Kʼaru naqatzol rikʼin li sachbʼachʼoolej li kixbʼaanu li Jesús

1. Ma wank xwankil li kaxlanwa choʼq rehebʼ li kristiʼaan li yooko chi aatinak wiʼ?

JWAL wank xwankil li kaxlanwa choʼq rehebʼ li kristiʼaan li naʼaatinak wiʼ li Santil Hu (Gén. 14:18; Luc. 4:4). Joʼkan naq wank sut li Santil Hu naroksi re aatinak chirix li tzekemq (Mat. 6:11). Li Jesús kiroksi li kaxlanwa saʼ wiibʼ li sachbʼachʼoolej li kixbʼaanu (Mat. 16:​9, 10). Qatzʼilaq rix jun rehebʼ li sachbʼachʼoolej aʼin li natawmank saʼ li tasal waqibʼ re li hu Juan ut li naʼlebʼ li naqatzol choʼq qe.

2. Joqʼe kiʼajmank tzekemq choʼq re naabʼal li kristiʼaan?

² Ebʼ li xʼapóstol li Jesús jwal najt xeʼbʼihajik re puktesink joʼkan naq lubʼlukebʼ ut nekeʼraj hilank. Xeʼtaqeʼk saʼ jun li jukubʼ rikʼin li Jesús ut xkohebʼ saʼ li tenamit Betsaida (Mar. 6:​7, 30-32; Luc. 9:10). Abʼan ebʼ li kristiʼaan xeʼxnaw naq wankebʼ aran joʼkan naq saʼ junpaat chi mil li kristiʼaan xeʼwulak chi rilbʼal li Jesús. Aʼan inkʼaʼ kixtzʼeqtaanahebʼ. Saʼ tuulanil kiʼaatinak rikʼinebʼ chirix li Awabʼejilal ut kixkʼirtasihebʼ li yaj. Saʼ xkʼabʼaʼ naq yook chi ewuuk ebʼ li apóstol xeʼok xkʼaʼuxl chirix kʼaru teʼxbʼaanu ebʼ li kristiʼaan re naq teʼwaʼaq. Maare wankebʼ xeʼxkʼam xtzekemq abʼan li xkʼihalil tento teʼxik saʼ li kʼalebʼaal re xloqʼbʼal li xwa (Mat. 14:15; Juan 6:​4, 5). Kʼaru tixbʼaanu li Jesús?

RIKʼIN JUN LI SACHBʼACHʼOOLEJ KIXKʼEHEBʼ XKAXLANWA

3. Kʼaru kixye li Jesús rehebʼ li xtzolom naq teʼxbʼaanu? (Chaawil li jalam u chiru li hu).

³ Li Jesús kixye rehebʼ li xʼapóstol: «Moko aajel ta ru naq teʼxik. Kʼehomaqebʼ chi waʼak» (Mat. 14:16). Jwal tchʼaʼajkoʼq chiruhebʼ xbʼaanunkil aʼin xbʼaan naq wankebʼ tana 5,000 li winq ut wi nakʼemank saʼ ajl ebʼ li ixq ut ebʼ li kokʼal wankebʼ tana 15,000 li kristiʼaan (Mat. 14:21). Laj Andrés kixye: «Arin wank jun li chʼinaʼal li wank rikʼin oobʼ li kaxlanwa re sebʼaad ut wiibʼ li kokʼ kar. Abʼan, chanru ttzʼaqloq aʼin choʼq re chixjunilebʼ?» (Juan 6:9). Li kaxlanwa re sebʼaad nawbʼil ru ut kubʼenaq xtzʼaq ut maare chaqi kar li wank rikʼin li chʼinaʼal. Abʼan aʼin moko ttzʼaqloq ta re naq teʼwaʼaq naabʼal li kristiʼaan.

