Marsi

Bampangi ya Yefte vandaka kuwila yandi kimpala mpi kumenga yandi; yo yina, bo kulaka yandi na bwala ya tata na yandi. (Baz. 11:1-3) Ata mpidina, ntangu bo bondilaka yandi na kusadisa bo, yandi ndimaka na kusadisa bo. (Baz. 11:4-11) Kunwanina zina ya Yehowa vandaka mfunu mingi sambu na Yefte kuluta mambote na yandi mosi. Lukanu na yandi vandaka ya kubikala ya kwikama na Yehowa. Yo yina, Yehowa sakumunaka yandi ti bantu ya Izraele. (Baeb. 11:32, 33) Mbandu ya Yefte ke longa beto nki? Kana bampangi ya nkaka ya dibundu me sala beto mbi to beto ke mona nde bo ke niokula beto, beto ta sala nki? Beto fwete bika ve nde mpasi yina beto ke wa kukanga beto nzila ya kusadila Yehowa. Beto fwete tina mpi ve balukutakanu to kubuya kulutisa ntangu ti bampangi yonso ya dibundu. Kana beto ke landa mbandu ya Yefte, beto mpi lenda pesa nzila nde minsiku ya Nzambi kusadisa beto na kununga bampasi ya beto ke kutana ti yo mpi bampangi ya nkaka ta landa mbandu na beto ya mbote.—Bar. 12:20, 21; Bakol. 3:13. w16.04 1:7, 9, 10

Beto fwete kanga ntima tii na nsuka, kansi ve kaka na nsungi mosi buna. Yindula nde nge kele na maswa mosi yina ke dinda. Bantu yina kele na kati fwete kasa tii na mukidi sambu na kuguluka. Kana muntu mosi me yantika kukasa kansi yandi yambula, yandi ta dinda. Muntu yina ta yambula mpi kukasa pene-pene ya mukidi, yandi mpi ta dinda. Kana beto ke zola kuzinga na nsi-ntoto ya mpa, beto fwete landa kukanga ntima. Beto fwete vanda ti mabanza yina ntumwa Polo vandaka ti yo; yandi tubaka nde: “Beto ke yambula ve.” (2 Bak. 4:16) Bonso Polo, beto ke ndimaka kibeni nde Yehowa ta sadisa beto na kukanga ntima tii na nsuka. Polo sonikaka na Baroma 8:37-39 nde: “Beto ke nungaka kibeni na nzila ya muntu yina zolaka beto. Sambu mono ke ndima nde yo vanda lufwa to luzingu to bawanzio to baluyalu to bima ya ntangu yai to bima yina ta kwisa to bangolo to bima yina kele na zulu to bima yina kele na nsi to konso kima ya nkaka yina Nzambi salaka, ata kima mosi ve ta kuka kukabula beto na zola ya Nzambi yina kele na Mfumu na beto Kristu Yezu.” w16.04 2:17, 18

Lomba Yehowa mayele ya kuzaba mambu yina lenda pusa nge na kudikotisa na mambu ya nsi-ntoto. Lomba Yehowa mpi na kusadisa nge na kusala mambu ya mbote na bantangu yina. Bantangu ya nkaka bo lenda tula nge na boloko to kupesa nge ndola sambu nge ke lemfukilaka Yehowa. Kana yo kumina nge, lomba Yehowa kikesa ya kutendudila bantu mbote-mbote kikuma ya nge ke buya kukota na mambu ya nsi-ntoto. Zaba nde Yehowa ta sadisa nge na kukanga ntima. (Bis. 4:27-31) Yehowa me pesaka beto Biblia sambu na kukumisa beto ngolo. Yo yina, tadila baverse yina ta sadisa nge na kubuya kukota na mambu ya nsi-ntoto. Longuka mbote baverse yina mpi yibukaka yo, yo ta sadisa nge kilumbu nge ta vanda ve ti Biblia. Biblia lenda sadisa nge mpi na kukwikila kibeni na balusilu ya Nzambi. Lukwikilu ya mutindu yai ke sadisaka beto na kukanga ntima na ntangu ya mpasi. (Bar. 8:25) Pona baverse yina ke tubila mambu ya nge ke kanaka kusala na Paladisu, mpi kudimona mutindu nge ta vanda na Paladisu. w16.04 4:14, 15

