Mayi

Disipline ke vandaka mpasi, kansi kubuya disipline ya Nzambi ke nataka mpasi mingi kuluta. (Baeb. 12:11) Mbandu ya Kaini ke pesa beto malongi. Ntangu Nzambi bakisaka nde Kaini ke menga mpangi na yandi mpi ke zola kufwa yandi, Nzambi songaka yandi nde: “Sambu na nki nge me wa makasi ya ngolo mpi me lemba nitu mutindu yai? Kana nge yantika kusala mambu ya mbote, keti mono ta ndima nge ve? Kansi kana nge sala ve mambu ya mbote, disumu me bumbana na kielo mpi nzala na yo ya ngolo kele ya kuyala nge; keti nge ta yala yo?” (Kuy. 4:6, 7) Kaini buyaka ndongisila ya Yehowa, fwaka mpangi na yandi mpi yo natilaka yandi bampasi luzingu na yandi ya mvimba. (Kuy. 4:11, 12) Kana Kaini lemfukilaka Nzambi, yandi zolaka ve kukutana ti bampasi. Yehowa ke zolaka ve nde bampasi ya mutindu yai kukumina beto. (Yez. 48:17, 18) Bika ‘beto wa malongi mpi beto kuma mayele.’—Bing. 8:33. w18.03 32 § 18-20

Inki mutindu Daniele zabaka Yehowa? Yo ke monana nde bibuti ya Daniele longaka yandi na kuzola Yehowa mpi Ndinga na yandi. Daniele sadilaka malongi yina na luzingu na yandi ya mvimba. Ata ntangu yandi kumaka mbuta, yandi landaka kulonguka Masonuku mbote-mbote. Daniele zabaka kibeni Yehowa. Yandi zabaka mpi mambu yonso yina Yehowa salaka sambu na bantu ya Izraele. Kisambu ya masonga yina yandi salaka na Daniele 9:3-19 ke ndimisa yo. Tanga baverse yai mpi yindulula mbote-mbote mambu yina Daniele tubaka. Yo vandaka pete ve sambu na Bayuda ya kwikama na kusadila Nzambi na Babilone, insi yina bantu vandaka ve kusambila Yehowa. Mu mbandu, Yehowa songaka Bayuda nde: “Beno sosa ngemba ya mbanza yina mono me nata beno.” (Yer. 29:7) Yandi yikaka nde bo fwete sambila kaka yandi mpi kusala yo na ntima na bo ya mvimba. (Kub. 34:14) Inki mutindu Daniele lendaka kuzitisa bansiku yai zole? Mambu ya Nzambi yina yandi zabaka sadisaka yandi na kubakisa nde yandi fwete lemfukila ntete Yehowa, mpi na nima bamfumu. Bamvula mingi na nima, Yezu longaka mpi dilongi yango.—Luka 20:25. w18.02 10 § 11-12

Keti nge ke kutana ti mpasi ya maladi, kukonda mbongo to mbangika? Keti bampasi na nge ke kanga nge nzila ya kusadila Yehowa na kiese? Kana mpidina, mbandu ya Noa, ya Daniele mpi ya Yobi ta pesa nge kikesa. Bo vandaka bantu ya kukonda kukuka mpi bo kutanaka ti bampasi bonso beto. Nkutu bantangu ya nkaka luzingu na bo vandaka na kigonsa. Ata mpidina, bo bikalaka ya kwikama na Yehowa, yo yina bo me kumaka bambandu ya lukwikilu mpi ya bulemfu. (Ezek. 14:12-14) Ezekiele sonikaka bangogo ya verse yai na Babilone na mvu 612 na ntwala ya Kristu. (Ezek. 1:1; 8:1) Yandi sonikaka yo bamvula fioti na ntwala nde bo fwa Yeruzalemi na 607. Bantu fioti mpamba na Yeruzalemi vandaka ya kwikama, kwikama na bo vandaka bonso ya Noa, Daniele, mpi Yobi, mpi bo gulukaka. (Ezek. 9:1-5) Na bilumbu na beto mpi, ntangu Yehowa ta fwa nsi-ntoto yai ya mbi, yandi ta gulusa kaka bantu ya lunungu, bayina ke landaka mbandu na bo.—Kus. 7:9, 14. w18.02 3 § 1-2; 4 § 3

Leke, kudiyula nde: ‘Keti mono ke kwendaka na balukutakanu mpi ke samunaka kaka sambu na kusepedisa bibuti na mono? Keti mono mpi ke zola kusala kinduku na mono mosi ti Yehowa?’ Ya kieleka, beto yonso, baleke ti bambuta, fwete kuditudila balukanu ya kimpeve. Balukanu ya kimpeve ta sadisa beto na kukumisa kimpeve na beto ngolo. (Lon. 12:13) Kana beto mona kifu yina ke lomba kusoba, beto fwete soba nswalu. Yo kele mfunu mingi na kusala yo sambu yo lenda natila beto luzingu to lufwa. (Bar. 8:6-8) Yehowa ke zabaka nde beto kele ve bantu ya kukuka, yo yina yandi ke sadisaka beto na nzila ya mpeve santu na yandi. Kansi beto mosi mpi fwete sala bikesa. Ata beto ke sepelaka na kutanga Biblia, beto fwete tanga yo ve bonso mikanda ya nkaka yina ke tubilaka bansaka. Beto fwete tanga yo na dikebi sambu na kuzwa bakieleka ya mfunu yina ta sadisa beto. w18.02 25 § 10-11

