Mwei wa 10

No tũtume maũmbano methĩwa me ma kwendeesya kwa kwina na wasya mũnene na kumya maelesyo maseo. Ĩndĩ amwe mewʼaa wĩ ũndũ wĩ vinya kwina kana kumya maelesyo me andũnĩ. We nĩwĩwʼaa ũu? Ethĩwa ũu nĩwʼo vailye, kwasũanĩa kĩla angĩ mekĩte makaeka kũkĩa kwina kana kumya maelesyo maũmbanonĩ no kũũtetheesye. Nĩ kana mainae, amwe nĩmethĩĩte kana kwinaa na ngoo yonthe no kũmatetheesye. Yĩla tũkwina mbathi sitũ sya Ũsumbĩ, ũndũ ũla wa vata waĩle kwĩthĩwa ne kũmũtaĩa Yeova. Kwoou yĩla ũkwĩyũmbanĩsya maũmbano wĩ mũsyĩ, inaa mbathi ila syĩkwĩsa kwinwa na ndũtataa kũsianĩsya ndeto sya mbathi isu na kĩla kĩkwĩsa kũneenewa maũmbanonĩ. O na ĩngĩ, no ũsũanĩae mũno i ndeto vandũ va kũsisya ũtonyi waku wa kwina. Kumya maelesyo no kwĩthĩwe kwĩ vinya mũno kwa amwe. Nĩ kyaũ kĩtonya kũmatetheesya? Tataa umasye maelesyo kĩla ĩvinda. Lilikana kana nĩ sawa kumya ũsũngĩo o na ethĩwa nĩ mũkuvĩ, wĩ laisi, na wĩumĩlya o ũndũ ũla wa vata. Yeova nũtanaa mũno oona tũyĩka kyonthe kĩla tũtonya tũmũtaĩe maũmbanonĩ. w22.04 7-8 ¶12-15

Ndeto “mũtetheesya” yonanasya mũndũ ũsembete aketaane mũndũ ũngĩ ũkwĩtya ũtethyo. Kwasũanĩa Yeova ekalaatĩte atetheesye mũndũ wĩ thĩnanĩ. Vate nzika, nũkwĩtĩkĩla kana kĩu kĩonanyʼa nesa ũndũ Yeova wĩthĩawa na mea maingĩvĩte ma kwĩthĩwa e Mũtetheesya witũ. Yeova e ngalĩ ĩ yitũ, no tũmĩĩsye matatwa twĩ atanu. Ĩndĩ ekaa maũndũ ta meva nĩ kana atũtetheesye? Nĩ kana tũmamanye, ekai tũsisye ĩvuku ya Isaia. Nĩkĩ? Nũndũ mawathani maingĩ ala Isaia waveveeiwe kũandĩka nĩmakonetye athaithi ma Ngai ũmũnthĩ. O na ĩngĩ, Isaia akothaa kũelesya ĩũlũ wa Yeova atũmĩĩte ndeto syĩ laisi kũeleeka. Ngelekanyʼo ĩmwe yĩ Isaia kĩlungu kya 30. Kĩlungunĩ kĩu, Isaia nũeleetye ũndũ Yeova ũtetheeasya andũ make kwa nzĩa mũndũ ũtonya kũkũna visa kĩlĩkonĩ nesa. Atũtetheeasya (1) kwa kwĩthukĩĩsya mboya sitũ nesa na kũisũngĩa, (2) kwa kũtũtongoesya, na (3) kwa kũtũathima yu na kũtwatha moathimo ma ĩvinda yũkĩte. w22.11 8 ¶2-3

Ũtũmanenĩ ũla Yesũ wanenganie kwondũ wa ikundi sya Simulina na Vilatelivia, eeie Aklĩsto asu maikakĩe kũthĩnwʼa, nũndũ Yeova nĩwamathĩte kũmatuva nũndũ wa ũĩkĩĩku woo. (Ũvu. 3:10) Nĩtwaĩlĩte kũmanya kana tũilea kũthĩnwʼa, na nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kũmĩĩsya. (Mt. 24:​9, 13; 2 Ako. 12:10) Ĩvuku ya Ũvuanyʼo nĩyawetie kana andũ ma Ngai makathĩnwʼa “mũthenyanĩ wa Mwĩaĩi,” ũla nĩ ĩvinda yĩĩ tũilyĩ. (Ũvu. 1:10) Kĩlungu kya 12 kya ĩvuku yĩu kĩwetete kana ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa Ũsumbĩ wa Ngai kwambĩĩwʼa, nĩkwaumĩlile kaũ ĩtunĩ. Mikaeli, ũla nĩ Yesũ Klĩsto, na alaĩka make nĩmokitie na Satani na ndaimoni syake. (Ũvu. 12:​7, 8) Amaitha asu ma Ngai nĩmasindiwe na mekwʼa kũũ nthĩ, na nĩmatumĩte nthĩ yĩthĩwa na mathĩna maingĩ mũno.—Ũvu. 12:​9, 12. w22.05 5 ¶12-13

Mavinda onthe Yeova asilaa katĩ vyũ. We nde kyende. Ndaekeaa mũndũ aĩ nũndũ nĩ mwanake, nĩ mũthwii, e nguma, kana e inengo mbingĩ. (1 Sam. 16:7; Yak. 2:​1-4) Vai mũndũ ũtonya kũmũlasimĩthya Yeova eke ũndũ kana akamũnenga ĩvaki. Ndaekaa kũthata kana kwendeewʼa nĩ kĩndũ kũlikĩlĩĩle motwi ala ũkwenda kwĩka. (Kuma 34:7) Vate nzika, Yeova nĩwe Mũsili ũla mũseo vyũ, na kĩtumi nũndũ nũeleawa maũndũ onthe ala tũkomanĩte namo. (Kũt. 32:4) Aandĩki ma Maandĩko ma Kĩevelania nĩmeesĩ kana Yeova aekeaa kwa nzĩa ya mwanya vyũ. Mavinda amwe, matũmĩaa ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩvuku yĩmwe yaĩtye kana “ĩtũmĩawa tu kũelesya ũndũ Ngai ũekeaa eki ma naĩ. Ndeto ĩsu ndĩsaa kũtũmĩwa kũeleasya ũndũ andũ maekeaa ala angĩ nũndũ mayĩsa kũekea kwa nzĩa nene take.” No Yeova e weka wĩthĩawa na ũkũmũ wa kũekea vyũ mwĩki wa naĩ ũla wĩlilĩte. w22.06 4 ¶10-11