4. Kʼaru ebʼ li naʼlebʼ naqatzol saʼ Juan 6:​11-13? (Chaawil ebʼ li jalam u).

⁴ Xbʼaan naq li Jesús nawulak chiru xkʼulbʼalebʼ li kristiʼaan, kixye rehebʼ naq teʼchunlaaq saʼ pachʼayaʼ (Mar. 6:​39, 40; yaabʼasi Juan 6:​11-13). Li Santil Hu naxye naq li Jesús kixbʼanyoxi re li Xyuwaʼ li kaxlanwa ut ebʼ li kokʼ kar. Rikʼin aʼin kixkʼutbʼesi naq nabʼanyoxink ut naq rikʼin li Yos chalenaq li tzekemq. Aʼin naxjultika chiqu naq tqakʼam qe rikʼin li Jesús ut naq tootijoq naq toowaʼaq, aʼ yaal wi wanqo qajunes malaj saʼ komonil. Moqon li Jesús kixbʼaanu naq tjekʼimanq li tzekemq ut chixjunil li kristiʼaan xeʼwaʼak toj reetal xeʼkʼojlaak xchʼool. Usta joʼkan, toj kikanaak relaʼ li tzekemq ut li Jesús kixye rehebʼ naq txokmanq xbʼaan naq inkʼaʼ kiraj naq ttzʼeqmanq. Rikʼin aʼin, li Jesús kixkʼut chiqu naq tento tqoksi chiʼus chixjunil li wank qe. Ebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej naru teʼxjultika li naʼlebʼ aʼin rehebʼ li xkokʼal re xkʼutbʼal chiruhebʼ naq tento teʼtijoq, teʼxkʼul chiʼus li kristiʼaan ut teʼsihoʼq.

5. Chanru xeʼnaʼlebʼak li kristiʼaan xbʼaan li sachbʼachʼoolej li xeʼril abʼan kʼaru kixbʼaanu li Jesús?

⁵ Sachsokebʼ xchʼool li kristiʼaan xbʼaan chanru nakʼutuk li Jesús ut ebʼ li sachbʼachʼoolej li naxbʼaanu. Nekeʼxnaw naq laj Moisés kixye naq li Yos tixtaqla chaq jun li propeet joʼkan naq maare xeʼxkʼoxla naq li Jesús aʼan li propeet (Deut. 18:​15-18). Wi aʼin li xkʼulmank, maare xeʼxkʼoxla naq li Jesús chaabʼilaq joʼ awabʼej ut truuq xkʼebʼal xtzekemq chixjunil li tenamit. Aʼin naxbʼaanu naq tqataw ru kʼaʼut xeʼok «xminbʼal ru re xkʼebʼal choʼq awabʼej» (Juan 6:​14, 15). Wi li Jesús kixkʼulubʼa raj naq txaqabʼaaq joʼ awabʼej yook raj chi okenk chirix li awabʼej rehebʼ laj judiiy, li wankebʼ rubʼel xwankil laj Roma saʼ li hoonal aʼan. Abʼan moko joʼkan ta kinaʼlebʼak. Li raqal naxye naq li Jesús saʼ junpaat «xkoho […] saʼ li tzuul». Usta xeʼxmin ru inkʼaʼ kiʼokenk chirixebʼ li awabʼej. Aʼin jun chaabʼil naʼlebʼ choʼq qe!

6. Chanru tqakʼam qe rikʼin li Jesús? (Chaawil li jalam u).

⁶ Yaal anaqwan ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ teʼxpatzʼ qe naq tqoksi jun sachbʼachʼoolej re xkʼebʼalebʼ xtzekemq, naq tqakʼirtasihebʼ li yaj malaj toowanq choʼq awabʼej. Abʼan maare teʼxpatzʼ qe malaj tooʼeʼxqʼunbʼesi re naq tooʼokenq chirix junaq li kristiʼaan li nekeʼxkʼoxla naq truuq xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal. Abʼanan li Jesús kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil choʼq qe naq inkʼaʼ kiʼokenk chirixebʼ li awabʼej. Joʼkan naq kixye: «Linʼawabʼejilal moko re ta li ruuchichʼochʼ aʼin» (Juan 17:14; 18:36). Joʼ aj paabʼanel tento toonaʼlebʼaq joʼ li Jesús ut tqakʼam qe rikʼin. Joʼ li Jesús nokooʼokenk chirix li Xʼawabʼejilal li Yos, naqaye resil rehebʼ li kristiʼaan ut nokootijok re naq tchalq li Awabʼejilal aʼin (Mat. 6:10). Qilaq kʼaru chik tooruuq xtzolbʼal chirix li sachbʼachʼoolej li kixbʼaanu li Jesús rikʼin li kaxlanwa.