Yo ke tendula ve nde mwana fwete zaba mambu yonso ya Biblia na ntwala ya kudipesa na Nzambi mpi kubaka mbotika. Balongoki yonso ya Kristu fwete landa kulonguka ata na nima ya mbotika. (Bakol. 1:9, 10) Inki malongi muntu fwete zaba na ntwala ya kubaka mbotika? Mbandu ya dibuta mosi ya ntama lenda sadisa beto. (Bis. 16:25-33) Na mvu 50, Polo kwendaka na mbanza Filipi na nzietelo na yandi ya zole. Na Filipi, bo kusilaka Polo ti Silasi makambu, yo yina bo kangaka bo mpi tulaka bo na boloko. Na mpimpa, ntoto nikanaka ngolo mpi bakielo yonso ya boloko kangukaka. Muntu ya vandaka kukengila boloko yindulaka nde bantu yonso ya boloko me tina, yo yina yandi zolaka kudifwa. Kansi Polo buyisaka yandi. Na nima, Polo ti Silasi longaka muntu yango ti dibuta na yandi kieleka ya me tala Yezu. Bo kwikilaka na mambu yina bo longukaka mpi bakisaka nde yo kele mfunu na kulemfukila Yezu. Na mbala mosi bo bakaka mbotika. w18.03 10 § 7-8

Yehowa kele Nzambi ya kiese mpi bansadi na yandi ke vandaka mpi na kiese. Bansadi ya Yehowa me swaswana ti bantu yina ke kudizolaka mingi mpi ke vingilaka kaka nde bantu ya nkaka kukabila bo, beto ke vandaka na kiese sambu beto ke kabilaka bantu ya nkaka. (Bis. 20:35; 2 Tim. 3:2) Inki mutindu beto lenda zaba kana beto ke zolaka nitu na beto mosi mingi kuluta Nzambi? Yindula ndongisila yai: “Beno sala ve ata diambu mosi ti mpeve ya kuswana to sambu na kumonisa nde beno me luta bankaka, kansi ti kudikulumusa yonso beno tadila bankaka nde bo me luta beno. Beno sosa kaka ve mambote na beno mosi, kansi mpi mambote ya bantu ya nkaka.” (Bafil. 2:3, 4) Kudiyula nde: ‘Keti mono ke zitisaka ndongisila yai? Keti mono ke sosaka mitindu ya kusadisa bampangi na dibundu mpi bantu na kisalu ya kusamuna?’ Yo ke vandaka ve ntangu yonso pete na kupesa ntangu mpi ngolo na beto sambu na bantu ya nkaka. Yo ke monisa nde beto fwete sala bikesa mpi bantangu ya nkaka kutula bima ya beto ke zolaka na lweka sambu na kusadisa bankaka. Kuzaba nde Mfumu ya zulu ti ntoto ke zolaka beto mingi ke pesaka beto kiese mingi kibeni! w18.01 23 § 6-7

Sambu na kusala yo, beto fwete kudiyula nde: ‘Keti mono ke kwikilaka kibeni nde yai kele dibundu mosi kaka yina Yehowa me ponaka sambu na kulungisa luzolo na yandi? Keti mono ke salaka bikesa sambu na kusamuna mpi kulonga nsangu ya mbote? Keti mambu yina mono ke salaka ke monisaka kibeni nde beto ke zinga na bilumbu ya nsuka mpi nde nsuka ya luyalu ya Satana me finama? Keti mono ke tulaka kibeni ntima na Yehowa mpi na Yezu mutindu mono vandaka kusala yo ntangu mono yantikaka kusadila Yehowa?’ (Mat. 24:14; 2 Tim. 3:1; Baeb. 3:14) Kuyindula bangiufula yai ta sadisa beto na ‘kulanda kuditala’ mbote-mbote. Mutindu ya nkaka ya mbote ya kudibongisa sambu na Lusungiminu kele kutanga mpi kuyindula mingi masolo yina ke monisaka mfunu ya Lusungiminu. (Yoa. 3:16; 17:3) Beto ta baka luzingu ya mvula na mvula kaka kana beto me zaba Yehowa mpi ke kwikila na Mwana na yandi, Yezu. Sambu na kudibongisa na Lusungiminu, beto lenda longuka masolo yina ta sadisa beto na kukwenda pene-pene na Yehowa ti Yezu. w18.01 13 § 5-6

Biblia, mikanda na beto mpi balukutakanu ke sadisaka nge na kumona mutindu Yehowa me sadisaka bampangi ya nkaka na kubikala ya kwikama. Kansi sambu kinduku na nge ti Yehowa kukuma ngolo, nge fwete tula dikebi na mutindu Yehowa ke sadisa nge. Inki mambu ya luzingu na nge ke ndimisaka nge kibeni nde Yehowa kele mbote? Konso Mbangi ya Yehowa me monaka mutindu Yehowa me sadisaka yandi na mutindu mosi ya kuyituka. Yandi ke binga konso muntu na kukwenda pene-pene na yandi mpi ya Mwana na yandi. Keti nge ke yindulaka nde ‘Yehowa me bendaka kaka bibuti na nge mpi nde nge ke landa kaka bibuti na nge’? Kuvila ve nde ntangu nge kudipesaka na Yehowa mpi bakaka mbotika, nge salaka kinduku na nge mosi ti Yehowa. Biblia ke tuba nde: ‘Kana muntu ke zolaka Nzambi, Nzambi me zaba yandi.’ (1 Bak. 8:3) Landa kubaka na mbalu dibaku yina Yehowa me pesaka nge ya kuvanda na dibundu na yandi. w17.12 26 § 12-13