Ethĩwa ũeaa syana syaku wĩ weka kana mũũme waku ti Ngũsĩ, ĩkala ũte na nzika kana ngelekanyʼo yaku nĩlũlũmĩĩlasya angĩ na ĩkamathangaasya. Waĩlĩte kwĩka ata ethĩwa ndũkwona mwana waku ayenda kũmũthũkũma Yeova, o na ĩtina wa kwĩkĩa kĩthito kingĩ? Lilikana kana kũmanyĩsya mwana nĩkũkuaa ĩvinda. Yĩla wavanda mbeũ, mavinda amwe nũtonya kũtiwa ũyĩkũlya ethĩwa nĩkamea na ĩiana ĩtwʼĩke mũtĩ ũũsyaa matunda. O na kau ndwĩsa kũmanya ũkasyaa matunda kana ndũkasyaa, no ũendeee kũũngʼithya nĩ kana ũũnenge mwanya mũseo wa kwĩana. (Mko. 4:​26-29) O ta ũu, mavinda amwe no ũsengʼe ethĩwa kwa wʼo kĩthito kyaku nĩkĩũtetheesya syana syaku imwende Yeova. Ndwĩsa kũsyĩkĩa ũtwi. Ĩndĩ waendeea kwĩka kyonthe kĩla ũtonya ũimanyĩsye, wĩthĩawa ũyĩinenga mwanya mũseo vyũ wa kwĩana kĩ-veva. w22.04 19-20 ¶16-17

Yĩla Solomoni waĩ mũthaithi mũĩkĩĩku wa Yeova, aĩ na woni ũla waĩle ĩũlũ wake mwene. E wa mũika, nĩweesĩ ve maũndũ ũtatonya, na kwoou nĩwamũkũlilye Yeova amũtongoesye. (1 Asu. 3:​7-9) O na mwambĩĩonĩ wa ũsumbĩ wake, nĩweesĩ kana ngathĩĩo no itume mũndũ alika mũisyonĩ. Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana ĩtina, Solomoni nĩwaemiwe nĩ kũatĩĩa ũtao ũsu wake. Ve ĩvinda walikilwe nĩ ngathĩĩo na ambĩĩa kũvũthĩĩsya mĩao ya Ngai. Kwa ngelekanyʼo, mwĩao ũmwe waĩtye kana mũsumbĩ Mũevelania “ndakatwae aka aingĩ, ngoo yake ndĩkathyũũwe.” (Kũt. 17:17) Ĩndĩ Solomoni nĩwavũthĩĩisye mwĩao ũsu na atwaa iveti 700 na aka ngombo 300! (1 Asu. 11:​1-3) Noĩthwa Solomoni oonaa kĩu ta kĩtamũlikya thĩnanĩ. Ĩtina, nĩwesie kũkwatwa nĩ maũndũ mathũku nũndũ wa kũlea kũmwĩwʼa Yeova.—1 Asu. 11:​9-13. w22.05 23 ¶12

Ve ũtwi wa vata vyũ andũ maĩlĩte kwĩka ũmũnthĩ. Maĩle kũtwʼa ethĩwa memũkwata mbau Yeova Ngai ta we Mũsumbĩ ũla waĩle vyũ, kana mekwata mbau mũmaitha wake mwai, Satani ũla nĩwe Ndevili. Mũndũ ndesa kũkwata mbau ngalĩ syelĩ. Ũtwi ũla mũndũ ũkwĩka nĩwʼo ũkatuma akwata thayũ wa tene na tene kana alea kũũkwata. (Mt. 25:​31-33, 46) Ũtwi o ũsu nĩwʼo ũkatuma mũndũ anangwa kana avonoka ĩvinda ya ‘ũla thĩna mũnene.’ (Ũvu. 7:14; 14:​9-11; Esek. 9:​4, 6) Ethĩwa ũtwʼĩte kũkwata mbau Ũsumbĩ wa Yeova, wĩkĩte ũtwi mũseo mũno. Na yu wĩ na mea maingĩ ma kũtetheesya angĩ meke ũtwi ũla waĩle. Akaathima ala malũmanasya na Ũsumbĩ wake. Nĩtwaĩlĩte kwĩmanyĩsya ũwʼo ũsu wa vata. Kwĩka ũu nĩkũũtũtetheesya tũtwʼe vyũ kũendeea kũmũthũkũma Yeova. O na ĩngĩ, no tũtũmĩe maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya kũtetheesya angĩ meke ũtwi ũla waĩle na mailũmanyʼa nawʼo. w22.05 15 ¶1-2

Vandũ va kwĩthukĩĩsya amaitha maitũ, twaĩle kũmwĩthukĩĩsya Yeova. Yovu nĩwateie kũtũ nesa yĩla Yeova waneenaa nake. Twasũanĩa ndeto ila Ngai wamũtavisye, no twasye amwĩaa atĩĩ: ‘Ndyaavĩtwa nĩ kĩndũ o na kĩmwe kĩũkwatĩte. We wĩsũanĩa nditonya kũũsũvĩa?’ Ndeto sya Yeova nĩsyatumie Yovu enyivya na atũnga mũvea mwingĩ mũno nũndũ wa ũseo wake. Aisye atĩĩ: “Nĩneewʼĩte ũvoo waku kwa kwĩwʼa na kũtũ; ĩndĩ yu itho yakwa nĩyĩũkwona.” (Yovu 42:5) Yovu aitamũka ndeto isu ailyĩ nthĩ o ũla mũunĩ mwĩĩ wake wusũĩte itau. Ĩndĩ Yeova nĩwamũĩkĩĩthĩtye kana nũmwendete na nũtanĩthawʼa nĩwe. (Yovu 42:​7, 8) O ta ũu ũmũnthĩ, andũ no matũneenee naĩ na makatũkua ta twĩ vathei. Nĩmatonya kũtata kwananga ĩsyĩtwa ya Mũklĩsto mũna kana ya ũseũvyo witũ. Ĩndĩ o tondũ ngewa ya Yovu yonanĩtye, Yeova nde na nzika kana tũkalũmanasya nake o na yĩla twatatwa. w22.06 23-24 ¶15-16

