Marsi

Kuyantika kapu 1 mpi 2, ke monisa nde Adami ti Eva vandaka ti kimpwanza yina bantu ke vandaka ve ti yo bubu yai. Bo vandaka ti bima yonso yina bo vandaka na yo mfunu, ata kima mosi ve vandaka kupesa bo boma mpi ata muntu mosi ve vandaka kusadila bo mambu ya mbi. Bo vandaka kudiyangisa ve sambu na madia, kisalu, maladi mpi lufwa. (Kuy. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Beto fwete vila ve nde Yehowa Nzambi mpamba kele ti kimpwanza na mambu yonso. Sambu na nki? Sambu yandi gangaka bima yonso mpi yandi kele Mfumu ya zulu ti ntoto mpi nkwa-ngolo yonso. (1 Tim. 1:17; Kus. 4:11) Kansi kimpwanza ya bigangwa yonso ya kele na zulu ti na ntoto kele ti bandilu. Bo ke vandaka ve ti kimpwanza na mambu yonso. Yehowa Nzambi ke zolaka nde beto bakisa nde yandi mpamba kele ti nswa ya kutula bandilu ya lunungu, ya mfunu mpi yina kele ve mpasi na kuzitisa. Banda na luyantiku, Yehowa me tudilaka bigangwa na yandi bandilu. w18.04 4 § 4, 6

Na nsi-ntoto yai, beto ke kangaka ntima kaka sambu Yehowa ke sadisaka beto. (2 Bak. 4:7, 8.) Yindula mpasi yina bantu ya me zaba ve Yehowa ke kutana ti yo na nsi-ntoto yai. Bonso Yezu, beto ke wilaka bo mawa mpi ke longaka bo “nsangu ya mbote ya kima mosi ya kuluta mbote.” Vanda ntima-nda ti bantu yina nge ke longa. Kuvila ve nde bo me longaka bo ntete ve bakieleka ya Biblia yina beto me zaba mbote. Bantu mingi me kangamaka ngolo na balukwikilu na bo. Sambu na bo, ziku dibundu ke vukisaka bo ti bantu ya dibuta, ya kisika ya bo ke zinga mpi ya insi na bo. Na ntwala ya kulomba bantu na kuyambula balukwikilu na bo ya “ntama” yina bo ke zolaka, beto fwete sadisa bo na kuzaba mpi kuzola bakieleka ya “mpa,” disongidila malongi ya Biblia yina bo zabaka ve ntangu beto yantikaka kulonguka ti bo. Mpidina, bo ta yambula balukwikilu na bo ya ntama. Yo lenda baka ntangu na kusadisa bantu na kusala bansoba.—Bar. 12:2. w19.03 23 § 10, 12; 24 § 13

Mutindu Yehowa ke zolaka mpi ke ndimaka beto ke longa beto na kusosa mabaku ya kupesa bampangi ya nkaka kikesa. (Yoa. 5:20) Beto ke waka kiese ntangu muntu mosi ya beto me sadisa ke zola beto mpi ke sikisa beto sambu na mambu ya mbote ya beto me sala. Mutindu mosi, bampangi mpi bantu ya dibuta na beto ke sepelaka nde beto zola bo mpi beto pesa bo kikesa. Ntangu beto ke sikisaka bampangi ya nkaka, beto ke kumisaka lukwikilu na bo ngolo mpi ke sadisaka bo na kusadila Yehowa na kwikama yonso. Mingi-mingi bibuti fwete pesa bana na bo kikesa. Kana bibuti ke sikisa bana na bo na masonga yonso mpi ke monisila bo zola, bo ta sadisa bana na bo na kuyela mbote. Bangogo: “Mono me ndima nge,” ke monisa nde Yehowa tulaka ntima nde Yezu ta sala luzolo na yandi na kwikama yonso. Sambu Yehowa ke tudilaka Mwana na yandi ntima, beto mpi fwete tula ntima ya mvimba nde Yezu ta lungisa balusilu yonso ya Yehowa. (2 Bak. 1:20) Kana beto ke yindula mingi mbandu ya Yezu, beto ta kumisa ngolo lukanu na beto ya kuzaba yandi mpi ya kulanda mbandu na yandi.—1 Pie. 2:21. w19.03 8 § 3; 9 § 5-6

