Li naqatzol rikʼinebʼ li awabʼej re Israel

1, 2. Kʼaru naxye li Santil Hu chirix wiibʼ oxibʼ li awabʼej re Israel?

SAʼ li Santil Hu nayeemank resil numenaq 40 li winq li xeʼwank joʼ awabʼej re Israel ut chi chʼolchʼo ru nayeemank wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li xeʼxbʼaanu.a Jun eetalil, naxye naq wankebʼ li awabʼej li chaabʼil xnaʼlebʼ li xeʼxbʼaanu li inkʼaʼ us. Aatinaqo chirix laj David. Naqanaw naq chaabʼil kiʼawabʼejink, xbʼaan naq li Jehobʼa kixye saʼ 1 Reyes 14:8: «Kikʼanjelak chiwu chi anchal xchʼool ut junelik kiwank saʼ tiikilal». Abʼanan, kixmux ribʼ rikʼin jun li ixq li ak sumsu ut kixsikʼ chanru tkamsiiq li xbʼeelom li ixq saʼ jun li yalok (2 Sam. 11:​4, 14, 15).

² Joʼkan ajwiʼ, keʼwank ebʼ li awabʼej li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ li xeʼxbʼaanu li chaabʼil naʼlebʼ. Jun rehebʼ aʼan laj Rehoboam. Naqanaw naq li Jehobʼa kiril joʼ jun li awabʼej li inkʼaʼ us xnaʼlebʼ xbʼaan naq kixbʼaanu li inkʼaʼ us (2 Crón. 12:14). Abʼanan, naq li Jehobʼa kixye re naq inkʼaʼ tpleetiq rikʼin li lajeebʼ chi awabʼej re Israel ut naq tixkanabʼ naq teʼxsikʼ junaq li awabʼej, kiʼabʼink chiru li Jehobʼa. Joʼkan ajwiʼ, kixkawresi naabʼal ebʼ li tenamit re naq li xtenamit li Jehobʼa tixkol ribʼ chiruhebʼ li xikʼ nekeʼilok re (1 Rey. 12:​21-24; 2 Crón. 11:​5-12).

3. Kʼaru naru tqakʼoxla ut kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?

³ Joʼkan bʼiʼ, wi chixjunilebʼ li awabʼej xeʼxbʼaanu li chaabʼil naʼlebʼ ut li yibʼru aj naʼlebʼ, kʼaʼut li Jehobʼa kixye naq wiibʼ oxibʼ rehebʼ xeʼwank chi tiik ru xchʼool ut junchʼol chik inkʼaʼ? Kʼaru li xjalanil? Xnawbʼal li xsumenkil li patzʼom aʼin tooxtenqʼa re xtawbʼal ru kʼaru tento tqabʼaanu re xsahobʼresinkil xchʼool li Jehobʼa. Saʼ li tzolom aʼin tqil oxibʼ li naʼlebʼ li kixkʼe saʼ ajl li Jehobʼa re raqok aatin saʼ xbʼeenebʼ li awabʼej re Israel: wi nekeʼxra chi anchal xchʼool, wi nekeʼxyotʼ xchʼool ut wi nekeʼxloqʼoni ru li Jehobʼa joʼ nawulak chiru malaj inkʼaʼ.