Ngogo “disipline” ke tendulaka kaka ve ndola kansi yo ke tendulaka mambu mingi. Biblia ke tuba nde disipline kele mbote sambu na beto, bantangu ya nkaka Biblia ke wakanisaka yo ti nzayilu, mayele, zola mpi luzingu. (Bing. 1:2-7; 4:11-13) Yo kele mpidina, disipline ya Nzambi ke monisaka nde yandi ke zolaka beto mpi ke zolaka nde beto zinga mvula na mvula. (Baeb. 12:6) Ata bantangu ya nkaka disipline ya Nzambi ke tendulaka ndola, ndola yango ke vandaka ve ata fioti ya nku to ya mbi. Ya kieleka, ntendula ya mbote ya ngogo “disipline” kele kupesa malongi, mutindu bibuti ke longaka bana yina bo ke zolaka. Bakristu kele mpi bantu ya dibuta ya Nzambi. (1 Tim. 3:15) Tata na beto Yehowa kele ti nswa ya kuzabisa beto mambu ya mbote mpi ya mbi mpi kusungika beto kana beto me lemfukila yandi ve. Diaka, kana mambu ya beto me sala me natila beto bampasi, ndola yina Yehowa ke pesaka na zola lenda sadisa beto na kuyibuka mfunu ya kulemfukila yandi.—Bag. 6:7. w18.03 23 § 1; 24 § 3

Leke, ziku nge lenda mona nde bibuti na nge ke bakisaka nge ve to nde bo kele makambu ngolo. Mambu ya mutindu yai lenda pesa nge makasi mpi yo lenda pusa nge na kudiyula kana nge fwete landa kusadila Yehowa. Kansi kana nge yambula kusadila Yehowa, nge ta bakisa nde ata muntu mosi ve na nsi-ntoto ke zolaka nge mingi kuluta bibuti mpi bampangi ya dibundu. Yindula fioti, kana bibuti na nge ke sungika nge ve, nki mutindu nge ta zaba kana bo ke kudibanzaka sambu na nge? (Baeb. 12:8) Ya kieleka, bo kele ve bantu ya kukuka, yo yina mutindu na bo ya kusungika nge lenda pesa nge mpasi. Kansi tula dikebi na bandongisila na bo kansi ve na mutindu bo ke pesa yo. Vanda pima mpi kuwa ve makasi. Baka lukanu ya kuyela na kimpeve, ndimaka bandongisila mpi bakila yo malongi ata bo me pesa yo ve na mutindu ya mbote.—Bing. 1:8. w17.11 29 § 16-17

Mbala ya nkaka nge me monaka baleke ya nkaka yina me bakaka mbotika ke zitisa mpenza ve bansiku ya Nzambi. Bankaka nkutu me yambulaka kieleka. Ya kieleka, nge lenda kudiyangisa ntangu nge ke yindula nde mwana na nge lenda yantika kusadila Yehowa kansi na nima yandi yambula kieleka. Inki mutindu bibuti lenda sadisa bana na bo na kukumisa lukwikilu na bo ngolo “sambu bo yela mpi bo guluka”? (1 Pie. 2:2) Beto ke baka mvutu na mambu yai ya Polo sonikilaka Timoteo: ‘Landa kaka mambu yina nge longukaka mpi yina bo ndimisaka nge na kukwikila, sambu nge me zaba banani longaka nge yo mpi nde yantika bumwana nge me zaba masonuku ya santu [Masonuku ya Kiebreo], yina lenda kumisa nge mayele sambu nge guluka na nzila ya lukwikilu yina nge kele na yo na Kristu Yezu.’ (2 Tim. 3:14, 15) Polo ke tuba nde Timoteo (1) zabaka masonuku ya santu, (2) bo ndimisaka yandi na kukwikila mambu yina yandi longukaka, mpi Timoteo (3) kumaka mayele sambu yandi guluka na nzila ya lukwikilu na Yezu Kristu. w17.12 18 § 2; 19 § 3

Mabundu mingi ke longaka bilungi ya tiya, ke pusaka bantu na kupesa makabu mpi ke kudikotisaka na mambu ya politiki. Mambu yai me pusaka bantu mingi na kutuba nde bo lenda vanda na kiese ata bo kele ve bantu ya dibundu mosi buna! Ya kieleka, muntu lenda vanda na kiese kana yandi kele ve na dibundu ya luvunu. Kansi ata muntu mosi ve lenda vanda na kiese kana yandi kele ve nduku ya Yehowa, “Nzambi ya kiese.” (1 Tim. 1:11) Bima yonso ya Yehowa ke salaka ke vandaka sambu na mambote ya bantu. Bansadi na yandi ke vandaka na kiese sambu bo ke sosaka mabaku ya kusadisa bantu ya nkaka. (Bis. 20:35) Mu mbandu, yindula mutindu lusambu ya kieleka lenda sadisa dibuta na kuvanda na kiese. Yo ke longaka beto na kuzitisa mpi kukangama na nkwelani na beto, na kusansa bana mbote mpi kuzola mpenza bantu ya mabuta na beto. Lusambu ya kieleka ke sadisaka bansadi ya Yehowa na kusala kumosi na ngemba mpi kumonisila bampangi zola. w17.11 21 § 6-7

