Mwei wa 9

Yĩla twatũmĩa mũthĩnzĩo witũ wa ũneeni nesa, ala angĩ nĩmamanyaa kana twĩ athaithi ma Yeova. Tũtumaa mona nesa vyũ kĩvathũkanyʼo kya “ũla ũthũkũmaa Ngai na ũla ũtamũthũkũmaa.” (Mal. 3:18) Ũsu nĩ ũndũ mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Kimberly weeyoneie. Yĩla waĩ sekondalĩ nĩwanenganĩiwʼe wĩa na mwĩĩtu masomaa ĩmwe. Kũthũkũma ĩmwe nĩkwatumie mwĩĩtu ũsu ona kana Kimberly aĩ kĩvathũkanyʼo na ala angĩ masomaa ĩmwe. Kimberly ndasukaa ala angĩ kana kũmaumanyʼa, aneenaa nesa, na ndatũmĩaa ndeto syĩ na numano. Mwĩĩtu ũsu nĩwendeeiwʼe mũno nĩ Kimberly na nĩwesie kwĩtĩkĩla kwĩmanyĩsya Mbivilia nake. Kwa wʼo, Yeova nũtanaa mũno yĩla woona ũneeni witũ ũituma andũ menda kwĩmanyĩsya ĩũlũ wake! Ithyonthe twendaa kũneena kwa nzĩa ĩkũmũtaĩa Yeova. w22.04 5-6 ¶5-7

Yesũ nĩwathaisye Meli Makatalene kumana na ndaimoni mũonza ila syamũnyamaasya! Na nĩwoonanisye ũndũ watũngĩaa Yesũ mũvea mũno wĩana kwa kũtwʼĩka mũatĩĩi wake, na kũkwata mbau ũtavanyʼa wake. (Luka 8:​1-3) O na kau Meli nĩwoonanisye kana nĩwatũngaa mũvea nũndũ wa kĩla Yesũ wamwĩkĩte, nũtonya kwĩthĩwa ateesĩ kana ve mũthĩnzĩo ũngĩ mũnene wakilyĩ kumya. Yesũ nĩwesaa kumya thayũ wake “nĩ kana kĩla mũndũ ũmũĩkĩĩaa” atanĩe thayũ wa tene na tene. (Yoa. 3:16) O na ĩngĩ, Meli nĩwoonanisye ũndũ watũngaa mũvea kwa kũlũmanyʼa na Yesũ. Yĩla Yesũ wathĩnĩaa mũtĩnĩ wa mathĩna, Meli aũngye vau vakuvĩ nũndũ nĩwamũthĩnĩkĩaa na nĩwendaa kũkiakĩsya ala maĩ vau. (Yoa. 19:25) Ĩtina wa Yesũ kũkwʼa, Meli vamwe na aka angĩ elĩ nĩmaendie mbũanĩ ya Yesũ makuĩte syĩndũ syĩ mũuke mũseo mavake mwĩĩ wake. (Mko. 16:​1, 2) Meli nĩwatanĩie kĩanda kya kũneena na Yesũ amina kũthayũũkwʼa. No amanyĩwʼa anini mũno makwatie kĩanda kĩu.—Yoa. 20:​11-18. w23.01 27 ¶4

Tũyaĩle kũsũanĩa kana aĩ nĩkwĩthĩwa nĩtwamũthũkũmie Yeova tene, tũi na vata wa kwĩka ũu oyu. O na kau no kwĩthĩwa tũtatonya kwĩanĩsya maũndũ maingĩ ta tene, nĩtwaĩlĩte kũendeea kwĩthĩwa na maũndũ maingĩ ma kwĩka “wĩanĩ wa Mwĩaĩi” na tũyĩkala twĩ metho nginya mũthya. (1 Ako. 15:58; Mt. 24:13; Mko. 13:33) No nginya tũmũthaithe Yeova na ngoo yonthe na kĩthito kingĩ vyũ. Ũtũmane wa Yesũ kwa kĩkundi kya Laotisia woonanisye kana maĩ na thĩna wĩ kĩvathũkanyʼo. Maĩ na “kamulutĩla” ũthaithinĩ woo. Nũndũ mayaĩ avyũ na mayaĩ athithu, Yesũ ameie kana maĩ ‘athĩni na ma kwĩwʼĩwa tei.’ Nĩmaaĩlĩte kwonanyʼa kĩthito kingĩ kwondũ wa Yeova na ũthaithi wake. (Ũvu. 3:​16, 17, 19) Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Ethĩwa kĩthito kitũ nĩkĩolekete, twaĩlĩte kũtata vyũ twonanasye kana nĩtũtũngaa mũvea kwondũ wa ũthwii wa kĩ-veva ũla twĩ nawʼo. (Ũvu. 3:18) Tũyĩsa kwenda tũlulutĩkwʼe nĩ kũsembanyʼa na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ na kwenda kwĩkala twĩ eanĩe, nginya tũeke kwona maũndũ ma kĩ-veva nemo ma vata vyũ thayũnĩ witũ. w22.05 3-4 ¶7-8

Kwa ĩvinda ya myaka ngili mbingĩ, Yeova ethĩĩtwe aiandĩka ĩvuku ya mwanya mũno. Ĩvuku yĩu yĩ na masyĩtwa ma andũ, na ĩsyĩtwa ya mbee nĩ ya Aveli, ũla nĩwe ngũsĩ ya mbee ndĩkĩĩku. (Luka 11:​50, 51) Kũma ĩvinda yĩu, Yeova ethĩĩtwe ayongeleela masyĩtwa angĩ, na kũvika yu yĩ na masyĩtwa milioni mbingĩ. Mbivilianĩ, ĩvuku yĩu yĩtĩtwe “ĩvuku ya ũlilikanʼyo,” ‘ĩvuku ya thayũ,’ na ‘ĩvuku ya kũkũnzwa ya thayũ.’ (Mal. 3:16; Ũvu. 3:5; 17:8) Ĩvuku yĩu ya mwanya yĩ masyĩtwa ma onthe ala mamũthaithaa Yeova na kĩkĩo, kana mamũnengete ndaĩa nene mũno, vamwe na ala mendete ĩsyĩtwa yake. Asu nĩmo mathĩtwe ĩtuvi ya thayũ wa tene na tene. Nthembo ya wovosyo ya Yesũ Klĩsto nĩyo ĩtumaa twĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo vamwe na Yeova. Tweekĩa kĩthito twĩthĩwe na ngwatanĩo ĩsu vamwe nake, masyĩtwa maitũ no maandĩkwe ĩvukunĩ yĩu. (Yoa. 3:​16, 36) Ithyonthe nĩtwendaa masyĩtwa maitũ maandĩkwe ĩvukunĩ yĩu, twĩthĩwe twĩ na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ kana nĩ wa kwĩkala kũũ nthĩ. w22.09 14 ¶1-2

