Novembri

Satana tubaka nde bantu ke sadilaka ve Nzambi ti bikuma ya mbote. (Yobi 2:4, 5) Keti Satana me sobaka mabanza banda yandi basisaka ntembe yai? Ata fioti ve! Ntangu bo kulaka Satana na zulu, yandi vandaka kaka kufunda bansadi ya kwikama ya Nzambi konso ntangu. (Kus. 12:10) Bubu yai, Satana ke tula kaka ntembe nde bantu ke sadilaka Nzambi sambu na mambote na bo mosi. Yandi ke sepelaka na kumona bantu ke buya luyalu ya Nzambi mpi ke yambula kusadila yandi. Ntangu nge ke kutana ti mpasi, meka kuyindula mambu yina ke salama na zulu. Satana ti bademo na yandi me telama na lweka mosi. Bo ke tala mambu yina nge ta sala mpi bo ke tuba nde nge ta kolama. Kansi Yehowa, Ntotila Yezu Kristu, Bakristu yina bo me tulaka mafuta, yina me futumukaka mpi bawanzio mingi kele na lweka ya nkaka. Bo ke mona mpi mutindu nge ke niokwama; kansi, bo ke pesa nge kikesa! Bo ke sepela na kumona nde nge ke kanga ntima mpi nge ke bikala ya kwikama na Yehowa. Na nima nge ke wa Yehowa ke zabisa nge mambu ya beto ke tanga na mukapu ya bubu. w16.04 2:8, 9

Kana nge yidika dikambu yango ti yandi, pana nge me “vutula mpangi na nge na nzila ya mbote.” Kansi kana nge me solula ti yandi mbala mingi, kansi yandi ke zola ve ngemba, nge fwete zabisa bankuluntu. Yo ke pesa kikesa na kuzaba nde makambu mingi ke lombaka ve kibeni kusadila bitambi yonso tatu yina kele na Matayo 18:15-17. Sambu na nki? Mbala mingi, muntu ya me sala disumu ke ndimaka mbi na yandi mpi ke yidikaka mambu. Yo ke lombaka diaka ve kubasisa yandi na dibundu. Muntu ya bo me sala mbi fwete lolula mpangi na yandi mpi kutula ngemba. Ndongisila ya Yezu ke monisa pwelele nde, beto fwete kwendaka ve nswalu kusonga bankuluntu. Beto ta zabisa bo kaka kana beto me sadila bitambi zole ya ntete mpi kana beto kele ti banzikisa nde muntu yango me sala disumu. w16.05 1:15, 16

Kikuma ya nkaka kele nde beto kele bantu ya Kimfumu ya Nzambi. Beto ke kotilaka ve baluyalu ya bantu. Yo yina beto ke longaka na masonga yonso nde Kimfumu ya Nzambi mpamba ta manisa bampasi ya bantu. Mabundu ya luvunu ke kotaka na mambu ya politiki, mpi bo me kabulaka bantu. Kansi beto ke vandaka na bumosi na ntoto ya mvimba sambu beto ke kotaka ve na mambu ya nsi-ntoto. (1 Pie. 2:17) Mutindu nsi-ntoto ya Satana me kuma na nsuka, kubuya kukota na mambu na yo ta natila beto bampasi mingi. Bubu yai, bantu “ke zolaka ve kuwakana” mpi ke vandaka “ntu-ngolo;” yo yina bo ke kukaka ve kuzinga na bumosi. (2 Tim. 3:3, 4) Bampangi na beto ya nkaka me kutanaka ti bampasi sambu mambu ya politiki sobaka na kintulumukina na bansi na bo. w16.04 4:3, 4

Bantu ya nkaka ke yindulaka nde bo lenda sala konso kima yina bo me zola. Kansi beto fwete sala mambu yina ke pesaka Yehowa kiese. Yo yina, na ntwala ya kubaka lukanu mosi, beto fwete tadila mbote mambu Biblia ke tuba mpi kulemfukila yo. Mu mbandu, Biblia ke songaka beto mabanza ya Yehowa sambu na menga mpi beto ke zitisaka yo. (Kuy. 9:4; Bis. 15:28, 29) Beto lenda lomba Yehowa na kusadisa beto na kubaka balukanu yina ta pesa yandi kiese. Balukanu na beto lenda natila beto mambote to bampasi. Lukanu ya mbote ta sadisa beto na kukangama ti Yehowa. Kansi lukanu ya mbi lenda fwa kinduku na beto ti yandi. Balukanu na beto lenda natila mpi bankaka mambote to bampasi. Beto ke sosaka ve kusala mambu yina lenda pesa bampangi na beto mpasi to kulembisa lukwikilu na bo. Beto ke zolaka mpi ve kubasisa mavwanga na kati ya bampangi na dibundu. Yo yina, kubaka balukanu ya mbote kele mfunu mingi.—Bar. 14:19. w16.05 3:4, 5