Kana muntu me kabila beto kima mosi ya mbalu, beto ke tondaka yandi mingi. Kansi bantu ya Izraele monisaka ve ntonda na Yehowa sambu na kimpwanza yina yandi pesaka bo. Bilumbu fioti mpamba na nima ya kubasika na Ezipte, bo kumaka kuyibuka mingi madia mpi masa yina bo vandaka na yo na Ezipte. Bo vandaka kubokuta sambu na mana yina Yehowa vandaka kupesa bo. Nkutu, bo zolaka kuvutuka na Ezipte. Sambu na bo ‘mbisi ya masa, bakonkombre, bapasteki, bapwaro, matungulu, mpi ayi’ vandaka mfunu mingi kuluta kimpwanza yina Yehowa pesaka bo sambu na kusambila yandi. Yo ke yitukisa beto ve mutindu Yehowa wilaka bo makasi. (Kut. 11:5, 6, 10; 14:3, 4) Mambu yai ke longa beto dilongi mosi ya mfunu mingi. Polo siamisaka Bakristu yonso na kulanda kumonisa ntonda sambu na kimpwanza yina Yehowa me pesaka beto na nzila ya Mwana na yandi, Yezu Kristu.—2 Bak. 6:1. w18.04 9-10 § 6-7

Beto yonso ke zolaka nde bantu kuzola beto mpi kusadila beto mambu ya mbote. Kana bantu ke sadila beto mambu ya mbi mbala na mbala, beto ke kudimonaka kukonda mfunu mpi ke vidisaka kivuvu. Yehowa me zaba nde beto ke vandaka ti nzala ya ngolo nde bantu kuzola beto mpi kusadila beto mambu na mutindu ya mbote. (Nk. 33:5) Nzambi ke zolaka beto mingi mpi ke zolaka nde bantu kusadila beto mambu ya mbote. Beto ke bakisaka kieleka yai na Nsiku yina yandi pesaka dikanda ya Izraele. Ntangu beto ke longukaka Nsiku ya Moize, beto ke bakisaka mawi yina Yehowa ke vandaka na yo sambu na beto. (Bar. 13:8-10) Beto lenda simba nde Nsiku ya Moize vandaka ya zola sambu Yehowa munkwa na yo kele zola. (1 Yoa. 4:8) Bansiku yai yonso ya Yehowa pesaka bantu ya Izraele vandaka kusiamisa mambu zole ya mfunu: Zola sambu na Nzambi mpi sambu na nkweno. (Levi 19:18; Kul. 6:5; Mat. 22:36-40) Beto ke bakisa nde bansiku yai yonso ke monisa nde Yehowa ke zolaka beto. w19.02 20-21 § 1-4

Yobi vandaka ve kutala bankento ti bangindu ya mbi. (Yobi 31:1) Yandi zabaka nde kuvanda ti bangindu ya mansoni sambu na nkento yina kele ve nkwelani na yandi vandaka mbi. Beto ke zinga na nsi-ntoto yina bantu ke zola mingi kuvukisa nitu na mutindu ya mbi. Bonso Yobi, beto fwete buya kuvanda ti bangindu ya mansoni sambu na muntu yina kele ve nkwelani na beto. Beto fwete tala ve mambu yonso ya mansoni to bifwanisu yonso yina ke monisa bantu kinkonga. (Mat. 5:28) Kana beto ke kudiyala konso kilumbu, kwikama na beto ta kuma ngolo. Diaka, Yobi lemfukilaka Yehowa na mutindu na yandi ya kutadila bima ya kinsuni. Yandi bakisaka nde kana yandi tula ntima na bima na yandi ya kinsuni, yandi ta sala disumu mpi ta baka ndola. (Yobi 31:24, 25, 28) Beto ke zinga na bilumbu yina bantu ke zolaka mingi bima ya kinsuni. Kana beto kele ti mabanza ya mbote sambu na mbongo mpi bima ya kinsuni mutindu Biblia ke longisila beto, beto ta kumisa ngolo lukanu na beto ya kubikala ya kwikama.—Bing. 30:8, 9; Mat. 6:19, 20. w19.02 6 § 13-14