Ĩvuku ya Ũvuanyʼo nĩyĩeleetye ĩũlũ wa “mũkũnga mũnene na mũtune mũno.” (Ũvu. 12:3) Yaĩtye kana mũkũnga ũsu nĩwokitie Yesũ na alaĩka make. (Ũvu. 12:​7-9) O na ĩngĩ, yaĩtye nũvithũkĩaa andũ ma Ngai, na nũnengae ila nyamũ sya kĩthekanĩ, kana silikalĩ sya andũ, ũkũmũ. (Ũvu. 12:17; 13:4) Wʼo mũkũnga ũũ nũũ? Nĩwʼo “ĩla nzoka ngũũ, ũla nĩwe Ndevili na Satani.” (Ũvu. 12:9; 20:2) Nĩwe wĩthĩawa atongoesye amaitha ala angĩ onthe ma Yeova. Nĩ kyaũ kĩkakwata mũkũnga ũsu? Ĩandĩko ya Ũvuanyʼo 20:​1-3 yĩeleetye kana ve mũlaĩka ũkamwĩkya Satani ĩimanĩ yĩte kĩtulu, vala ũkethĩwa ailye ta wĩ yela. E vau, ndakethĩwa atonya ‘kũkenga mbaĩ ĩngĩ nginya ĩla myaka 1,000 ĩthele.’ Na ĩndĩ mũthya, Satani na ndaimoni syake makaanangwa vyũ. Mbivilia ĩeleetye kwanangwa kwoo ĩkasya kana no ta makethĩwa mekwʼa “ĩianĩ ya mwaki na mũvĩlĩtĩ.” Kwasũanĩa ũtwĩe nthĩ ĩte Satani vamwe na ndaimoni syake. Mwa yĩu yĩkeethĩwa yĩ ĩvinda ĩseo ta kĩ! w22.05 14 ¶19-20

Yesũ aĩ mũthũkũmi wĩ kĩthito mũno. Yĩla waĩ mũnini, aĩ vundi wa mbwaũ. (Mko. 6:3) Vate nzika, asyai make mailea kwĩthĩwa matũngaa mũvea mũno nũndũ wa kũmatetheesya kwĩanĩsya mavata ma mũsyĩ woo ũla waĩ mũnene. Na nũndũ ndaĩ na naĩ, aĩ atonya kũseũvya syĩndũ nzeo vyũ, na kwoou nĩvatonyeka andũ aingĩ makethĩwa mendeeawʼa mũno nĩ syĩndũ ila waseũvasya! No nginya ethĩwe atanĩaa wĩa wake mũno. Ĩndĩ o na kau aĩ mũthũkũmi wĩ kĩthito, mavinda onthe nĩwaĩkĩĩthasya kana nĩwavatha ĩvinda ya kwĩka maũndũ ma kĩ-veva. (Yoa. 7:15) Ĩtina, yĩla wambĩĩie wĩa wa kũtavanyʼa, eeie ethukĩĩsya make atĩĩ: “Tethyai wĩa ti kwondũ wa lĩu ũla wanangĩkaa, ĩndĩ kwondũ wa lĩu ũla ũetae thayũ wa tene na tene.” (Yoa. 6:27) Na eka ũu, Ũtavanyʼanĩ wa Kĩĩmanĩ eeie andũ ũũ: “Ĩyiĩei ũthwii wenyu ĩtunĩ.” (Mt. 6:20) Ũĩ wa Ngai nũtũtetheeasya kwĩthĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa wĩa wa kĩ-mwĩĩ. Na nũndũ twĩ Aklĩsto, nĩtũmanyĩĩtwʼe kũtethya “na kĩthito . . . , wĩa mũseo.” w22.05 22 ¶9-10

Eunike aĩ ngelekanyʼo nzeo kwa Timotheo. Na vate nzika, nĩwamanyaa kana inyia nũmwendete Yeova mũno asisya meko make na kũmũthũkũma Yeova nĩkwatumaa ekala e mũtanu. O ta ũu, eĩtu-a-asa aingĩ nĩmatetheetye mĩsyĩ yoo ĩkambĩĩa kũmũthũkũma Yeova o na “vate ndeto.” (1 Vet. 3:​1, 2) O naku no wĩke oou. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya? Onaa ngwatanĩo yaku na Yeova newʼo ũndũ ũla wa vata vyũ. (Kũt. 6:​5, 6) O ta iveti mbingĩ, nĩwĩyĩimaa maũndũ maingĩ. Nĩwĩyĩimaa ĩvinda, mbesa, too, na maũndũ angĩ nĩ kana ũthĩnĩkĩe mavata ma kĩ-mwĩĩ ma syana syaku. Ĩndĩ ndwaĩle kũeka kĩu kĩũkwatanyʼe mũno nginya ũlekeleelye ngwatanĩo yaku na Yeova. Manthaa ĩvinda ya kũvoya wĩ weka, kwĩmanyĩsya Mbivilia mwene, na kũthi maũmbanonĩ ma kĩkundi ũteũtĩĩa. Weeka ũu, ngwatanĩo yaku na Yeova ĩkaendeeaa kũlũlũmĩĩla, na ũkeethĩawa wĩ ngelekanyʼo nzeo kwa mũsyĩ waku na kwa ala angĩ o namo. w22.04 16 ¶1; 19 ¶12-13