O na kũtwʼĩka ĩtunĩ kũkeethĩwa na wasya mũnene wa kũsĩĩlĩla yĩla Mbaviloni Ĩla Nene ĩkanangwa vyũ, ve ũndũ ũngĩ ũkaete ũtanu mwingĩ. (Ũvu. 19:​1-3) Ũsu nĩwʼo ũndũ ũla wa mwanya vyũ ũwetetwe ĩvukunĩ ya Ũvuanyʼo, nawʼo nĩ “mũtwaano wa kala Kalondu.” Ĩvinda ĩkuvĩ kaũ wa Alimaketoni ũtanambĩĩa, ala 144,000 makeethĩwa ĩtunĩ onthe. Ĩndĩ yĩu ti yo yĩkeethĩwa ĩvinda ya mũtwaano wa kala Kalondu. (Ũvu. 21:​1, 2) Mũtwaano ũsu ũkeekwa ĩtina wa kaũ wa Alimaketoni kũkitwa, na amaitha ma Ngai kũvetangwa vyũ. (Sav. 45:​3, 4, 13-17) Nĩ kyaũ kĩkaendeea mũtwaanonĩ wa kala Kalondu? O tondũ mũtwaano ũkwatanasya mũndũũme na mũndũ mũka, mũtwaano ũũ wa ngelekanyʼo ũkakwatanyʼa Mũsumbĩ, Yesũ Klĩsto, na “mũtwawa” wake, ũla nĩ ala 144,000. Ũndũ ũsu wa mwanya nĩwʼo ũkatuma ĩla silikalĩ ya myaka 1,000 yambĩĩa kũsumbĩka ĩũlũ wa nthĩ.—Ũvu. 20:6. w22.05 17 ¶11-13

Yesũ athanie kana mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo akanyuva “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ” nĩ kana ĩnengae aatĩĩi make lĩu wa kĩ-veva. (Mt. 24:45) Na ũu nowʼo yĩthĩĩtwe ĩyĩka. Mũsyaĩĩsya witũ atũmĩaa kakundi kanini ka ana-a-asa etĩkĩwʼa mauta kũnenga andũ ma Ngai na ala mekwendeewʼa “lĩu [wa kĩ-veva] ĩvinda yĩla yaĩle.” Ĩndĩ ti atĩ aũme asu nĩmasumbĩkĩte mũĩkĩĩo wa Aklĩsto ala angĩ. (2 Ako. 1:24) Nĩmethĩawa mesĩ kana Yesũ Klĩsto nĩwe “mũtongoi na mwĩaĩi” wa andũ make. (Isa. 55:4) Kuma mwaka wa 1919, ngombo ndĩkĩĩku nĩyĩthĩĩtwe ĩiseũvya mavuku matetheesye ala mekwendeewʼa kwĩsamĩa ya mbee ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai. Mwakanĩ wa 1921, ngombo ĩsu nĩyaumĩthisye ĩvuku The Harp of God, nĩ kana yĩtetheesye ala mekwendeewʼa kwĩmanyĩsya maũndũ ma mũsingi ala me Mbivilianĩ. Na o ũndũ maũndũ maendie maalyũkĩte, nowʼo mavuku angĩ maumĩthiwʼe. Nĩ ĩvuku yĩva yaũtetheeisye kũmũmanya Ĩthe witũ wa ĩtunĩ na kũmwenda? w22.07 10 ¶9-10

Vai ũngĩ mũlau ta Yeova. O na wĩthĩwe wamũnenga kyaũ, mavinda onthe akaũnengae mbingĩ vyũ. (Mko. 10:​29, 30) Akatumaa wĩkala wĩ mũtanu vyũ na wĩ mwĩanĩe, o na oyu wĩ nthĩnĩ wa nthĩ ĩno nthũku. Na ũsu no mwambĩĩo. No ũendeee kũmũthũkũma Ĩthe waku, ũla ũmwendete, tene na tene. Wendo ũla wĩ vo katĩ waku na Ĩthe waku wĩendeea kwongelekeela. Na o take, ũkeethĩwa ũtonya kwĩkala tene na tene. Yĩla woosa ĩtambya ya kwĩyumya ũmũthũkũme Yeova na wavatiswa, wĩthĩawa wakwata mwanya wa kũmũnenga Ĩthe waku kĩndũ kya vata vyũ. Nĩwe ũtumĩte ũtanĩa maũndũ maingĩ maseo na ma kwendeesya. Naku no ũnenge Mwene ĩtu na nthĩ kĩndũ ũte nakyo. No ũmũthũkũme na ngoo ya kwenda, wĩ mũĩkĩĩku. (Yovu 1:8; 41:11; Nth. 27:11) Na kwa wʼo, ve nzĩa ĩngĩ nzeango ũtonya kũtũmĩa thayũ waku eka ĩsu? w23.03 6 ¶16-17

Wĩ na myaka 13 kũvika 19 wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ no wĩthĩwe wĩ mwingĩ, na nĩ laisi mũno kũthingʼĩĩwʼa wĩke ũlaalai. Satani endaa wĩanĩsye mawendi ala wĩ namo. Kwoou nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya ũendeee kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũtheu? (1 Ath. 4:​3, 4) Yĩla ũũmũvoya Yeova, mũtavye kĩla kĩ ngoonĩ. Mũtavye vyũ ũndũ ũkwĩwʼa na ũimũkũlya aũnenge vinya. (Mt. 6:13) Lilikana kana Yeova eenda kũũtetheesya, ĩndĩ ti kũũsilĩla. (Sav. 103:​13, 14) Ndũkathĩnĩkĩe mathĩna ala wĩ namo wĩ weka. Tavya asyai maku kĩla kĩũkũthĩnyʼa. O na kau ti ũndũ wĩ laisi kũneenea maũndũ ala meũkũthĩnyʼa, nũseo wĩke ũu. Wasoma Mbivilia na wavindĩĩsya myolooto ĩla yĩ vo, ũkeethĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kwĩka motwi meũmwendeesya Yeova. Ndũkethĩawa na vata wa kwĩkĩĩwa mĩao kĩla kaũndũnĩ nũndũ ũkeethĩawa wĩsĩ ũndũ Yeova wonaa maũndũ. w22.08 5 ¶10-12