Bamfumu ya mabundu ya Kikristu ke longaka ve bantu Kimfumu ya Nzambi. Mingi na kati na bo ke tubaka nde yo kele mawi mosi yina kele na ntima ya muntu. (Luka 17:21) Bo ke longaka ve bantu nde Kimfumu ya Nzambi kele luyalu mosi ya zulu, mpi Yezu kele Ntotila na yo. Kansi, bo ke tangaka zina ya Yezu mingi na bankinsi na bo ya Noël mpi ya Paki. Bo ke longaka ve nde Kimfumu ta manisa bampasi yonso mpi ta katula mambu yonso ya mbi na ntoto. (Kus. 19:11-21) Yo ke songa nde bamfumu ya mabundu me zaba ve mambu yina Yezu, Ntotila ya Kimfumu ya Nzambi, ta sala. Bo ke bakisaka ve sambu na nki bo fwete samuna. Balongoki ya Yezu fwete samuna ve sambu na kuzwa mbongo to kutunga banzo ya nene-nene. Bantu yina ke longa Ndinga ya Nzambi fwete lomba ve mbongo sambu na kisalu yina bo ke sala. (2 Bak. 2:17, noti na nsi ya lutiti) Balongoki ya Yezu fwete lomba ve nde bo futa bo sambu bo ke samuna.—Bis. 20:33-35. w16.05 2:7, 8

Yindula nde nge ke sepela mingi ti lele mosi, kansi nge me zaba nde kana nge lwata yo, yo lenda pesa bampangi ya nkaka mpasi. Ata Biblia ke tuba ve ata kima sambu na lele yina, nki mutindu nge lenda zaba ngindu ya Yehowa? Ntumwa Polo pesaka ndongisila yai: “Bankento fwete kuditomisa ti bilele ya me fwana, kukonda kulutisa ndilu mpi bo vanda ti mabanza ya mbote, kansi ve ti mitindu ya kutunga nsuki mpi wolo to mayaka to bilele ya ntalu mingi kibeni, kansi na mutindu yina me fwana sambu na bankento yina ke tubaka nde bo ke kangamaka na Nzambi.” (1 Tim. 2:9, 10) Bansadi ya Yehowa yonso, yo vanda babakala, lenda baka mambote ya ndongisila yai. Kudikulumusa ta sadisa beto na kuyindula mutindu bankaka ta kudiwa kana beto me lwata lele mosi buna. Zola na beto sambu na bampangi ta sadisa beto na kusala ve mambu yina ta pesa bo nsoni to mpasi.—1 Bak. 10:23; Bafil. 3:17. w16.05 3:14

Adami kolamaka na Ngangi na yandi, yandi vandaka diaka ve mwana ya Nzambi. Kansi bantekolo mingi ya Adami me ndimaka nde Yehowa kuvanda Mfumu na bo. (Baeb. 12:1) Bulemfu na bo ya masonga na Ngangi na bo ke monisaka nde bo ke ndimaka nde yandi kele Tata mpi Muwumbi na bo, kansi Satana ve. (Yoa. 8:44) Kwikama na bo na Nzambi ke yibusa beto bangogo ya mukapu ya bubu. Bubu yai mpi, bansadi ya Yehowa ke salaka bikesa sambu na kudikulumusa mpi kulemfuka. Sambu na bo, kubinga Yehowa Tata kele lukumu mpenza, mpi bo ke zolaka nde yandi wumba bo. Keti beto kele mpi bonso ntoto ya tuma ya mbote, yina Nzambi lenda sala mabungu ya mbalu? Keti beto ke monaka konso mpangi bonso dibungu yina Nzambi me manisa ntete ve kuwumba? w16.06 1:2, 3

Sambu beto me kuma pene ya kukota na ntoto ya mpa, mambu mingi ke meka lukwikilu na beto. Yo yina beto fwete tala kana lukwikilu na beto kele kaka ngolo. Inki beto fwete sala? Beto lenda tadila mambu yina Yezu tubaka na Matayo 6:33, mpi kudiyula nde: ‘Keti mambu ya mu ke kanaka kusala mpi balukanu na mono ke monisaka nde mono ke kwikilaka mpenza na mambu yina Yezu tubaka? Keti mono ke tinaka balukutakanu to kisalu ya kusamuna kaka sambu na kusosa mbongo mingi? Inki mono ta sala kana kisalu ke lomba mono ntangu mpi bikesa mingi? Keti mono ta bika nde nsi-ntoto yai kuwumba mono mpi kukanga mono nzila ya kusadila Yehowa?’ Kana beto ke zitisa ve mambu yina Biblia ke tuba sambu na banduku ya mbi, bantu yina bo me basisaka na dibundu, mpi bansaka, ntima na beto lenda kuma ngolo. Kana nge ke zitisaka ve mambu yai, nki nge fwete sala? Tadila nswalu lukwikilu na nge! Tadila mambu na masonga yonso, mpi sadila ntangu yonso Ndinga ya Nzambi sambu na kusoba bangindu na nge. w16.06 2:8, 9