Nĩtwĩwʼaa twausya mũno yĩla twamanya kana ti ithyĩ twĩ na mũio wa kũtwʼa ũndũ andũ maĩle kũsilĩlwa! Nũndũ Yeova nĩwe Mũsili Ũla Mũnene, akathĩnĩkĩaa wĩa ũsu wa vata. (Alo. 14:​10-12) No twĩkale tũte na nzika vyũ kana mavinda onthe akatũmĩaa myolooto yake ya ũseo na ũthũku kũsila kwa ũlũngalu. (Mwa. 18:25) Ndakesa kwĩka ũndũ o na ũmwe ũte mũlũngalu! Nĩtweteele na mea vyũ kwĩsa kwona ĩvinda yĩla Yeova ũkavetanga mothũku onthe ala maetetwe nĩ naĩ. Ĩvindanĩ yĩu, maũndũ onthe ala matũthĩnasya makaminwa vyũ. (Sav. 72:​12-14; Ũvu. 21:​3, 4) O na tũikamalilikana ĩngĩ. Ĩndĩ tweteele ĩvinda yĩu ĩseo yĩvike, nĩtũmũtũngĩaa Yeova mũvea mũno nũndũ nũtũnengete ũtonyi wa kũatĩĩa ngelekanyʼo yake ya kũekeaa angĩ. w22.06 13 ¶18-19

Mũsili mũseo aĩlĩte kwĩthĩwa aeleetwe mĩao nesa vyũ. Aĩlĩte kwĩthĩwa esĩ nesa vyũ maũndũ ala maseo na ala mathũku. Nĩ ũtonyi ũngĩ wĩva mũsili mũseo waĩlĩte kwĩthĩwa nawʼo? Aĩlĩte kwĩthĩwa na ũtonyi wa kũmanya ũwʼo wʼonthe ĩũlũ wa ũndũ mũna atanamba kwĩka ũtwi. Kwoou Yeova nĩwe Mũsili ũla mũseo vyũ. Kĩvathũkanyʼo na asili ma andũ, Yeova ethĩawa esĩ maũndũ onthe makonetye ĩkoani o na yĩva yĩla yaetwe mbee wake. (Mwa. 18:​20, 21; Sav. 90:8) Ethĩawa atonya kwona maũndũ ala andũ matonaa kana kwĩwʼa. Nũeleawa nesa vyũ kana mũndũ no eke maũndũ mana nũndũ wa nguma na mĩtuo ĩla watiĩwe nĩ asyai make, kĩsomo kyake, vala wĩkalaa, o vamwe na ũndũ ũkwĩwʼa na maũndũ ala meũmũthĩnyʼa kĩlĩko. O na ĩngĩ, Yeova nũsomaa ngoo. Nũeleawa nesa kĩla kyatuma mũndũ eka ũndũ mũna. Vai kĩndũ kĩthĩawa kĩ kĩvithe methonĩ make. (Aevl. 4:13) Kwoou yĩla Yeova waekea mũndũ, ekaa ũu nũndũ nĩwĩsĩ maũndũ onthe. w22.06 4 ¶8-9

Nĩtwaĩle kũvindĩĩsya mũno nzĩa ila Satani watũmĩie kũmũtata Yovu nũndũ nosyo ũtũmĩaa ũmũnthĩ. Satani no ta waasya kana tũimwendete Yeova Ngai na ngoo yonthe, na kana tũilea kũmũtia ethĩwa kwĩka ũu nokwʼo kwĩ kwʼoka kũtonya kũtũtangĩĩa. O na ĩngĩ, Satani avangaa kana Ngai ndatwendete na kana ndalũnganaa na maũndũ ala twĩkaa nĩ kana tũmwendeesye. Na kwoou nũndũ nĩtwĩsĩ maũndũ ala Satani ũwetaa, ithyĩ ala tũmweteelaa Yeova tũikengekaa. Yĩla twakwatwa nĩ matatwa, twaĩle kũmonaa ta mwanya twakwata wa kũmanya ũndũ tũendeee. Matatwa ala makwatie Yovu nĩmamũtetheeisye kũmanya mawonzu ala waĩ namo na kũmalũnga. Kwa ngelekanyʼo, nĩwamanyie kana aĩ na vata wa kwĩkĩa kĩthito enyivye mũnango. (Yovu 42:3) No ta ũu naitũ. No tũmanye maũndũ maingĩ mũno ĩũlũ witũ yĩla twakwatwa nĩ matatwa. Twamanya twĩ na wonzu mũna, nĩwʼo twĩthĩawa tũtonya kũũlũnga. w22.06 23 ¶13-14

Yeova nũtwathĩte kana akatũtetheeasya. Kwa ngelekanyʼo, atanamba kwasya: “Inywʼĩ mwĩ ngũsĩ syakwa,” aisye: “Yĩla wĩvĩtĩla manzĩnĩ, ngeethĩwa vamwe naku; na yĩla wĩvĩtĩla mbũsĩnĩ, itikakũvwʼĩka: yĩla wĩvĩtĩla mwakinĩ, ndũkavya, o na ũmũĩ ndũkakana ĩũlũ waku.” (Isa. 43:2) Yĩla tũendeee kwĩanĩsya ũthũkũmi witũ, mavinda amwe no tũkomane na mathĩna mailye ta mbũsĩ syĩ na kĩwʼũ kingĩ na matatwa mailye ta mwaki. Ĩndĩ o na vailye ũu, Yeova nũtũtetheeasya tũendeee kũtavanyʼa. (Isa. 41:13) Andũ aingĩ ũmũnthĩ nĩmaleaa ũvoo ũla tũtavanasya. Ĩndĩ ithyĩ twĩkalaa tũlilikene kana kũlea kwoo kũyonanasya kana tũineanĩsya wĩa witũ nesa twĩ Ngũsĩ sya Ngai. Vandũ va ũu, nĩtũkiakiawʼa na tũkekĩwa vinya nĩ kũmanya kana Yeova nĩwendeeawʼa nĩ kwona tũendeee kũtavanyʼa twĩ aĩkĩĩku. Mũtũmwa Vaulo aisye: “Kĩla mũndũ akakwata ĩtuvi yake kwosana na wĩa wake.”—1 Ako. 3:8; 4:​1, 2. w22.11 4 ¶5-6