Mũklĩsto wĩ na mũsyĩ nĩwosaa kĩanda kya kũmanthĩa andũ make kwa ũito. Ethĩwa wĩ mwene mũsyĩ, nũtonya kwĩthĩwa ũisengʼa ũkamanthĩaa andũ maku lĩu ata kana ũkaĩvaa nyũmba ata. Eka ũu, no kwĩthĩwa wonaa kana waasya wĩa waku ndũkesa kũkwata ũngĩ. Kana no kwĩthĩwa ũkĩaa kwĩka moalyũku wĩanĩ waku wa kĩ-mwĩĩ ũyona ta ũtakethĩawa wĩ mũtanu. Satani ethĩĩtwe aitũmĩa maũndũ ta asu kũtuma andũ maeka kũmũthũkũma Yeova. Endaa tũĩkĩĩe kana Yeova ndalũnganaa na mũndũ ũmwe ũmwe, na kana twĩthĩawa twĩ ithyoka yĩla tũũmanthĩa mĩsyĩ yitũ. Nũndũ wa ũu, no twambĩĩe kũsũanĩa ta twaĩlĩte kwĩka kyonthe kĩla tũtonya tũikasye wĩa ũla twĩ nawʼo, o na ethĩwa kwĩka ũu kwĩtũla myolooto ĩla yĩ Maandĩkonĩ. w22.06 15 ¶5-6

Nĩtwĩsĩ kana Ngai witũ nĩ “Ngai wĩ tei na mũseo, ũtathataa mĩtũkĩ, na wĩ na wingĩ wa ũseo wĩ wendo na wʼo.” (Kuma 34:6) Yeova nĩwendete sila wa katĩ. (Isa. 61:8) Nĩwũũmĩaa mũno oona tũithĩna, na nĩwĩthĩawa na mea maingĩ mũno ma kwona ĩvinda yĩla ũkatũvetangĩa maũndũ onthe ala matumaa tũthĩna. (Yel. 29:11) O naitũ tweteele ĩvinda yĩu ya mwanya na mea maingĩ mũno! Kwoou ti ũsengyʼo kwona tũmwendete Yeova mũno vyũ. Twĩ na kĩtumi kĩngĩ kĩva kya kwenda ũla wʼo? Ũwʼo ũtũeteae moathimo maingĩ mũno. Kwavindĩĩsya ũathimo ũmwe. Ũwʼo ũmwe wĩ Mbivilianĩ nĩ wĩkwatyo witũ wa ĩvinda yũkĩte. O tondũ nanga ĩsiĩĩaa ĩsiwa yĩikathi kũũ na kũũ, nowʼo wĩkwatyo ũla wĩ Mbivilianĩ ũtũlũlũmĩĩlasya yĩla twakwatwa nĩ matatwa. Ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ, Mũtũmwa Vaulo aneeneaa wĩkwatyo ũla Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta me nawʼo wa kũthi ĩtunĩ. Ĩndĩ ndeto isu syake no ikonetye Aklĩsto ala me na wĩkwatyo wa kwĩsa kũtanĩa thayũ tene na tene nthĩ nzaũ. (Yoa. 3:16) Vate nzika, kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa wĩkwatyo ũsu nĩkũtumĩte tũtanĩa thayũ yu tũĩ. w22.08 14-15 ¶3-5

Nĩ kana ũĩkĩĩe angĩ, no nginya wĩthĩwe ũmendete. Ĩandĩko ya Akolintho wa Mbee kĩlungu kya 13 nĩyĩeleetye maũndũ me kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa wendo ala matonya kũtũtetheesya tũĩkĩĩe angĩ kana twambĩĩe kũmaĩkĩĩa ĩngĩ. (1 Ako. 13:​4-8) Kwa ngelekanyʼo, mũsoa wa 4 waĩtye kana “wendo nĩweteelaa na nĩwĩkaa ũseo.” Yeova nũtũmĩĩasya o na yĩla twamũvĩtĩsya. Kwoou no nginya o naitũ tũmomĩĩasye ana-a-asa maitũ yĩla maweta kana meeka maũndũ meũtũthatya kana meũtũũmĩsya. Nawʼo mũsoa wa 5 wongelete kwasya: “[Wendo] ndũthataa mĩtũkĩ. Ndũtalaa mavĩtyo.” Tũyaĩle kwĩkala tũlilikene maũndũ ala ana-a-asa maitũ meekie matũũmĩsya twĩ na kĩeleelo kya kwĩsa kũmalilikanyʼa ĩvinda yũkĩte. Ĩandĩko ya Mũtavanʼya 7:9 yĩtwĩĩte ũũ: “Ndũkethĩwe wĩ mĩtũkĩ kũthata vevanĩ waku.” Tata wonae ana-a-asa na eĩtu-a-asa maku ũndũ Yeova ũmonaa. Ngai nũmendete na ndatalaa naĩ syoo. O naitũ tũyaĩle kwĩka ũu. (Sav. 130:3) Vandũ va kũtindaa tũsyaĩtye mawonzu moo, nũseo tũsisye nguma syoo nzeo.—Mt. 7:​1-5. w22.09 3-4 ¶6-7

Ĩvuku ya Ndanieli nĩyathanie maũndũ mana ma mwanya makekĩka maatĩanĩe ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo. Kwa ngelekanyʼo, ĩandĩko ya Ndanieli 12:1 yĩwetete kana Mikaeli, ũla nĩwe Yesũ Klĩsto, nĩwe “ũla ũũngamaa kwondũ wa ana ma [Ngai].” Kĩlungu kĩu kya wathani ũsu kyambĩĩie kwĩanĩa mwaka wa 1914, yĩla Yesũ watwʼĩkĩthiwʼe Mũsumbĩ wa Ũsumbĩ wa Ngai. Ĩndĩ Ndanieli nĩwasyokie athana kana Yesũ “nũkaũngama” “ĩvinda ya thĩna, o tondũ ũtaaĩthĩwa kuma kweethĩwa mbaĩ kũvika ĩvinda o yĩu.” “Ĩvinda ya thĩna” yĩla Ndanieli wawetie nĩyo ũla “thĩna mũnene” ũwetetwe nthĩnĩ wa Mathayo 24:21. Yesũ nũkaũngama, kana kwa ndeto ĩngĩ, nũkosa ĩtambya ya kũtetea andũ ma Ngai mũthyanĩ wa ĩvinda yĩu ya thĩna, kana kaũnĩ wa Alimaketoni. Asu nĩmo ĩvukunĩ ya Ũvuanyʼo metĩtwe ĩkomano ĩnene ya andũ, “ala maumĩte ũla thĩnanĩ mũnene.”—Ũvu. 7:​9, 14. w22.09 21 ¶4-5