Bansadi ya Nzambi mingi ke lembaka mpi nitu bonso Polo. Sambu na nki? Ata beto ke zolaka kusepedisa Yehowa, beto yonso kele bantu ya kukonda kukuka. Beto lenda kudiyangisa ntangu beto me sala ve mambu yina Nzambi ke zolaka. Bampangi ya nkaka yina me salaka masumu ya nene ke monaka nde Yehowa lenda lolula bo ve ata fioti. Masonuku ke ndimisa beto nde kana beto ke sosa lutaninu na Yehowa, beto fwete kudiyangisa diaka ve sambu na mbi yina beto me salaka. (Nk. 34:22) Polo tubaka nde yandi kele “muntu ya mawa kibeni” sambu bantangu ya nkaka yandi vandaka kukuka ve kulemfukila Yehowa na mutindu ya me fwana, yandi tubaka nde: “Mono ke tonda Nzambi na nzila ya Mfumu na beto Yezu Kristu!” (Bar. 7:25) Inki yandi zolaka kutuba? Ata Polo vandaka kunwana ti banzala ya mbi ya kusala masumu mpi salaka mambi mingi ntama, yandi balulaka ntima. Yo yina yandi ndimaka nde Yehowa me lolula yandi na nsadisa ya kimenga ya Yezu. Yezu pesaka luzingu na yandi sambu beto vanda diaka ti kansansa ya mbote mpi ngemba ya mabanza. (Baeb. 9:13, 14) Yezu, Nganga-Nzambi ya Nene “lenda gulusa . . . kibeni bantu yina ke pusana pene-pene na Nzambi na nzila na yandi, sambu yandi kele ntangu yonso na luzingu sambu na kubondila sambu na bo.”—Baeb. 7:24, 25. w17.11 8 § 1-2; 12 § 15

Inki mutindu beto lenda lungisa lusilu na beto ya kudipesa na Yehowa? “Konso kilumbu” beto ke kutanaka ti mimekamu ya nene mpi ya fioti. Balukanu ya mbote yina beto ke bakaka na ntwala ya mimekamu yai ke monisaka nde kinduku na beto ti Yehowa kele ngolo. (Nk. 61:8) Mu mbandu, nki nge ta sala kana nduku ya kisalu to ya nzo-nkanda ke zola nde beno sala kimakangu? Keti nge ta buya sambu na kulemfukila Yehowa? (Bing. 23:26) Inki nge ta sala kana nge mpamba kele Mbangi ya Yehowa na dibuta na beno? Keti nge ta samba Yehowa na kusadisa nge na kulanda kuvanda ti bikalulu ya mbote? Ata bantu ya dibuta na beto kele Bambangi ya Yehowa to ve, keti nge ke tondaka Yehowa konso kilumbu sambu na zola mpi lutwadisu na yandi? Keti nge ke tangaka Biblia konso kilumbu? Ya masonga, ntangu beto kudipesaka na Yehowa, beto silaka nde beto ta salaka mambu yai. Beto ke monisaka nde beto ke zolaka Yehowa mpi beto ke kumaka bansadi na yandi ntangu beto ke lemfukilaka yandi mpi ke sadilaka yandi na ntima ya mvimba. Konso kilumbu beto fwete monisa nde beto me kudipesaka na Yehowa. w17.10 23 § 11-12

Muntu mosi ya mayele ya ke sonikaka bankunga tubaka nde: “Bangogo ke pusaka muntu na kuyindula. Miziki ke pesaka muntu kiese. Kansi nkunga ke basisaka mawi ya muntu.” Bankunga na beto ke kumisaka Yehowa, Tata na beto ya zulu mpi ke monisaka zola na beto sambu na yandi. Yo ke sadisaka beto na kukwenda pene-pene na yandi. Mambu yai ke sadisa beto na kubakisa nde na lusambu ya kieleka kuyimba kele mfunu mingi, yo vanda beto ke yimba beto mosi to ti bampangi. Inki mutindu nge ke tadilaka kuyimba na ndinga ya ngolo na dibundu? Keti yo ke yangisaka nge? Na bansi ya nkaka, babakala ke zolaka ve kuyimba na meso ya bantu. Diambu yai lenda pesa mpasi na dibundu, mingi-mingi kana bankuluntu ke zola ve kuyimba to ke sala mambu ya nkaka na ntangu ya kuyimba. (Nk. 30:12) Yehowa ke sepelaka ntangu beto ke yimbaka. Beto ke zolaka ve kutambula ntangu bampangi ke yimba to kukonda kitini yai ya mfunu. w17.11 3 § 1-3