Yehowa ke sepelaka kana beto ke bumba ntangu sambu na kutanga mpi kulonguka Biblia mpi mikanda na beto. (Baef. 5:15, 16) Kansi beto fwete keba na kigonsa mosi. Inki kigonsa? Kana beto keba ve, beto lenda yindula nde mikanda ya nkaka ya Biblia to mikanda na beto ya nkaka kele ve ti malongi yina lenda sadisa beto. Mu mbandu, nki beto ta sala kana beto ke mona nde mukanda mosi ya Biblia ke tubila ve mambu ya luzingu na beto? Inki beto ke salaka kana mukanda mosi ke tadila beto mpenza ve? Keti beto ke tangaka yo nswalu-nswalu to nkutu kubuya kibeni kutanga yo? Kana mpidina, beto ta baka ve mambote ya malongi ya mfunu yina kele na kati. Beto fwete vila ve nde Yehowa muntu ke pesaka beto malongi yina yonso. w16.05 5:5, 6

Yehowa ke wumbaka beto mpi na nzila ya dibundu ti ya bankuluntu. Mu mbandu, kana bankuluntu me mona beto ti kifu mosi, bo lenda sadisa beto. Kansi bandongisila ya bo ke pesaka beto ke katukaka ve na bangindu na bo mosi. Na kudikulumusa yonso, bo ke lombaka Yehowa mayele. Na nima, bo ke salaka bansosa na Biblia mpi na mikanda na beto sambu na kuzwa bangindu ya kusadisa beto. Kana beto ke bakisa mutindu Yehowa ke wumbaka beto, beto ta kuma kuzinga mbote ti bampangi na beto. Diaka, beto ta tadilaka bantu ya teritware mpi balongoki na beto ya Biblia na mutindu ya mbote. Nzambi ke pusaka ve bantu na kusoba na kingolo-ngolo, kansi yandi ke songaka bo bansiku na yandi ya santu. Na nima, bo mosi ke bakaka lukanu ya kusoba. w16.06 1:13, 14

Ntumwa Yoane kebisaka nde kana muntu ke zola bima ya nsi-ntoto, disongidila, “nzala ya nitu mpi nzala ya meso mpi kusonga na lulendo yonso bima na [yandi] ya kuzingila,” “zola ya Tata kele ve na kati na yandi.” (1 Yoa. 2:15, 16) Yo yina, beto fwete kuditadila mbala na mbala sambu na kuzaba kana beto ke zolaka bima ya nsi-ntoto. Beto lenda bakisa nde beto me kuma kusepela ti bansaka, ti bantu mpi mutindu ya kulwata to ya kuyidika nitu ya nsi-ntoto yai. Beto lenda sosa mpi kusala banzo-nkanda ya nda-nda sambu na kuzwa “bima ya nene.” Nsi-ntoto ya mpa me kuma pene kibeni. Yo yina beto fwete yibuka bangogo ya mfunu yina Moize tubaka na Kulonga 6:4! Kana beto ke bakisa mpi ke kwikila kibeni nde “Yehowa Nzambi na beto kele Yehowa mosi kaka,” beto ta kangama kaka na yandi mpi beto ta sambila yandi na mutindu yina yandi ke zolaka.—Baeb. 12:28, 29. w16.06 3:14

Bima ya beto ke vandaka na yo mfunu sambu na kuzinga kele fioti mpamba. Mu mbandu, madia, bilele, mpi nzo. Kansi bima ya beto ke vandaka ti nzala na yo kele mingi. Bantu ya nkaka ke bakisaka ve nde bima mingi yina bo ke zolaka ke vandaka ve kibeni mfunu. Muntu ya ke zingaka na insi yina mbongo kele mingi ve ti muntu ya kele na insi yina mbongo kele mingi, bo zole ke vandaka ve ti nzala ya bima ya mutindu mosi. Na bansi ya nkaka, bantu ke zolaka kuvanda ti telefone, moto, to lupangu. Na bansi ya nkaka diaka, bantu ke zolaka kuvanda ti bilele ya ntalu, nzo ya nene, to bakamio ya ntalu. Na konso kisika yina beto ke zinga, yo vanda beto kele na mbongo to ve, beto lenda yantika kuzola bima mingi yina kele mfunu ve to yina beto ta kuka ve kusumba.—Baeb. 13:5. w16.07 1:1-3