Ũmũnthĩ, nĩtwĩyoneete mawathani ma Mbivilia maianĩwʼa. Andũ “kuma ithyomonĩ syonthe sya i mbaĩ” nĩmemanyĩĩtye kũneena “kĩthyomo kĩtheu” kya ũwʼo ũla wĩ Mbivilianĩ. (Nzek. 8:23; Nzev. 3:9) Ũseũvyo wa Yeova wĩ na andũ mbee wa 8,000,000 nthĩnĩ wa nthĩ 240, na kĩla mwaka andũ ngili mbingĩ nĩmavatisawa! Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ kwĩ ũtalo ũsu nĩ kana onthe ala mavatiswa nĩmethĩawa mekĩĩte kĩthito methĩwe na nguma sya Kĩklĩsto, kana kwa ndeto ingĩ, mevwʼĩke “mwĩkalĩle mweũ.” (Ako. 3:​8-10) Kwa ngelekanyʼo, aingĩ nĩmaekie kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũvuku, maekana na ũngʼendu, kĩmena, na kũkumya nthĩ yoo. O na ĩngĩ, wathani ũla wĩ Isaia 2:4 nĩwĩanĩĩte nũndũ ‘mayĩmanyĩasya kaũ ĩngĩ.’ Na nũndũ nĩtwĩkĩĩte kĩthito twĩvwʼĩke mwĩkalĩle mweũ, nĩtũtetheesye aingĩ makoka ũseũvyonĩ wa Ngai na tũkonanyʼa kana nĩtũmũatĩĩe mũsyaĩĩsya witũ Klĩsto Yesũ. (Yoa. 13:35) Maũndũ asu mayĩkaa o kwĩyĩete. Yesũ nĩwe ũtũtetheeasya. w22.07 9 ¶7-8

Yĩla tũũneena na Yeova tũyaĩle kũneena nake twĩ na ngũĩ. Twaĩlĩte kũmũvoya twĩ na ndaĩa nene mũno. Kwasũanĩa ĩũlũ wa mawoni ma kwendeesya ala Isaia, Esekieli, Ndanieli, na Yoana mooniwʼe. Onthe mamwonanasya Yeova ta Mũsumbĩ wĩ vinya na waĩlĩte kũnengwa ndaĩa mũno. Kwa ngelekanyʼo, Isaia oonie Yeova “ekalĩte kĩvĩlanĩ kya ũsumbĩ, kĩtũlu na kyũkĩlĩtwʼe.” (Isa. 6:​1-3) Nake Esekieli oonie Yeova ekalĩte ĩkasyanĩ yake ya ĩtunĩ athyũlũlũkĩtwe nĩ ‘ũtisu ta mũvwʼanĩle wa ũtaathi.’ (Esek. 1:​26-28) Ndanieli oonie “mũtumĩa wa matukũ” ekĩĩte ngũa nzaũ, na kĩvĩla kyake kya ũsumbĩ kyaĩ na itwʼĩki sya mwaki. (Nda. 7:​9, 10) Yoana nake oonie Yeova ekalĩte kĩvĩlanĩ kya ũsumbĩ kĩthyũlũlũkĩtwe nĩ kĩndũ kĩilye ũtaathi kya langi wa sumalatai (ngilinĩ). (Ũvu. 4:​2-4) Maũndũ asu matwonasya ũndũ ũtheu wa Yeova ũte maela. Kũsũanĩa ũtheu ũsu mũtisu kũtũlilikanasya kana mboya nĩ mũthĩnzĩo wa mwanya vyũ, na kana twaĩle kũneena nake twĩ na ndaĩa nene mũno. w22.07 20 ¶3

Andũ ma mũika, Satani akatataa kũmũsiĩĩa mũikeke maendeeo ma kĩ-veva. Na nzĩa ĩmwe ũtonya kũtũmĩa kwĩka ũu nĩ kũtuma ũya nzika na momanyĩsyo amwe ma Mbivilia. Ta kwa ngelekanyʼo, ndũlea kwĩsa kũkomana na andũ meũvũthĩĩsya Ngai kwa kũmanyĩsya kana syĩndũ syeekie kwĩyumĩlya. Yĩla waĩ mũnini no kwĩthĩwa ũtasũanĩaa ũndũ ũsu mũno, ĩndĩ nũndũ yu wĩ mũnenange, nĩmũtonya kwĩthĩwa mũmanyĩawʼa ũndũ ũsu sukulu. Maũndũ ala alimũ menyu mamanyĩasya ĩũlũ wa ũndũ ũsu nĩmatonya kwoneka ta ma kũĩkĩĩka na ta mosanĩte na kĩlĩko. Ĩndĩ no kwĩthĩwa mataaosa ĩvinda makavindĩĩsya kana no kwĩthĩwe kwĩ Mũmbi. Lilikana mwolooto ũũ wĩ Nthimo 18:17: “Ũla wambaa kũtetea ũvoo wake nĩwonekaa ta mũlũngalu; ĩndĩ mũtũi wake ooka nũmũvuanasya.” Vandũ va kwĩtĩkĩla oou kĩtumbo maũndũ ala ũkwĩwʼa sukulu, nũseo ũkavindĩĩsya nesa ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai, Mbivilia, na mavukunĩ maitũ. w22.08 2 ¶2; 4 ¶8

Yĩla tũũsoma Ndeto ya Ngai, kĩeleelo kitũ kyaĩle kwĩthĩwa ne kũelewa kĩla tũũsoma. Tũkaema kwĩka ũu, kĩla twasoma kĩitũtethya o na vanini. Kwa ngelekanyʼo, kwasũanĩa ũneenanyʼa wa Yesũ na “mũndũ ũmwe weesĩ Mĩao nesa.” (Luka 10:​25-29) Yĩla mũndũ ũsu wamũkũlilye kĩla ũtonya kwĩka nĩ kana akwate thayũ wa tene na tene, amũtetheeisye kũkwata ũsũngĩo Ndetonĩ ya Ngai kwa kũmũkũlya ũũ: “Nĩ kyaũ kĩandĩkĩtwe Mĩaonĩ? Ũsomaa ata?” Mũndũũme ũsu asũngĩie nesa kwa kũweta ndeto syĩ Maandĩkonĩ, ila ikonetye kũmwenda Ngai na kwenda mũtũi. (Ali. 19:18; Kũt. 6:5) Ĩndĩ kwoona kĩla wakũlilye Yesũ ĩtina wa ũu: “Kwa wʼo mũtũi wakwa nũũ?” Kĩu kyoonanisye kana ndaeleetwe nesa vyũ nĩ kĩla wasomete. Na nũndũ wa ũu, ndeesĩ ũndũ ũtonya kũtũmĩa maandĩko asu nesa thayũnĩ wake. Nĩtwendaa ũtethyo wa Yeova nĩ kana tũelewe Maandĩko nesa. Kwoou mũkũlye aũnenge veva wake mũtheu nĩ kana kĩlĩko kyaku kĩikatangatange, na ĩndĩ ũimwĩsũva aũtetheesye ũtũmĩe kĩla wasoma. w23.02 9 ¶4-5