XEʼXRA LI JEHOBʼA CHI ANCHAL XCHʼOOL

4. Kʼaru xjalanil li awabʼej li tiikebʼ xchʼool rikʼinebʼ li inkʼaʼ tiikebʼ xchʼool?

⁴ Ebʼ li awabʼej li xeʼxsahobʼresi xchʼool li Jehobʼa aʼan li xeʼkʼanjelak chiru chi anchalebʼ xchʼool.b Jun eetalil, 2 Crónicas 22:9 naxye naq li awabʼej Jehosafat «kixsikʼ li Qaawaʼ chi anchal xchʼool». Li Santil Hu naxye chirix laj Josías: «Maajun awabʼej kiwank junxil joʼ laj Josías, ut maaʼani chik kixqʼaxtesi ribʼ moqon chiru li Qaawaʼ chi anchal xchʼool» (2 Rey. 23:25). Aʼut laj Salomón «li xchʼool moko kiwank ta junes choʼq re li Qaawaʼ li xYos» xbʼaan naq, naq jayeʼq raqeʼk re chi awabʼejink kixbʼaanu li moko us ta (1 Rey. 11:4). Ut li Santil Hu naxye ajwiʼ chirix laj Abiyam, jun chik li awabʼej li moko kiwank ta chi tiik ru xchʼool: «Moko wank ta li xchʼool rikʼin li Qaawaʼ li xYos» (1 Rey. 15:3).

5. Kʼaru naraj xyeebʼal kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi anchal qachʼool?

⁵ Kʼaru naraj xyeebʼal kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi anchal qachʼool? Naraj xyeebʼal naq nokookʼanjelak chiru xbʼaan naq naqara ut naqoxloqʼi chi anchal qachʼool ut moko kaʼaj tawiʼ xbʼaan naq minbʼil qu malaj xbʼaan naq naqakʼoxla naq aʼan li us. Naraj ajwiʼ xyeebʼal naq maajunwa tqakanabʼ xraabʼal ut roxloqʼinkil ru toj saʼ qakamik.

6. Kʼaru tqabʼaanu re xraabʼal li Jehobʼa chi anchal qachʼool? (Proverbios 4:23; Mateo 5:​29, 30).

⁶ Kʼaru tqabʼaanu re xkʼambʼal qe rikʼinebʼ li awabʼej li tiikebʼ xchʼool ut xraabʼal li Jehobʼa chi anchal qachʼool? Tento tqatzʼeqtaana yalaq kʼaru li naʼlebʼ li truuq xbʼaanunkil naq twiibʼanq qachʼool ut tkehoʼq li qarahom chirix li Jehobʼa, joʼ li ajsibʼaal u li moko us ta, naq tqaj xsikʼbʼal li bʼihomal ut naq tqajunaji qibʼ rikʼinebʼ li kristiʼaan li moko usebʼ ta xnaʼlebʼ. Wi naqakʼe reetal naq joʼkan yooko chi naʼlebʼak, tento naq saʼ junpaat tqajal chanru nokookʼoxlak (yaabʼasi Proverbios 4:23; Mateo 5:​29, 30).

7. Kʼaʼut tento weent tqabʼaanu rikʼin li yibʼru aj naʼlebʼ?

⁷ Miqakanabʼ naq li qachʼool twiibʼanq ru. Wi inkʼaʼ weent naqabʼaanu naru tqakʼoxla naq xbʼaan naq laatzʼ qu saʼ xkʼanjel li Jehobʼa, maakʼaʼ junaq li yibʼru aj naʼlebʼ li naru tooxkʼe saʼ chʼaʼajkilal. Re xtawbʼal ru chiʼus aʼin, kʼoxla jun li kutan bʼarwiʼ jwal tiq li saqʼe. Re naq sa taawekʼa aawibʼ, nakaawukʼ li haʼ. Abʼan, kʼaru tkʼulmanq wi tatkanaaq rubʼel saqʼe chiru chixjunil li kutan ut inkʼaʼ taasikʼ junaq li naʼaj bʼarwiʼ tatmuhenq? Xbʼaan xtiqwal li saqʼe tchaqiq wiʼ chik aawe. Aʼin naraj xyeebʼal naq moko tzʼaqal ta rikʼin xbʼaanunkil ebʼ li chaabʼil naʼlebʼ li tooxjilosi chixkʼatq li Jehobʼa. Joʼ naq inkʼaʼ naqaj kanaak rubʼel li saqʼe, tento naq tqakol qibʼ chiru yalaq kʼaru li naʼlebʼ li truuq xbʼaanunkil naq tkehoʼq li qarahom chirix li Jehobʼa (Efes. 2:2).

