Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
7-13 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | HECHOS 21, 22
«Chiʼuxq ta li naraj li Qaawaʼ»
bt-S 177 raqal 15, 16
«Chiʼuxq ta li naraj li Qaawaʼ»
15 Naq laj Pablo yook chaq chi hilank saʼ rochoch laj Felipe, kiwulak jun chik li ulaʼ li oxloqʼinbʼil ru: li propeet Agabo. Li wankebʼ aran nekeʼxnaw ru chiʼus ut ak keʼrabʼi chi xyeebʼal naq twanq jun li nimla weʼej li kikʼulmank saʼ li xʼawabʼejilal laj Claudio li ruuchil awabʼej (Hech. 11:27, 28). Joʼkan naq keʼxkʼoxla tana aʼin: «Kʼaru aj e kichalk? Kʼaru li esil kixkʼam chaq?». Inkʼaʼ keʼxkanabʼ rilbʼal. Tojaʼ naq keʼril naq kirisi li «xkʼaamal xsaʼ» laj Pablo. Aʼan jun li kʼaamalsaʼ li nabʼakʼmank saʼ li yiitoq ut nakʼanjelak re xxokbʼal li kokʼ tumin ut jalan chik li kʼaʼaq re ru. Rikʼin li nimla kelkookil tʼikr aʼin laj Agabo kixbʼakʼ li ruqʼ ut li roq ut chirix chik aʼan kixye jun li kawil esil: «Aʼin naxye li Santil Musiqʼej: Joʼkaʼin naq taabʼakʼiiq li winq aj eechal re li kʼaamalsaʼ aʼin xbʼaanebʼ laj Judiiy aran Jerusalén, ut taaqʼaxtesiiq saʼ ruqʼebʼ li junchʼol chik» (Hech. 21:11, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]).
16 Li propesiiy aʼin kixkʼut wiʼ chik naq li Apostol txik Jerusalen. Ut kixye ajwiʼ naq saʼ xmaakebʼ laj Judiiy tqʼaxtesiiq «saʼ ruqʼebʼ li junchʼol chik» malaj li maawaʼebʼ aj Judiiy. Li kiyeemank chaq kixtochʼebʼ xchʼool li wankebʼ aran. Laj Lucas kixye: «Naq kiqabʼi aʼin, laaʼo ut ebʼ laj aran kiqatzʼaama chiru laj Pablo naq mitaqeʼk Jerusalén. Tojaʼ naq kichaqʼok laj Pablo: —Kʼaʼut naq yookex chi yaabʼak ut chi xkʼeebʼal xrahil inchʼool? Relik chi yaal naq yoʼoon wankin moko kaʼaj ta wiʼ chi bʼakʼeʼk, chi kamk aj bʼan wiʼ aran Jerusalén saʼ xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ Jesus» (Hech. 21:12, 13, SBG).
bt-S 178 raqal 17
«Chiʼuxq ta li naraj li Qaawaʼ»
17 Kʼoxla li kikʼulmank! Chixjunilebʼ li hermaan joʼ ajwiʼ laj Lucas keʼxtzʼaama re laj Pablo naq inkʼaʼ txik. Kiwulak saʼ xchʼool naq kiril xrahomebʼ, xkʼaʼuxebʼ ut naq keʼyaabʼak, joʼkan naq laj Pablo kixye rehebʼ: «Yookex [...] xkʼeebʼal xrahil inchʼool», malaj joʼ nekeʼxye jalan chik li Santil Hu saʼ Griego «Nekeʼrahobʼtesi inchʼool». Rikʼin chixjunil aʼin, kaw xchʼool chi xik joʼ naq kiʼaatinak chaq rikʼin ebʼ li hermaan re Tiro. Inkʼaʼ tixkanabʼ naq teʼxqʼunbʼesi xbʼaan li raatinebʼ ut li xyaabʼebʼ. Kixchʼolobʼ bʼan chiruhebʼ kʼaʼut tento txik. Kaw tzʼaqal xchʼool ut inkʼaʼ naxuwak! Joʼ li Jesus, kixkawresi xchʼool re naq txik Jerusalen (Heb. 12:2). Usta inkʼaʼ naraj naq tkamsiiq abʼan wi tento trahobʼtesiiq, tixbʼaanu xbʼaan naq oxloqʼ chiru naq tkamq choʼq xtzolom li Jesus.
bt-S 178 raqal 18
«Chiʼuxq ta li naraj li Qaawaʼ»
18 Kʼaru keʼxbʼaanu ebʼ li hermaan? Li Santil Hu naxye naq keʼsumenk chi chaabʼil: «Inkʼaʼ kooruhank chi xjalbʼal xkʼaʼuxl; joʼkan naq kiqakanabʼ relajinkil ru ut kiqaye: —Chiʼuxq ta li naraj li Qaawaʼ» (Hech. 21:14, SBG). Keʼxyal xqʼunbʼesinkil re naq inkʼaʼ txik Jerusalen usta chʼaʼaj aʼin, maakʼaʼ chik keʼxye re. Keʼrabʼi ut keʼxnaw naq tento t-uxq li rajom li Jehobʼa, ut inkʼaʼ chik xeʼxqʼunbʼesi. Li Apostol ak kixsikʼ xbʼaanunkil aʼin usta tkamq, ut inkʼaʼ raj chʼaʼajkaq chiru wi ebʼ li hermaan li nekeʼrahok re inkʼaʼ raj teʼxyal xjalbʼal xkʼaʼuxl.
