At saaj, kʼaru li yuʼam taawaj?

1. Kʼaru chʼaʼajkilal keʼxnumsi laj Jehoás, laj Uzías ut laj Josías?

CHANRU xaawekʼa raj aawibʼ wi xat-ok raj xjolominkil li xtenamit li Yos naq toj saajat? Chan raj ru taawoksi li wankilal? Li Santil Hu naʼaatinak chirix wiibʼ oxibʼ li awabʼej re Judá li xeʼok chi awabʼejink naq toj saajebʼ. Jun eetalil, laj Jehoás wank wuqubʼ chihabʼ re, laj Uzías wank waqlaju chihabʼ re ut laj Josías wank waqxaqibʼ chihabʼ re. Aʼin chʼaʼaj xbʼaanunkil! Usta chʼaʼaj li xwanjikebʼ, wankebʼ rikʼin li tenqʼ li naʼajmank re xqʼaxbʼal ru ebʼ li chʼaʼajkilal ut roksinkil chiʼus li xyuʼam.

2. Kʼaʼut us xtzolbʼal li keʼxkʼul saʼebʼ li xyuʼam laj Jehoás, laj Uzías ut laj Josías?

² Yaal naq maawaʼo awabʼej abʼan nekeʼxkʼut chiqu chaabʼil naʼlebʼ li oxibʼ aj kʼanjel chiru li Yos aʼin. Naabʼal tooruuq xtzolbʼal rikʼin li us ut li inkʼaʼ us li xeʼxsikʼ xbʼaanunkil saʼebʼ li xyuʼam. Li xeʼxbʼaanu saʼebʼ li xyuʼam naxkʼut chiqu naq jwal wank xwankil xsikʼbʼal chiʼus ebʼ li qamiiw, naq junelik tqakubʼsi qibʼ ut naq junelik tqasikʼ li Jehobʼa.

SIKʼ CHIʼUS EBʼ LAAWAMIIW

3. Kʼaru kixbʼaanu laj Jehoás saʼ xkʼabʼaʼ li kikʼuteʼk chiru laj Jehoiadá?

³ Us li taasikʼ xbʼaanunkil joʼ laj Jehoás. Naq kachʼin chaq laj Jehoás, kikamk li xyuwaʼ ut laj Jehoiadá, li xyuwaʼil aj tij kixkʼiresi joʼ ralal ut kixkʼut chiru naabʼal li naʼlebʼ chirix li Jehobʼa. Laj Jehoás chaabʼil kinaʼlebʼak xbʼaan naq kirabʼi li naʼlebʼ li kikʼeheʼk re xbʼaan laj Jehoiadá ut xbʼaan aʼin kixsikʼ kʼanjelak chiru li Yos ut kixtenqʼa li tenamit re naq teʼxloqʼoni ru li Jehobʼa. Joʼkan ajwiʼ, kixkʼubʼ xchaabʼilobʼresinkil li rochoch li Jehobʼa (2 Crón. 24:1, 2, 4, 13, 14).

4. Chanru nokooxtenqʼa chi roxloqʼinkil li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa? (Proverbios 2:1, 10-12).

⁴ Wi laanaʼ laayuwaʼ malaj jalan chik li qas qiitzʼin yook xkʼutbʼal chaawu xraabʼal li Jehobʼa ut xyuʼaminkil li xnaʼlebʼ, yookebʼ xkʼebʼal aawe jun chaabʼil maatan (taayaabʼasi Proverbios 2:1, 10-12). Wank jalan jalanq li naʼlebʼ li teʼruuq roksinkil li naʼbʼej yuwaʼbʼej re xtzolbʼalebʼ li ralal xkʼajol. Kʼe reetal li kixbʼaanu li xyuwaʼ li xKatia re xtenqʼankil re naq us li tixsikʼ xbʼaanunkil. Wulaj wulaj naq nekeʼxik saʼ li tzolebʼaal naroksi li hoonal re aatinak rikʼin li xrabʼin chirix li raqal re li kutan. Aʼan naxye: «Aʼin kitenqʼank we re naq tinruuq xqʼaxbʼal ru li chʼaʼajkilal li ninkʼul chiru li kutan». Maare laanaʼ laayuwaʼ nekeʼxkʼe aawe junaq li xnaʼlebʼ li Santil Hu ut maare nakaakʼoxla naq maakʼaʼ nakatexkanabʼ xbʼaanunkil. Kʼaru truuq aatenqʼankil re xkʼulubʼankil li nekeʼxye aawe? Li xʼAnastasia, jun li hermaan naxye naq li xnaʼ xyuwaʼ moko kaʼaj tawiʼ nekeʼxkʼe re junaq li naʼlebʼ, nekeʼxkʼe ajwiʼ xhoonal re xchʼolobʼankil chiru kʼaʼut naq nekeʼxkʼe xnaʼlebʼ. Aʼan naxye: «Aʼin kitenqʼank we re xtawbʼal ru naq li naʼlebʼ li nekeʼxkʼe we moko re rilbʼal ta kʼaru ninbʼaanu, aʼin naxkʼutbʼesi bʼan naq nikineʼxra ut naq nekeʼraj inkolbʼal».