«XYAALALIL LI SACHBʼACHʼOOLEJ CHIRIX LI KAXLANWA»

7. Kʼaru kixbʼaanu li Jesús ut chanru xeʼnaʼlebʼak ebʼ li apóstol? (Juan 6:​16-20).

⁷ Naq ak kixkʼe xwa ebʼ li kristiʼaan, li Jesús kixye rehebʼ li xʼapóstol naq teʼsutqʼiiq Capernaúm saʼ jukubʼ ut aʼan xkoho saʼ li tzuul re naq inkʼaʼ txaqabʼaaq joʼ awabʼej (yaabʼasi Juan 6:​16-20). Naq wankebʼ saʼ li jukubʼ kichalk jun li nimla kaqsut-iqʼ. Li Jesús kibʼeek saʼ xbʼeen li haʼ re xtawbʼalebʼ ut kixye re li apóstol Pedro naq tbʼeeq ajwiʼ saʼ xbʼeen li haʼ (Mat. 14:​22-31). Naq li Jesús kitaqeʼk saʼ li jukubʼ kichʼanaak li kaqsut-iqʼ. Xbʼaan naq sachsokebʼ xchʼool li xʼapóstol, keʼxye: «Relik chi yaal naq laaʼat Ralal li Yos» (Mat. 14:33). Ebʼ li apóstol keʼxye aʼin re li Jesús naq ak kibʼeek saʼ xbʼeen li haʼ ut inkʼaʼ naq kixbʼaanu li sachbʼachʼoolej rikʼin li kaxlanwa. Laj Marcos kixye naq «inkʼaʼ xeʼxtaw ru xyaalalil li sachbʼachʼoolej chirix li kaxlanwa xbʼaan naq toj tzʼaptzʼokebʼ li xchʼool» (Mar. 6:​50-52). Ebʼ li xtzolom li Jesús inkʼaʼ xeʼxtaw ru naq li Jehobʼa kixkʼe xwankil li Jesús re naq tixbʼaanu ebʼ li sachbʼachʼoolej. Moqon, li Jesús kiʼaatinak wiʼ chik chirix li sachbʼachʼoolej re li kaxlanwa ut kixkʼut chiqu jun chik li naʼlebʼ.

8, 9. Kʼaʼut ebʼ li kristiʼaan xeʼxsikʼ li Jesús? (Juan 6:​26, 27).

⁸ Wulajaq chik ebʼ li kristiʼaan xkohebʼ saʼ li naʼaj bʼarwiʼ li Jesús kixkʼehebʼ xtzekemq abʼan li Jesús ut ebʼ li xtzolom moko wankebʼ ta chik aran. Joʼkan naq ebʼ li kristiʼaan xeʼtaqeʼk saʼebʼ li jukubʼ li chalenaqebʼ Tiberíades ut xeʼwulak toj Capernaúm re xsikʼbʼal li Jesús (Juan 6:​22-24). Abʼan moko nekeʼraj ta rabʼinkil xkomon xnaʼlebʼ chirix li Awabʼejilal, li nekeʼraj aʼan naq teʼkʼojlaaq xchʼool rikʼin li kaxlanwa. Chanru naqanaw?

⁹ Qilaq li kikʼulmank rikʼinebʼ li kristiʼaan naq xeʼxtaw li Jesús nachʼ re Capernaúm. Li Jesús kixye rehebʼ naq li wank xwankil choʼq rehebʼ aʼan li naʼajmank saʼebʼ li xjunxaqalil, joʼkan naq kixye rehebʼ naq xeʼxwaʼ li kaxlanwa toj reetal xeʼkʼojlaak xchʼool rikʼin «li tzekemq li napoʼeʼk». Ut kixwaklesi xchʼoolebʼ re naq teʼxtaw «li tzekemq li inkʼaʼ naʼosoʼk ut li nakʼamok saʼ li junelik yuʼam» (yaabʼasi Juan 6:​26, 27). Li Jesús kixye ajwiʼ rehebʼ naq li Xyuwaʼ tixkʼe rehebʼ li tzekemq aʼin. Naq ebʼ li kristiʼaan xeʼrabʼi naq wank jun li tzekemq li tixkʼe rehebʼ li junelik yuʼam maare xeʼsach xchʼool. Abʼan, kʼaru li tzekemq aʼin ut bʼar teʼruuq xtawbʼal?

10. Kʼaru tento teʼxbʼaanu laj judiiy re xtawbʼal li junelik yuʼam?

¹⁰ Chanchan naq ebʼ laj judiiy xeʼxkʼoxla naq tento teʼxbʼaanu jun li kʼanjel re xkʼulbʼal li tzekemq li nakʼehok yuʼam. Maare xeʼxkʼoxla naq tento teʼxbʼaanu li kʼanjel li wank saʼ li Xchaqʼrabʼ laj Moisés. Abʼanan, li Jesús kixye rehebʼ: «Aʼin li xkʼanjel li Yos: naq teekʼutbʼesi naq nekeepaabʼ li kixtaqla chaq» (Juan 6:​28, 29). Tento naq teʼxpaabʼ li Jesús re xkʼulbʼal li junelik yuʼam. Li Jesús ak xʼaatinak chirix li naʼlebʼ aʼin (Juan 3:​16-18, 36). Ut moqon xʼaatinak wiʼ chik chirix li tento tqabʼaanu re xtawbʼal li junelik yuʼam (Juan 17:3).