Na ntoto ya mvimba, kele ti dibundu mosi yina bantu na yo ke zolaka Yehowa mpi ke zolaka kusadila yandi. Bantu yango kele Bambangi ya Yehowa. Ata bo kele bantu ya kukonda kukuka mpi ke salaka bifu, Yehowa ke twadisaka bo na nzila ya mpeve santu na yandi. Na 1914, bantu fioti mpamba vandaka kusambila Yehowa. Kansi na nima, Yehowa sakumunaka kisalu ya kusamuna. Bantu mingi mpenza me longukaka Biblia mpi me kumaka Bambangi ya Yehowa. Yehowa monisaka nde bansadi na yandi ta kuma mingi, ntangu yandi tubaka bangogo ya mukapu ya bubu, mpi yandi yikaka nde: “Mono mosi, Yehowa, ta sala yo nswalu na ntangu na yo.” Bubu yai, beto ke mona pwelele kulungana ya mbikudulu yai. Bansadi ya Yehowa me kumaka dikanda ya nene. Ntalu ya Bambangi ya Yehowa yonso kele mingi kuluta ntalu ya bantu ya bansi mingi. w16.06 4:1, 2

Yezu zabaka nde mutindu Tata na yandi ke pesaka bandeke madia, yandi ta pesa mpi bantu madia. (1 Pie. 5:6, 7) Bonso bandeke, beto fwete vanda ve bamolo. Beto fwete sosa madia na beto to mbongo ya kusumba yo. Yehowa ta sakumuna bikesa na beto. Kana beto me zwa ve mbongo to madia ya kufwana, yandi lenda sadisa beto na kuzwa yina beto kele na yo mfunu. Mu mbandu, yandi lenda pusa bantu ya nkaka na kukabila beto. Yehowa ke pesaka mpi bandeke kisika ya kulala. Yandi me pesaka bo mayele ya kutunga banzo na bo. Yandi me salaka mpi bima yina bandeke ke vandaka na yo mfunu sambu na kutunga banzo. Yehowa lenda sadisa beto mpi na kuzwa kisika ya mbote ya kuvanda ti dibuta na beto. (Fwanisa ti Luka 12:6, 7.) Yezu fwaka ve sambu na bandeke. Yandi fwaka sambu na beto, sambu beto baka luzingu ya mvula na mvula.—Mat. 20:28. w16.07 1:11-13

Sambu na nki beto ke salaka masumu mpi ke fwaka? Biblia ke tuba nde ‘sambu na kifu ya muntu mosi lufwa me yalaka bonso ntotila.’ Beto ke salaka masumu mpi ke fwaka sambu beto kele bana ya Adami. (Bar. 5:12, 14, 17) Kansi nki beto lenda sala sambu masumu kuyala beto ve, to kutwadisa beto ve? Beto fwete ndima kimenga ya nkudulu ya Kristu; mpidina beto ta baka mambote ya ntima ya mbote ya nene ya Yehowa. (Bar. 5:20, 21) Ata beto kele bantu ya masumu, beto ke bikaka ve nde masumu kuyala beto. Yo yina, kana beto me sala mbi, beto ke lombaka Yehowa ndolula. Ebuna nki mutindu beto ke bakaka mambote ya ntima ya mbote ya nene ya Nzambi? Polo tubaka nde: ‘Ntima ya mbote ya nene ya Nzambi ke longaka beto na kubuya kuvweza Nzambi mpi kubuya banzala ya nsi-ntoto, mpi na kuzinga ti mabanza ya mbote, lunungu, mpi kukangama na Nzambi na nsi-ntoto yai.’—Tito 2:11, 12. w16.07 3:5, 6

Makwela ya ntete bebaka ntangu Adami ti Eva kolamaka na Yehowa. “Nioka ya ntama,” Satana Diabulu, kusaka Eva nde kudia “mbuma ya nti ya kuzaba mambu ya mbote ti ya mbi” ta kumisa yandi mayele mingi. Satana tubaka mpi nde yo ta sadisa yandi na kuzenga yandi mosi nde kima mosi kele mbote to mbi. Eva zitisaka ve Adami mfumu ya dibuta ntangu yandi diaka mbuma ya nti kukonda kusolula ti bakala na yandi. Adami nganinaka ve nkento na yandi mpi lemfukilaka ve Nzambi ntangu yandi diaka mbuma ya nti yina nkento pesaka yandi. (Kus. 12:9; Kuy. 2:9, 16, 17; 3:1-6) Ntangu Yehowa yulaka bo, Adami pesaka nkento na yandi foti. Eva pesaka nioka foti nde nioka kusaka yandi. (Kuy. 3:12, 13) Adami ti Eva pesaka bikuma ya kukonda mfunu sambu na kukonda bulemfu na bo mpi Yehowa sambisaka bo. Ya kieleka, mbandu na bo ke kebisa beto kibeni! Sambu makwela kuvanda ya kiese, bakala ti nkento fwete lemfukila Yehowa mpi konso muntu na kati na bo fwete ndima bifu na yandi. w16.08 1:1, 4, 5