Qasikʼaq li tertokil pek
bt-S 184, 185 raqal 10-12
«Abʼihomaq li tinye eere»
10 Abʼanan, li Apostol junelik kixtaw ru kʼaʼut naq wankebʼ teʼraj xyuʼaminkil li xbʼaanuhomebʼ laj Judiiy, kamaʼ li hilank saʼ Sabado malaj naq inkʼaʼ teʼxtzaka junjunq li tzakahemq (Rom. 14:1-6). Ut inkʼaʼ ajwiʼ kixkʼe junaq li naʼlebʼ li tento teʼxbʼaanu chirix li sirkunsisyon, joʼkan naq kixye re laj Timoteo naq tixkʼul aʼin re naq ebʼ laj Judiiy teʼxpaabʼ laj Timoteo, xbʼaan naq li xyuwaʼ aj Griego (Hech. 16:3). Naxnaw naq aʼin tento t-alaaq saʼ xchʼool li junjunq, joʼkan naq kixtzʼiibʼa aʼin rehebʼ laj Galatas: «Maakʼaʼ naʼok wiʼ xkʼulbʼal li sirkunsisyon malaj inkʼaʼ, kaʼaj bʼan wiʼ li paabʼaal li naxkʼut ribʼ rikʼin li rahok» (Gal. 5:6, SBG). Rikʼin chixjunil aʼin, wank sut naq nekeʼxyuʼami aʼin nekeʼxkʼutbʼesi naq maakʼaʼebʼ xpaabʼal. Joqʼe nakʼulmank aʼin? Naq nekeʼxbʼaanu kaʼajwiʼ re xyuʼaminkil li Chaqʼrabʼ malaj nekeʼxkʼut naq aajel ru re xkʼulbʼal li rosobʼtesihom li Jehobʼa.
11 Usta li kiyeemank chaq chirix laj Pablo moko yaal ta, kixbʼaanu naq inkʼaʼ sa teʼrekʼa ribʼ ebʼ laj Judiiy li wankebʼ choʼq aj paabʼanel. Joʼkan naq ebʼ li cheekel winq keʼxye li naʼlebʼ aʼin re li Apostol: «Wankebʼ saʼ qayanq kaahibʼ chi winq li tento saʼ xbʼeenebʼ xbʼaanunkil li kʼaru xeʼxyeechiʼi re li Qaawaʼ saʼ jurament. Kʼamebʼ chawix, chʼajobʼresi aawibʼ aawochbʼeenebʼ ut tojon chirixebʼ, re naq teʼruhanq chi xtʼojobʼankil li xjolomebʼ. Chi joʼkan chixjunilebʼ teʼxtaw ru naq moko yaal ta li xeʼrabʼi chawix, ut teʼxkʼe reetal naq laaʼat ajwiʼ aj paabʼanelat re li Chaqʼrabʼ» (Hech. 21:23, 24, SBG).
12 Laj Pablo kiruuk raj xwechʼinkil naq li xxeʼil li chʼaʼajkilal maawaʼ li xeʼrabʼi chirix, aʼan bʼan naq ebʼ laj Judiiy li wankebʼ choʼq aj paabʼanel nekeʼxkʼe xchʼool chirix li Xchaqʼrabʼ laj Moises. Abʼan kiraj xjalbʼal xkʼaʼuxl wi inkʼaʼ tixqʼet li xnaʼlebʼ li Yos. Junxilaq chaq kixtzʼiibʼa aʼin: «Saʼ xyanqebʼ li wankebʼ rubʼel xwankil li xChaqʼrabʼ laj Moisés xinwank chanchan wiʼ wankin rubʼel xwankil li Chaqʼrabʼ, us ta moko wankin ta rubʼel xwankil li Chaqʼrabʼ, re reechaninkil li wankebʼ rubʼel xwankil li Chaqʼrabʼ» (1 Cor. 9:20, SBG). Saʼ li hoonal aʼan, kixtenqʼahebʼ li cheekel winq re Jerusalen ut kiwank «rubʼel xwankil li Chaqʼrabʼ». Ut chi joʼkan kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil li naxwaklesi qachʼool re naq tqatenqʼahebʼ li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li chʼuut ut inkʼaʼ xyeebʼal naq teʼxbʼaanu junaq li naʼlebʼ joʼ naqaj laaʼo (Heb. 13:17).
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 22:16
Chayaabʼa xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ ut chʼajebʼ laamaak: Malaj «chʼaj laamaak ut taayabʼa xkabʼa». Li naxchʼaj li maak maawaʼ li subʼeʼk saʼ haʼ, aʼan bʼan xyaabʼankil li xkʼabʼaʼ li Jesus, naraj xyeebʼal, xpaabʼankil li Jesus ut xkʼutbʼesinkil rikʼin li qakʼanjel (Hch 10:43; Snt 2:14, 18).