Beto yonso ke zolaka kuzinga na ngemba, kukonda basusi. Yo yina beto ke tondaka Yehowa sambu yandi ke pesaka beto “ngemba ya Nzambi,” yina ke lembikaka beto kana beto kele na makasi to na mpasi. (Bafil. 4:6, 7) Sambu beto me kudipesaka na Yehowa, beto ke vandaka mpi na “ngemba ti yandi.” Yo ke tendula nde beto ke salaka kinduku ya mbote ti yandi. (Bar. 5:1) Kilumbu yina Nzambi ta tula ngemba na ntoto ya mvimba me lunga ntete ve. Beto ke zinga na bilumbu ya nsuka, yo yina mpasi mpi basusi kele mingi. Beto ke zinga mpi ti bantu mingi ya nku. (2 Tim. 3:1-4) Diaka, beto fwete nwana ti Satana mpi kutelemina malongi na yandi ya luvunu. (2 Bak. 10:4, 5) Kansi kima ya kuluta mpasi kele ntangu bantu ya dibuta ke buyisa beto na kusambila Yehowa. Bankaka lenda kuma kuvweza balukwikilu na beto mpi kutuba nde beto ke kabula dibuta. Bo lenda tuba nkutu nde nge kele diaka ve muntu ya dibuta na beto kana nge landa kusadila Yehowa. w17.10 12 § 1-2

Kuyela ya bandinga ke salaka nde bantu kubalula diaka Biblia. Mbalula yina vandaka ntete pete lenda kuma mpasi na kubakisa. Mu mbandu, ntangu Bible du roi Jacques basikaka na mbala ya ntete na 1611, bantu mingi zolaka yo. Bangogo ya mbalula yai sobaka mpi mutindu ya kutuba Kingelesi. Ntangu Bible du roi Jacques basikaka, yo sadilaka bangogo ya pete ya Kingelesi yina bantu vandaka kutuba. Kansi na nima ya bamvula, bantu vandaka diaka ve kusadila yo, bubu yai, bantu ke bakisaka yo diaka ve. Yo kele mpi mutindu mosi ti bambalula ya ntama ya Biblia na bandinga mingi. Yo yina beto kele na kiese mutindu beto kele ti Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa, ya kele ti bangogo ya bantu ke sadilaka bilumbu yai. Bo me basisaka mbalula yai na mvimba to na ndambu na bandinga kuluta 150. Yo ke monisa nde bubu yai bantu mingi lenda tanga Biblia na ndinga na bo. Bangogo na yo ya pwelele ke salaka nde Ndinga ya Nzambi kusimba bantima ya bantu. w17.09 19 § 5-6

Baleke fwete baka balukanu ya mbote na luzingu. Kikesa ta sadisa bo na kupona banduku ya mbote, bansaka ya mbote, mambu yina ta sadisa bo na kuvanda ti mabanza ya bunkete, mpi kubaka lukanu ya kubaka mbotika. Bo fwete monisa kikesa sambu Satana, yina ke sosilaka Nzambi, ta sepela ve ti balukanu yai ya mbote. Lukanu mosi na balukanu ya kuluta mfunu yina baleke fwete baka kele kupona mambu yina bo ta sala na luzingu. Na bansi ya nkaka, bantu ke pusaka baleke na kusala banzo-nkanda ya nda mpi kusosa kisalu yina ta pesaka bo mbongo mingi. Na bansi yina bantu kele ti mbongo mingi ve, baleke lenda yindula nde bo fwete sala ngolo sambu na kusadisa mabuta na bo. Kana baleke ke monisa kikesa, ke baka balukanu ya kusadila Yehowa mpi ke tula Kimfumu na kisika ya ntete, Yehowa ta sakumuna bo. Yandi ta lungisa bampusa na bo mpi ya mabuta na bo. Bonso leke Timoteo na mvu-nkama ya ntete, nge mpi lenda kudipesa mingi na kisalu ya Nzambi.—Bafil. 2:19-22. w17.09 29 § 10-11; 30 § 12

Kulonguka Biblia mbala na mbala mpi kuyindula mingi mambu yango lenda sadisa Bakristu na kuyedisa kikalulu ya kudiyala. Inki mutindu? Bambandu mingi ya Biblia ke monisa bampasi yina lenda kumina beto kana beto ke kudiyala ve mpi mambote yina beto lenda baka kana beto ke kudiyala. Bo sonikaka bambandu yai na Biblia sambu yo longa beto. (Bar. 15:4) Beto ta monisa mayele kana beto ke tanga Biblia, ke longuka yo mpi ke yindula mingi malongi yango. Sosa kubakisa mutindu nge lenda sadila yo na luzingu na nge mpi na dibuta na nge. Lomba Yehowa na kusadisa nge na kusadila bandongisila ya Ndinga na yandi. Kana nge ke kuka ve kuyala mawi na nge, samba mpi sala bikesa sambu nge soba. (Yak. 1:5) Sala bansosa na mikanda na beto sambu nge zwa bandongisila ya mfunu yina lenda sadisa nge. w17.09 6 § 15-16