11. Chanru xeʼxkʼutbʼesi laj judiiy naq li jwal wank xwankil choʼq rehebʼ aʼan naq teʼkʼojlaaq xchʼool rikʼin li kaxlanwa? (Salmo 78:​24, 25).

¹¹ Ebʼ laj judiiy inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa naq tento teʼxpaabʼ li Jesús, joʼkan naq xeʼxpatzʼ re: «Ut kʼaru li sachbʼachʼoolej taabʼaanu re naq tqil ut tatqapaabʼ?» (Juan 6:30). Joʼkan naq xeʼok chi aatinak chirixebʼ li xxetoʼon li xeʼwank saʼ xkutankil laj Moisés, li xeʼxkʼul li maná li chanchan li kaxlanwa (Neh. 9:15; yaabʼasi Salmo 78:​24, 25). Chʼolchʼo naq ebʼ laj judiiy toj nekeʼraj naq teʼkʼojlaaq xchʼool rikʼin li kaxlanwa. Ut naq li Jesús kiʼaatinak chirix «li tzʼaqal kaxlanwa li nachalk saʼ choxa» ut kixye naq jwal chaabʼil chiru li maná xbʼaan naq nakʼehok yuʼam, ebʼ laj judiiy inkʼaʼ xeʼxpatzʼ re kʼaru naraj xyeebʼal (Juan 6:32). Li jwal wank xwankil choʼq rehebʼ laj judiiy aʼan naq teʼkʼojlaaq xchʼool joʼkan naq inkʼaʼ xeʼrabʼi li yaal li kiraj xkʼutbʼal li Jesús rehebʼ. Kʼaru naqatzol rikʼin li eetalil aʼin?

LI JWAL WANK XWANKIL CHOʼQ QE

12. Kʼaru kixbʼaanu li Jesús re xkʼutbʼal bʼar wank li jwal wank xwankil?

¹² Saʼ li tasal waqibʼ re li hu Juan naqatzol naq xpaabʼankil li Yos ut wank saʼ amiiwil rikʼin aʼan li jwal wank xwankil choʼq qe. Li Jesús kixkʼut aʼin naq kixtzʼeqtaana li aaleek li kikʼeheʼk re xbʼaan laj Tza (Mat. 4:​3, 4). Saʼ li seeraqʼ li kixkʼe saʼ li tzuul kixkʼut naq jwal aajel ru xkʼulubʼankil naq naʼajmank li Yos saʼ li qayuʼam (Mat. 5:3). Joʼkan naq qakʼoxlaq: «Ma naxkʼutbʼesi li ninbʼaanu saʼ linyuʼam naq jwal wank xwankil choʼq we li naʼajmank saʼ linpaabʼal chiru li naʼajmank saʼ linjunxaqalil?».

13. a) Kʼaʼut moko maak ta naq tqayal xsahil li tzekemq? b) Rikʼin kʼaru weent tqabʼaanu? (1 Corintios 10:​6, 7, 11).

¹³ Moko maak ta naq tqatzʼaama re li Yos li naʼajmank saʼ li qajunxaqalil ut naq tqayal xsahil (Luc. 11:3). Li Santil Hu naxye naq li kawil kʼanjel li naxbʼaanu naq toowaʼaq ut tooʼukʼaʼq naxkʼe xsahil qachʼool ut «nachalk rikʼin li Yos» (Ecl. 2:24; 8:15; Sant. 1:17). Usta joʼkan, weent tqabʼaanu re naq li qajunkabʼlal moko aʼanaq ta li jwal wank xwankil saʼ li qayuʼam. Tooruuq xtzolbʼal aʼin rikʼin li kixye laj Pablo rehebʼ laj paabʼanel. Laj Pablo kiʼaatinak chirix li inkʼaʼ us li xeʼxbʼaanu ebʼ laj Israel naq xeʼwank saʼ li chaqichʼochʼ, joʼ li xeʼxbʼaanu naq wankebʼ nachʼ re li tzuul Sinaí. Kixye rehebʼ naq inkʼaʼ teʼxrahi «li inkʼaʼ us» joʼ xeʼxbʼaanu aʼanebʼ (yaabʼasi 1 Corintios 10:​6, 7, 11). Xbʼaan naq nekeʼxrahi ru waʼak xeʼxsutqʼisi li sachbʼachʼoolej li kixbʼaanu li Jehobʼa joʼ «li inkʼaʼ us» (Núm. 11:​4-6, 31-34). Ut joʼkan ajwiʼ xeʼxbʼaanu naq xeʼwaʼak, xeʼukʼaʼk ut naq xeʼxloqʼoni ru li wakax re oor (Éx. 32:​4-6). Laj Pablo kiʼaatinak chirix li eetalil aʼin re xkʼebʼal xnaʼlebʼ laj paabʼanel li wankebʼ saʼ xqʼehil naq kisacheʼk Jerusalén ut li rochoch li Yos. Laaʼo ajwiʼ wanko saʼ rosoʼjikebʼ li kutan, joʼkan naq aajel ru naq tqapaabʼ li naʼlebʼ li kixkʼe laj Pablo.