XEʼXYOTʼ XCHʼOOL

8, 9. Chanru xeʼnaʼlebʼak li awabʼej David ut laj Ezequías naq xeʼqʼuseʼk? (Chaawil li jalam u chiru li hu).

⁸ Joʼ xqil saʼ li raqal jun, li awabʼej David kixbʼaanu jun li nimla maak. Abʼan naq laj Natán kiʼaatinak rikʼin, kixkubʼsi xwankil ut kixyotʼ xchʼool (2 Sam. 12:13). Abʼan laj David moko kixyotʼ ta xchʼool yal re xkʼutbʼesinkil chiru laj Natán naq ra xchʼool malaj re naq inkʼaʼ tixkʼul rahilal. Laj David chi anchal bʼan xchʼool kixyotʼ xchʼool ut aʼin kixkʼutbʼesi rikʼin li aatin li kixtzʼiibʼa saʼ li Salmo 51 (Sal. 51:​5, 6, 19, xjolomil li tasal).

⁹ Li awabʼej Ezequías kimaakobʼk ajwiʼ chiru li Jehobʼa. 2 Crónicas 32:25 naxye naq «kiqʼetqʼetoʼk bʼan li xchʼool. Joʼkan naq li xjosqʼil li Qaawaʼ kichalk rikʼin aʼan ut rikʼinebʼ laj Judá ut ebʼ laj Jerusalén». Kʼaʼut naq kixnimobʼresi xwankil? Maare xbʼaan naq li Jehobʼa kixbʼaanu naq tbʼihomoʼq, kixtenqʼa re naq truuq xqʼaxbʼal ruhebʼ laj Asiria malaj xbʼaan naq kikʼirtasiik naq kiyajerk. Maare aʼin kibʼaanunk re naq tixye rehebʼ laj Babilonia naq numtajenaq li xbʼihomal. Xbʼaan aʼin, tento kiqʼuseʼk xbʼaan li propeet Isaías (2 Rey. 20:​12-18). Abʼan joʼ laj David, laj Ezequías kixkubʼsi xwankil ut kixyotʼ xchʼool (2 Crón. 32:26). Joʼkan naq li Jehobʼa kixkʼe saʼ ajl naq kiwank chi tiik ru xchʼool. Joʼkan naq li Santil Hu naxye: «Kixbʼaanu li nawulak chiru li Qaawaʼ» (2 Rey. 18:3).

10. Kʼaru kixbʼaanu li awabʼej Amasías naq kiqʼuseʼk?

¹⁰ Aʼut li awabʼej Amasías re Judá kixbʼaanu li us «abʼan inkʼaʼ kixbʼaanu chi anchal xchʼool» (2 Crón. 25:2). Kʼaru kikʼulmank? Naq ak xtenqʼaak xbʼaan li Jehobʼa re xqʼaxbʼal ruhebʼ laj Edom, laj Amasías kiʼok xloqʼoninkil ruhebʼ li pechʼbʼil yos re li tenamit.c Moqon, naq jun li propeet re li Jehobʼa kiwulak chi xqʼusbʼal, laj Amasías kiqʼetqʼetoʼk ut inkʼaʼ kiraj rabʼinkil (2 Crón. 25:​14-16).