5. Chanru truuq xchʼaʼajkinkil li nakaasikʼ xbʼaanunkil laanaʼ laayuwaʼ ut li Jehobʼa? (Proverbios 22:6; 23:15, 24, 25).

⁵ Wi nakaayuʼami li xnaʼlebʼ li Santil Hu li nekeʼxkʼe aawe laanaʼ laayuwaʼ, taasahobʼresi xchʼoolebʼ ut qʼaxal wiʼ chik taasahobʼresi xchʼool li Jehobʼa ut laaʼamiiwil rikʼin twanq chi junelik (taayaabʼasi Proverbios 22:6; 23:15, 24, 25). Aʼin jun chaabʼil xyaalal re xkʼambʼal aawe rikʼin laj Jehoás naq saaj chaq.

6. Anihebʼ kirabʼi laj Jehoás ut kʼaru kikʼulmank rikʼin li kixsikʼ xbʼaanunkil? (2 Crónicas 24:17, 18).

⁶ Tzol aanaʼlebʼ chirix li inkʼaʼ us li kixsikʼ xbʼaanunkil laj Jehoás. Naq ak kikamk laj Jehoiadá, laj Jehoás kixsikʼ ebʼ li ramiiw li moko chaabʼilebʼ ta xnaʼlebʼ (taayaabʼasi 2 Crónicas 24:17, 18). Kirabʼi li naʼlebʼ li kikʼeheʼk re xbʼaanebʼ li awabʼej re Judá, li inkʼaʼ nekeʼxra li Jehobʼa. Peʼyaal naq us raj naq inkʼaʼ kirabʼi li kiyeeheʼk re? (Prov. 1:10). Abʼan moko us ta kinaʼlebʼak ut kixbʼaanu li kiyeeheʼk re xbʼaanebʼ li ramiiw li moko chaabʼilebʼ ta xnaʼlebʼ. Ut naq laj Zacarías, li xpriim kixkʼe xnaʼlebʼ, laj Jehoás kixtaqla xkamsinkil (2 Crón. 24:20, 21; Mat. 23:35). Xuwajel ru li kixbʼaanu! Kʼajoʼ xtoontil laj Jehoás. Chaabʼil kixtiqibʼ li xkʼanjel abʼan ra xyeebʼal, kixtzʼeqtaana li Jehobʼa ut kikamsink. Moqon chik, kikamsiik xbʼaanebʼ li nekeʼkʼanjelak chiru (2 Crón. 24:22-25). Jalan raj li xyuʼam wi kiʼabʼink raj chiru li Jehobʼa ut ebʼ li nekeʼxra li Yos! Kʼaru nakaatzol rikʼin li kixbʼaanu?