Inki ke basisaka makambu na makwela? Bankwelani ya nkaka me lembaka nitu to me waka makasi sambu bo ke zingaka ve mutindu bo yindulaka. Mbala mingi, makambu ke basikaka sambu beto me yelaka ve na mabuta ya mutindu mosi to sambu beto ke tadilaka ve mambu mutindu mosi. Kukonda kuwakana ti dibuta ya nkwelani ya nkaka, kukonda kuwakana na mutindu ya kusadila mbongo, to ya kusansa bana, lenda basisa bampasi na makwela. Kansi beto kele na kiese ya kumona nde bampangi mingi ya me kwelaka ke yidikaka makambu na bo sambu bo ke bikaka nde Nzambi kutwadisa bo. Kana bankwelani me kutana ti mambu ya mutindu yai, bo fwete lomba bankuluntu na kusadisa bo. Bankuluntu me zaba mambu mingi mpi bo lenda sadisa bankwelani na kusadila bandongisila ya Ndinga ya Nzambi na luzingu na bo. Kana bankwelani ke lomba Yehowa mpeve santu, yo ta sadisa bo na kuzitisa bansiku ya Biblia mpi kuvanda ti bikalulu ya mbote.—Bag. 5:22, 23. w16.08 2:11-13

Yezu vandaka ti mambu mingi ya kusala. Kansi ntangu bantu vandaka kuzola kuwidikila yandi, yandi vandaka kulutisa ntangu ti bo sambu na kulonga bo mambu mingi. Mu mbandu, kilumbu mosi na lweka ya nzadi, bantu vukanaka sambu na kuwidikila Yezu. Yandi kotaka ti Piere na maswa, telamaka na ntwala na bo mpi longaka bo. Na nima, yandi salaka kima mosi sambu na kupesa Piere dilongi. Yezu salaka kimangu yina sadisaka Piere na kukanga bambisi mingi mpi yandi tubaka mambu ya kele na mukapu ya bubu. Na mbala mosi, Piere mpi bantu yina vandaka ti yandi “yambulaka bima yonso, mpi bo landaka [Yezu].” (Luka 5:1-11) Nikodemo mpi zolaka nde Yezu kulonga yandi mambu mingi. Kansi yandi vandaka muntu ya Sanedreni mpi yandi vandaka kuwa boma nde bantu ta mona yandi ke solula ti Yezu. Yo yina yandi kwendaka kusosa Yezu na mpimpa. Yezu kulaka yandi ve, kansi Yezu bakaka ntangu ya kutendudila yandi bakieleka mingi ya mfunu. (Yoa. 3:1, 2) Yezu vandaka kuzola kusadila ntangu na yandi sambu na kulonga bantu kieleka mpi kukumisa lukwikilu na bo ngolo. Beto mpi fwete vutukilaka bantu na bantangu yina bo lenda yamba beto, mpi beto fwete baka ntangu ya kusadisa bo na kubakisa Biblia. w16.08 4:10, 11

Beto ke zabaka nde Yehowa kele Nzambi ya bunkete mpi ya santu; minsiku na yandi ke twadisaka beto na mutindu ya mbote kibeni. Kana beto ke monisa bukati-kati mpi ke kudikulumusa, beto ta zitisa minsiku na yandi na luzingu na beto. Bukati-kati ta sadisa beto mpi na kuzitisa mawi mpi bangindu ya bantu ya nkaka. Kulwata na beto fwete monisa pwelele nde beto kele bansadi ya Yehowa. Yehowa me tulaka minsiku na yandi mpi beto ke sepelaka kuzitisa yo. Beto ke sikisa bampangi yonso yina ke lwataka mbote mpi ke vandaka ti bikalulu ya mbote. Bo ke bendaka bantu ya ntima-masonga na kundima nsangu ya Biblia yina ke gulusaka bantu. Diaka, bo ke pesaka Yehowa nkembo mpi kiese. w16.09 3:18-20

Yakobi vandaka mpenza ti lukanu ya ngolo; yo yina yandi nwanaka ngolo sambu Nzambi kusakumuna yandi! (Kuy. 32:24-26) Yehowa sakumunaka Yakobi sambu yandi landaka kunwana mpi pesaka yandi zina Izraele, disongidila “Muntu ya Ke Kwamina to Ke Nwana ti Nzambi.” Yakobi bakaka mambote yina beto mpi ke sosa, disongidila, Nzambi ndimaka yandi mpi sakumunaka yandi. Rashele, nkento yina Yakobi vandaka kuzola mingi, vandaka na mpusa ya ngolo ya kumona mutindu Yehowa ta lungisa lusilu ya kusakumuna bana ya bakala na yandi. Kansi Rashele vandaka kubuta ve. Na ntangu yina, kukonda kubuta vandaka kupesa bankento mpasi mingi. Inki sadisaka Rashele na kulanda kukanga ntima na mpasi yai? Yandi vandaka ti kivuvu ya ngolo. Yandi vandaka kulomba Yehowa na kusadisa yandi na kulanda kunwana. Yehowa waka bisambu ya masonga ya Rashele mpi sakumunaka yandi; Rashele butaka bana.—Kuy. 30:8, 20-24. w16.09 2:6, 7

