu, na kana maieka kũneena ĩũlũ wa Yesũ. (Meko 5:29) Ĩtina wa atũmwa kũvũwa nũndũ wa kũlũmanyʼa na wĩanĩu woo, nĩmaumie mbee wa koti mũnene wa Ayuti “matanĩte nũndũ nĩmatalilwe kwĩthĩwa maĩlĩte kũvũthwʼa kwondũ wa ĩsyĩtwa [ya Yesũ],” na maendeea kũtavanyʼa!—Meko 5:​41, 42. w22.10 12-13 ¶2-4

Yĩla twaambĩĩa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova, twambaa kũmanya o momanyĩsyo ma mũsingi ma Mbivilia. Valũanĩ ũla mũtũmwa Vaulo waandĩkĩie Aevelania, eetie momanyĩsyo asu “maũndũ ma mũsingi.” We ndavũthĩĩasya “momanyĩsyo ma mũsingi,” nũndũ amaelekanilye na ĩia yĩla yĩnengae kana vinya. (Aevl. 5:12; 6:1) Ĩndĩ nĩwasyokie athuthya Aklĩsto onthe maikeanĩwe no momanyĩsyo ma mũsingi tu, na vandũ va ũu, maiendeea kwĩmanyĩsya wʼo mũliku wa Ndeto ya Ngai. We wĩ na wendi wa kwĩmanyĩsya momanyĩsyo maliku ma Mbivilia? Nĩwĩyũmbanĩtye kũendeea kwĩana, na kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova na ieleelo syake? O na vailye ũu, aingĩ maitũ mewʼaa ve vinya kwĩmanyĩsya. We ũu nĩwʼo wĩwʼaa? Yĩla waĩ sukulu, nĩwĩthĩwa weemanyĩisye kũsoma na kũelewa nesa kĩla wasoma? Nĩwatanĩaa kwĩmanyĩsya, na ũyĩwʼa watetheka mũno nĩ kĩla weemanyĩsya? Kana weekie kwĩyusũĩsya ndwĩ mũseo mavukunĩ? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, manya kana ndwĩ weka. Ĩndĩ Yeova no aũtetheesye. We nde naĩ na vai Mwalimũ ũngĩ mũseo take. w23.03 9-10 ¶8-10

Tweethĩwa twĩ auu, tũkaekaa Ndeto ya Ngai ĩtũlũnge. No nginya twĩvathane na mawoni mataĩlĩte kana mĩtũlyo nĩ kana momanyĩsyo ma Mbivilia ĩũlũ wa tei, ĩnee, na wendo maalyũle mwĩkalĩle witũ. No twonanyʼe kana nĩtũekete Ndeto ya Ngai ĩtũlũnge kwĩsĩla ũndũ tũkuaa ala angĩ. Nũndũ Avalisi mayaekete Ndeto ya Ngai ĩmalũnge, “[nĩmasilĩlaa] ala mate na ĩvĩtyo.” (Mt. 12:7) O ta ũu, twonanasya nĩtũekete Ndeto ya Ngai ĩtũlũnge kwĩsĩla ũndũ twonaa andũ ala angĩ na ũndũ tũmakuaa. Kwa ngelekanyʼo, ithyĩ tũwetaa maũndũ maseo ala angĩ mekaa-ĩ, kana twĩthĩawa na mĩtũkĩ ya kwona mawonzu moo? Nĩtwĩthĩawa na tei na nĩtwĩthĩawa twĩyũmbanĩtye kũekea ala angĩ, kana twĩkaa kũmaumanyʼa na tũyoveea ũthatu ngoonĩ yĩla matũvĩtĩsya? Mosũngĩo ma makũlyo asu no monanyʼe kana nĩtũekete kĩla tũũsoma kĩalyũle mosũanĩo, mawendi, na meko maitũ.—1 Tim. 4:​12, 15; Aevl. 4:12. w23.02 12 ¶13-14

Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya Yosevu wa Alimathia. Aĩ mũndũ wanengetwe ndaĩa mũno nĩ Ayuti. Na aĩ wa Nzama ya Ayuti, kana Koti Ũla Mũnene Vyũ wa Ayuti. Ĩndĩ yĩla Yesũ waĩ ĩũlũ wa nthĩ, Yosevu ndaĩ na ũkũmbaũ. Yoana aisye kana aĩ “mũmanyĩwʼa wa Yesũ wa kĩmbithĩ nũndũ nĩwakĩaa Ayuti.” (Yoa. 19:38) O na kau Yosevu nĩwendeeawʼa nĩ ũvoo wa Ũsumbĩ, ndaatavya angĩ kana nĩwamũĩkĩĩe Yesũ. Vate nzika, akĩaa ayona andũ kĩsionĩ nĩmekũeka kũmũnenga ndaĩa mamanya kana we nĩ mũmanyĩwʼa wa Yesũ. Ĩndĩ o na ethĩwa nĩ kyaũ kyatumaa akĩa, Mbivilia ĩtũtavĩtye kana yĩla Yesũ wakwie, Yosevu “nĩwaendie mbee wa Vilato e na ũkũmbaũ, na eetya mwĩĩ wa Yesũ.” (Mko. 15:​42, 43) Yosevu ndaatata ĩngĩ kũvitha kana we aĩ mũmanyĩwʼa wa Yesũ. We nũkĩaa andũ, o ta Yosevu? w23.01 30 ¶13-14

Mũsumbĩ mũndũ mũka wa Sieva nĩweewie ũndũ Aisilaeli matanĩaa mũuo na ũndũ maĩ na kyonthe kĩla mendaa me ungu wa ũsumbĩ wa Solomoni. Nũndũ wa ũu, nĩwaendie kyalo kĩasa nginya Yelusaleme akeyonee ũndũ maũndũ maendeee. (1 Asu. 10:1) Ĩtina wa kũthiana ũsumbĩ wa Solomoni, awetie ndeto isu syĩ ĩũlũ. Ĩndĩ ũndũ maũndũ mailye ungu wa ũsumbĩ wa Solomoni nĩ ngelekanyʼo nzeo ya ũndũ Yeova ũkeka andũ ungu wa Ũsumbĩ wa Mwana wake, Yesũ. Yesũ nĩ mũnene kwĩ Solomoni maũndũnĩ onthe. Solomoni aĩ mũndũ wĩ na naĩ, na nĩwesie kwĩka mavĩtyo maito ala maeteie andũ ma Ngai mathĩna maingĩ. Kĩvathũkanyʼo nake, Yesũ nĩ Mũtongoi ũte na naĩ na ũtavĩtasya. (Luka 1:32; Aevl. 4:​14, 15) Klĩsto nĩwonanĩtye kana ndakeka naĩ kana eke ũndũ o na wĩva ũtonya kũũmĩsya laiaa make aĩkĩĩku. Kwa wʼo, nĩwe Mũsumbĩ ũla mũseo vyũ! w22.12 11 ¶9-10

Tũtonya kwĩka ata yĩla ũwau wa kũkwatanwʼa wanyaĩĩka vala twĩkalaa? Twaĩlĩte kũtata tũatĩĩe vyũ mĩao ĩla silikalĩ ĩkũnengane, ta kũthamba moko, kwĩkala tũtaanĩsye na ala angĩ, kwĩkĩa masiki, na kwĩvingĩa vyũ kwa kavinda ethĩwa nĩtwawaa. Yĩla twaatĩĩa maũndũ asu, twonanasya ũndũ tũũtũnga mũvea mũno wĩana nũndũ wa mũthĩnzĩo wa thayũ. Yĩla mĩisyo yaumĩla, maũvoo mate ma wʼo no manyaĩĩkwʼe nĩ anyanya, atũi, na isese sya maũvoo. Vandũ va kũĩkĩĩa “kĩla ndeto” tweewʼa, nũseo tũkethukĩĩasya mĩvĩa ya silikalĩ na ya ũiiti ĩla ĩkũnengane ũvoo wa wʼo na wa kũĩkĩĩka. (Nth. 14:15) Ana-a-asa ma Nzama Ĩla Ĩtongoesye na ala methĩawa movisinĩ ma ũvonge mekaa kyonthe kĩla matonya makwate ũvoo wa wʼo na wa kũĩkĩĩka matanamba kũnengane myolooto ĩkonetye maũmbano ma kĩkundi na wĩa wa kũtavanyʼa. Yĩla twaatĩĩa myolooto ĩsu, nĩtwĩsũvĩaa ithyĩ ene na tũkasũvĩa angĩ. O na ĩngĩ, no tũtume andũ kĩsionĩ kitũ methĩwa na woni mũseo ĩũlũ wa Ngũsĩ sya Yeova.—1 Vet. 2:12. w23.02 23 ¶11-12