Bubu yai, bantu mingi ke monaka nde kuzaba Nzambi kele mfunu ve. (Mat. 5:3) Bo ke sadilaka ntangu na bo mingi mpi ngolo na bo sambu na kusosa bima ya nsi-ntoto. Bantu me kuma kudipesa mpi mingi na bansaka ya mutindu na mutindu yina ke pusa bo na kuzola biese mpi kulungisa banzala na bo ya nitu. (1 Yoa. 2:16) Beto ke zolaka nde mpeve ya Nzambi kutwadisa beto kansi mpeve ya nsi-ntoto ve. Na nzila ya mpeve santu, Yehowa ke sadisa beto na kubakisa pwelele mambu yina ta salama ntama mingi ve. (1 Bak. 2:12) Kansi beto fwete keba. Ata bima ya fioti-fioti lenda kanga beto nzila ya kusadila Yehowa. (Luka 21:34, 35) Bantu ya nkaka lenda yindula nde beto me bela kilawu mutindu beto ke longaka nde nsi-ntoto yai me kuma na nsuka. (2 Pie. 3:3-7) Kansi yo fwete lembisa beto ve, sambu beto me zaba mbote-mbote nde nsuka me finama. Kana beto ke zola nde mpeve ya Nzambi kutwadisa beto, beto fwete kwenda na balukutakanu mbala na mbala. w16.07 2:13, 14

Bantu mingi ke sambaka kaka sambu na kudiwa mbote, kansi bo ke ndimaka kibeni ve nde Nzambi ke waka bisambu na bo. Beto fwete songa bo nde Yehowa ‘ke waka bisambu.’ Yezu songaka balongoki na yandi nde: “Kana beno lomba konso kima yina na zina na mono, mono ta sala yo.” (Yoa. 14:14) Yo ke tendula nde beto lenda lomba “konso kima” yina ke wakana ti luzolo ya Yehowa. Yoane sonikaka nde: “Beto ke tulaka ntima sambu na yandi nde, konso kima yina beto ke lomba na kuwakana ti luzolo na yandi, yandi ke waka beto.” (1 Yoa. 5:14) Yo kele mbote kibeni na kusadisa bantu na kubakisa nde, beto ke sambaka ve kaka sambu na kudiwa mbote, kansi sambu na kukwenda mpi pene-pene ya “kiti ya kimfumu ya ntima ya mbote ya nene” ya Yehowa! (Baeb. 4:16) Kana beto ke longa bantu mutindu ya mbote ya kusamba, Muntu yina bo fwete samba, mpi mambu ya bo fwete lomba na kisambu, beto ta sadisa bo na kukuma banduku ya Yehowa mpi ntangu bo ta sambaka yandi na bantangu ya mpasi, yandi ta sadisaka bo.—Nk. 4:1; 145:18. w16.07 4:11, 12

Bantu ya kwikama yina ke zolaka Yehowa ke vandaka na nzala ya ngolo ya kulonga mambu na yandi. Kansi nki beto fwete sala kana beto ke kuka ve kusamuna nzo na nzo sambu na maladi to kimununu? Kuvila ve nde ntangu yonso ya nge ke longa bantu yina kele pene-pene na nge mambu ya Yehowa, mu mbandu minganga, nge ke kumisa Yehowa. Kana bo me tulaka nge na boloko sambu nge kele Mbangi ya Yehowa, nge lenda landa kulonga bantu mambu ya Yehowa. Yo ta pesa Yehowa kiese. (Bing. 27:11) Yandi ke waka mpi kiese kana nge ke sadila yandi, ata bantu ya nkaka ya dibuta na beno ke sadilaka yandi ve. (1 Pie. 3:1-4) Yo vanda nge ke kutana ti bampasi ya ngolo, nge lenda kumisa Yehowa, kulanda kukangama na yandi, mpi kuyela na kimpeve. Yehowa ta sakumuna nge kana nge ke longa bantu balusilu na yandi ya kitoko. w16.08 3:19, 20

Yo ke tendula ve nde bakala kele mfunu mingi kuluta nkento. Yehowa monisaka mfunu ya nkento, ntangu yandi tubaka nde: “Yo kele mbote ve nde muntu [Adami] kulanda kuvanda yandi mosi. Mono ke sadila yandi nsadisi, yina me fwanana na yandi.” (Kuy. 2:18) Nkento fwete sadisa bakala na yandi na kuvanda mfumu ya mbote ya dibuta. Bakala fwete landa kumonisa zola bonso Yezu, “mfumu ya dibundu.” Yo ta sadisa nkento na kuzinga na ngemba, kuzitisa bakala mpi kupesa yandi maboko kukonda mpasi. Bubu yai, Bakristu ke landaka mbandu ya Yezu. Bo ke zolanaka kaka mutindu Yezu zolaka balongoki na yandi. (Yoa. 13:34, 35; 15:12, 13; Baef. 5:25) Bakala ti nkento fwete zolana mingi kibeni mpi kundima ata kufwa sambu na nkwelani ya nkaka. w16.08 2:3, 4