14-20 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | HECHOS 23, 24
«Keʼxqʼabʼa chi yoobʼank raaxiikʼ ut naq yiibʼru xnaʼlebʼ»
bt-S 191 raqal 5, 6
«Kawu aachʼool!»
5 Li tenqʼ li kixkʼul laj Pablo kiwulak tzʼaqal saʼ xhoonalil, xbʼaan naq saʼ li jun chik kutan numenaq 40 chi Judiiy «keʼxchʼutubʼ ribʼ chi kʼuubʼank ut keʼxye rikʼin jurament naq inkʼaʼ chik teʼwaʼaq teʼukʼaq toj reetal teʼxkamsi laj Pablo». «Li keʼxbʼaanu li sumkʼuubʼank aʼin» naxkʼut naq teʼraj xkamsinkil. Nekeʼxpaabʼ naq rikʼin li jurameent aʼin tchalq jun li nimla rahilal saʼ xbʼeenebʼ wi inkʼaʼ teʼxkamsi (Hech. 23:12-15, SBG). Li keʼraj xbʼaanunkil keʼxkʼulubʼa ebʼ li xbʼeenil aj tij ut ebʼ li cheekel winq, keʼraj wiʼ chik xkʼambʼal laj Pablo saʼ li Sanedrin re xbʼaanunkil jalan chik li patzʼom, yal re xnawbʼal wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ chirix. Abʼan li xeʼxkʼubʼ xkamsinkil ak wankebʼ raj saʼ li bʼe re xchapbʼal laj Pablo ut xkamsinkil.
6 Abʼanan, li rikaqʼ li Apostol kixnaw chirix li keʼxkʼubʼ ut kixye chaq re li rikan, ut aʼan kixtaqla rikʼin li xjolomil aj puubʼ laj Claudio Lisias (Hech. 23:16-22). Li rikaqʼ laj Pablo moko nawbʼil ta ru li xkʼabʼaʼ, abʼan kaw chaq xchʼool. Relik chi yaal, li Jehobʼa naxra ebʼ li saaj li kawebʼ xchʼool li nekeʼxsikʼ xbʼeenwa li Xʼawabʼejilal li Yos ut li xmolam.
bt-S 192 raqal 10
«Kawu aachʼool!»
10 Saʼ Cesarea laj Pablo kikanaak «saʼ rochoch laj Herodes» re naq tkʼaakʼaleq ut troybʼeni ebʼ li xikʼ nekeʼilok re li teʼchalq chaq Jerusalen (Hech. 23:35, SBG). Ak xnumeʼk chik oobʼ kutan naq kiwulak laj Ananias (li xyuwaʼil aj tij), jun chʼuut li cheekel winq ut laj Tertulo (li «kiʼaatinak» malaj kixqʼabʼa laj Pablo). Li winq aʼin kixtikibʼ xkʼebʼal xloqʼal laj Felix rikʼin li kʼanjel li kixbʼaanu chirixebʼ laj Judiiy, yal re xqʼunbʼesinkil ut re naq sa t-ileq. Ut chirix chik aʼan, kiʼok chi aatinak ut kixye aʼin chirix li Apostol: «Qʼaxal yibʼru xnaʼlebʼ [...] aj yoobʼanel raaxiikʼ saʼ xyanqebʼ laj Judiiy saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ ut aj kʼamol xbʼehebʼ li xkomonebʼ laj Nazaret. Kiraj ajwiʼ xmuxbʼal li rochoch li Yos, ut laaʼo xqachap chaq». Ut «keʼokenk ajwiʼ ebʼ laj Judiiy chi xyeebʼal naq yaal chixjunil aʼan» (Hech. 24:5, 6, 9, SBG). Chʼolchʼo naq, li nekeʼyoobʼank raaxiikʼ, nekeʼxjolomi junaq li chʼuut li jwal xuwajel ru ut nekeʼxmux li rochoch li Yos aʼan jun nimla maak ut naru natenebʼaak li kamk saʼ xbʼeenebʼ.
bt-S 193, 194 raqal 13, 14
«Kawu aachʼool!»
13 Aʼin jun chaabʼil eetalil li tento tqakʼam qe wi saʼ jun kutan tooʼeʼxkʼam chiruhebʼ li wankebʼ xwankil xbʼaan li qapaabʼal ut tooʼeʼxqʼabʼa chi wechʼink ut yoobʼank raaxiikʼ malaj wank saʼ jun li chʼuut xuwajel ru. Naq kiʼok chi aatinak rikʼin li ruuchil awabʼej, laj Pablo inkʼaʼ kiroksi chʼinaʼusil aatin chi moko li yoobʼanbʼil aatin joʼ kixbʼaanu laj Tertulo. Laj Pablo inkʼaʼ kixuwak ut kiroxloqʼi ru. Naq kixkol ribʼ kaw kiʼaatinak abʼan inkʼaʼ kixtochʼ xchʼool, kixye li yaal ut chʼolchʼo ru kixye naq «ebʼ laj Judiiy li xeʼchalk chaq saʼ xsutam Asia» li keʼqʼabʼank re chi xmuxbʼal li Rochoch li Yos inkʼaʼ xeʼkʼulunk saʼ li raqlebʼaal aatin ut kixpatzʼ naq trilebʼ ru ut trabʼi li teʼxjit wiʼ (Hech. 24:18, 19, SBG).