Yĩla Aisilaeli malikile Nthĩ ya Watho, matũie isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. Waĩ o ũndũ wĩ laisi Aisilaeli ala mekalaa kĩsio kĩmwe makaeka kũthĩnĩkĩa ala mekalaa isionĩ ila ingĩ. Ĩndĩ Yeova nĩweekie mĩvango nĩ kana Aisilaeli makombanaa mavinda kauta methũkĩĩsye Ndeto yake ĩisomwa na ĩielewʼa. (Kũt. 31:​10-12; Nee. 8:​2, 8, 18) Kwasũanĩa ũndũ Mũisilaeli mũĩkĩĩku weewʼaa avika Yelusaleme na ayona athaithi ala angĩ milioni mbingĩ kuma kĩla vandũ! Kwa nzĩa ĩsu, Yeova nĩwatetheeasya andũ make mekale me ngwatanĩo. Ĩtina, yĩla kĩkundi kya Kĩklĩsto kyambĩĩiwʼe, kyaĩ na aũme na aka maneenaa ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo, ma ilasi syĩ kĩvathũkanyʼo, na ũkwati wĩ kĩvathũkanyʼo. Ĩndĩ mamũthaithaa Ngai ũla wa wʼo me ngwatanĩo. Kĩla kyaĩ kĩtonya kũtuma ala matwʼĩka etĩkĩli maelewa Ndeto ya Ngai no kũtetheewʼa nĩ athaithi ala angĩ na kũmbana namo.—Meko 2:42; 8:​30, 31. w23.02 3 ¶7

Yeova athanĩte kana ala mamwĩwʼaa makakwata “thayũ wa tene na tene.” (Alo. 6:23) Yĩla twavindĩĩsya watho ũsu, vate nzika, nĩtũmwendaa mũnango. Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Ĩthe witũ wa ĩtunĩ atwendete mũno vyũ nginya akatũnenga watho ũsu nĩ kana tũikaaĩse kũvathanwʼa nake. Watho wa thayũ wa tene na tene ũla Ngai ũtũnengete nũtũtetheeasya kũmĩĩsya matatwa ala tũendeee kũkomana namo. O na yĩla amaitha maitũ matũtĩsya kana nĩmeũtũaa, tũiekaa kũmũthũkũma Yeova. Nĩkĩ? Ũndũ ũmwe ũtũtetheeasya nĩ kũmanya kana twakwʼa twĩ aĩkĩĩku, Yeova akatũthayũũkya na tũkeethĩwa na wĩkwatyo wa kwĩkala thayũ tũteũkwʼa ĩngĩ. (Yoa. 5:​28, 29; 1 Ako. 15:​55-58; Aevl. 2:15) Nĩtwĩsĩ kana Yeova no atũnenge ũtonyi wa kwĩkala tene na tene nũndũ nĩwe Mwambĩlĩlya wa thayũ, na we mwene ekalaa tene na tene. (Sav. 36:9) Mbivilia yĩĩkĩĩthĩtye kana Yeova ethĩĩtwe kwʼo kuma tene na eendeea kwĩthĩwa kwʼo kũvika tene na tene.—Sav. 90:2; 102:​12, 24, 27. w22.12 2 ¶1-3

Nũndũ twĩ andũ ma Yeova, tũisengʼaa yĩla twakwatwa nĩ matatwa. Nĩtwĩthĩawa twĩsĩ kana o tondũ Mbivilia ĩwetete, “no nginya tũlike Ũsumbĩnĩ wa Ngai kwĩsĩla mathĩna maingĩ.” (Meko 14:22) O na ĩngĩ, nĩtwĩsĩ kana mathĩna amwe mayĩsa kũthela vyũ tũtesie kũlika nthĩ nzaũ, vala ‘kĩkwʼũ kĩtakethĩwa vo ĩngĩ, o na kũtakethĩwa ĩngĩ kĩmeto kana kĩĩo kana woo.’ (Ũvu. 21:4) Yeova ndatũsiĩĩaa tũikakwatwe nĩ matatwa. Ĩndĩ nũtũtetheeasya tũmomĩĩsye. Kwoona kĩla mũtũmwa Vaulo watavisye Aklĩsto ala matwĩe Lomi. Ambie kũtalanyʼa matatwa kauta ala we na ana-a-asa make makomanĩte namo. Na ĩndĩ aandĩka atĩĩ: “Nĩtũsindaa vyũ kwĩsĩla ũla watwendie.” (Alo. 8:​36, 37) Kĩu kĩonanyʼa kana Yeova no aũtetheesye kwaĩla, o na yĩla ũendeee kũmĩanĩsya na ĩtatwa ĩna. w23.01 14 ¶1-2