Kana beto ke tubila bampangi mambu ya mbote, yo ta pesa bo kikesa mpi ta sadisa bo na kulanda kusadila Yehowa. Kuvila ve mpi nde bamvutu na nge ya mbote na balukutakanu ke pesaka bampangi kikesa. Yehowa pesaka maboko ya Nehemia mpi ya Bayuda kikesa. Bo manisaka kutunga bibaka ya Yeruzalemi na bilumbu 52 mpamba! (Neh. 2:18, noti na nsi ya lutiti; 6:15, 16) Nehemia bikaka ve kaka nde bantu ya nkaka kutunga. Yandi mosi mpi pesaka maboko na kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi. (Neh. 5:16) Bubu yai mpi, bankuluntu mingi ke landaka mbandu ya Nehemia. Bo ke pesaka maboko na bisalu ya kutunga babetele ti banzo ya balukutakanu, to kuyobisa Nzo ya Kimfumu mpi kuyidika yo. Bankuluntu yai ya zola ke pesaka bampangi yina kele na mpasi kikesa ntangu bo ke kwendaka kutala bo mpi ke samunaka ti bo.—Yez. 35:3, 4. w16.09 1:15, 16

Bansadi ya Nzambi ke salaka bikesa sambu na kuzitisa ndongisila yai: “Yo yina, beno fwa bitini ya nitu na beno yina kele na ntoto sambu na pite, mambu ya mvindu, nzala ya ngolo ya kuvukisa nitu ya bo lenda yala ve.” (Bakol. 3:2, 5) Bampangi ya nkaka me yambulaka luzingu ya mansoni, kansi mbala ya nkaka bampusa yina ya mbi ke kwisilaka bo kaka. Kana beto keba ve, kulwata na beto lenda kanga bo nzila ya kuzitisa ndongisila yai ya Biblia. (1 Bak. 6:9, 10) Beto fwete sala ve ata fioti mambu yina lenda pukumuna bo diaka. Ntangu beto kele kisika mosi ti bampangi, beto ke vandaka na lutaninu sambu ata muntu mosi ve lenda pusa bankaka na kusala mansoni. Mutindu na beto ya kulwata fwete pesa ve bankaka bangindu ya mbi. Beto kele ti nswa ya kupona bilele yina beto fwete lwata. Kansi beto fwete lwata bilele yina ta sadisa bampangi ya nkaka na kutuba mambu ya mbote, kuvanda ti mabanza ya mbote, mpi bikalulu ya bunkete na ntwala ya Nzambi.—1 Pie. 1:15, 16. w16.09 3:9, 10

Mama mosi ti bakala na yandi na France tubaka nde: “Beto ke kwikilaka na Yehowa, kansi yo ke tendula ve nde bana na beto mpi ta kwikila na yandi. Muntu ke butukaka ve ti lukwikilu. Bana ke kumaka ti lukwikilu malembe-malembe.” Mpangi-bakala mosi ya Australie tubaka nde: “Kusadisa mwana na kukuma ti lukwikilu ke vandaka mpasi mingi kibeni. Nge lenda yindula nde nge me pesa mvutu ya mbote na ngiufula mosi yina vandaka kuyangisa yandi. Kansi kilumbu ya nkaka, yandi lenda yula nge diaka ngiufula yina! Mvutu mosi lenda vanda mbote bubu yai, kansi mbasi yo lenda lomba kuyika mambu ya nkaka.” Bibuti mingi ke monaka nde, ntangu bana ke yela, yo ke lombaka kutendudila bo diaka mbote-mbote mambu yina bo me songaka bo dezia. Bo ke bakisaka mpi nde bo fwete sadila mayele ya mutindu na mutindu sambu na kulonga bana na kuzola Yehowa. Bibuti, keti bantangu ya nkaka beno ke kudiyulaka kana beno lenda longa bana na beno na kuzola Yehowa mpi kulanda kusadila yandi ntangu bo ta kuma bambuta? Ata muntu mosi ve lenda sala yo na ngolo na yandi mosi. (Yer. 10:23) Yo yina bibuti fwete lombaka Yehowa na kusadisa bo. w16.09 5:1, 2

Bantu yina me kwenda kuzinga na insi ya nkaka ke salaka bikesa sambu na kuyikana ti insi yina. Ruti pesaka mbandu ya mbote na diambu yai. Ntete-ntete, yandi zitisaka mambu ya insi yina yandi kwendaka kuzinga na mutindu yandi lombaka nzila ya kulokuta bima yina ke bikalaka na bilanga. (Ruti 2:7) Yandi vwezaka ve ngidika yina mpi vingilaka ve nde bantu ya nkaka kukabila yandi bima. Ya zole, ntangu bantu vandaka kusadila yandi mambu ya mbote, yandi vandaka kutonda bo nswalu. (Ruti 2:13) Kana bampangi yina me kwenda kuzinga na insi ya nkaka ke monisa bikalulu yai ya mbote, bampangi ya insi yina mpi bantu ya nkaka ta zitisa bo mingi. Beto kele na kiese mingi na mutindu Yehowa ke monisaka ntima ya mbote mpi ke pesaka bantu yonso dibaku ya kuwa nsangu ya mbote. Ziku bantu ya nkaka bakaka ve dibaku ya kulonguka Biblia mpi kukwenda na balukutakanu ya Bambangi ya Yehowa na bansi na bo. Kansi bubu yai bo kele na bansi ya nkaka, bo me bakaka dibaku ya kuvukana ti beto. Yo yina beto fwete sadisa bo na kuzinga na kiese na bansi yina ya nzenza. w16.10 1:17-19