11. Joʼ naxye 2 Corintios 7:​9, 11, kʼaru tento tqabʼaanu re naq li Jehobʼa tixkuy qamaak? (Chaawil li jalam u).

¹¹ Kʼaru naqatzol rikʼin li xeʼxbʼaanu? Naq tento tqayotʼ qachʼool ut naq tqabʼaanu chixjunil li wank saʼ wuqʼ re naq inkʼaʼ tqabʼaanu wiʼ chik. Ut wi ebʼ li cheekel winq nokooʼeʼxqʼus maare rikʼin junaq li naʼlebʼ li naqakʼoxla naq maakʼaʼ xwankil, inkʼaʼ tqakʼoxla naq xqatzʼeq li rusilal li Jehobʼa malaj naq ebʼ li cheekel winq xikʼ nokooʼeʼril. Joʼ ak xqil, ebʼ li awabʼej li chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ re Israel xʼajmank chiruhebʼ naq teʼqʼuseʼq ut teʼkʼeheʼq xnaʼlebʼ (Heb. 12:6). Joʼkan naq, wi nokooʼeʼxqʼus, kʼaru tento tqabʼaanu? 1) Tqakʼulubʼa chi anchal qachʼool li qʼuseʼk, 2) tqajal qanaʼlebʼ ut 3) inkʼaʼ tqakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi anchal qachʼool. Wi naqayotʼ qachʼool li Jehobʼa tixkuy qamaak (yaabʼasi 2 Corintios 7:​9, 11).

XEʼXLOQʼONI RU LI JEHOBʼA JOʼ NAWULAK CHIRU

12. Kʼaru xjalanil li awabʼej li tiikebʼ xchʼool rikʼin li awabʼej li inkʼaʼ tiikebʼ xchʼool?

¹² Ebʼ li awabʼej li kixye li Jehobʼa naq tiikebʼ xchʼool aʼan li nekeʼxloqʼoni ru joʼ nawulak chiru ut li nekeʼxwaklesi xchʼoolebʼ li junchʼol re naq joʼkan ajwiʼ teʼnaʼlebʼaq. Joʼ ak xqil, yaal naq wank sut xeʼpaltoʼk, abʼan kaʼajwiʼ li Jehobʼa xeʼxloqʼoni ru ut kaw xeʼkʼanjelak re xsachbʼal ebʼ li pechʼbʼil yos li wank saʼ li tenamit.d

13. Kʼaʼut li Jehobʼa kixye naq li awabʼej Acab moko tiik ta xchʼool?

¹³ Ut kʼaru tooruuq xyeebʼal chirixebʼ li awabʼej li kixye li Jehobʼa naq inkʼaʼ tiikebʼ xchʼool? Moko kaʼaj tawiʼ xeʼxbʼaanu li yibʼru aj naʼlebʼ. Jun eetalil, naq li awabʼej Acab kixnaw naq laj Nabot kikamsiik saʼ xkʼabʼaʼ, kirahoʼk bʼayaq xchʼool (1 Rey. 21:​27-29). Joʼkan ajwiʼ, kixkabʼla ebʼ li tenamit ut kiqʼaxok u saʼebʼ li yalok (1 Rey. 20:​21, 29; 22:39). Abʼan laj Acab kixbʼaanu jun li yibʼru aj naʼlebʼ bʼarwiʼ maajunwa kixyotʼ xchʼool: kiqʼunbʼesiik xbʼaan li rixaqil re naq li tenamit tixloqʼoni ru li pechʼbʼil yos (1 Rey. 21:​25, 26).

14. a) Kʼaʼut kixye li Jehobʼa naq laj Rehoboam moko kiwank ta joʼ jun li awabʼej li tiik ru xchʼool? b) Kʼaru xeʼxbʼaanu li xkʼihalil li awabʼej li inkʼaʼ tiikebʼ xchʼool?

¹⁴ Aatinaqo chirix laj Rehoboam, jun chik li awabʼej li inkʼaʼ kiwank chi tiik ru xchʼool. Joʼ ak xqil, kixbʼaanu naabʼal li chaabʼil naʼlebʼ. Abʼan, naq ak xaqxo chiʼus joʼ awabʼej, kixkanabʼ abʼink chiru li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa ut kiʼok xloqʼoninkil ru ebʼ li pechʼbʼil yos (2 Crón. 12:1). Chalen aran, wank sut naxloqʼoni ru li Jehobʼa ut wank sut naxloqʼoni ru ebʼ li pechʼbʼil yos (1 Rey. 14:​21-24). Moko kaʼaj tawiʼ laj Rehoboam ut laj Acab xeʼxkanabʼ xloqʼoninkil ru li Jehobʼa joʼ nawulak chiru. Li xkʼihalil li awabʼej li moko tiikebʼ ta xchʼool xeʼxloqʼoni ru ebʼ li pechʼbʼil yos ut xeʼxbʼaanu naq ebʼ li junchʼol teʼxloqʼoni ajwiʼ ru. Chʼolchʼo tzʼaqal naq choʼq re li Jehobʼa xloqʼoninkil ru joʼ nawulak chiru, aʼan jun li naʼlebʼ li jwal wank xwankil re xyeebʼal wi junaq li awabʼej chaabʼil xnaʼlebʼ malaj yibʼru xnaʼlebʼ.