Yo kele mfunu na kulonga bana nde bo ta vanda na kiese mingi kana bo ke zitisa mambu yina Biblia ke tubaka. (Nk. 1:1-3) Nge lenda songa bana nde, beno yindula nde beno fwete kwenda kuzinga na kisanga mosi buna mpi beno fwete pona bantu yina beno ta zinga ti bo kuna. Na nima yula bo nde, “Beno ta nata bantu ya nki mutindu kana beno ke zola nde bantu yonso kuna kuzinga mbote?” Na nsuka, nge lenda tanga Bagalatia 5:19-23 sambu na kuzaba bantu yina Yehowa ke zolaka nde bo zinga na nsi-ntoto ya mpa. Kana nge sala mpidina, bana na nge ta longuka mambu zole ya mfunu. Ya ntete, Yehowa ke longa beto mutindu ya kuzinga na kiese bubu yai mpi kuwakana mbote ti bantu. Ya zole, yandi ke longa beto mutindu beto ta zinga na nsi-ntoto ya mpa. (Yez. 54:13; Yoa. 17:3) Nge lenda songa bana mpi mutindu Biblia me sadisaka bampangi ya nkaka. Beno lenda tanga disolo ya mpangi mosi na mikanda na beto; mu mbandu, disolo mosi na kati ya masolo ya Nzozulu ya Nkengi yina ke tuba nde, “Biblia Ke Sobaka Luzingu ya Bantu.” w16.09 5:13, 14

Ata beto kele ti bisalu mingi, beto yonso fwete bumba ntangu ya kulonguka beto mosi mpi kusala lusambu ya dibuta. (Baef. 5:15) Beto fwete sosa ve kaka kutanga mambu mingi to kuyidika bamvutu ya kupesa na lukutakanu. Lukanu na beto fwete vanda nde Ndinga ya Nzambi kusoba bikalulu na beto mpi kukumisa lukwikilu na beto ngolo. Beto fwete vanda ti bukati-kati. Ntangu beto ke longuka, beto fwete tula dikebi mingi na mambu yina ta sadisa beto mosi kansi ve kaka na mambu yina ta sadisa bankaka. (Bafil. 1:9, 10) Beto me zaba nde mambu ya nkaka yina beto ke tangaka kana beto ke yidika badiskure, balukutakanu, to ke yidika mambu ya beto ta longa na kisalu ya kusamuna, ke tadilaka beto mosi ve. Mu mbandu, muntu yina ke lambaka ke mekaka ntete madia na ntwala ya kupesa bantu ya nkaka; kansi yandi fwete suka ve kaka pana. Sambu na kuvanda ti sante ya mbote, yandi fwete diaka mpi yandi mosi. Mutindu mosi, kana beto ke zola nde kinduku na beto ti Yehowa kukuma ngolo, beto fwete longuka Biblia mbala na mbala. Yo ta sadisa beto mosi mpenza. w16.10 2:10, 11

Biblia ke pesa ntendula ya lukwikilu na Baebreo 11:1. (1) “Lukwikilu kele kivuvu ya kieleka nde mambu yina nge ke vingila ta lungana.” Mambu ya beto ke vingila ke tadila mpi mambu yina Nzambi me silaka sambu na bilumbu ke kwisa. Mu mbandu, beto ke ndimaka nde mambi ta mana mpi ntoto ta kuma Paladisu. (2) Lukwikilu kele “nzikisa ya pwelele ya ke monisa nde mambu ya nge ke kwikila kele ya kieleka, ata yo ke monana ve.” Beto me zaba nde Yehowa Nzambi, Yezu Kristu, Kimfumu ya zulu mpi bawanzio kele, ata beto ke monaka bo ve. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto ke kwikilaka mpenza na balusilu ya Nzambi mpi na mambu yina beto ke monaka ve? Mutindu na beto ya kuzinga, mambu yina beto ke tubaka mpi ke salaka ke monisaka yo. w16.10 4:6

Yehowa ti Yezu ke sepelaka na mambu yonso yina beto ke salaka sambu na bo, ata beto ke kukaka ve kusala mambu yonso yina beto ke vandaka na mfunu ya kusala. (Luka 21:1-4; 2 Bak. 8:12) Mu mbandu, beto me zaba nde bampangi ya minunu ke salaka bikesa sambu na kukwenda mbala na mbala na balukutakanu mpi na kisalu ya kusamuna. Keti beto ke pesaka bo kikesa mpi ke sikisaka bo sambu na mambu yonso yina bo ke salaka? Ee, pesa bampangi kikesa konso ntangu yina dibaku me monana. Kana mpangi me sala kima mosi ya mbote, sikisa yandi. Ntangu Polo ti Barnabasi vandaka na Antioshe ya Pisidia, bantwadisi ya sinagoga zabisaka bo nde: “Babakala, bampangi, kana beno kele ti diambu ya kutuba sambu na kupesa bantu kikesa, beno tuba yo.” Ebuna Polo tubaka mambu yina pesaka bantu kikesa. (Bis. 13:13-16, 42-44) Kana beto ke pesa bankaka kikesa, bo mpi ta pesa beto kikesa.—Luka 6:38. w16.11 1:3, 15, 16