“Kimuntu ya mpa” kele kimuntu yina ‘Nzambi gangaka na kuwakana ti luzolo na yandi.’ (Baef. 4:24) Keti beto lenda lwata kimuntu ya mpa? Ee. Yehowa gangaka bantu na kifwani na yandi, yo yina bantu lenda landa mbandu ya bikalulu na yandi. (Kuy. 1:26, 27; Baef. 5:1) Polo monisaka nde kukonda kupona-pona kele kikalulu ya kimuntu ya mpa. Yandi tubaka nde: “Kele ve ti Mugreki to Muyuda, luyotisu to kukonda luyotisu, munzenza, muntu ya Sikite, mpika, to muntu yina kele na kimpwanza.” Na dibundu ya Nzambi, mpangi mosi ve lenda yindula nde yandi me luta bampangi yankaka sambu na mpusu na yandi, insi na yandi to kisalu na yandi. Sambu na nki? Sambu balongoki yonso ya Kristu kele “muntu mosi.” (Bakol. 3:11; Bag. 3:28) Kana beto me lwata kimuntu ya mpa, beto ta zitisa bantu yonso mpi ta pesa bo lukumu, yo vanda bantu ndombe to mindele, bantu ya lukumu to ve.—Bar. 2:11. w17.08 22 § 1; 23 § 3-4

Yehowa ke pesaka mbandu na mambu yina yandi ke lombaka beto. Mu mbandu, yandi ke pesaka mbandu ya kuluta nene ya ntima-nda. (2 Pie. 3:9) Bamvula mingi me luta na kilanga ya Edeni, Satana monisaka nde Yehowa kele Mfumu ya mbi. Kansi Yehowa ke vingilaka “ti kukanga-ntima yonso” ntangu zina na yandi ta kuma diaka ya santu kibeni, ebuna bantu yina “ke vingila yandi ti mpusa ya ngolo” ta baka balusakumunu mingi kibeni. (Yez. 30:18; noti na nsi ya lutiti) Yezu mpi vandaka ntima-nda. Ntangu yandi vandaka na ntoto, yandi kangamaka na Nzambi tii na lufwa. Na mvu 33, yandi monisaka valere ya kimenga na yandi na Yehowa. Kansi yandi vingilaka tii na 1914 sambu na kukuma Ntotila. (Bis. 2:33-35; Baeb. 10:12, 13) Ata mpidina, Yezu ta vingila diaka tii na nsuka ya Luyalu na yandi ya Bamvula Funda sambu na kufwa bambeni na yandi yonso. (1 Bak. 15:25) Kansi ntima-nda na yandi ta natila beto mambote. w17.08 7 § 16-17

“Mpangi Susi tubaka nde: “Ntangu mwana na beto ya bakala fwaka, beto waka mpasi mingi kibeni tii na nsungi ya mvula mosi.” Mpangi-bakala mosi tubaka nde nkento na yandi fwaka na kintulumukina, “yo pesaka yandi mpasi mingi kibeni.” Ya kieleka, bantu mingi ke kutana ti mpasi yai. Bampangi mingi vandaka kuyindula ve nde kilumbu mosi bantu ya bo ke zolaka ta fwa na ntwala ya Armagedoni. Ziku muntu mosi ya nge ke zolaka me fwaka, to nge me zaba muntu mosi ya kele na mpasi ya lufwa. Kana mpidina, nge lenda kudiyula nde, ‘Inki lenda pesa muntu ya kele na mpasi ya lufwa kikesa?’ Bantu ya nkaka ke tubaka nde bampasi ke manaka yo mosi na nima ya bantangu. Keti yo kele mpidina? Mufwidi mosi ya nkento tubaka nde: “Mono me ndimaka kibeni nde mambu yina muntu ke sala lenda manisa bampasi na yandi.” Kana muntu me lwala mputa, yo ke lombaka ntangu mpi dikebi ya mingi sambu yo beluka. Mutindu mosi, yo ke lombaka ntangu mpi dikebi ya mingi sambu mpasi ya muntu kumana. w17.07 12 § 1-2; 13 § 3

Inki balukanu Yehowa ke zolaka nde nge baka? Sambu nge vanda na kiese, nge fwete zaba Yehowa mpi kusadila yandi. Yai kele kikuma yina Yehowa gangaka bantu. (Nk. 128:1; Mat. 5:3) Kisalu ya bambisi kele kaka kudia, kunwa mpi kubuta. Kansi Yehowa ke zolaka nde nge baka balukanu yina ta sadisa nge na kuvanda ti luzingu ya mbote mpi ya kiese. Ngangi na nge kele “Nzambi ya zola,” mpi “Nzambi ya kiese,” yandi me salaka bantu na “kifwani na yandi.” (2 Bak. 13:11; 1 Tim. 1:11; Kuy. 1:27) Kana nge ke landa mbandu ya Nzambi ya zola, nge ta zinga na kiese. Biblia ke tuba nde: “Kiese ke vandaka mingi na kupesa, kansi na kubaka kiese ke vandaka fioti.” (Bis. 20:35) Keti nge me waka kiese ya mutindu yai? Yai kele kieleka ya mfunu. Yo yina, Yehowa ke zolaka nde nge baka balukanu yina ke monisa nde nge ke zolaka yandi mpi bantu ya nkaka.—Mat. 22:36-39. w17.07 23 § 3