Bansadi mingi ya Nzambi ke landaka mbandu ya Yezu. Bo ke yindululaka balusilu ya Nzambi mpi ke kangamaka na yandi ata na ntangu ya mpasi. Beto baka mbandu ya Rudolf Graichen. Yandi butukaka na Allemagne na 1925. Ntangu yandi vandaka leke, bibuti na yandi tulaka bifwanisu ya masolo ya Biblia na bibaka ya nzo na bo. Yandi ke tuba nde: “Kifwanisu mosi vandaka ti mbwa ya nseke ti mwana ya dimeme, mwana-fioti ti nkoyi, mwana-ngombe ti ntambu; bo yonso vandaka na ngemba mpi mwana-fioti vandaka kutwadisa bo.” (Yez. 11:6-9) Yo sadisaka Rudolf na kuyindula mingi nsi-ntoto ya mpa mpi kukwikila na yo ngolo. Yo sadisaka yandi mpi na kubikala ya kwikama na Yehowa ata basoda ya Nazi mpi ya Stasi na Allemagne, niokulaka yandi bamvula mingi. Rudolf kangaka mpi ntima na bampasi ya nkaka. Mama na yandi belaka maladi ya ngolo (typhus) mpi fwaka na boloko ya bwala mosi (Ravensbrück) na insi Allemagne. Papa na yandi tulaka diboko na mukanda mosi ya leta sambu na kumonisa nde yandi kele diaka ve Mbangi ya Yehowa. w16.10 3:12-14

Beto ke bakaka Biblia na valere sambu beto me zaba nde yo kele mukanda ya Nzambi. Biblia kele ti bandongisila yina lenda sadisa beto na kubasisa ve mavwanga na kati na beto, mpi kusungika beto ntangu beto ke sala bifu. Inki mutindu beto ke tadilaka bandongisila ya Biblia? Yindula Evodia ti Sentishe, bampangi-bankento zole yina Nzambi tulaka mafuta na mvu-nkama ya ntete. Biblia ke tuba nde bo swanaka. Ziku diambu yai pesaka bampangi ya nkaka na dibundu mpasi. Biblia ke monisa nde Polo sungikaka bampangi yai zole mpi siamisaka bo na kutula ngemba. Ziku bo ndimaka ndongisila ya Polo mpi bo landaka kusadila Yehowa na kiese. (Bafil. 4:2, 3) Bubu yai mpi, kima mosi lenda sala nde beto wakana ve ti mpangi mosi. Kansi kana beto sadila bandongisila ya Biblia, beto lenda yidika yo. Nkutu beto lenda sala bikesa sambu diambu ya mutindu yina kubasika ve. Diaka, kana beto ke lemfuka na mambu yina Biblia ke tuba, beto ta monisa nde beto ke bakaka mukanda ya Yehowa na valere.—Nk. 27:11. w16.11 3:1-3

Beto yonso ke zolaka nde bantu ya nkaka kupesa beto kikesa. Bibuti mpi fwete pesaka bana na bo kikesa mingi. Timothée Evans yina kele longi tubaka nde, bana “ke vandaka na mfunu ya kikesa mutindu nti ke vandaka na mfunu ya masa.” Yandi yikaka nde: “Kana kibuti me pesa mwana kikesa, mwana ta mona nde yandi kele mfunu mpi nde bibuti ke zolaka yandi.” Kansi sambu beto ke zinga na “bilumbu ya nsuka,” bantu mingi kele bwimi mpi bo ‘ke zolaka mpenza ve bantu ya nkaka.’ (2 Tim. 3:1-5) Satana me zaba nde kana yandi lembisa beto, yandi lenda bebisa kinduku na beto ti Yehowa. Yandi sosaka kulembisa Yobi ntangu yandi basisilaka Yobi bampasi mingi. Kansi Satana nungaka ve. Yobi bikalaka ya kwikama na Yehowa. (Yobi 2:3; 22:3; 27:5) Beto mpi lenda nwanisa Satana mpi kununga yandi. Kana bantu ya dibuta mpi bampangi ya dibundu ke landa kupesana kikesa, yo ta sadisa bo na kuzinga na kiese mpi kubikala banduku ya Yehowa. w16.11 1:4, 6