“We wamanyie ũla wʼo ata?” Vate nzika, nũsũngĩĩte ĩkũlyo yĩu mavinda maingĩ. Yĩu nĩyo ĩkũlyo ya mbee katĩ wa makũlyo ala tũkũlawʼa nĩ athaithi ala angĩ yĩla tũendeee kũmanyana namo. Nĩtwendete kwĩwʼa ũndũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mamũmanyie Yeova na mamwenda, na nĩtũtanĩaa kũmatavya ũndũ twĩwʼaa mũyo wĩana kwĩthĩwa twĩ Ngũsĩ sya Yeova. (Alo. 1:11) Ngewa ta isu nitũlilikanasya ũndũ ũwʼo ne wa vata. O na ĩngĩ, kwĩka ũu nĩkũtumaa tũtwʼa vyũ “[kũendaa] nthĩnĩ wa ũla wʼo,” kana kwa ndeto ingĩ, kwĩkalaa kwa nzĩa ĩkũtuma twĩtĩkĩlwa nĩ Yeova na tũkwata moathimo make. Twĩ na itumi mbingĩ sya kwenda ũla wʼo. Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana nĩtũmwendete Yeova Ngai, ũla nĩwe Mwambĩlĩlya wa ũwʼo. Ndetonĩ yake, Mbivilia, nĩtwĩmanyĩĩtye nesa kana we ti o Mũmbi wĩ vinya wa ĩtu na nthĩ, ĩndĩ nĩ Ĩthe witũ wa ĩtunĩ ũtwendete na ũtũthĩnĩkĩaa mũno.—1 Vet. 5:7. w22.08 14 ¶1, 3

Mũtũmwa Vaulo nĩwathuthisye ana-a-asa na eĩtu-a-asa make monanyʼe wendo kwĩsĩla “meko maseo.” (Aevl. 10:24) Ndaamatetheesya kwĩsĩla ndeto syĩ syoka, ĩndĩ o na kwĩsĩla meko make. Kwa ngelekanyʼo, yĩla Aklĩsto ma Yutia makwatiwe nĩ yũa, nĩwamatwaĩe syĩndũ imwe maĩ na vata nasyo. (Meko 11:​27-30) O na kau Vaulo nĩwakwatene mũno wĩanĩ wa kũtavanyʼa na kũmanyĩsya, mavinda onthe nĩwamanthaa ũndũ ũtonya kũtetheesya ala mekwenda ũtethyo. Kĩu nĩkyatumie ana-a-asa na eĩtu-a-asa mekala mate na nzika kana Yeova akamasũvĩaa. O ta ũu, yĩla twatũmĩa ĩvinda yitũ, vinya witũ, na ũtũĩka witũ kũtetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa yĩla kwaumĩla mĩisyo, nĩtwakaa mũĩkĩĩo woo. Ũu nowʼo vethĩawa vailye yĩla twaumya mĩvothi kĩla ĩvinda kwondũ wa wĩa wa nthĩ yonthe. Kwĩka maũndũ asu na angĩ maingĩ nĩkũtumaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maĩkĩĩa kana Yeova ndesa kũmatia nongi. w22.08 23 ¶14

Mbivilia yusĩe mawathani maingĩ meanĩie, na amwe meanĩie myaka maana maingĩ ĩtina wa kũandĩkwa. Isitoli nĩyĩĩkĩĩthĩtye kana mawathani asu nĩmeanĩie. Kĩu kĩitũsengʼasya nũndũ nĩtwĩsĩ Mũandĩkĩthya wa mawathani asu nĩ Yeova. Kwasũanĩa wathani ũla wakonetye kũvalũka kwa ndũa ya Mbaviloni. Katĩkatĩ wa myaka ya 778 na 732 mbee wa Klĩsto, mwathani Isaia nĩwaveveeiwe kwathana kana ndũa ya Mbaviloni, ĩla yaĩ vinya vyũ ĩvindanĩ yĩu, ĩkasindwa. O na nĩwathanie kana mũndũũme wĩtawa Kulusi nĩwe ũkasinda ndũa ĩsu na aelesya nesa ũndũ ũkamĩsinda. (Isa. 44:27–45:2) O na ĩngĩ, nĩwathanie kana ndũa ĩsu ĩkaanangwa vyũ na ndĩkatũwa ĩngĩ. (Isa. 13:​19, 20) Mbaviloni nĩyasindiwe nĩ Ametia na Avelisia mwakanĩ wa 539 mbee wa Klĩsto, na vala ndũa ĩsu nene yaĩ tene vatiiwe myako myombokangu. w23.01 4 ¶10

Yeova nũtũnyuvĩte twĩthĩwe mũsyĩnĩ wa athaithi make ala me nthĩ yonthe. Kĩu nĩ kĩanda kya mwanya mũno kĩtumaa tũkwata moathimo maingĩ! (Mko. 10:​29, 30) Kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ, twĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa mamwendete Yeova o taitũ, na matataa ũndũ matonya maatĩĩe myolooto yake. O na ethĩwa nĩndĩ twakomana namo ya mbee, twĩthĩawa tũmendete, o na kau tũneenaa ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo, tũatĩĩaa syĩthĩo syĩ kĩvathũkanyʼo, na twĩkĩaa ngũa syĩ kĩvathũkanyʼo na syoo. Na kĩla twendete mũno nĩ kũmũtaĩa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ na kũmũthaitha twĩ vamwe namo, na kwĩkala twĩ na ngwatanĩo ndũmu namo. (Sav. 133:1) Mavinda amwe, nĩmatũtetheeasya kũkua mĩio mĩito. (Alo. 15:1; Aka. 6:2) O na ĩngĩ, nĩmatũthangaasya tũendeee kũmũthũkũma Yeova na tũyĩkala twĩ alũmu kĩ-veva. (Aevl. 10:​23-25) Kwasũanĩa ũndũ twĩthĩwa twĩwʼaa ta keka tũikwataa ũsũvĩo kĩkundinĩ. Ũsũvĩo ũsu ũtũtetheeasya kwĩthĩwa twĩ alũmu yĩla tũkũkita amaitha maitũ, ala nĩ Satani na nthĩ ĩno yake nthũku. w22.09 2-3 ¶3-4