14. Kʼaru naxye li Santil Hu chirix li tzekemq li twanq saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ?

¹⁴ Naq li Jesús kixye naq tento tootijoq re naq wanq li «qawa choʼq re li kutan aʼin» kixye ajwiʼ naq tootijoq re naq ttzʼaqloq ru li rajom li Yos «joʼ saʼ choxa joʼ ajwiʼ saʼ ruuchichʼochʼ» (Mat. 6:​9-11). Ma nakaakʼoxla chanruhaq li kutan aʼan? Li Santil Hu naxye naq li rajom li Yos aʼan naq twanq ajwiʼ li chaabʼil tzekemq saʼ Ruuchichʼochʼ. Saʼ Isaías 25:​6-8 naxye naq rubʼel li Xʼawabʼejilal li Yos twanq naabʼal li chaabʼil tzekemq ut saʼ Salmo 72:16 naxye naq «numtajenaqaq li awimq saʼ ruuchichʼochʼ, heetanqebʼ saʼ xbʼeenebʼ li loqʼlaj tzuul». Ma nakaawoybʼeni xyiibʼankil junaq li tibʼelwa li jwal nawulak chaawu malaj junaq li maajunwa xaakʼubʼ? Ut rawbʼal li uubʼ ut xyalbʼal xsahil li ru? (Is. 65:​21, 22). Chixjunilebʼ teʼxyal xsahil ebʼ li osobʼtesihom aʼin.

15. Kʼaru tento teʼxtzol li teʼwakliiq chi yoʼyo? (Juan 6:35).

¹⁵ (Yaabʼasi Juan 6:35). Kʼaru tkʼulmanq rikʼinebʼ li kristiʼaan li xeʼxwaʼ li kaxlanwa ut ebʼ li kokʼ kar li xeʼkʼeheʼk re xbʼaan li Jesús? Naq twanq li wakliik chi yoʼyo maare tqanaw ru wiibʼ oxibʼ rehebʼ usta inkʼaʼ xeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxpaabʼ li Jesús (Juan 5:​28, 29). Tento teʼxtzol kʼaru naraj xyeebʼal li kixye li Jesús: «Laaʼin li kaxlanwa li nakʼehok yuʼam. Li tchalq wikʼin maajunwa chik ttzʼokaaq». Tento naq teʼxpaabʼ naq li Jesús kixkʼe li xyuʼam saʼ qakʼabʼaʼ. Saʼ li kutan aʼan ebʼ li teʼwakliiq chi yoʼyo ut ebʼ li kokʼal li teʼyoʼlaaq saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ teʼruuq xtzolbʼal li yaal chirix li Jehobʼa ut li rajom. Xtenqʼankilebʼ li kristiʼaan re naq teʼwanq saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa jwal tixkʼe xsahil qachʼool chiru xyalbʼal xsahil li tzekemq li twanq saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ.

16. Kʼaru tqatzol saʼ li jun chik tzolom?

¹⁶ Ak xqatzol bʼayaq li naxye li tasal waqibʼ re li hu Juan. Abʼan wank xkomon li naʼlebʼ li kixye li Jesús chirix li junelik yuʼam. Aʼin jun li naʼlebʼ li jwal wank xwankil choʼq rehebʼ laj judiiy ut choʼq qe ajwiʼ. Saʼ li jun chik tzolom tqatzʼil rix xkomon li naʼlebʼ li natawmank saʼ li tasal waqibʼ re li hu Juan.