Na bamvu 1500, bantu fioti salaka bikesa sambu na kubalula Biblia na bandinga yina bantu mingi vandaka kutuba. Sambu bantu kumaka kutanga Biblia na ndinga na bo, bo yantikaka kudiyula bangiufula bonso: ‘Inki verse ya Biblia ke tubaka nde muntu fwete pesa nganga-nzambi mbongo sambu yandi sambila muntu yina me fwa? Inki verse ya Biblia ke tubilaka bakardinale mpi bapapa?’ Bamfumu ya mabundu vandaka kuwa makasi ntangu bantu vandaka kuyula bo bangiufula. Bo vandaka kupesa bantu yina ke buya malongi na bo ndola ya lufwa. Bamfumu ya mabundu sosaka kupusa bantu na kuyambula kutanga Biblia mpi kuyula bangiufula. Kansi bantu fioti ya kikesa buyaka nde Babilone ya Nene kuyala bo. Bo bakisaka Ndinga ya Nzambi mpi bo vandaka na mpusa ya kuzaba mambu mingi! w16.11 4:13

Sambu na kusadila Yehowa, beto fwete vanda masonga. (Baef. 4:25) Beto ke zola ve kuvanda bonso Satana yina kele “tata ya luvunu.” Beto ke yibuka nde Ananiasi ti nkento na yandi fwaka sambu bo taka luvunu. Yo yina beto ke taka ve luvunu. (Yoa. 8:44; Bis. 5:1-11) Kansi kuvanda masonga ke tendula kaka ve kubuya kuta luvunu. Kana beto ke monisa mpenza ntonda sambu na ntima ya mbote ya nene ya Nzambi, beto ta vanda mpi masonga na mambu ya nkaka. Muntu lenda konda masonga ata yandi ke ta ve luvunu. Mu mbandu, Yehowa songaka bantu ya Izraele nde: “Beno fwete yiba ve, beno fwete kusa ve, mpi beno fwete sadilana ve mambu ti luvunu.” Sambu na nki? Yehowa tubaka nde: “Beno fwete vanda santu, sambu mono, Yehowa Nzambi na beno, mono kele santu.” (Levi 19:2, 11) Ata beto ke ta ve luvunu, kana beto ke sosa kupusa bantu ya nkaka na kundima diambu mosi ya luvunu, beto kele ve bantu ya masonga. w16.12 1:17, 18

Na Ndinga ya Nzambi, beto ke tanga mutindu Yezu vandaka kusolula ti bantu. Bo vandaka kusepela na kuwa yandi sambu mambu yina yandi vandaka kutuba vandaka kupesa bo ngolo mpi kikesa, mingi-mingi bantu yina vandaka na mpasi to ya kulemba. (Mat. 11:28-30) Yezu vandaka kutula kibeni dikebi na mawi ya bantu ya nkaka. (Mar. 6:30-32) Kaka mutindu Yezu silaka bantumwa yina vandaka kutambula ti yandi nde yandi ta sadisa bo, yandi ta sadisa beto mpi bubu yai. Yo kele ve mfunu nde beto vanda kisika mosi ti Yezu sambu yandi sadisa beto. Sambu Yezu kele Ntotila na beto na zulu, yandi ke landa kumonisila beto zola. Yo yina, kana nge ke kudiyangisa, nge lenda tula ntima nde yandi ta vanda pana sambu na nge mpi ta sadisa nge na ntangu ya me fwana. Yezu ke pesa beto kivuvu ti kikesa mpi yo ke sadisa beto na kununga basusi.—Baeb. 2:17, 18; 4:16. w16.12 3:4, 6

Noa zingaka na nsungi yina ntoto “fulukaka ti mubulu” mpi mansoni. (Kuy. 6:4, 9-12) Noa longaka ti kikesa nsangu ya lukebisu ya Yehowa kansi yandi lendaka ve kupusa bantu na ngolo na kundima nsangu yina. Diaka, yandi lendaka ve kusala nde Mvula ya Ngolo kunoka nswalu. Noa tulaka ntima nde Yehowa ta lungisa lusilu na yandi ya kufwa bantu ya mbi mpi ndimaka nde Nzambi ta sala mambu na ntangu ya me fwana. (Kuy. 6:17) Beto mpi ke zinga na nsi-ntoto ya me fuluka ti mambi mpi beto me zaba nde Yehowa ke zola kufwa yo. (1 Yoa. 2:17) Na ntwala nde yo salama, beto lenda pusa ve bantu na ngolo na kundima ‘nsangu ya mbote ya Kimfumu.’ Beto lenda sala mpi ve ata kima mosi sambu “mpasi ya nene” kuyantika nswalu. (Mat. 24:14, 21) Bonso Noa, beto fwete vanda ti lukwikilu ya ngolo mpi kutula ntima nde ntama mingi ve Nzambi ta katula mambi yonso. (Nk. 37:10, 11) Beto ke ndima nde Yehowa ta bika ve ata fioti nde nsi-ntoto yai kuzinga diaka ata kilumbu mosi na zulu ya kilumbu yina yandi me tulaka sambu na kufwa yo.—Hab. 2:3. w17.01 1:5-7