Masyĩtwa ala yu tũĩ me ĩvukunĩ ya thayũ no mavutwe. No twasye Yeova nĩ ta ũmaandĩkĩte na venzoo. (Ũvu. 3:5) Kwoou no nginya twĩkĩe kĩthito ĩsyĩtwa yitũ yĩendeee kwĩkala ĩvukunĩ yĩu nginya yĩla yĩkaandĩkwa kwa nzĩa ya ngelekanyʼo na kĩndũ kĩtavutĩka ta ingi. Kĩkundi kĩmwe kya ala masyĩtwa moo maandĩkĩtwe ĩvukunĩ ya thayũ nĩ kya ala manyuvĩtwe mesumbĩka na Yesũ ĩtunĩ. Kwosana na ndeto ila mũtũmwa Vaulo waandĩkĩie ala ‘matethasya wĩa vamwe nake’ Vilivi, masyĩtwa ma etĩkĩwʼa mauta, ala nĩmo manyuvĩtwe mesumbĩka na Yesũ, me ĩvukunĩ yĩu. (Avi. 4:3) Ĩndĩ nĩ kana masyĩtwa moo maendeee kwĩkala ĩvukunĩ yĩu ya ngelekanyʼo, no nginya mekale me aĩkĩĩku. Meekĩwa ũsiĩlo wa mũthya, yĩthĩwe nĩ ĩvinda ĩkuvĩ matanamba kũkwʼa kana nĩ mbee wa ũla thĩna mũnene kwambĩĩa, nĩwʼo masyĩtwa moo maandĩkawa ĩvukunĩ yĩu kwa nzĩa ĩtatonya kũvutĩka.—Ũvu. 7:3. w22.09 15 ¶3, 5-6

We waakomana na ũndũ ta ũũ? Twasye mũndũ nĩwakũuĩa lĩu ũla wendete. Ĩndĩ nũndũ ndwĩ na ĩvinda yĩtoetye ya kũũya kana kĩlĩko kyaku kĩkwatanĩte na maũndũ angĩ, ũyĩka o kũũmelamelya ũteũsũanĩa mũsamo wawʼo. Wamina kũũya, ũililikana ũndũ waya na mĩtũkĩ na ũyĩliĩla ta keka waya o mbola nĩ kana ũũtanĩe. O ta ũu, ve ĩvinda we waasoma Mbivilia ũsembete nginya ũkethĩa o na ndũnatanĩa kĩla wasoma? Kwoou yĩla ũũsoma Ndeto ya Ngai, ĩkĩĩthya kana nũũtanĩa kĩla ũũsoma. Kũna visa wa kĩla ũũsoma kĩlĩkonĩ, tata ũsũanĩe mawasya ma kĩla kyaendeee, na ũisũanĩa kĩla wasoma. Kĩu kĩkaũtetheeasya wongelange ũtanu waku. Yesũ nĩwanyuvie “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ” nĩ kana ĩtũnengae lĩu wa kĩ-veva ĩvindanĩ yĩla yaĩle, na vate nzika, nĩtũĩthĩtwʼe nesa kĩ-veva. (Mt. 24:45) Maandĩko maveveee nĩmo mũsingi wa kyonthe kĩla ngombo ĩsu ndĩkĩĩku ĩtũseũvĩasya.—1 Ath. 2:13. w22.10 8 ¶6-8

Mbivilia nĩyathanie kana mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo andũ aingĩ makeethĩwa me kĩvũthya. (2 Vet. 3:​3, 4) Mekaa ũu nũndũ methĩawa maatĩĩe “mawendi moo mathũku ma kũlea kũmũkĩa Ngai.” (Yuta 7, 17, 18) Tũtonya kwĩsũvĩa ata tũikekale ta akaakaanyʼa? Ũndũ ũmwe nĩ kwa kwĩvathana na kĩtindo kya ala mendete kũnyungunyĩsya. (Sav. 1:1) Ũu nĩ kwasya tũyaĩle kwĩthukĩĩsya akaĩi ma mũĩkĩĩo o na vanini kana kũsoma maũndũ ala maandĩkaa. Nĩtwĩthĩawa twĩsĩ kana tũkaema kwĩsisya, no tũkwatwe nĩ mũtuo wa kũnyungunyĩsya o kavola kwa kavola, na kĩu kĩituma twambĩĩa kwĩthĩwa na nzika ĩũlũ wa Yeova na myolooto ĩla ũseũvyo wake ũtũnengae. Nĩ kana twĩsũvĩane na ũndũ ta ũsu, no twĩkũlye-ĩ: ‘Nyie nĩngothaa kũnyungunyĩsya yĩla twanengwa myolooto myeũ kana twakwata ũmanyi mweũ ĩũlũ wa ũndũ mũna? Nĩnumanasya ala matongoesye?’ Twoosa ĩtambya na mĩtũkĩ tũlũnge mĩtuo ta ĩsu, Yeova akendeeawʼa nithyĩ.—Nth. 3:​34, 35. w22.10 20 ¶9-10