No twĩwʼe ve vinya mũno kwĩsiĩĩa yĩla tũũtũmĩa isese sya kũea ngewa. Tũkaema kwĩthĩwa twĩ metho, no twĩthĩe tũvuanĩisye andũ aingĩ vyũ maũndũ ma kĩmbithĩ o na tũteũmanya. Na yĩla twamina kũnyaĩĩkya ũvoo ũsu Indanetinĩ, tũitonya kũsiĩĩa ũndũ angĩ mekũũtũmĩa kana mathĩna ala matonya kumĩla. O na ĩngĩ, kwĩsiĩĩa kũtumaa twĩkala tũvindĩtye yĩla ala matũvĩngaa matata kũtũsesenga tũvuanyʼe maũndũ ma kĩmbithĩ matonya kũlikya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mũisyonĩ. Ũu no wĩkĩke yĩla asikalĩ meũkũlya makũlyo Ngusi ila syĩ nthĩ wĩa witũ ũkũnĩtwe maluvuku kana ũsiĩĩwe. No tũatĩĩe mwolooto wa ‘kũsũvĩa kanywʼa witũ ta kwova na mũkwa’ ũndũnĩ ũũ na maũndũnĩ angĩ. (Sav. 39:1) Twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ andũ matonya kwĩkwatwʼa nĩ andũ onthe, methĩwe nĩ andũ maitũ ma mũsyĩ, anyanya maitũ, kana nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Na nĩ kana twĩthĩwe twĩ ma kwĩkwatwʼa, no nginya twĩmanyĩsye kwĩsiĩĩa. w22.09 13 ¶16

Nĩ kana twĩthĩwe na ũtanu wa wʼo, no nginya twĩyĩĩthye lĩu wa kĩ-veva. Na twĩ na vata wa lĩu ũsu. Nĩkyo kĩtumi Yesũ waisye: “Mũndũ ndekalaa thayũ nũndũ wa mũkate wʼoka, ĩndĩ nũndũ wa kĩla ndeto yumaa kanywʼanĩ wa Yeova.” (Mt. 4:4) Kwoou tũyaĩle kũeka mũthenya o na ũmwe ũvĩte tũtaĩte lĩu wa kĩ-veva kuma Ndetonĩ ya Ngai, Mbivilia. Nũndũ Yeova nũtwendete, nũtũnengete ũvoo wa vata ũtonya kũtũtetheesya twĩkale twĩ atanu. Mbivilianĩ, nĩtwĩmanyĩasya kĩeleelo kyake kwondũ witũ. O na nĩtwĩmanyĩasya ũndũ tũtonya kũmũthengeea na kĩla tũtonya kwĩka nĩ kana atũekee. Eka ũu, nĩtwĩmanyĩasya ĩũlũ wa wĩkwatyo mũseo wa ĩvinda yũkĩte yĩla twathĩtwe. (Yel. 29:11) Kwa wʼo, maũndũ ala twĩmanyĩasya Mbivilianĩ matumaa ngoo sitũ syusũwa nĩ ũtanu! Yĩla ũkwĩwʼa ũkwʼĩte ngoo nũndũ wa mathĩna ala ũkomanaa namo, tũmĩaa ĩvinda yingangĩ ũisoma Ndeto ya Yeova na kũmĩvindĩĩsya. w22.10 7-8 ¶4-6

Mbivilia yĩthĩawa na kĩtumi kĩseo yĩla ĩkũtwĩkĩa vinya tũikaendeee kwĩthĩwa tũte na ũmanyi. Tũkwataa ũmanyi kwa kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia thayũnĩ. Na ĩndĩ o kavola kwa kavola nĩtwĩyoneaa ũndũ myolooto ĩsu ĩkũtũtetheesya twĩsiĩĩanĩe na mathĩna na tũyĩka motwi maseo. Kwoou nũseo tũsisye ũndũ tũendeee ngalĩko ĩsu. Kwa ngelekanyʼo, ethĩwa nĩtwĩthĩĩtwe tũyĩmanyĩsya Mbivilia na nĩtũendaa maũmbanonĩ, no twĩkũlye nĩkĩ tũtosete ĩtambya ya kwĩyumya tũmũthũkũme Yeova na tũkavatiswa. Na ethĩwa twĩ avatise, yo nĩtwĩkĩte maendeeo tũkatwʼĩka atavanyʼa na alimũ aseango ma ũvoo mũseo? Mo motwi maitũ nĩmonanasya kana tũtongoeawʼa nĩ myolooto ya Mbivilia? Nĩtwĩkalanasya na andũ ala angĩ kwa nzĩa ĩkwonanyʼa kana twĩ na nguma sya Kĩklĩsto? Twoona vandũ twaĩlĩte kwaĩlangya, nĩtwaĩle kũsũanĩa mũno mokũsĩ ma Yeova, nũndũ “[nĩmamũĩvasya] ũla ũte na ũmanyi.”—Sav. 19:7. w22.10 20 ¶8