Nzambi ke bakaka beto na valere mpi ke pesaka beto lukumu. Yandi me zaba kutwadisa luzingu na beto mbote-mbote kuluta beto mosi. Yehowa ke zolaka bansadi na yandi yonso. Yandi ke tudilaka nsadi mosi mosi dikebi ya mingi. Mambu yina salamaka na ntangu ya ntama ke ndimisa yo. Na nsungi ya bamvula kiteso ya 300, Yehowa sadilaka bazuzi sambu na kutwadisa dikanda na yandi mpi kunwanisa bambeni. Na bamvula yina, Yehowa vandaka kutudila dikanda ya Izraele dikebi, yandi tudilaka mpi nsadi na yandi mosi mosi dikebi, mu mbandu Ruti. Ruti vandaka ve muntu ya Izraele, ata mpidina yandi yambulaka bima mingi sambu na kusambila Yehowa. Yehowa sakumunaka Ruti na mutindu yandi pesaka yandi bakala mpi mwana. Kima ya kuluta mfunu kele nde Mesia basikaka na kati ya bantekolo ya Ruti. Diaka, Yehowa lombaka bantu na kusonika luzingu ya Ruti na Biblia, na mukanda yina bo ke bingaka mukanda ya Ruti. Yindula fioti mutindu Ruti ta kudiwa ntangu yandi ta futumuka mpi ta mona mambu ya luzingu na yandi na Biblia?—Ruti 4:13; Mat. 1:5, 16. w17.06 28 § 8; 29 § 9

Na 1970, mpangi Piere vandaka ti bamvula 19, mpi yandi yantikaka kusala na Betele ya Angleterre. Kilumbu mosi mpangi Piere vandaka kulonga nzo na nzo, yandi kutanaka ti mbuta mosi yina vandaka ti mandefo mingi. Piere lombaka yandi na kulonguka Biblia. Muntu yango vandaka Muyuda mpi longi na dibundu ya Bayuda, yandi sepelaka ve mutindu Piere, yina vandaka leke, zolaka kulonga yandi Biblia. Muyuda yina yulaka Piere ngiufula ya mpasi, nde, “Mwana na mono, bo sonikaka mukanda ya Daniele na nki ndinga?” Piere vutulaka nde, “bo sonikaka kitini mosi ya mukanda ya Daniele na Kiarami.” Piere ke yibuka nde “Muyuda yina yitukaka mingi na mutindu mono pesaka mvutu ya mbote, kansi mono yitukaka ve. Inki sadisaka mono na kuzaba mvutu? Na Nzozulu ya Nkengi mpi Réveillez-vous ! ya bangonda yina lutaka, mono tangaka disolo mosi yina tendulaka nde bo sonikaka mukanda ya Daniele na Kiarami.” (Dan. 2:4, noti na nsi ya lutiti) Ya kieleka, mpeve santu lenda sadisa beto na kuyibuka mambu yina beto tangaka.—Luka 12:11, 12; 21:13-15. w17.06 13 § 17

Yindula mutindu bakala ti nkento ke kudiwaka ntangu bo ke bakisa nde ntama mingi ve bo ta buta mwana. Bo ke waka kiese, kansi bo lenda kudiyangisa mpi mingi. Mu mbandu, bo lenda kudiyangisa sambu na sante ya nkento mpi ya mwana yina kele na divumu. Bo ke zabaka mpi nde bo fwete sumba bima mingi. Ntangu mwana ke butuka, luzingu ya bankwelani ke sobaka. Mama ke kumaka kulutisa ntangu mingi ti bebe sambu na kutanina yandi. Kinduku ya bakala ti nkento ke vandaka diaka ve mutindu yo vandaka ntete. Tata ke kumaka ti mambu mingi ya kusala. Yandi ke salaka bikesa sambu na kulungisa bampusa ya nkento ti ya mwana. Mpasi ya bankwelani ya nkaka kele kukonda kubuta. Kana nkento ke buta ve, yo ke pesaka yandi mpasi mingi. w17.06 4 § 1; 5 § 5-6

Bakristu ke zolaka kieleka ya Ndinga ya Nzambi. Yezu songaka Tata na yandi nde: “Ndinga na nge kele kieleka.” (Yoa. 17:17) Na ntwala ya kuzola kieleka ya Biblia, beto fwete zaba yo ntete. (Bakol. 1:10) Kansi beto fwete sala mpi mambu ya nkaka. Nsoniki ya Nkunga 119 ke tubila mambu yango. (Nk. 119:97-100) Na kilumbu, beto fwete yindula mingi mambu yina beto me tanga na Biblia. Kana beto ke yindula mambote yina beto ta baka kana beto sadila malongi ya Biblia, beto ta kuma kuzola yo mingi kibeni. Diaka mikanda yina dibundu ya Yehowa ke yidikaka kele bonso madia ya kitoko. Kana beto ke dia madia yina beto ke zolaka mingi, beto ke telamaka ve nswalu. Mutindu mosi mpi, beto fwete lutisa ntangu mingi na kulonguka. Mpidina beto ta kuma kuzola mingi “bangogo ya kitoko” ya Biblia, ta yibuka yo mpi ta sadila yo sambu na kusadisa bantu ya nkaka.—Lon. 12:10. w17.05 19 § 11; 20 § 12