Kuvanda na organizasio ya Yehowa mpi kuzaba mambu yina yandi ke lomba beto kele lukumu ya nene! Sambu beto me zaba mambu yina ke sepedisaka Nzambi, beto fwete lemfukila yandi mpi kusala mambu ya mbote. Ata bantu mingi ke zolaka kusala mambu ya mbi, beto fwete “menga mambu ya mbi” mutindu Yehowa ke mengaka yo. (Nk. 97:10) Beto fwete vanda ve bonso bantu yina ke yindulaka nde ‘mambu ya mbote kele mbi mpi mambu ya mbi kele mbote.’ (Yez. 5:20) Beto ke zolaka kusepedisa Yehowa, yo yina beto me bakaka lukanu ya kubikala bunkete na mambu yonso. (1 Bak. 6:9-11) Mambu yina Yehowa ke zabisaka beto na Biblia kele sambu na mambote na beto. Beto ke zolaka yandi mpi ke sepelaka kubikala ya kwikama na yandi. Yo yina, beto ke lemfukaka na lutwadisu na yandi na konso kisika yina beto kele, mu mbandu na mabuta na beto, na dibundu, na kisalu, to na nzo-nkanda. w16.11 3:13

Balongoki ya Biblia vandaka ve kubakisa mbote-mbote ntuma ya Yehowa ya kulemfukila bamfumu ya luyalu. Yo yina na kimvuka, bantangu ya nkaka bo vandaka kudikotisa na mambu ya politiki na Mvita ya Ntete ya Nsi-Ntoto ya Mvimba. Mu mbandu na Mayi 30, 1918, ntangu prezida ya États-Unis lombaka nde bantu kusamba sambu na ngemba, Nzozulu ya Nkengi siamisaka mpi Balongoki ya Biblia na kusamba. Bampangi ya nkaka pesaka mbongo sambu na kupesa maboko na mvita yina; bampangi fioti kumaka basoda mpi kwendaka na bitumba. Ata yo lombaka nde bo sungika Balongoki ya Biblia, yo ke tendula ve nde bo kumaka bampika ya Babilone ya Nene sambu na kikuma yina. Nkutu na ntangu ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, bo vandaka me yambula dezia mambu mingi kibeni ya mabundu ya luvunu.—Luka 12:47, 48. w16.11 5:9

Sambu na nki Polo kebisaka Bakristu yina bo me tulaka mafuta na kuzinga ve “na kuwakana ti banzala ya nitu”? Sambu na nki lukebisu yai kele mfunu sambu na Bakristu yonso bubu yai? Sambu konso nsadi ya kwikama ya Nzambi lenda yantika kutula banzala na yandi mosi na kisika ya ntete na luzingu na yandi. Mu mbandu, Polo sonikaka nde bampangi ya nkaka na Roma vandaka bampika “ya banzala na bo mosi.” Ziku yandi vandaka kutuba nde sambu na bo, kuvukisa nitu, madia, mpi bima ya nkaka ya ke pesaka kiese vandaka mambu ya kuluta mfunu na luzingu. (Bar. 16:17, 18; Bafil. 3:18, 19; Yude 4, 8, 12) Na nsungi mosi buna, mpangi mosi na dibundu ya Korinto vandaka kusala pite ti “nkento ya tata na yandi.” (1 Bak. 5:1) Ya kieleka, Bakristu yina ya mvu-nkama ya ntete vandaka na mfunu ya lukebisu ya Polo na yina me tala kuzinga “kutula mabanza na banzala ya nitu.” (Bar. 8:5, 6) Lukebisu yai ke tadila mpi beto bubu yai. w16.12 2:5, 8, 9

Kusolula na pwelele mpi na masonga yonso ti muntu mosi ya nge ke tudilaka ntima lenda sadisa nge na kudiyangisa diaka ve. Nkwelani na nge, nduku mosi ya ngolo, to nkuluntu mosi na dibundu lenda sadisa nge na kubakisa mbote mambu yina nge ke kutana ti yo. Biblia ke tuba mpi nde: “Mambu ya muntu ke zola kusala ke nungaka ve kana kusolula kele ve, kansi mambu ke nungaka na nzila ya bandongisi mingi.” (Bing. 15:22) Balukutakanu ya dibundu mpi ke lembikaka mingi basusi na beto. Konso mposo na balukutakanu, nge ke lutisaka ntangu ti bampangi na nge ya babakala mpi ya bankento. Bo ke tudilaka nge dikebi mpi bo ke zolaka kupesa nge kikesa. (Baeb. 10:24, 25) ‘Kupesana kikesa’ mutindu yai ta pesa nge ngolo mpi ta sadisa nge na kununga basusi.—Bar. 1:12. w16.12 3:17, 18