14 Li wank tzʼaqal xwankil aʼan naq inkʼaʼ kixkanabʼ aatinak chirix li xpaabʼal. Chi kaw xchʼool kixkʼutbʼesi li xpaabʼal chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo, li kixkʼam chaq li wechʼink ibʼ saʼ li Sanedrin (Hech. 23:6-10). Kʼaʼut kixkʼe xwankil aʼin? Xbʼaan naq kipuktesink chirix li Jesus ut naq kiwaklesiik wiʼ chik chi yoʼyo saʼ xyanqebʼ li kamenaq, li inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa ebʼ li xikʼ nekeʼilok re (Hech. 26:6-8, 22, 23). Joʼkan tzʼaqal, li chʼaʼajkilal kichalk chirix li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo, aʼ li xwaklijik li Kriist.
Qasikʼaq li tertokil pek
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 23:6
Laaʼin aj Pariseey: Wankebʼ nekeʼxnaw ru laj Pablo (Hch 22:5). Naq laj Pablo kixye ralalin aj Pariseey, ebʼ laj Pariseey re li Sanedrin chʼolchʼo naq xeʼxtaw ru naq laj Pablo yook xyeebʼal naq juntaqʼeet li xeʼxpaabʼ chaq. Nekeʼxnaw naq aʼan jun aj paabʼanel li naxkʼe chaq xchʼool chi kʼanjelak chiru li Yos, joʼkan naq inkʼaʼ keʼruuk xyeebʼal naq kiraj xbʼalaqʼinkilebʼ. Saʼ li raqal aʼin wank xyaalal kʼaʼut laj Pablo kixye naq aʼan aj Pariseey. Ebʼ laj Saduseey inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li wakliik wiʼ chik chi yoʼyo abʼan laj Pablo ut ebʼ laj Pariseey nekeʼxpaabʼ. Naq kixye naq aʼan aj Pariseey li Apostol kixsikʼ jun li naʼlebʼ li nekeʼxpaabʼ ajwiʼ aʼanebʼ. Chanchan naq kiʼok chi aatinak chirix li naʼlebʼ aʼin xbʼaan naq kiraj naq wiibʼ oxibʼ rehebʼ li nekeʼokenk saʼ li Sanedrin teʼtzʼaqonq rikʼin ut aʼin kikʼanjelak chiru (Hch 23:7-9). Moqon chik kixye aʼin naq kixkol ribʼ chiru li awabʼej Agripa (Hch 26:5). Ut kixye wiʼ chik naq aʼan aj Pariseey naq kixtzʼiibʼa ebʼ laj paabʼanel re Filipos (Flp 3:5). Chaabʼil ajwiʼ xnawbʼal chanru naxchʼolobʼ saʼ Hechos 15:5 jalan chik ebʼ laj paabʼanel li keʼwank chaq choʼq aj Pariseey (chaawil xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 15:5).
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 15:5
wankebʼ xkomonebʼ laj Pariseey: Chanchan naq toj nayeemank naq junjunqebʼ laj paabʼanel keʼwank chaq choʼq aj Pariseey (chaawil xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 23:6).
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 24:24
Drusila: Aʼan li kachʼin saʼ xyanqebʼ li oxibʼ li rixqaʼal laj Herodes Agripa I, li naʼaatinak wiʼ saʼ Hechos 12:1 saʼ li Santil Hu saʼ kaxlan aatin. Kiyoʼlaak tana saʼ li chihabʼ 38 ut aʼan li ranabʼ laj Agripa II ut riitzʼin li xBerenice. Li ruuchil awabʼej Felix aʼan xkabʼ xbʼeelom. Xbʼeenwa kisumlaak rikʼin li awabʼej re Asiria Aziz re li naʼajej Emesa ut chiru tana li chihabʼ 54, naq wank 16 chihabʼ re kixraq ru li xsumlajik ut kisumlaak rikʼin laj Felix. Maare wank aran naq laj Pablo kiʼaatinak rikʼin laj Felix «chirix li tiikilal, li kuyuk ibʼ ut li raqbʼa aatin chaalel» (Hch 24:25, SBG). Naq laj Festo kiʼok choʼq ruuchil awabʼej, laj Felix kixkanabʼ laj Pablo saʼ tzʼalam re «xqʼunbʼesinkil xchʼoolebʼ laj Judiiy». Wankebʼ keʼxkʼoxla naq kixbʼaanu aʼin re xsahobʼresinkil xchʼool li rixaqil li toj saaj, aj Judiiy (Hch 24:27, SBG).