Na mambu yonso yina Yezu salaka, yandi monisaka na mutindu ya kukuka zola ya nene ya Yehowa sambu na beto. (1 Yoa. 4:8-10) Diambu ya kuluta mfunu yina Yezu salaka kele luzingu yina yandi pesaka sambu na beto. Yo vanda beto kele Bakristu yina bo me tulaka mafuta to “mameme ya nkaka,” beto ke bakaka mambote na zola yina Yehowa ti Mwana na yandi monisilaka beto na nzila ya kimenga yina. (Yoa. 10:16; 1 Yoa. 2:2) Yindula mpi bima yina beto ke sadilaka na madia ya Nkokila ya Mfumu; yo ke monisaka zola mpi dikebi ya Yezu sambu na balongoki na yandi. Inki mutindu? Yezu monisilaka balongoki yina bo me tulaka mafuta zola ntangu yandi salaka nkinsi ya kukonda mindondo na mbala ya ntete na mutindu ya pete sambu bo landa kusala yo. Na nima, yo lombaka nde balongoki yina ya bo me tulaka mafuta kusala Lusungiminu konso mvula, na mabaku mingi ata na boloko. (Kus. 2:10) Keti bo lemfukaka na ntuma ya Yezu? Ee, bo lemfukaka na yo! Banda na mvu-nkama ya ntete tii bubu yai, Bakristu ya kieleka ke salaka ngolo sambu na kuyibuka lufwa ya Yezu. w19.01 24 § 13-15

Beto ke pesaka Yehowa matondo sambu beto me katukaka na kimpika ya mabundu ya luvunu, ya kukonda kuzaba mambu mpi ya kuwa boma ya mambu ya luvunu. Na bilumbu ke kwisa, beto “ta baka kimpwanza ya nkembo ya bana ya Nzambi.” (Bar. 8:21) Ata bubu yai, nge lenda vanda na kimpwanza yai kana nge ke lemfukila malongi ya Kristu. (Yoa. 8:31) Mutindu yina, nge “ta zaba kieleka” kaka kana nge ke longuka mpi ke sadila yo. Na nsi-ntoto yai ata luzingu yina bantu ke monaka mbote, yo kele nkufi. Ata muntu mosi ve ke zabaka mambu yina ta kumina beto mbasi. (Yak. 4:13, 14) Diambu ya kuluta mbote ya nge fwete sala kele kubaka balukanu yina ta sadisa nge na kuzwa “luzingu ya kieleka” disongidila luzingu ya mvula na mvula na nsi-ntoto ya mpa ya Nzambi. (1 Tim. 6:19) Yehowa ke pusaka ve ata muntu mosi na ngolo na kusadila yandi. Yo kele luzolo ya konso muntu ya kupona mambu yina yandi ta sala. Yo yina, kumisa Yehowa “dikabu” na nge. (Nk. 16:5) Sala ngolo na kukwenda pene-pene na yandi konso kilumbu mpi kubaka na mbalu “bima mingi ya mbote” yina yandi ke pesa nge. (Nk. 103:5) Tula ntima nde Yehowa ta pesa nge kiese ya mingi mpi ya kimakulu!—Nk. 16:11. w18.12 28 § 19, 21