Esekieli nĩweeyoneie ũndũ veva wa Ngai wĩanyʼa vinya. Nĩweeyoneie woninĩ ũndũ veva mũtheu watetheeasya syũmbe sya veva syĩ vinya na ũndũ watwaaa ndĩa nene sya yĩla ĩkasya ya ĩtunĩ. (Esek. 1:21) We Esekieli eekie ata oona ũu? Nĩwaandĩkie kĩla kyeekĩkie. Aisye: “Yĩla namonie, navalũka na ũthyũ wakwa.” Akwatiwe nĩ wia mwingĩ nginya avalũka nthĩ. (Esek. 1:28) Ĩtina, kĩla ĩvinda wavindĩĩsya woni ũsu wa kũsengyʼa, ndũlea kwĩthĩwa wamũĩkĩĩthasya kana veva wa Ngai nũũmũtetheesya kwĩanĩsya ũthũkũmi wake. Yeova amwĩaĩe Esekieli atĩĩ: “Mwana wa mũndũ, ũngama na maũũ maku, na nganeena naku.” Mwĩao ũsu nĩwamũnengie vinya wa kũkĩla. O nawʼo veva wa Ngai nĩwamũtetheeisye. (Esek. 2:​1, 2) Ĩtina wa vau na ũthũkũminĩ wake wʼonthe, nĩwatongoewʼe nĩ “kwʼoko” kwa Ngai, na ũu nĩ kwasya, veva mũtheu wa Ngai.—Esek. 3:22; 8:1; 33:22; 37:1; 40:1. w22.11 4 ¶7-8

Mwathani Isaia amũelekanilye Yeova na mũmanyĩsya wĩ metho ũla ũtembeete ĩtina wa amanyĩwʼa make, amoneleelye vala maĩle kwĩsĩla. O na ũmũnthĩ nĩtwĩwʼaa wasya wa Ngai ĩtina witũ. Kwa nzĩa yĩva? Ndeto syake mbeveee syaandĩkiwe Mbivilianĩ tene, tene mũno. Kwoou yĩla tũũsoma Mbivilia, nĩ ta twĩthĩawa tũyĩwʼa wasya wa Ngai wĩ ĩtina witũ. (Isa. 51:4) Nũndũ Yeova atũmĩaa Ndeto yake na ũseũvyo wake kũtũtongoesya, tũtonya kwĩka ata tũtetheke vyũ nĩ nzĩa isu ũtũmĩaa? Lilikana kana Isaia awetie maũndũ elĩ. Mbee, aisye: “Nzĩa nĩ ĩno.” Na ĩndĩ asya: “Endaai nayo.” Kũmanya ĩ “nzĩa” kũitoetye. Nĩtwaĩlĩte ‘kũendaa nayo.’ Yeova nũtũmanyĩasya kĩla wendaa twĩke atũmĩĩte Ndeto yake na maũndũ ala tũeleawʼa nĩ ũseũvyo wake. O na ĩngĩ, nĩtũmanyĩawʼa ũndũ tũtonya kũtũmĩa kĩla tweemanyĩsya. Nĩ kana tũendeee kũmũthũkũma Yeova twĩ atanu o na twakwatwa nĩ mathĩna, no nginya twĩke maũndũ asu elĩ. Tweeka ũu nowʼo Yeova ũkatũathimaa. w22.11 10-11 ¶10-11

Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa atũmwa aingĩ ma Yesũ kũkwʼa, Aklĩsto ma ũvũngũ nĩmalikile kĩkundinĩ. (Mt. 13:​24-27, 37-39) Maneenaa “maũndũ melelũkye nĩ kana makusye amanyĩwʼa mamaatĩĩe.” (Meko 20:30) Ũmwe wa “maũndũ melelũkye” ũla mambĩĩie kũmanyĩsya nĩ kana Yesũ ndaaumya mwĩĩ wake “ĩvinda o yĩmwe nĩ kana akue naĩ sya aingĩ, na ndakathembwa ĩngĩ,” o tondũ Mbivilia yaĩtye. Ĩndĩ maasya kana nthembo yake yaĩle kumwʼa ĩngĩ na ĩngĩ. (Aevl. 9:​27, 28) Ũmũnthĩ, andũ aingĩ me na ngoo nzeo nĩmaĩkĩĩaa ũmanyĩsyo ũsu wa ũvũngũ. Maendaa makanisanĩ kĩla kyumwa, na mavinda angĩ kĩla mũthenya, nĩ kana malilikane nthembo ya Yesũ, na ũndũ ũsu kanisanĩ wa Katholeki wĩtawa “Nthembo ya Misa.” Namo andũ ma makanisa angĩ mayĩkaa ũu mavinda maingĩ, ĩndĩ o na vailye ũu, aingĩ moo mayĩthĩawa maeleetwe nesa maũndũ ala nthembo ya Yesũ yeanĩisye. w23.01 21 ¶5

Ĩvinda ya Ũsumbĩ wa Myaka Ngili wa Yesũ, ala akwʼũ makathayũũkwʼa na andũ ala ewi maivetewa naĩ. Onthe ala Yeova ũkasilĩla kwĩthĩwa me alũngalu ‘makatiĩwa nthĩ, na makatũaa vo kũvika tene na tene.ʼ (Sav. 37:​10, 11, 29) Ũndũ wa kũtanĩthya nĩ kana “mũmaitha wa mũthya,” kĩkwʼũ, ‘akaminwa.’ (1 Ako. 15:26) Wĩkwatyo witũ wa kwĩkala tene na tene nũĩkĩĩthĩtwʼe vyũ Ndetonĩ ya Ngai. Wĩkwatyo ũsu no ũtũtetheesye tũkaendeea kũlũmanyʼa na Yeova mĩthenyanĩ ĩĩ myũmũ ya mũminũkĩlyo. Ĩndĩ nĩ kana tũmwendeesye Yeova, tũyaĩle kwĩkĩwa vinya no wendi wa kwĩkala thayũ tu. Ũndũ ũla wa vata vyũ waĩle kũtuma tũlũmanyʼa na Yeova na Yesũ nĩ kwĩthĩwa nĩtũmendete mũno vyũ. (2 Ako. 5:​14, 15) Wendo ũsu nũtũthangaasya tũatĩĩe ngelekanyʼo yoo na tũitavya angĩ ĩũlũ wa wĩkwatyo ũla twĩ nawʼo. (Alo. 10:​13-15) Yĩla tweekĩa kĩthito twĩthĩwe twĩ alau na tũyĩsũvĩa tũikeyende mũno, nĩtũtwʼĩkaa andũ ma mũthemba ũla Yeova wendaa matwʼĩke anyanyae tene na tene. w22.12 6-7 ¶15-16