21-27 RE ENERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | HECHOS 25, 26
«Laj Pablo kixye naq t-abʼiiq xbʼaan li awabʼej ut kipuktesink chiru laj Herodes Agripa»
bt-S 198 raqal 6
«Nintzʼaama naq tinʼabʼiiq xbʼaan li awabʼej»
6 Naq kixkʼe reetal naq laj Festo naraj naq ebʼ laj Judiiy teʼokenq chirix li naru tixbʼaanu naq tkamsiiq, laj Pablo kiroksi li xkʼulubʼ joʼ aj Roma naq kixye re: «Wankin saʼ li xraqlebʼaal aatin li awabʼej: arin tento taaraqeʼq aatin saʼ inbʼeen. Laaʼin maakʼaʼ kʼaru inkʼaʼ us xinbʼaanu rehebʼ laj Judiiy, ut nakanaw ajwiʼ chi us laaʼat. [...] Nintzʼaama naq tinʼabʼiiq xbʼaan li awabʼej». Wank sut, naq napatzʼmank aʼin inkʼaʼ chik naruhank xjalbʼal. Joʼkan ajwiʼ kixye li ruuchil awabʼej: «Xatzʼaama abʼiik xbʼaan li awabʼej. Rikʼin li awabʼej tatxik» (Hech. 25:10-12, SBG). Naq kixpatzʼ naq teʼril li xchʼaʼajkilal saʼ jun li nimla raqlebʼaal aatin, li Apostol kixkanabʼ jun eetalil choʼq rehebʼ laj paabʼanel. Wi li wankebʼ xwankil nekeʼxmux li chaqʼrabʼ ut nekeʼxram li kʼanjel chirix li chaabʼil esil, laaʼo naqakol rix rikʼin roksinkil li chaqʼrabʼ li nokooxtenqʼa (Sal. 94:20).
bt-S 198-201 raqal 10-16
«Nintzʼaama naq tinʼabʼiiq xbʼaan li awabʼej»
10 Rikʼin oxloqʼink, li Apostol kixbʼanyoxi re li awabʼej naq kixkanabʼ naq t-aatinaq chiru re xkolbʼal ribʼ, saʼ xkʼabʼaʼ naq aʼan naxnaw li xbʼaanuhomebʼ ut li xchʼaʼajkilalebʼ laj Judiiy. Chirix chik aʼin, kiʼok xyeebʼal chanru kiwank chaq li xyuʼam: «Laaʼin kinwank joʼ aj Pariseey, saʼ xyanqebʼ li jun chʼuut li qʼaxal nekeʼxkʼe xchʼool saʼ li qapaabʼaal» (Hech. 26:5, SBG). Naq kiwank chaq saʼ xtzolebʼaal ebʼ laj Pariseey, laj Pablo kiroybʼeni li xkʼulunik li Sikʼbʼil Ru. Ut anaqwan naq aj paabʼanel chik kixkʼe reetal naq li Jesus aʼan li Sikʼbʼil Ru li yookebʼ chaq roybʼeninkil chiru naabʼal siʼeent chihabʼ. Kixye naq wank saʼ li raqlebʼaal aatin xbʼaan naq, joʼ ajwiʼ ebʼ li xikʼ nekeʼilok re, chʼolchʼo chiru naq li Yos kixbʼaanu li kixyeechiʼi chaq rehebʼ laj paabʼanel junxil. Aʼin kixbʼaanu naq laj Agripa traj xnawbʼal xkomon.
11 Naq kixjultika li chʼaʼajkilal li kixbʼaanu chaq rehebʼ laj paabʼanel, laj Pablo kixye: «Kinkʼoxla naq tenebʼanbʼil saʼ inbʼeen kʼanjelak chi kaw re xrambʼal xkʼabʼaʼ li Jesus aj Nazaret [...] kʼajoʼ linjosqʼil saʼ xbʼeenebʼ naq kinsikʼihatqebʼ toj saʼebʼ li jalanil tenamit» (Hech. 26:9-11, SBG). Ut naabʼalebʼ li wankebʼ aran nekeʼxpaabʼ naq yaal li yook xyeebʼal li Apostol (Gal. 1:13, 23). Maare laj Agripa kixkʼoxla: «Kʼaʼut kijalaak li xyuʼam?».
12 Li xsumenkil natawmank naq kixye: «Naq xkohin Damaask saʼ jun kutan, kʼeebʼil inwankil ut taqlanbʼilin xbʼaanebʼ li xbʼeenil aj tij. Saʼ xyiitoq li kutan, at qaawaʼ, kiwil saʼ bʼe jun li saqenk kichalk chaq saʼ choxa, qʼaxal chik nalemtzʼunk chiru li saqʼe; ut aʼan kinxsut laaʼin joʼ ajwiʼ kixsutebʼ li wochbʼeenebʼ. Chiqajunilo kootʼaneʼk chiru chʼochʼ ut kiwabʼi jun xyaabʼ kuxej yo chi xyeebʼal we saʼ aatinobʼaal hebreo: “At Saúl, at Saúl, kʼaʼut naq xikʼ nikinaawil? Qʼaxal chʼaʼaj choʼq aawe xlapbʼal chawoq li toplebʼ”. Kinchaqʼok laaʼin ut kinye: “Anihat, at Qaawaʼ?”. Ut li Qaawaʼ kixye we: “Laaʼin li Jesus li xikʼ nakawil» (Hech. 26:12-15, SBG).