Ntangu beto ke bela to ke kutana ti bampasi yina beto lenda soba ve, beto fwete losila Yehowa basusi na beto mpi kundima nde yandi ke kudibanzaka sambu na beto. (1 Pie. 5:6, 7) Diaka, beto fwete sala yonso sambu na kubaka mambote na balukutakanu ya dibundu mpi balukutakanu ya nkaka yina dibundu ya Yehowa ke yidikaka. (Baeb. 10:24, 25) Bibuti ya nkaka kele ya kwikama kansi bana na bo me buyaka kusambila Yehowa. Inki bo lenda sala? Profete Samuele pusaka ve bana na yandi na ngolo na kubikala ya kwikama na Yehowa. (1 Sam. 8:1-3) Yandi bikaka mambu ya dibuta na yandi na maboko ya Yehowa. Kansi, Samuele salaka mambu yina yandi lendaka kusala sambu na kubikala ya kwikama na Nzambi mpi kusepedisa Tata na yandi ya zulu. (Bing. 27:11) Bubu yai, bibuti mingi ke kutanaka mpi ti mambu ya mutindu yai. Bo ke tulaka ntima nde ntangu yonso Yehowa ke vandaka ya kuyilama sambu na kuyamba bantu ya masumu yina ke balula ntima. (Luka 15:20) Kana bana me vutukila ntete ve Yehowa, bibuti lenda sala bikesa ya kubikala ya kwikama na Yehowa mpi kutula kivuvu nde mbandu na bo ta pusa bana na bo na kuvutukila Yehowa. w17.01 1:15, 16

Muntu ya kudikulumusa ke zabaka ntangu yonso bandilu na yandi. Yandi ke bakisaka nde yandi kele ve ti nswa ya kusala mambu yonso mpi ke ndimaka bifu na yandi na kudikulumusa yonso. Yandi ke widikilaka bangindu ya bantu ya nkaka mpi ke ndimaka nde bantu ya nkaka kulonga yandi. Ya kieleka, muntu ya kudikulumusa ke pesaka Yehowa kiese. Biblia ke monisa nde muntu ya kudikulumusa ke zabaka bandilu na yandi. Yandi ke ndimaka nde yandi ta kuka ve kusala mambu yonso mpi ke zabaka nde yandi kele ve ti nswa ya kusala mambu ya nkaka. Yo ke sadisaka yandi na kuzitisa bantu ya nkaka mpi kusadila bo mambu na mawete yonso. Beto lenda kuma lulendo kukonda kuzaba. Inki mutindu yo lenda salama? Mu mbandu, kana beto ke kudimona mfunu kuluta bantu ya nkaka sambu beto to bantu yina beto me zabana ti bo kele ti mikumba na dibundu. (Bar. 12:16) To kana beto me yantika kubenda dikebi ya bantu na kimuntu na beto. (1 Tim. 2:9, 10) Diaka, kana beto me kuma kusonga bantu mambu yina bo fwete sala mpi yina bo fwete sala ve.—1 Bak. 4:6. w17.01 3:6-8

Bubu yai, kisalu ya kusamuna ke landa na kuyela mpi dibundu ya Yehowa ke sadila teknolozi sambu bantu mingi kuwa nsangu ya mbote. Kansi yo ke vandaka mpasi sambu bambuta kuyikana na mutindu ya mpa ya kusala mambu. (Luka 5:39) Diaka, kana bantu me kuma bambuta, ngolo na bo ke manaka. Yo yina, kana bambuta ke pesa baleke formasio sambu na kubaka mikumba na dibundu ya Yehowa, yo ke monisaka zola mpi mayele. (Nk. 71:18) Yo ke vandaka ve pete ntangu yonso nde bampangi yina kele ti mikumba kupesa yo na baleke. Bo lenda wa mpasi ntangu bo ke bakisa nde bo ta salaka diaka ve kisalu yina bo vandaka kuzola mingi to nde bampangi ya nkaka ta sala yo ve mbote. Bampangi ya nkaka lenda mona nde bo kele ve ti ntangu ya kupesa baleke formasio. Na ndambu ya nkaka, baleke fwete vanda ntima-nda kana bo me pesa bo ntete ve mikumba. w17.01 5:3, 4

Yezu butukaka muntu ya kukuka mutindu Adami vandaka na ntwala ya kusala disumu. (Yoa. 1:14) Kansi na kuswaswana ti Adami, Yezu zitisaka bansiku yina Yehowa zolaka nde bantu ya kukuka kuzitisa. Yezu kolamaka ve ata fioti na bansiku ya Nzambi ata na ntwala ya mimekamu ya kuluta nene. Sambu Yezu fwaka ya kukuka, yandi me katulaka bantu na disumu mpi na lufwa. Yandi lungisaka mbote-mbote mambu yina lombaka nde Adami kulungisa, disongidila Yezu vandaka muntu ya kukuka, yandi bikalaka ya kwikama mpi lemfukilaka Nzambi na mambu yonso. (1 Tim. 2:6) Yandi fwaka sambu na kugulusa beto mpi kimenga na yandi ke pesaka bantu yonso, babakala, bankento mpi bana dibaku ya kuzinga mvula na mvula. (Mat. 20:28) Nkudulu kele nsapi yina me kangulaka kielo sambu lukanu ya Nzambi kulungana.—2 Bak. 1:19, 20. w17.02 1:15, 16