Kũthĩnwʼa kũtumaa twasya syĩndũ mbingĩ ila ikothaa kũtũetee mũuo. No twambĩĩe kwĩmakĩa nũndũ wa kwĩthĩwa tũtesĩ kĩla kĩtonya kũtũkwata. Ti ũthũku kwĩwʼa ũu. Ĩndĩ no nginya twĩsũvĩe mũno. Yesũ awetie kana kũthĩnwʼa no kũtume aatĩĩi make malulutĩka. (Yoa. 16:​1, 2) O na kau Yesũ atwĩie tũkathĩnwʼa, nĩwasyokie atũĩkĩĩthya kana no tũvote kwĩkala twĩ aĩkĩĩku. (Yoa. 15:20; 16:33) Yĩla wĩa witũ ũkũnĩtwe maluvuku kana ũsiĩĩwe vyũ, nĩtũtonya kũkwata myolooto kuma kwa ovisi wa ũvonge na atumĩa. Matũnengae myolooto ĩsu nĩ kana matũsũvĩe, maĩkĩĩthye tũinaeka kũkwata lĩu wa kĩ-veva, na maitũtetheesya tũendeee kũtavanyʼa mũno ũndũ vatonyeka. Kwoou tata vyũ ũndũ ũtonya ũatĩĩae mwolooto ũla wakwata. (Yak. 3:17) O na ĩngĩ, sua o na ũmwe ndũkaavuanyʼe ũvoo ũkonetye ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kwa ala mataĩlĩte kũũkwata.—Mũta. 3:7. w22.12 20 ¶14-16

Ũmũnthĩ, Yesũ nũendeee kũtongoesya amanyĩwʼa make wĩanĩ wa kũtavanyʼa ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa Ngai nthĩ yonthe. We nĩwĩanĩĩtye kĩanda i kyake. Atũmĩaa ũseũvyo wa Yeova kũtũmanyĩsya kũtavanyʼa, na nũtũnengae kyonthe kĩla tũkwenda nĩ kana tũnyaĩĩkye ũvoo mũseo. (Mt. 28:​18-20) Naitũ twĩanĩasya kĩanda i kitũ kwa kũtethya wĩa wa kũtavanyʼa na kũmanyĩsya na kĩthito, na kwa kũendeea kũsyaĩĩsya o tweteele Yeova aete mũminũkĩlyo wa nthĩ ĩno. Twaatĩĩa ũtao ũla wĩ Aevelania 6:​11, 12, tũkeethĩwa tũtonya kũlũmya wĩkwatyo witũ vyũ “kũvika mũthya.” Yeova nũtwʼĩte mũthenya na saa ila ũkamina nthĩ ĩno nthũku ya Satani. Yĩla mũthenya ũsu wĩvika, vate ndĩi, akeanĩsya mawathani onthe ala ũwetete Ndetonĩ yake. Ĩndĩ mavinda amwe no twone mũthenya ũsu ta wĩkalĩte mũno. O na vailye ũu, mũthenya wa Yeova “ndũkekala,” kana kwa ndeto ingĩ, ndũkaselewa! (Ava. 2:3) Kwoou ame, ekai tũtwʼe vyũ kũendeea ‘kũmũsisya Yeova’ na kũendeea ‘kũmweteela Ngai wa ũtangĩĩo’ witũ.—Mika 7:7. w23.02 19 ¶15-16

Mũndũ ayambĩĩa kũlĩsa kĩĩma ethĩawa na kĩeleelo kya kũvika mũthya. Ĩndĩ o aendeee, kwĩ kũndũ kwingĩ ũtonya kũũngama nĩ kana eloele mawĩthyũlũlũko. O ta ũu, mavinda kwa mavinda sũanĩaa ũndũ Yeova ũendeee kũũtetheesya o na yĩla ũendeee kũmĩanĩsya na ĩtatwa. Mũthenya wathela, ĩkũlasye-ĩ: ‘Yeova ambathimie ata ũmũnthĩ? O na kau thĩna wakwa ndũnathela, we Yeova andetheesye ata kũwũmĩĩsya?’ Vatonyeka sisya wone ũndũ o ũmwe Yeova wĩkĩte aũtetheesye. Nĩ wʼo kana nĩvatonyeka ũkethĩwa ũivoya thĩna waku ũthele. (Avi. 4:6) Ĩndĩ tũyaĩlĩte kũlwa nĩ moathimo ala twĩ namo yu tũĩ. Nake Yeova atwathĩte kũtwĩkĩa vinya na kũtũtetheesya tũmĩĩsye. Kwoou tũngaa mũvea kĩla ĩvinda nũndũ Yeova nũendeee kũũtetheesya ũmĩĩsye. Na ĩndĩ weeka ũu, ũkoonaa ũndũ Yeova ũkũtetheesye kwaĩla o na yĩla ũkomanĩte na matatwa.—Mwa. 41:​51, 52. w23.01 19 ¶17-18

Ĩkũlye-ĩ: ‘Wʼo mwĩkalĩle wakwa nĩwonanasya kana nĩngũelewa ũndũ mũthya wa nthĩ ĩno nthũku wĩ vakuvĩ mũno wĩana? Mo motwi makwa ĩũlũ wa kĩsomo na wĩa nĩmonanasya kana nonaa kũmũthũkũma Yeova nekwʼo ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ wakwa? Nĩnĩĩkĩĩe vyũ kana Yeova akanzũvĩaa vamwe na mũsyĩ wakwa?’ Yeova nũtanaa mũno oona tũitata vyũ twĩkale kwosana na kwenda kwake. (Mt. 6:​25-27, 33; Avi. 4:​12, 13) Nĩtwaĩlĩte kũthiana mosũanĩo maitũ kĩla ĩvinda na tũyĩka moalyũku ala maĩlĩte. Vaulo atavisye Akolintho atĩĩ: “Endeeai kwĩyĩosya kana inywʼĩ mwĩ ũla mũĩkĩĩonĩ; endeeai kũĩkĩĩthya ũndũ inywʼĩ ene mũilye.” (2 Ako. 13:5) Kwoou twaĩlĩte kũĩkĩĩthasya twĩ na kĩlĩko kyeũ kwa kũsomaa Ndeto ya Ngai, kwĩmanyĩsya kũsũanĩaa take, na ĩndĩ tũyĩkaa kyonthe kĩla tũtonya tũmwendeesye.—1 Ako. 2:​14-16. w23.01 9-10 ¶5-6