13 Naq toj maajiʼ nakʼulmank aʼin li maajunwa ilbʼil chaq, laj Pablo yook chi xlapbʼal chi roq li toplebʼ. Malaj, laj Pablo kixbʼaanu joʼ li xul li naʼiiqank naq naxtochʼ ribʼ xjunes chi inkʼaʼ natopeʼk chiru li cheʼ li nakʼanjelak re xbʼeresinkil. Chi joʼkan, kixkʼe saʼ chʼaʼajkilal li naxpaabʼ naq kixqʼet ribʼ chiru li rajom li Yos. Abʼan saʼ li bʼe re Damaask, li Jesus kixkʼut ribʼ chiru li winq aʼin, usta inkʼaʼ kʼebʼil xnaʼlebʼ chiʼus, ut kixbʼaanu naq tixjal xkʼaʼuxl (Juan 16:1, 2).
14 Kixjal tzʼaqal li xyuʼam! Kixye re laj Agripa: «Inkʼaʼ kinqʼetqʼeti wibʼ chiru li choxahil moy u, kohin bʼan xbʼenwa rikʼinebʼ laj Damaask; chirix chik aʼan rikʼinebʼ laj Jerusalén ut saʼ chixjunil xsutam Judea joʼ ajwiʼ rikʼinebʼ li maawaʼebʼ aj Judiiy, chi xyeebʼal naq cheʼxyotʼ xchʼool cheʼxjal xkʼaʼuxl, cheʼsutqʼiiq rikʼin li Yos ut cheʼwanq joʼ xkʼulubʼ wiʼ li yotʼbʼachʼoolej jalbʼakʼaʼuxl» (Hech. 26:19, 20, SBG). Relik chi yaal, ak naabʼal chihabʼ chik naxkʼam chi xbʼaanunkil li kʼanjel li kikʼeheʼk re xbʼaan li Jesus saʼ li kutan aʼan. Kʼaru rusilal kixtaw naq kipuktesink? Naabʼalebʼ keʼok saʼ li yaal, keʼxkanabʼ xbʼaanunkil li yiibʼru aj naʼlebʼ, li bʼalaqʼik ut keʼxsikʼ li Yos. Ut chi joʼkan, keʼchaabʼiloʼk xnaʼlebʼ ut keʼxkʼut naq teʼroxloqʼi li chaqʼrabʼ ut teʼwanq saʼ tuqtuukilal.
15 Abʼan li xikʼ nekeʼilok re maakʼaʼ nekeʼraj wiʼ aʼin, ut joʼkan kixye laj Pablo: «Xbʼaan aʼin ebʼ laj Judiiy xineʼxchap saʼ rochoch li Yos ut xeʼxyal inkamsinkil. Abʼanan li Yos xinxtenqʼa, ut chalen toj saʼ li kutan aʼin yookin chi xchʼolobʼankil li yaal chiruhebʼ li kokʼ ut chiruhebʼ li ninq» (Hech. 26:21, 22, SBG).
16 Li Santil Hu naxye aʼin chirixebʼ laj paabʼanel: «Yoʼoon wanqex chi junelik re xsumenkil chixjunilebʼ» (1 Ped. 3:15, SBG). Wi tento tooʼaatinaq chirix li qapaabʼal chiruhebʼ laj raqol aatin ut ebʼ li nekeʼawabʼejink, tento tqakʼam qe rikʼin li eetalil li kixkanabʼ li Apostol naq kiʼaatinak chiru laj Agripa ut laj Festo. Maare naru nawulak saʼ xchʼoolebʼ wi tqachʼolobʼ chanru li yaal li wank saʼ li Santil Hu xooxtenqʼa re naq chaabʼilaq qayuʼam joʼ ajwiʼ li nekeʼabʼink qe.
bt-S 202 raqal 18
«Nintzʼaama naq tinʼabʼiiq xbʼaan li awabʼej»
18 Abʼan laj Pablo kixnaw xsumenkil li ruuchil awabʼej: «Moko wax ta wu, at qaawaʼ Festo, ninye bʼan li tzʼaqal yaal ut paabʼajel. Laj Agripa naxnaw chi us chixjunil aʼin. [...] At qaawaʼ Agripa, ma nakapaabʼ ebʼ li propeet? Laaʼin ninnaw naq nakapaabʼ li kʼaru keʼxtzʼiibʼa». Li awabʼej kichaqok: «Kachʼin aj chik maa nikinaaqʼunbʼesi chi ok chi kristiyanil» (Hech. 26:25-28, SBG). Maakʼaʼ naxye ma yaal li kixye malaj inkʼaʼ, abʼan aʼin naxkʼut naq li raatin laj Pablo kiwulak tzʼaqal saʼ xchʼool.