Bubu yai, bantu ke sadila kimpwanza na bo na mutindu ya mbi disongidila, ke baka balukanu ya mbi to ke sala bankaka mambu ya mbi. Biblia ke tuba nde na “bilumbu ya nsuka,” bantu ta “pesaka ve matondo.” (2 Tim. 3:1, 2) Yo yina, nki mutindu beto lenda monisa ntonda sambu na dikabu ya mfunu yina Yehowa me pesaka? Inki mutindu beto lenda sadila yo na mutindu ya mbote? Beto yonso kele ti kimpwanza ya kupona banduku, bilele, mutindu ya kuyidika nitu mpi bansaka ya kulutisila ntangu. Ata mpidina, beto fwete sadila ve kimpwanza na beto sambu na kusala mambu yina Nzambi ke zolaka ve to kulanda bikalulu ya bantu ya nsi-ntoto. (1 Pie. 2:16) Kansi beto fwete sadila yo sambu na kusala “mambu yonso sambu na nkembo ya Nzambi.”—Bag. 5:13; 1 Bak. 10:31. w17.01 2:12-14

Bonso Nehemia, kana beto me baka mukumba to me kuma ti mikumba mingi, beto fwete sala ngolo na kulanda kuvanda bantu ya kudikulumusa. Beto fwete tula ve ntima mingi na mayele na beto mosi to na mambu yina beto me zaba. Inki mutindu muntu lenda yantika kutula ntima na mayele mpi na ngolo na yandi mosi? Mu mbandu, nkulutu mosi lenda sala mambu ya nkaka ya dibundu kukonda kusala ntete kisambu. Mpangi mosi lenda baka lukanu na ntwala nde yandi samba, ebuna na nima yandi lenda lomba Yehowa na kusakumuna lukanu yina. Kansi, muntu ya kudikulumusa ke kuditudilaka ve ntima, ata ntangu yandi ke sala kima yina yandi me salaka mbala mingi. Yandi ke zabaka nde Yehowa me luta yandi na mayele. (Bing. 3:5, 6) Bubu yai, bantu mingi ke sosaka kaka mambote na bo mosi mpi ke sosaka lukumu. Kansi bansadi ya Yehowa ke salaka ve mutindu yina. Beto ke yindulaka ve nde kana beto kele ti mikumba, beto kele mfunu mingi kuluta bampangi ya dibuta to ya dibundu. Bampangi yina kele ti mikumba ke sepelaka na kisalu yina bo ke salaka na dibundu ya Nzambi mpi ke salaka na bumosi ti bampangi ya nkaka.—1 Tim. 3:15. w17.01 4:7, 8

Lukanu ya Yehowa vandaka nde bantu kuzinga na ntoto kimakulu. (Kuy. 1:28; Nk. 37:29) Yandi kele ntima-mbote, yo yina yandi pesaka Adami ti Eva bima ya kitoko ya mutindu na mutindu. (Yak. 1:17) Yehowa pesaka bo kimpwanza, mayele ya kuyindula, ya kuzola, mpi dibaku ya kuvanda ti banduku. Ngangi solulaka ti Adami mpi longaka yandi mutindu ya kusala mambu ya mbote. Diaka, Adami longukaka mutindu ya kulungisa bampusa na yandi, ya kuyala bambisi mpi kuyidika ntoto. (Kuy. 2:15-17, 19, 20) Yehowa pesaka Adami ti Eva makuki ya kuwa ntomo ya bima, kusimba bima, kumona, kuwidikila mpi kuwa nsudi ya bima ya kitoko yina yandi sadilaka bo, sambu bo zinga na kiese na kisika ya kitoko yina yandi tulaka bo. Bo vandaka ti mambu mingi ya mbote ya kusala. Bo vandaka mpi ti dibaku ya kulanda kulonguka mvula na mvula mpi kuzaba diaka mambu ya nkaka ya mpa. Yehowa pesaka Adami ti Eva makuki ya kubuta bana ya kukuka. Yandi pesaka bo ntoto sambu bo zinga na kati mpi ata muntu mosi ve lendaka kubotula bo yo. w17.02 1:6, 7