15. Kʼaʼut li loqʼonink aʼan jun li naʼlebʼ li jwal wank xwankil choʼq re li Jehobʼa?

¹⁵ Kʼaʼut li loqʼonink aʼan jun li naʼlebʼ li jwal wank xwankil choʼq re li Jehobʼa? Jun li xyaalal, aʼan naq ebʼ li awabʼej tenebʼanbʼil saʼ xbʼeenebʼ xtenqʼankil li tenamit re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa joʼ nawulak chiru. Joʼkan ajwiʼ, naq nekeʼxloqʼoni ru ebʼ li pechʼbʼil yos, nekeʼxrahobʼtesi ebʼ li junchʼol ut nekeʼxbʼaanu ebʼ li nimla maak (Os. 4:​1, 2). Ebʼ li awabʼej ut ebʼ laj Israel qʼaxtesinbʼilebʼ choʼq re li Jehobʼa. Li Santil Hu naxye naq chanchan tawiʼ yookebʼ chi koʼbʼeetak yumbʼeetak naq nekeʼxloqʼoni ru ebʼ li pechʼbʼil yos (Jer. 3:​8, 9). Naq jun li kristiʼaan naxkʼat roq li xsumʼaatin inkʼaʼ chik nawank chi tiik ru xchʼool rikʼin ut naxrahobʼtesi xchʼool. Joʼkan ajwiʼ, junaq li kristiʼaan li xqʼaxtesi li xyuʼam choʼq re li Jehobʼa ut moqon naʼok xloqʼoninkil ru ebʼ li pechʼbʼil yos, inkʼaʼ chik nawank chi tiik ru xchʼool ut naxrahobʼtesi xchʼool li Jehobʼa (Deut. 4:​23, 24).e

16. Kʼaru xjalanil choʼq re li Jehobʼa jun li kristiʼaan li tiik xchʼool ut jun li inkʼaʼ us xnaʼlebʼ?

¹⁶ Kʼaru naqatzol? Tento tqatzʼeqtaana yalaq kʼaru li naʼlebʼ li chalenaq saʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Abʼan, tento naq junelik tqaloqʼoni ru li Jehobʼa joʼ nawulak chiru ut laatzʼaq qu saʼ li xkʼanjel. Li propeet Malaquías chi chʼolchʼo ru kixye kʼaru xjalanil choʼq re li Jehobʼa jun li kristiʼaan li chaabʼil xnaʼlebʼ ut jun li inkʼaʼ chaabʼil xnaʼlebʼ: «Tojaʼ naq laaʼex teenaw wiʼ chik bʼar wank li tiik xchʼool ut li inkʼaʼ us xnaʼlebʼ, li nakʼanjelak chiru li Yos ut li inkʼaʼ napaabʼank chiru» (Mal. 3:18). Naqaj naq li Jehobʼa tooril joʼ jun li kristiʼaan li tiik xchʼool, joʼkan naq weent tqabʼaanu naq li qapaltil ut li qamaajelal tixbʼaanu naq tqakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Jun nimla maak xkanabʼankil kʼanjelak chiru.