Qasikʼaq li tertokil pek
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 26:14
xlapbʼal chawoq li toplebʼ: Li toplebʼ aʼan jun li jutzʼcheʼ li nekeʼroksi re xbʼeresinkilebʼ li xul (Jue 3:31). Li aatin xlapbʼal chi oq li toplebʼ aʼan jun li aatin li natawmank saʼ li tasal hu Griego. Naxye chanru naxtochʼ ribʼ jun li wakax li inkʼaʼ naraj bʼeek naq naxkol ribʼ chiru li toplebʼ naq naxlapi chi roq. Naq laj Saulo toj maajiʼ naʼok choʼq aj paabʼanel, chanchan aʼin kixbʼaanu chaq, yook xkʼebʼal ribʼ saʼ chʼaʼajkilal naq naxrahobʼtesi ebʼ li xtzolom li Kriist, li nekeʼtenqʼaak xbʼaan li Jehobʼa (juntaqʼeeta rikʼin Hch 5:38, 39; 1Ti 1:13, 14). Saʼ Eclesiastes 12:11, naxye naq li raatin li wankebʼ xnaʼlebʼ chanchan tawiʼ li toplebʼ, xbʼaan naq narekʼasihebʼ li poyanam re naq teʼxtaqe li chaabʼil bʼe.
w03-S 15/11 16 raqal 14
Tqatenqʼahebʼ li poyanam re naq teʼxkʼulubʼa li esil chirix li Xʼawabʼejilal li Yos
14 Laj Pablo naxnaw naq laj Agripa aj Judiiy, usta kaʼajwiʼ rikʼin li xkʼabʼaʼ. Naq kiroksi li naxnaw li awabʼej chirixebʼ laj Judiiy, kixchʼolobʼ naq kixpuktesi «li ak yeebʼil chaq xbʼaanebʼ li propeet ut laj Moisés, chirix li kʼaru tento taakʼulmanq» naq tkamq ut twakliiq wiʼ chik chi yoʼyo li Sikʼbʼil Ru (Hechos 26:22, 23, SBG). Joʼkan naq, kixpatzʼ re: «At qaawaʼ Agripa, ma nakapaabʼ ebʼ li propeet?». Laj Agripa wank saʼ jun li chʼaʼajkilal. Wi tixye raj naq tixtzʼeqtaanahebʼ li propeet, li nawbʼil chirix joʼ aj Judiiy ttzʼajniiq. Abʼan wi naxkʼulubʼa li naxye li Apostol, tixkʼut raj chiruhebʼ chixjunil li poyanam naq chʼolchʼo chiru li naxye laj Pablo ut naru nakʼabʼaʼiik joʼ aj paabʼanel. Laj Pablo kixsume li xpatzʼom rikʼin xseebʼal xchʼool: «Laaʼin ninnaw naq nakapaabʼ li kʼaru keʼxtzʼiibʼa». Kʼaru wank saʼ xchʼool laj Agripa? Aʼan kixye: «Kachʼin aj chik maa nikinaaqʼunbʼesi chi ok chi kristiyanil» (Hechos 26:27, 28, SBG). Usta li awabʼej inkʼaʼ kiʼok choʼq aj paabʼanel, chanchan naq li esil li kixye laj Pablo kiwulak tzʼaqal saʼ xchʼool (Hebreos 4:12).
28 RE ENERO TOJ 3 RE FEBRERO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | HECHOS 27, 28
«Laj Pablo xkoho Roma»
bt-S 208 raqal 15
«Maajun saʼ eeyanq taasachq»
15 Maare laj Pablo ak kixpuktesi rehebʼ li wankebʼ saʼ li jukubʼ li oybʼenihom «saʼ xkʼabʼaʼ li yeechiʼinbʼil chaq xbʼaan li Yos» (Hech. 26:6, SBG; Col. 1:5). Abʼan anaqwan naq maakʼaʼ chik teʼruuq xbʼaanunkil naq tjukʼeʼq li jukubʼ, kixye rehebʼ li xyaalalil re naq teʼxpaabʼ naq teʼkoleʼq: “Chiru li qʼoqyink aʼin xkʼut ribʼ chiwu jun li ánjel [...] ut xye we: «Matxiwak, a Pablo! Tento tatwulaq chiru li awabʼej. Kʼe reetal, li Yos xkʼehebʼ saʼ laawuqʼ li xyuʼam chixjunilebʼ laawochbʼeen saʼ laabʼeenik» [...]. Joʼkan utan, ex wamiiw, kawaq eechʼool! Saʼ xkʼabʼaʼ li Yos laaʼin ninpaabʼ naq taakʼulmanq tzʼaqal joʼ yeebʼil chaq we. Toxqataw jun li naʼajej sutsu xbʼaan li palaw” (Hech. 27:23-26, SBG).