Veva wa Ngai nĩwamwĩkĩie Esekieli vinya wa kwĩanĩsya kĩanda kya kũtavya andũ ma kĩsio kyake ũvoo, ala maĩ na “kĩtulya kyetu na ngoo nyũmũ.” Yeova amwĩie atĩĩ: “Nĩnetetye ũthyũ waku welekele mothyũ moo, na nĩnetetye kĩtulya kyaku kyelekele itulya syoo. Nĩnĩtwʼĩkĩthĩtye kĩtulya kyaku kyũmũ mũno kwĩ ĩvia yũmũ ya ũana: ndũkamakĩe, o na ndũkateve ũndũ wa mothyũ moo.” (Esek. 3:​8, 9) Kwoou Yeova no ta wamwĩaa Esekieli atĩĩ: ‘Ndũkaeke ũngʼendu wa andũ asu ũũtũle ngoo. Ngakũlũlũmĩĩlya.’ Ĩtina wa ũu, veva wa Ngai nĩwamũkĩlilye woninĩ na wamũtwaa kĩsionĩ kĩla watũmĩtwe atavanyʼe. Aandĩkie ũũ: “Kwʼoko kwa Yeova kwaĩ na vinya ĩũlũ wakwa.” Mwathani ũsu akuie kyumwa kĩima ayĩsa kũtwʼĩka nĩwaelewa nesa vyũ ũtũmani ũla wanengetwe. (Esek. 3:​14, 15) Ĩtina wa ũu, Yeova amwĩie athi ũiĩnĩ, vala “Veva walikile nthĩnĩ [wake].” (Esek. 3:​23, 24) Nũndũ wa ũu, yu nĩweeyũmbanĩtye kwambĩĩa ũthũkũmi wake. w22.11 4-5 ¶8-9

Mwathani Avakuki nĩwakwatiwe nĩ mathĩna maingĩ. O na veonekana ĩvinda yĩmwe nĩwambĩĩie kwĩthĩwa na nzika kana Yeova nĩwamũthĩnĩkĩaa. Kwoou nĩwamũtulũĩle Yeova mawĩmakĩo make mboyanĩ. Yeova nĩwasũngĩie mboya ya kuma ngoonĩ ya mũthũkũmi ũsu wake mũĩkĩĩku. (Ava. 2:​2, 3) Ĩtina wa Avakuki kũvindĩĩsya ũndũ Yeova watangĩĩte andũ make ĩvinda ĩvĩtu, nĩwakwatie ũtanu wake ĩngĩ. Kĩu nĩkyatumie aĩkĩĩa kana Yeova nĩwamũthĩnĩkĩaa na kana nĩweeyũmbanĩtye kũmũtetheesya omĩanĩsye na ĩtatwa o na yĩva. (Ava. 3:​17-19) Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Yĩla wakwatwa nĩ mathĩna, mũvoye Yeova na ũimũelesya ũndũ ũkwĩwʼa. Na ĩndĩ mwĩkwatye aũtwʼĩĩke. Weeka ũu, no wĩkale ũte na nzika kana Yeova akaũnengae vinya ũla ũkwenda nĩ kana ũmĩĩsye. Na ĩndĩ yĩla weeyonea ũndũ ũkũũtwʼĩĩka, ũkamũĩkĩĩaa mũnango. Walũmanyʼa na mũvango waku wa kĩ-veva, ndũkesa kwĩtĩkĩlya mathĩna kana nzika iũvathane na Yeova.—1 Tim. 6:​6-8. w22.11 15 ¶6-7

Yesũ na ala atũli elĩ ma mĩao maĩ ũtee wake maendeee kũthĩna makilyĩ kũkwʼa. (Luka 23:​32, 33) Mbeenĩ, elĩ nĩmamũneeneaa naĩ. (Mt. 27:44; Mko. 15:32) Ĩndĩ ũmwe woo nĩwaalyũlile woni wake. Aisye: “Yesũ, wĩndilikana yĩla wĩlika Ũsumbĩnĩ waku.” Yesũ amũsũngĩie atũmĩĩte ndeto sya ĩandĩkonĩ ya ũmũnthĩ. (Luka 23:​39-42) Ndeto ila Yesũ watavisye ũla mũtũli wa mĩao syaĩle kũtuma tũsũanĩa mũno ũndũ maũndũ makethĩwa mailye nthĩ nzaũ. Na ũwʼo nĩ kana, ve ũndũ tũtonya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa nthĩ nzaũ twasũanĩa ĩvinda yĩla Mũsumbĩ Solomoni wasumbĩkĩte, nũndũ kwaĩ na mũuo. Mbivilia yaĩtye kana Yesũ nĩ mũnene kwĩ Solomoni, na kwoou no twĩkwatye kana akatetheanĩsya na ala ũkasumbĩka namo kũtwʼĩkĩthya nthĩ ĩno nzaũ. (Mt. 12:42) Vate nzika, “malondu angĩ” nĩmaĩlĩte kũmanya kĩla matonya kwĩka nĩ kana meĩtĩkĩlwʼa kwĩkala tene na tene nthĩ nzaũ.—Yoa. 10:16. w22.12 8 ¶1; 9 ¶4

Isaia atũĩkĩĩthĩtye kana Yeova akethukĩĩasya nesa kĩĩo kitũ, na akasũngĩaa na mĩtũkĩ mawĩsũvano maitũ. Ongelete kwasya: “Yĩla wĩĩwʼa akakũsũngĩa.” Ndeto isu sya kwĩkĩa vinya syĩtũlilikanyʼa kana Ĩthe witũ ethĩawa na mea maingĩ ma kwĩtaana ala mamwĩkaĩla. Kũmanya kĩu nĩkũtũtetheeasya kũmĩĩsya twĩ atanu. Yeova nĩwĩthukĩĩasya nesa mboya sya kĩla ũmwe witũ. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Mĩsoanĩ ya mbee ya kĩlungu kya 30 kya Isaia, Yeova aneenete na andũ make onthe me mbaĩ. Ĩndĩ mũsoanĩ wa 19 aneenete na mũndũ ũmwe ũmwe. Isaia aandĩkie: ‘Ndũkaĩa ĩngĩ’; ‘vate ndĩi akakwĩka nesa’; ‘akakũsũngĩa.’ Nũndũ Yeova nĩ Ĩthe witũ ũtwendete, athĩnĩkĩaa kĩla mũndũ e weka na ethukĩĩasya nesa mboya sya kĩla ũmwe.—Sav. 116:1; Isa. 57:15. w22.11 9 ¶5-6