Beto ke sadisaka bantu yina ke niokwama, ata bayina kele ve bansadi ya Yehowa. (Luka 10:33-37) Mutindu ya mbote ya kusadisa banzenza kele kulonga bo nsangu ya mbote. Nkuluntu mosi ya me sadisaka banzenza mingi ke tuba nde, na ntwala ya kuyantika masolo, yo kele mbote na kusonga bo nde beto kele Bambangi ya Yehowa, beto me kwisa ntete-ntete kuzabisa beno kivuvu ya mbote yina Biblia ke tubila kansi ve kupesa beno bima ya kinsuni. Kana beto ke monisila “banzenza” zola ya kieleka, beto ta baka mambote. (Nk. 146:9) Mpangi-nkento mosi ke tuba nde dibuta na yandi katukaka na insi Érythrée sambu na mbangika. Yandi ti bana na yandi iya tambulaka bilumbu nana na ntoto ya zelo na zelo. Bo lembaka mingi mpi nsuka-nsuka bo kumaka na Soudan. Yandi ke tuba nde: “Bampangi yambaka bo bonso bantu ya mabuta na bo, bo pesaka beto madia, bilele, kisika ya kulala mpi mbongo ya transpore. Keti kele ti mabundu yina ke yambaka banzenza na banzo na bo kaka sambu bo ke sambilaka Nzambi mosi? Kaka Bambangi ya Yehowa!”—Yoa. 13:35. w17.05 7 § 17, 19-20

Bamvula mingi me luta, bantu tatu kwendaka kusolula ti Yobi, yina vandaka kuzola Nzambi mingi. Elifazi muntu ya Temani vandaka na kati na bo. Yandi yulaka Yobi bangiufula yai ya mfunu: “Keti muntu lenda vanda mfunu na meso ya Nzambi? Keti konso muntu yina kele ti mayele ya kubakisa mambu lenda vanda mfunu na meso na yandi? Kana nge kele muntu ya lunungu, keti yo me tala Nkwa-Ngolo Yonso, to keti yandi ke bakaka luta sambu nge ke landa nzila ya kwikama?” (Yobi 22:1-3) Elifazi vandaka kuyindula nde muntu kele ve mfunu na meso ya Nzambi mpi Nzambi ke tudilaka ve bantu ya mbote dikebi. Bildadi muntu ya Shua tubaka mpi nde ata muntu mosi ve kele mbote na meso ya Nzambi. (Yobi 25:4) Elifazi ti Bildadi sosaka kundimisa Yobi nde bikesa na yandi ya kusadila Yehowa kele mpamba. Bo zolaka nde Yobi kundima nde bantu ke vandaka ve mfunu na meso ya Nzambi, nkutu nde Nzambi ke bakaka nselele, mukuni mpi musobi na valere kuluta muntu. (Yobi 4:19; 25:6) Yehowa songaka Elifazi, Bildadi mpi Sofare nde mambu yina bo tubaka kele ya luvunu. Nzambi sepelaka na Yobi mpi bingaka yandi “nsadi na mono.” (Yobi 42:7) Yo ke ndimisa nde bantu ya kukonda kukuka kele “mfunu na meso” ya Nzambi. w17.04 28 § 1-2

Beto me yikanaka kuzinga na bampasi, yo yina bantangu ya nkaka beto lenda bakisa kibeni ve mutindu yo ke niokulaka beto. Mu mbandu, bantu ya ke zingaka pene-pene ya nzila yina bakamio ke lutaka mingi me yikanaka ti makelele ya kamio, nkutu yo ke yangisaka bo diaka ve. Bantu yina ke zingaka na kisika ya mvindu mingi me yikanaka ti nsudi na yo, nkutu bo ke waka diaka ve nsudi yina. Kansi ntangu Yehowa ta katula mambi yonso, luzingu ya bantu ta soba kibeni, bantu ta vanda na kiese mingi! Inki mambu ya mpa ta vanda na kisika ya bampasi yina ke niokula beto bubu yai? Mukapu ya bubu ke tubila lusilu yango. Yo kele kiese na kuzaba nde Yehowa ke yidikila beto luzingu ya mutindu yai! Na bilumbu yai ya mpasi, konso muntu lenda sala bikesa ya kulanda kukangama ngolo na Yehowa mpi na dibundu na yandi. Mambu ya nge ke vingila na bilumbu ke kwisa kele ya mbote kuluta, yo yina yindula yo mbala na mbala, ndima nde yo kele ya kieleka, mpi zabisa yo bantu ya nkaka. (1 Tim. 4:15, 16; 1 Pie. 3:15) Kana nge sala mpidina, ntangu nsi-ntoto yai ta fwa, nge ta guluka mpi ta zinga na kiese mvula na mvula! w17.04 13 § 16-17

Beto yonso me zaba kieleka yai, kansi nki nge ta sala kana mpangi mosi me sala kifu? Keti nge ta tadila yo bonso Yehowa? Mu mbandu, nki nge ta sala kana nkuluntu mosi me pesa komantere yina me lwadisa nge? Kana nkuluntu me tuba mambu yina me pesa nge mpasi, keti nge ta lemba nitu? Na kisika ya kutuba nswalu nde mpangi yai me fwana ve na kuvanda nkuluntu, keti nge ke vingilaka Yezu mfumu ya dibundu kuyidika mambu. Kana nkuluntu mosi me sadila nge mambu ya mbi kansi yandi kele kaka nkuluntu, nkutu bo me yika yandi mikumba, keti nge ke waka kiese? Kana nge lolula yandi, pana nge ke landa mbandu ya Yehowa.—Mat. 6:14, 15. w17.04 27 § 18