Yindula nde mpimpa me bwila nge na nzila ntangu nge ke kwenda na bwala mosi. Kansi nge me zaba nde nsemo ta basika, mpi nge ta kuma. Luzingu mpi kele bonso nzietelo yina. Nge lenda kutana ti bampasi ya ngolo mpi kumona nde makambu me lutila nge. Ziku Yezu mpi kudiwaka mutindu yina. Bo pesaka yandi nsoni mpi bo niokulaka yandi mingi na zulu ya nti ya mpasi. Yo vandaka ntangu mosi ya kuluta mpasi na luzingu ya Yezu! Kansi yandi kangaka ntima. (Baeb. 12:3) Yezu tulaka dikebi na lufutu yina yandi fwete baka na nima ya kukanga ntima; kansi kusantisa zina ya Nzambi mpi kunwanina nswa ya Nzambi ya kuyala vandaka mfunu mingi sambu na Yezu. Yandi bakisaka nde bampasi na yandi kele sambu na ntangu fioti, mpi nde yandi ta baka lufutu ya mvula na mvula na zulu. Bubu yai mpi, bampasi lenda lutila nge, kansi kuvila ve nde yo kele kaka sambu na ntangu fioti. w16.04 2:10

Bubu yai, bantu mingi ke kudiyangisaka ve kana bo me sala disumu, sambu bo ke bakisaka ve mfunu ya nkudulu. Bo ke zabaka ve kana disumu ke tendula nki, bampasi yina yo ke natilaka bantu, mpi mambu yina bo fwete sala sambu na kukatuka na kimpika ya disumu. Ntangu bo ke bakisaka mambu yai, bayina kele ti ntima ya mbote ke tondaka Yehowa mutindu yandi tindaka Mwana na yandi na ntoto sambu na kukatula bantu na kimpika ya disumu mpi ya lufwa. Yehowa salaka mambu yai sambu yandi ke zolaka bantu mingi mpi ke monisilaka bo ntima ya mbote. (1 Yoa. 4:9, 10) Kimenga ya Kristu kele kima ya kuluta nene ya ke monisa nde Nzambi ke zolaka beto mpi ke monisilaka beto ntima ya mbote. Yo ke pesa kiese kibeni na kuzaba nde kana beto ke ndima kimenga ya Yezu, Nzambi ta lolula masumu na beto mpi beto ta kuma ti kansansa ya mbote! (Baeb. 9:14) Yai nsangu ya mbote kibeni ya kuzabisa bantu ya nkaka! w16.07 4:6, 7

Yehowa ke ndimisa beto nde kana beto ke monisa lukwikilu na nkudulu, yandi ta “vwansa” masumu na beto. Yandi lenda lolula masumu na beto yonso. (Bis. 3:19-21) Nkudulu me salaka nde Yehowa kundima bantu ya nkaka mpi kukumisa bo bana na yandi na zulu. Bantu yango kele Bakristu yina bo me tulaka mafuta. (Bar. 8:15-17) Yandi ke lomba “mameme ya nkaka” na kukuma bantu ya dibuta na yandi awa na ntoto. Ntangu bo ta kuma bantu ya kukuka, bo ta mekama, na kumekama ya nsuka. Kana bo bikala ya kwikama na Yehowa, yandi ta ndima bo mpi bo ta kuma bana na yandi. (Bar. 8:20, 21; Kus. 20:7-9) Yehowa ta landa kuzola bana na yandi yonso. Nkudulu ta landa kunatila bantu balusakumunu mvula na mvula. Yehowa me pesaka beto dikabu yai ya mbalu mpi ata muntu mosi ve lenda botula beto yo. w17.02 2:15, 16

Ata beto kele bantu ya kukonda kukuka, beto lenda landa kuvanda banduku ya Yehowa mpi kusadila yandi. Yibukaka ntangu yonso mutindu nge kumaka nduku ya Yehowa. Yandi muntu monaka mambu ya mbote yina nge kele ti yo mpi zolaka nde nge zaba yandi. Yandi zolaka kaka nde nge kuma nduku na yandi. Yehowa ke zolaka beto mingi, yo yina yandi me pesaka beto dikabu mosi ya mbalu mingi. Yandi tindaka Mwana na yandi Yezu na ntoto sambu na kutambika luzingu na yandi bonso kimenga sambu na masumu na beto. (Yoa. 3:16) Kana beto me sala disumu, beto lenda lomba Yehowa ndolula. Beto lenda tula ntima nde Yehowa ta lolula beto na nsadisa ya kimenga ya Yezu mpi beto ta vanda kaka banduku na yandi ata beto kele bantu ya kukonda kukuka.—1 Tim. 1:15. w16.05 4:6, 7