Kũtavanyʼa na kũmanyĩsya andũ o na yĩla tũũvĩngwa nĩkũtumaa twĩkala twĩ atanu na twĩ na mũuo. Ĩvindanĩ ya atũmwa, yĩla ala maĩ na ũkũmũ mbaĩnĩ ya Ayuti meeaĩe atũmwa maeke kũtavanyʼa, aũme asu aĩkĩĩku matwie kũmwĩwʼa Ngai. Mayaaeka kũtavanyʼa, na wĩa ũsu nĩwatumie mekala me atanu. (Meko 5:​27-29, 41, 42) Nĩ wʼo kana yĩla wĩa witũ wasiĩĩwa, nĩtwaĩlĩte kũtavanyʼa twĩ metho. Ĩndĩ tweeka kyonthe kĩla tũtonya, tũkeethĩawa na mũuo nũndũ tũkeethĩawa twĩsĩ kana nĩtwamwendeesya Yeova na nĩtwatavya angĩ ũvoo ũtonya kũmatangĩĩa. Ĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana no twĩthĩwe na mũuo o na yĩla maũndũ momũ mũno. Mavinda ta asu, no nginya twĩkale tũlilikene kana mũuo ũla twĩ na vata nawʼo nĩ mũuo o ũla Yeova e weka ũtonya kũtũnenga. Kwoou mwĩkwatasye yĩla kwaumĩla ũwau wa kũkwatanwʼa, mũisyo, kana wambĩĩa kũthĩnwʼa. Lũmanyʼa vyũ na ũseũvyo wake. Ĩthĩwa na mea ma kwona ĩvinda ĩseo yĩla yĩ mbee. Weeka maũndũ asu, ‘mũuo wa Ngai ũkeethĩwa vamwe naku.’—Avi. 4:9. w22.12 21 ¶17-18

Kwĩvwʼĩka mwĩkalĩle mweũ nĩkwendaa kĩthito. Maũndũ amwe twaĩlĩte kwĩkĩa kĩthito tũmasinde nĩ mĩtuo mĩthũku ta woo mwai, ũthatu, na ũthilĩku. (Aev. 4:​31, 32) Nĩkĩ kwĩka ũu kũtonya kwĩthĩwa kũte laisi? Nũndũ mĩtuo ĩmwe yĩthĩawa yĩkinyĩĩte vyũ. Kwa ngelekanyʼo, Mbivilia yaĩtye kana andũ amwe me mũtuo wa ‘kũthata’ na ‘kũthilĩka.’ (Nth. 29:22) Kũlũnga mĩtuo ĩmwe yĩkinyĩĩte ta ĩsu nĩkũtonya kwenda kĩthito o na ĩtina wa kũvatiswa. (Alo. 7:​21-23) Mũvoye Yeova ĩũlũ wa mũtuo ũla ũendeee kũkitana nawʼo, ũte na nzika kana nũkũkwĩthukĩĩsya na aikũtetheesya. (1 Yoa. 5:​14, 15) O na kau Yeova ndesa kũũvetangĩa mũtuo ũsu kwa nzĩa ya kyama, no aũnenge vinya wa kũũsinda. (1 Vet. 5:10) Ĩndĩ kwa oyu, ĩka kwosana na mboya syaku kwa kũema kwĩka maũndũ matonya kũtuma ũsyokea mũtuo ũsu. Na ndũkaeke kĩlĩko kyaku kĩtinde kĩsũanĩĩte mawendi mathũku.—Avi. 4:8; Ako. 3:2. w23.01 10 ¶7, 9-10

Ũndũ ũmwe twonanasya nĩtũmwendete Ngai nĩ kwa kwĩkĩa kĩthito wĩanĩ wa kũtavanyʼa. Tũneenaa na onthe ala twakomana namo. Tũivathũlaa mũndũ o na ũmwe nũndũ wa ũko, mbaĩ, ũkwati, kana kĩsomo kyake. Yĩla tweeka ũu, twĩthĩawa tũikwata mbau kĩeleelo kya Yeova nũndũ we endaa “andũ ma mĩthemba yonthe matangĩĩwe na kũkwata ũmanyi wa wʼo ĩũlũ wa ũla wʼo.” (1 Tim. 2:4) O na ĩngĩ, twonanasya ũndũ tũmwendete Ngai na Klĩsto kwa kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ. Nĩtũmathĩnĩkĩaa mũno na tũkamatwʼĩĩka yĩla makomana na matatwa. Na nĩtũmakiakiasya yĩla makwʼĩĩwa nĩ mwendwa woo, tũkamathokea yĩla mawaa, na tũkeka kyonthe kĩla tũtonya tũmekĩe vinya yĩla makwʼĩte ngoo. (2 Ako. 1:​3-7; 1 Ath. 5:​11, 14) Eka ũu, nĩtũendeeaa kũmavoyea nũndũ nĩtwĩsĩ kana “mboya ya kĩthingʼĩĩsyo ya mũndũ mũlũngalu nĩtethasya mũno.”—Yak. 5:16. w23.01 28-29 ¶7-8

O tondũ ũtũĩka wa vundi wa myako waĩlaa o ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte, nowʼo o naitũ tũtonya kwaĩlya ũtũĩka witũ wa kwaka ala angĩ. Kũneenea na angĩ ngewa sya andũ moomĩĩisye mathĩna ĩvinda ĩvĩtu no kũmanenge vinya wa kũmĩĩsya matatwa ala mamakwatĩte. (Aevl. 11:​32-35; 12:1) No tũmanthe mũuo kwa kũwetaa moseo ma ala angĩ, kũsũvĩa mũuo ũla wĩ vo ndũkanangĩke, na kũũtũngĩĩa yĩla kweethĩwa na ivathũkanyʼo. (Aev. 4:3) Na no tũendeee kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kwa kũneenea namo maũndũ ma vata ala me Mbivilianĩ, kũmanenga ũtethyo yĩla me na thĩna, na kũtwʼĩĩka ala matonya kwĩthĩwa me na mũĩkĩĩo mwonzu. No twĩkale twĩ atanu na twĩ eanĩe yĩla twatetheesya kwaka ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩ-veva. Myako ĩla twakaa mũthya nĩombokangaa na ĩyanangĩka. Ĩndĩ ũseo wa kwaka ana-a-asa na eĩtu-a-asa tũkawonaa tene na tene! w22.08 21 ¶6; 25 ¶17-18