7. Anihebʼ teʼruuq wank choʼq aawamiiw? (Chaawil li jalam u).

⁷ Naqatzol jun chaabʼil naʼlebʼ chirix li inkʼaʼ us li kixsikʼ xbʼaanunkil laj Jehoás: tento naq tqasikʼ chiʼus ebʼ li qamiiw li chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ, li nekeʼxra li Jehobʼa ut nekeʼraj xsahobʼresinkil xchʼool. Ut naru nawank qamiiw li jalan jalanq xchihabʼ. Jultika naq laj Jehoás jwal saaj chiru laj Jehoiadá. Kʼoxla ebʼ laawamiiw ut bʼaanu ebʼ li patzʼom aʼin: «Ma nikineʼxtenqʼa re naq jwal kawaq linpaabʼal chirix li Jehobʼa? Ma nikineʼxkawresi re naq tinyuʼami li xnaʼlebʼ li Santil Hu? Ma nekeʼwulak chiru aatinak chirix li Jehobʼa ut chirix li nekeʼxtzol saʼ li Santil Hu? Ma nekeʼroxloqʼi li xnaʼlebʼ li Santil Hu? Ma nikineʼxqʼus naq ninpaltoʼk malaj kaʼajwiʼ nekeʼxye we li nawaj rabʼinkil?» (Prov. 27:5, 6, 17). Relik chi yaal, wi ebʼ laawamiiw inkʼaʼ nekeʼxra li Jehobʼa moko aajel ta ru naq teʼwanq saʼ laayuʼam. Abʼan wi ebʼ laawamiiw nekeʼxra li Jehobʼa kʼe aachʼool chirixebʼ xbʼaan naq ebʼ aʼan tateʼxtenqʼa (Prov. 13:20).

8. Kʼaru tento taakʼe saʼ ajl naq taawoksi li internet?

⁸ Li internet nokooxtenqʼa re naq tooruuq aatinak rikʼinebʼ li qakomon malaj ebʼ li qamiiw. Abʼan re naq ebʼ li junchʼol teʼxik xchʼool chirixebʼ naabʼalebʼ nekeʼxtaqsi ebʼ li jalam u ut bʼideo re li kʼaʼaq re ru li xeʼxloqʼ malaj li xeʼxbʼaanu. Wi nakaawoksi li internet naru naq taakʼoxla aʼin: «Ma nawaj xnimobʼresinkil inwankil? Kʼaru nawaj xtawbʼal: xwaklesinkil xchʼoolebʼ malaj naq teʼxnimobʼresi wu? Ma ninkanabʼ naq ebʼ li kristiʼaan li yibʼru xnaʼlebʼebʼ teʼtaqlanq chirix li ninkʼoxla, li ninye ut li ninbʼaanu?». Saʼ jun kutan li hermaan Nathan Knorr li kiwank joʼ jun rehebʼ li Nekeʼjolomink re Xmolam li Jehobʼa kixkʼe li naʼlebʼ aʼin: «Meeyal xsahobʼresinkilebʼ xchʼool li winq xbʼaan naq maaʼani texruuq xsahobʼresinkil xchʼool. Sahobʼresimank xchʼool li Jehobʼa ut chi joʼkan chixjunilebʼ li nekeʼxra li Jehobʼa sahaqebʼ saʼ xchʼool».

LI RUSILAL NAQ JUNELIK TQAKUBʼSI QIBʼ

9. Kʼaru kixbʼaanu laj Uzías rikʼin xtenqʼ li Jehobʼa? (2 Crónicas 26:1-5).

⁹ Us li taasikʼ xbʼaanunkil joʼ laj Uzías. Naq saaj chaq li awabʼej Uzías kixkubʼsi ribʼ ut kixtzol «roxloqʼinkil li Qaawaʼ». Kiwank chiru 68 chihabʼ ut kachʼin chik ma chiru chixjunil li xyuʼam kiʼosobʼtesiik xbʼaan li Jehobʼa (taayaabʼasi 2 Crónicas 26:1-5). Laj Uzías kixqʼax ru naabʼal li tenamit li xikʼ nekeʼilok re li Yos ut kixbʼaanu naq li tenamit Jerusalén kolbʼilaq (2 Crón. 26:6-15). Chʼolchʼo naq sa xchʼool xbʼaan chixjunil li kixtaw rikʼin li xtenqʼ li Jehobʼa (Ecl. 3:12, 13).