bt-S 209 raqal 18
«Maajun saʼ eeyanq taasachq»
18 Keʼwulak Malta, jun li naʼaj sutsu xbʼaan haʼ li wank saʼ rokebʼl iqʼ Sicilia (chaawil li kaaxukuut re li perel 209 «¿Cuál isla corresponde a Malta?»). Usta li wankebʼ aran jalan raatinobʼaalebʼ, keʼxkʼul «chi sahebʼ saʼ xchʼool» ebʼ li qas qiitzʼin li juntzʼuuqebʼ ut nekeʼsiksotk (Hech. 28:2, SBG). Joʼkan ajwiʼ moko kaʼaj tawiʼ keʼxtzʼabʼ jun li xam re naq teʼqʼixinq saʼ li kutan aʼan naq yook li ke ut li habʼ, toj teʼril bʼan jun li sachbʼachʼoolej.
bt-S 210 raqal 21
«Maajun saʼ eeyanq taasachq»
21 Saʼ li naʼajej aʼin kiwank jun li winq bʼihom li naabʼal xchʼochʼ aj Publio xkʼabʼaʼ, maare aʼan li xnimal ru winq li wank xwankil saʼ li naʼajej Malta re li tenamit Roma. Laj Lucas kixye naq aʼan «li xnimal ru winq re li tenamit aʼan», naq kiroksi li uuchil kʼabʼaʼej li natawmank chiru wiibʼ li eetalil re li naʼajej aʼin. Laj Publio kixkʼulebʼ laj Pablo ut ebʼ li rochbʼen saʼ li rochoch chiru oxibʼ kutan, usta yaj xyuwaʼ. Jun sut chik laj Lucas kixchʼolobʼ xyaalalil li yajel: «Yo xtiq joʼwiʼ xkikʼ saʼ». Li Apostol kitijok, kixkʼe li ruqʼ saʼ xbʼeen ut kixkʼirtasi. Li wankebʼ aran keʼkanaak chi sachsokebʼ xchʼool naq keʼril li sachbʼachʼoolej ut keʼxkʼam naabʼal chik ebʼ li yaj re naq tixkʼirtasihebʼ, ut ebʼ li maatan li tkʼanjelaq chiruhebʼ laj paabʼanel (Hech. 28:7-10, SBG).
bt-S 213 raqal 10
«Kixtikibʼ xyeebʼal resil»
10 Laj Lucas toj naxchʼolobʼ aʼin: «Naq koxooʼokaq Roma, laj Pablo kikanabʼaak chi hilank saʼ jun li kabʼl xjunes, rochbʼeen laj puubʼ li nakʼaakʼalenk re» (Hech. 28:16, SBG). Naq nachapeʼk junaq laj preex tento naq bʼakʼbʼooq chi kareen rikʼin li nakʼaakʼalenk re. Abʼanan maajun kareen naru xrambʼal chiru laj Pablo xpuktesinkil li Xʼawabʼejilal li Yos. Kaʼajwiʼ oxibʼ kutan kihilank naq kixtaqla xbʼoqbʼal ebʼ li xninqal ru winq rehebʼ laj Judiiy re xyeebʼal ani aʼan ut xchʼolobʼankil li yaal.
Qasikʼaq li tertokil pek
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 27:9
xqʼehil li Ayuunik: Malaj li ayuun re Xkutankil li Kuyuk Maak (rikʼin wiibʼ oxibʼ li aatin «li ayuunik»). Li aatin Griego li najalmank ru choʼq «li ayuunik» naʼaatinak chirix li xaqabʼanbʼil saʼ Xchaqʼrabʼ laj Moises, malaj li ayuunik re Xkutankil li Kuyuk Maak li nabʼaanumank rajlal chihabʼ, li nakʼabʼaʼiik ajwiʼ Yom Kipur (Hebreo yohm hakkippurím, «xkutankil li xtzʼapbʼal» [li maak]) (Le 16:29-31; 23:26-32; Nu 29:7). Nayeemank naq li aatin ayuunik malaj rahobʼtesinkil li chʼoolej, li nekeʼroksi chirix li Xkutankil li Kuyuk Maak naʼaatinak chirix jalan jalanq li mayej, saʼ xyanq aʼin wank li ayuunik (Le 16:29). Naq saʼ Hechos 27:9, SBG, naʼaatinak chirix «li Ayuunik», naxkʼut naq aʼin jun rehebʼ li nimla mayej li nekeʼxbʼaanu saʼ Xkutankil li Kuyuk Maak, li nekeʼxninqʼehi saʼ xraqik li po Septiembre malaj saʼ xtiklajik li po Octubre.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Hch 28:11
laj Kástor ut laj Pólux: Joʼ li nekeʼxpaabʼ chaq ebʼ laj Griego ut ebʼ laj Roma, ebʼ li ralal laj Zeus (saʼ Griego Dióskouroi) aʼanebʼ laj Kastor ut laj Polux, xlutebʼ laj Zeus (Jupiter) ut xLeda, li rixaqil li awabʼej re Esparta. Nekeʼxpaabʼ naq aʼanebʼ nekeʼkolok rehebʼ li nekeʼkʼanjelak saʼ li jukubʼ ut nekeʼruuk xkolbʼalebʼ chiru li chʼaʼajkilal li teʼxtaw saʼ li palaw. Li eetalil li wank chiru li jukubʼ aʼan jun chik li naʼlebʼ li naxkʼut naq li kitzʼiibʼank re kiril li kikʼulmank.