17. Kʼaʼut weent tqabʼaanu naq naqasikʼ rikʼin ani toosumlaaq?

¹⁷ Wi wankat aajunes ut yookat xkʼoxlankil sumlaak, li kixye laj Malaquías truuq aatenqʼankil re naq chaabʼil li taasikʼ xbʼaanunkil. Kʼoxla aʼin: junaq li kristiʼaan naru naq chaabʼilaq xnaʼlebʼ, abʼan wi inkʼaʼ nakʼanjelak chiru li Jehobʼa, ma taaye raj naq li Jehobʼa tixye naq tiik xchʼool? (2 Cor. 6:14). Wi tatsumlaaq raj rikʼin, ma tatxtenqʼa re naq qʼaxal wiʼ chik taara li Jehobʼa? Jultika naq usta ebʼ li rixaqil laj Salomón li chalenaqebʼ saʼ jalan chik tenamit maare chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ, inkʼaʼ nekeʼkʼanjelak chiru li Jehobʼa ut timil timil keʼxqʼunbʼesi laj Salomón re naq t-oq xloqʼoninkil ru ebʼ li pechʼbʼil yos (1 Rey. 11:​1, 4).

18. Kʼaru teʼxkʼut li naʼbʼej yuwaʼbʼej rehebʼ li ralal xkʼajol?

¹⁸ Ex naʼbʼej yuwaʼbʼej, naru teʼroksi ebʼ li eetalil chirixebʼ li awabʼej re xtenqʼankilebʼ leeralal eekʼajol re naq teʼalaaq saʼ xchʼoolebʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Jwal wank xwankil naq teʼxtaw ru naq ebʼ li awabʼej li kixkʼulubʼa li Jehobʼa, aʼanebʼ li keʼloqʼonink re ut keʼxkʼut chiru li tenamit xloqʼoninkil ru li Yos. Kʼutbʼesi rikʼin laawaatin ut laabʼaanuhom naq li xkʼanjel li Jehobʼa aʼan li jwal wank xwankil saʼ laayuʼam, joʼ xtzolbʼal li Santil Hu, wulak saʼebʼ li chʼutam ut puktesink (Mat. 6:33). Wi inkʼaʼ nekeebʼaanu, ebʼ laawalal aakʼajol naru naq teʼoq joʼ aj testiiw re li Jehobʼa yal saʼ eekʼabʼaʼ ut moqon maare teʼxkanabʼ xloqʼoninkil ru li Jehobʼa xbʼaan naq moko aʼan ta li jwal wank xwankil saʼebʼ li xyuʼam.

19. Wi junaq xkanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa, ma naraj xyeebʼal naq maajunwa chik twanq choʼq ramiiw li Jehobʼa? (Chaawil li kaaxukuut «Naru tatsutqʼiiq rikʼin li Jehobʼa»).

¹⁹ Wi junaq xkanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa, ma naraj xyeebʼal naq maajunwa chik twanq choʼq ramiiw li Jehobʼa? Inkʼaʼ. Naru naq tixyotʼ xchʼool ut tsutqʼiiq rikʼin li Jehobʼa. Re xbʼaanunkil aʼin, tento naq tixkubʼsi xwankil ut tixkʼulubʼa naq ttenqʼaaq xbʼaanebʼ li cheekel winq (Sant. 5:14). Abʼan qʼaxal wank xwankil xbʼaanunkil yalaq kʼaru re xtawbʼal wiʼ chik li rusilal li Jehobʼa.

20. Wi naqakʼam qe rikʼin li awabʼej li tiikebʼ xchʼool, chanru tooril li Jehobʼa?

²⁰ Joʼkan bʼiʼ, kʼaru xqatzol rikʼinebʼ li awabʼej re Israel? Naru naq toowanq joʼebʼ li awabʼej li tiikebʼ xchʼool wi naqara li Jehobʼa chi anchal qachʼool. Qatzolaq qanaʼlebʼ rikʼin li qapaltil, qayotʼaq qachʼool ut qajalaq li naʼajmank. Joʼkan ajwiʼ, misach saʼ qachʼool naq qʼaxal wank xwankil naq tqaloqʼoni ru li tzʼaqal Yos. Wi nakatwank chi tiik ru aachʼool chiru li Jehobʼa aʼan tixye naq laaʼat jun li kristiʼaan li tiik xchʼool.