10. Chanru kiraqeʼk laj Uzías?

¹⁰ Tzol aanaʼlebʼ chirix li inkʼaʼ us li kixsikʼ xbʼaanunkil laj Uzías. Li awabʼej Uzías kʼaynaq taqlank. Ut maare aʼin kixbʼaanu naq tixkʼoxla naq truuq xbʼaanunkil li naraj. Saʼ jun kutan kiʼok saʼ rochoch li Jehobʼa ut kixkʼat insiʼeens saʼ li altar, aʼin inkʼaʼ nekeʼruuk xbʼaanunkil ebʼ li awabʼej (2 Crón. 26:16-18). Kiqʼuseʼk xbʼaan laj Azarías, li xyuwaʼil aj tij ut laj Uzías kʼajoʼ naq kijosqʼoʼk. Ra xyeebʼal, saʼ xkʼabʼaʼ aʼin laj Uzías moko junelik ta kiwank chi tiik xchʼool ut li Jehobʼa kixkʼe li saqlep chirix (2 Crón. 26:19-21). Jalan raj li xyuʼam wi junelik kixkubʼsi raj ribʼ!

11. Kʼaru naxbʼaanu jun li kristiʼaan li naxkubʼsi ribʼ? (Chaawil ebʼ li jalam u).

¹¹ Naq laj Uzías qʼaxal nim xwankil, kisach saʼ xchʼool naq saʼ xkʼabʼaʼ li Jehobʼa kixtaw chixjunil. Kʼaru naqatzol? Tento tqajultika naq saʼ xkʼabʼaʼ li Jehobʼa naqakʼul chixjunil li chaabʼilal saʼ li qayuʼam ut saʼ li xkʼanjel. Inkʼaʼ tqanimobʼresi qibʼ rikʼin li xqataw tento bʼan tqakʼe xloqʼal li Jehobʼa (1 Cor. 4:7).b Tento tqakubʼsi qibʼ ut tqakʼulubʼa naq laaʼo aj maak ut naq naʼajmank naq tooʼeʼxqʼus. Jun li hermaan li numenaq 60 chihabʼ wank re, kixtzʼiibʼa: «Xintzol naq inkʼaʼ tinnimobʼresi inwankil. Naq junaq nikinxqʼus xbʼaan naq xinpaltoʼk ninyal inkʼaʼ chi xchaabʼilobʼresinkil innaʼlebʼ ut kʼanjelak chiru li Jehobʼa». Wi junelik naqakubʼsi qibʼ ut nokooʼabʼink chiru li Jehobʼa, us tooʼelq saʼ li qayuʼam (Prov. 22:4).

MAAKANABʼ XSIKʼBʼAL LI JEHOBʼA

12. Naq laj Josías saaj chaq, kʼaru kixbʼaanu re xsikʼbʼal li Jehobʼa? (2 Crónicas 34:1-3).

¹² Us li taasikʼ xbʼaanunkil joʼ laj Josías. Naq saaj chaq laj Josías kiʼok xsikʼbʼal li Jehobʼa. Kiraj xnawbʼal ru chiʼus li Xyos ut xbʼaanunkil li rajom. Abʼan choʼq re laj Josías moko sa ta wank choʼq awabʼej xbʼaan naq saʼebʼ li kutan aʼan li xkʼihalil li kristiʼaan nekeʼxloqʼoni ru ebʼ li pechʼbʼil yos. Joʼkan naq naʼajmank naq kawaq xchʼool re xkolbʼal rix li tzʼaqal paabʼal. Ut chaabʼil kixbʼaanu! Toj maajiʼ junmay chihabʼ wank re naq kiʼok risinkil saʼ li tenamit chixjunil li naʼoksimank saʼ li bʼalaqʼil loqʼonink (taayaabʼasi 2 Crónicas 34:1-3).

13. Chanru truuq aatenqʼankil saʼ laayuʼam xqʼaxtesinkil laayuʼam chiru li Jehobʼa?

¹³ Usta toj saajat, naru nakatnaʼlebʼak joʼ laj Josías. Chanru? Rikʼin xsikʼbʼal li Jehobʼa ut xtzolbʼal li xchaabʼil naʼlebʼ. Xbʼaanunkil aʼin tatrekʼasi chi xqʼaxtesinkil laayuʼam chiru. Ut chanru tatxtenqʼa aʼin saʼ laayuʼam? Laj Luke, li kikubʼeek xhaʼ naq wank kaalaju chihabʼ re, naxye: «Chalen anaqwan, li wank xwankil saʼ linyuʼam aʼan kʼanjelak chiru li Jehobʼa ut tinbʼaanu chixjunil li wank saʼ wuqʼ re xsahobʼresinkil xchʼool» (Mar. 12:30). Taakʼul naabʼal li osobʼtesihom wi taasikʼ xbʼaanunkil aʼin.