Yesũ nĩwawetie nguma ĩmwe ya mwanya twaĩle kwĩthĩwa nayo nĩ kana tũelewe kĩla tũũsoma Ndetonĩ ya Ngai, nayo nĩ ũmanyi. (Mt. 24:15) Mũndũ wĩ ũmanyi ethĩawa ailye ata? Ethĩawa na ũtonyi wa kũelewa ũndũ ũvoo mũna ũkwatĩanĩe kana ũvathũkene na ũngĩ, na nũeleawa maũndũ ala matawetetwe ũtheinĩ. Eka ũu, Yesũ aisye no nginya twĩthĩwe na ũmanyi nĩ kana twone maũndũ ala maendeee kwĩanĩsya wathani wa Mbivilia. O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na nguma ĩsu nĩ kana tũtetheke vyũ nĩ kyonthe kĩla tũũsoma Mbivilianĩ. Yeova nũnengae athũkũmi make ũmanyi. Kwoou mũvoye, na ũimwĩsũva aũtetheesye wĩthĩwe na nguma ĩsu. Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩke kwosana na mboya yaku? Vindĩĩsya nesa kĩla wasoma, na ũisisya wone ũndũ kĩkonanĩtye na maũndũ angĩ wĩsĩ. Tata ũelewe ũvoo mũna wĩ Mbivilianĩ, na ũyona ũndũ ũtonya kũũtũmĩa thayũnĩ waku. (Aevl. 5:14) Ũmanyi ũkaũtetheeasya ũelewe Maandĩko mũnango yĩla ũũsoma. w23.02 10 ¶7-8

Kwasũanĩa mũnyanyau nĩwaũnenga visa mũkũũ mũno ĩndĩ wa lato mũnene. Wĩ na kũndũ kũvutĩku langi, kwĩ na masola, na kũtembũku. O na kũtwʼĩka visa ũsu wĩ na mathĩna asu, lato wawʼo nĩ ndola milioni mbingĩ. Mwa ndũlea kũtũnga mũvea nũndũ wawʼo na kũũsũvĩa mũno. O ta ũu, Yeova nũtũnengete mũthĩnzĩo wa mwanya mũno, nawʼo nĩ mũthĩnzĩo wa thayũ. O na nĩwonanĩtye ũndũ wonaa thayũ witũ wĩ wa vata kwa kũtũnenga nthembo ya wovosyo ya Mwana wake. (Yoa. 3:16) Yeova nĩwe Mũnengani wa thayũ. (Sav. 36:9) Mũtũmwa Vaulo nĩwaĩkĩĩe ũndũ ũsu, na nĩkyo kĩtumi waisye: “Twĩ na thayũ nũndũ wake, na nĩtũendaa na twĩ kwʼo.” (Meko 17:​25, 28) Kwoou no twĩthĩwe tũte na nzika kana thayũ witũ nĩ mũthĩnzĩo kũma kwa Ngai. Nũndũ nũtwendete, nũtũnengae kyonthe kĩla tũkwenda nĩ kana tũendeee kwĩkala thayũ. (Meko 14:​15-17) Ĩndĩ Yeova ndasũvĩaa thayũ witũ kwa nzĩa ya kyama. Vandũ va ũu, endaa twĩke kyonthe kĩla tũtonya nĩ kana twĩsũvĩe kĩ-mwĩĩ na kĩ-veva.—2 Ako. 7:1. w23.02 20 ¶1-2

Mwa tũmũtũngĩaa Yeova Ngai mũvea mũno nũndũ wa Mbivilia! Ĩvukunĩ yĩu, nũtũnengete ũtao mũseo ũtonya kũtũtetheesya tũkomĩanĩsya nesa na mathĩna ala matũkwataa ĩvindanĩ yĩĩ. O na ĩngĩ, nũtũnengete wĩkwatyo mũseo wa ĩvinda yũkĩte. Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana atũmĩĩte Mbivilia kũvuanyʼa nguma syake. Yĩla twavindĩĩsya nguma syake sya mwanya, nĩtũkiitawa mũno ngoonĩ na tũkenda kũmũthengeea kwa kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo nake. (Sav. 25:14) Yeova nĩwendaa andũ mamũmanye. Ĩvindanĩ ĩvĩtu, nĩwaneenaa na andũ amwe kwĩsĩla ndoto, mawoni, o na alaĩka. (Mot. 12:6; Meko 10:​3, 4) Ĩndĩ twĩthĩwa twamanyie maũndũ asu onthe ata ta keka mayaandĩkwa? Nĩkyo kĩtumi Yeova watũmĩie aũme ‘kũandĩka ĩvukunĩ’ maũndũ ala wendaa tũmanye. Na nũndũ “nzĩa [ya Ngai] nĩ mbĩanĩu,” no twĩkale tũte na nzika kana nzĩa ĩno ũtũmĩaa kũneena naitũ nĩ nzeo vyũ na nĩtũunaa.—Sav. 18:30. w23.02 2 ¶1-2

Ĩthĩwa na mĩvango mĩseo. Ĩvangĩĩe kwĩka maũndũ matonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo waku na kũũtetheesya wĩthĩwe Mũklĩsto mũimu. (Aev. 3:16) Kwa ngelekanyʼo, no ũtwʼe kwaĩlangya mũvango waku wa kwĩmanyĩsya na kũsoma Mbivilia. (Sav. 1:​2, 3) Kana no wone ve vata wa kwĩkĩa kĩthito ũvoyae mavinda maingangĩ na kuma ngoonĩ. O na no kwĩthwa waĩle kwĩsiĩĩa mũnango yĩla ũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya na ũũtũmĩa ĩvinda yaku. (Aev. 5:​15, 16) Kũtetheesya angĩ nĩkũtumaa mũndũ eana kĩ-veva. Kwa ngelekanyʼo, no ũtwʼe kũtetheeasya ala akũũ na ala awau kĩkundinĩ kyenyu. No ũthi kũmathooea syĩndũ ila mekwenda kana ũkamonyʼa ũndũ matonya kũtũmĩa syĩndũ ta simũ. O na no wonanyʼe kana nĩwendete ala mate kĩkundinĩ kwa kũmatavya ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ. (Mt. 9:​36, 37) Ethĩwa nĩvatonyeka, ĩvangĩĩe kũlika ũthũkũminĩ mũna wa ĩvinda yonthe. w22.08 6 ¶16-17