Inki mutindu Ndinga ya Nzambi sadisaka bantu yina Nzambi ponaka sambu na kutwadisa? Yindula ntotila Yoziasi. Ntangu bo monaka mukanda ya Nsiku ya Moize, sekretere ya Yoziasi yantikaka kutangila yandi yo. Ndinga ya Nzambi pusaka Yoziasi na kupanza biteki yonso na insi mpi na kubaka bangidika sambu na kusadisa nkinsi ya Paki ya nene kuluta bankinsi yonso ya Paki yina bantu salaka na ntwala. (2 Bant. 22:11; 23:1-23) Sambu Yoziasi mpi bantu ya nkaka ya kwikama yina Nzambi ponaka sadilaka Ndinga ya Nzambi, bo ndimaka na luzolo yonso kusoba mutindu na bo ya kutwadisa bansadi ya Nzambi. Bansoba yina sadisaka bansadi ya Nzambi na kulemfukila Nzambi. Kansi, bantu yonso ve ya Nzambi ponaka zitisaka mambu yina yandi songaka bo. Bantangu ya nkaka, Yehowa vandaka kupesa bo ndola to kukatula bo mpi kutula bankaka. (1 Sam. 13:13, 14) Na nima, Yehowa ponaka ntwadisi mosi ya kukuka. w17.02 3:11, 12, 14

Nzambi gangaka bantu na ‘kifwani na yandi.’ (Kuy. 1:27) Yo ke tendula nde bantu yonso lenda kuma ti bikalulu ya Nzambi, mu mbandu, zola, ntima-mbote mpi mawa. Nzambi gangaka mpi bantu ti kansansa, yina ke sadisaka bo na kuzaba mambu ya mbote ti ya mbi, ya masonga ti ya luvunu, ya me fwana ti ya me fwana ve. (Bar. 2:14, 15) Bantu mingi ke zolaka mambu ya bunkete mpi ya mbote, bo ke zolaka mpi kuzinga na ngemba ti bantu ya nkaka. Yo fwete yitukisa ve, sambu Yehowa kele Nzambi ya ndonga mpi ya ngemba. Ya kieleka, Yehowa gangaka bantu yonso ti makuki ya kufulula yandi. Yo yina, yo me fwana mpi nde beto pesa bantu yonso lukumu mpi luzitu. Ya kieleka, beto fwete pesa bantu lukumu; kansi bantangu ya nkaka, yo ke vandaka mpasi na kuzaba nki mutindu beto fwete pesa muntu lukumu mpi na nki kiteso. w17.03 1:5, 6

Yehowa me swaswana ti bantu, yandi ke bakaka ve balukanu ya mbi ata ntangu yandi kele na makasi. Ntangu Yehowa monaka bantu ya Ninive me yambula mambi, yandi sobaka lukanu na yandi. Yo ke monisa nde Yehowa kele Nzambi ya bukati-kati, ya kudikulumusa, mpi ya mawa. Beto mpi lenda tadila diaka balukanu ya nkaka yina beto bakaka, mingi-mingi kana mambu ya luzingu na beto me soba. Beto vila ve nde bantangu ya nkaka Yehowa ke sobaka balukanu na yandi. (1 Bant. 21:20, 21, 27-29; 2 Bant. 20:1-5) Beto lenda soba mpi lukanu mosi yina beto bakaka ntangu beto me zaba mambu ya nkaka yina beto zabaka ve ntete. Yindula mbandu ya ntotila Davidi. Bo zabisaka yandi nsangu ya luvunu, yo yina yandi bakaka lukanu ya mbi sambu na Mefibosheti, ntekolo ya Saule. Ntangu Davidi bakisaka mambu yango mbote-mbote, yandi sobaka lukanu na yandi.—2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29. w17.03 2:14, 15

Na ntwala ya kubaka lukanu, beto fwete tadila ntete minsiku ya Biblia yina lenda sadisa beto mpi kuyindula mutindu beto lenda sadila yo. Yindula diambu yai: Mpangi-nkento mosi me kwelanaka ti bakala yina kele ve Mbangi ya Yehowa. Mpangi-nkento ke yilama sambu na kukwenda kusamuna. (Bis. 4:20) Kansi bakala na yandi ke zola ve nde yandi kwenda kusamuna. Yandi ke zola nde bo kwenda na kisika mosi buna sambu bilumbu mingi me luta, bo ke lutisaka diaka ve ntangu kumosi. Mpangi-nkento me yantika kutadila baverse ya Biblia yina lenda sadisa yandi na kubaka lukanu ya mbote. Yandi me bakisa nde yandi fwete lemfukila Nzambi mpi ntuma ya Yezu ya kukumisa bantu balongoki. (Mat. 28:19, 20; Bis. 5:29) Yandi me bakisa mpi nde nkento fwete zitisa bakala na yandi mpi bansadi ya Nzambi fwete vanda bantu ya bukati-kati. (Baef. 5:22-24) Keti bakala na yandi kele na mfunu ya kubuyisa yandi kisalu ya kusamuna to yandi ke zola kaka kulutisa ntangu ti yandi kilumbu yina? Bansadi ya Yehowa fwete baka balukanu ya mbote yina ke monisa bukati-kati mpi ke sepedisa Yehowa. w17.03 4:17