14. Chanru nekeʼxkʼam re rikʼin laj Josías wiibʼ oxibʼ li saaj?

¹⁴ Kʼaru ebʼ li chʼaʼajkilal teʼruuq xtawbʼal ebʼ li saaj li nekeʼkʼanjelak chiru li Jehobʼa? Laj Johan, li kikubʼeek xhaʼ naq wank kabʼlaju chihabʼ re, naxye naq ebʼ li rechtzolom nekeʼxmin ru chi roksinkil li may li inkʼaʼ kʼatbʼil (vapear). Kʼaru naxbʼaanu laj Johan re naq inkʼaʼ ttʼaneʼq? Xkʼoxlankil rix li chʼaʼajkilal li naxkʼam chaq saʼ li xjunxaqalil ut li ramiiwil rikʼin li Jehobʼa. Li xRachel, jun li saaj li kikubʼeek xhaʼ naq wank kaalaju chihabʼ re, naxye li naxbʼaanu re xqʼaxbʼal ru li chʼaʼajkilal li naxtaw saʼ li tzolebʼaal: «Junelik ninjuntaqʼeeta li nawil rikʼin junaq li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu. Wank sut li naqatzol chirix li xkʼulmank naxjultika chiwu junaq li eetalil malaj junaq li propesiiy. Ut wank sut naq yookin chi aatinak najultikoʼk we junaq raqal re li Santil Hu li tinruuq xwotzbʼal rikʼin junaq chik». Maare laachʼaʼajkilal moko juntaqʼeet ta rikʼin li kixnumsi li awabʼej Josías abʼan naru naq chaabʼil tatnaʼlebʼaq ut naq tiikaq aachʼool joʼ aʼan. Wi anaqwan nakaatzol xqʼaxbʼal ru ebʼ li chʼaʼajkilal, kawresinbʼilaqat re xbʼaanunkil saʼebʼ li kutan chalk re.

15. Kʼaru kitenqʼank re laj Josías re naq junelik tiikaq xchʼool chiru li Jehobʼa? (2 Crónicas 34:14, 18-21).

¹⁵ Naq li awabʼej Josías wank 26 chihabʼ re, kiʼok wiʼ chik xchaabʼilobʼresinkil li rochoch li Yos. Naq yookebʼ chi kʼanjelak xeʼxtaw «xHuhil li xChaqʼrabʼ li Qaawaʼ, xkʼehom re laj Moisés». Naq li awabʼej kirabʼi li naxye li tasal hu, saʼ junpaat kiʼok xbʼaanunkil li naʼajmank re abʼink chiru li Xchaqʼrabʼ li Jehobʼa (taayaabʼasi 2 Crónicas 34:14, 18-21). Ma twulaq raj chaawu xkʼaytesinkil aawibʼ re xyaabʼasinkil li Santil Hu? Wi ak yookat xbʼaanunkil, ma nawulak chaawu? Ma nakaaye naq xbʼaanunkil aʼin tatxtenqʼa re xjultikankil ebʼ li raqal li truuq aatenqʼankil? Laj Luke li xooʼaatinak chirix saʼ li raqal oxlaju, naxtzʼiibʼa saʼ jun li tasal hu li naʼlebʼ li nawulak chiru. Ma taaye raj naq xbʼaanunkil aʼin truuq aatenqʼankil re xjultikankil ebʼ li raqal malaj li naʼlebʼ li xwulak chaawu? Naq taanaw ru chiʼus li Santil Hu ut taara, qʼaxal taawaj kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Ut joʼ chanru li Raatin li Yos kixtenqʼa laj Josías re xbʼaanunkil li us joʼkan ajwiʼ tatxtenqʼa laaʼat.

16. Kʼaʼut kixbʼaanu jun nimla paltil laj Josías ut kʼaru naqatzol?

¹⁶ Tzol aanaʼlebʼ chirix li inkʼaʼ us li kixsikʼ xbʼaanunkil laj Josías. Naq laj Josías wank tana 39 chihabʼ re, kixchʼik ribʼ saʼ jun li chʼaʼajkilal li kixbʼaanu naq tkamq. Moko kixtzʼaama ta xtenqʼ re li Jehobʼa, kixkʼojobʼ bʼan xchʼool rikʼin li xseebʼal xkʼaʼuxl (2 Crón. 35:20-25). Kʼaru naqatzol? Maakʼaʼ naxye jarubʼ chihabʼ wank qe malaj jarubʼ chihabʼ qokik xtzolbʼal li Santil Hu, tento tqasikʼ li Jehobʼa. Ut re xsikʼbʼal li Jehobʼa, tento tqapatzʼ re naq tooxbʼeresi, tqatzol li Raatin ut tqabʼi li naʼlebʼ li nekeʼxkʼe li hermaan li kawebʼ xpaabʼal. Wi joʼkan toonaʼlebʼaq, moko tqachʼik ta qibʼ saʼ naabʼal li chʼaʼajkilal ut wanq naabʼal xyaalal re naq sahaq qachʼool (Sant. 1:25).

AT SAAJ, NARU NAQ US TAT-ELQ SAʼ LAAYUʼAM

17. Kʼaru naxkut chiqu li xyuʼamebʼ li oxibʼ chi awabʼej re Judá?

¹⁷ Wank naabʼal li chaabʼil naʼlebʼ li tatruuq xbʼaanunkil naq saajat. Li keʼxbʼaanu laj Jehoás, laj Uzías ut laj Josías naxkʼutbʼesi naq ebʼ li kokʼal ut ebʼ li saaj naru naq us li teʼxsikʼ xbʼaanunkil saʼ li xyuʼam ut xsahobʼresinkil xchʼool li Jehobʼa. Yaal naq keʼpaltoʼk ut keʼxkʼul rahilal xbʼaan li keʼxbʼaanu. Abʼan wi laaʼat nakaakʼam aawe chirix li chaabʼilal li keʼxbʼaanu ut nakaayal aaqʼe re inkʼaʼ xkʼambʼal aawe rikʼinebʼ li xpaltil, naru naq us tat-elq saʼ laayuʼam.

18. Kʼaru ebʼ li eetalil li wank saʼ li Santil Hu naxkʼutbʼesi naq us naru tooʼelq saʼ li qayuʼam? (Chaawil li jalam u).

¹⁸ Li Santil Hu naʼaatinak chirix jalanebʼ chik li saaj li keʼjilok chixkʼatq li Jehobʼa, keʼxtaw li rusilal ut us keʼelk saʼebʼ li xyuʼam, joʼ laj David. Naq saaj chaq, kixsikʼ wank choʼq ramiiw li Jehobʼa ut moqon kiwank joʼ awabʼej li tiik xchʼool. Yaal naq kixbʼaanu wiibʼ oxibʼ li paltil abʼan li Yos junelik kiril joʼ jun laj kʼanjel li tiik xchʼool chiru (1 Rey. 3:6; 9:4, 5; 14:8). Wi nakaatzol li xyuʼam laj David, aʼin ttenqʼanq aawe re kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi tiik aachʼool. Jun chik li naʼlebʼ li truuq aatenqʼankil aʼan xtzolbʼal xkomon aanaʼlebʼ chirix laj Marcos malaj laj Timoteo. Saʼ kabʼichal keʼok chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa naq toj saajebʼ chaq ut junelik keʼkʼanjelak chiru chi tiik ru xchʼoolebʼ. Xbʼaan aʼin xeʼxsahobʼresi xchʼool li Jehobʼa ut us xeʼelk saʼebʼ li xyuʼam.

19. Chanru naru tat-elq saʼ laayuʼam?

¹⁹ Kʼaru li yuʼam taawaj saʼebʼ li kutan chalk re? Aʼ yaal li taasikʼ xbʼaanunkil anaqwan. Wi nakaakʼojobʼ aachʼool rikʼin li Jehobʼa ut inkʼaʼ rikʼin li xseebʼal laakʼaʼuxl, aʼin tatxtenqʼa re naq us li taasikʼ xbʼaanunkil (Prov. 20:24). Naru naq chaabʼilaq laayuʼam ut jwal sahaq aachʼool. Ut misach saʼ aachʼool naq li Jehobʼa naroxloqʼi chixjunil li nakaabʼaanu chirix. Wank rusilal kʼanjelak chiru li qachoxahil Yuwaʼ, li qʼaxal nokooxra. Maakʼaʼ junaq chik li chaabʼil yuʼam!