Bakristu yonso fwete pesa makwela lukumu bonso Yehowa ti Yezu. Kansi bantangu ya nkaka, bampangi ya nkaka ke salaka ve mutindu yai sambu beto yonso kele bantu ya kukonda kukuka. (Bar. 7:18-23) Yo fwete yangisa beto ve sambu Bakristu ya nkaka na mvu-nkama ya ntete kutanaka mpi ti bampasi ya ngolo na makwela. Polo sonikaka nde “nkento fwete kabwana ve ti bakala na yandi.” Kansi bantangu ya nkaka bo vandaka kukabwana. (1 Bak. 7:10) Polo tendulaka ve mambu yina vandaka kupusa bankwelani na kukabwana. Beto ke zaba ve diambu yango, mbala ya nkaka bakala salaka pite. Ata nkento vandaka ti nswa ya kufwa makwela mpi kukwela diaka, Polo tubaka nde nkento yina me kabwana ti bakala na yandi fwete “kwela diaka ve to yandi wakana diaka ti bakala na yandi.” Sambu na meso ya Nzambi bo vandaka kaka bankwelani. Polo tubaka nde yo vanda konso dikambu to mpasi yina bankwelani lenda kutana ti yo, kana muntu mosi ve me sala pite, bo fwete wakana disongidila bo yidika makambu yango mpi kuzinga na bumosi. Bo lenda lomba lusadisu na bankuluntu. w18.12 13 § 14-15

Bubu yai Nzambi ke zola nde beto kuma banduku na yandi mpi beto sala ngolo na kisalu ya kusamuna. (Mat. 28:19, 20; Yak. 4:8) Kansi bantu ya nkaka ya ke zolaka beto lenda sosa kulembisa beto. Mu mbandu, mfumu ya kisalu lenda pesa nge dibaku ya kuzwa mbongo mingi, yo ta lomba nge na kulutisa ntangu mingi na kisalu kansi nge ta vanda ve ti ntangu ya kukwenda na balukutakanu to kusamuna. Kana nge kele mwana ya nzo-nkanda, yindula nde balongi na nge kusiamisa nge na kukwenda kusala banzo-nkanda ya nda na kisika ya nkaka. Kana mambu yai kukumina nge, keti nge ta samba Yehowa, ta sala bansosa mpi ta solula ti bantu ya nkaka na ntwala ya kubaka lukanu? Yo ta vanda mbote na kulonguka banda bubu mutindu Yehowa ke tadilaka mambu yina mpi kukuma ti mabanza ya Yehowa. Na nima, kana nge me kutana ti dibaku yina, nge ta nunga yo kukonda mpasi. Nge ta bakisa mbote-mbote mambu yina nge fwete sala sambu nge me bakaka dezia lukanu ya kudipesa mingi na kusadila Yehowa. w18.11 27 § 18

Salomo kumaka ntotila ya Izraele ntangu yandi vandaka leke. Ntangu yandi yantikaka kuyala, Yehowa monanaka na yandi na ndosi mpi yulaka yandi nde: “Lomba kima yina nge ke zola nde mono pesa nge.” Salomo vutulaka nde: “Mono kele leke, mpi mono me zaba ve mambu mingi. . . . Yo yina, pesa nsadi na nge ntima ya bulemfu sambu na kusambisa bantu na nge.” (1 Bant. 3:5-10) Kulomba “ntima ya bulemfu” vandaka kisambu mosi ya kudikulumusa kibeni! Yo yina, Yehowa zolaka Salomo mingi! (2 Sam. 12:24) Nzambi waka kiese mingi na mvutu yina ntotila yai ya leke pesaka, yo yina yandi pesaka Salomo “ntima ya mayele mpi ya ke bakisa mambu.” (1 Bant. 3:12) Ntangu Salomo vandaka ya kwikama, yandi bakaka balusakumunu mingi. Yandi zwaka dibaku ya kutunga tempelo “na zina ya Yehowa Nzambi ya Izraele.” (1 Bant. 8:20) Yandi zabanaka mingi sambu na mayele yina Nzambi pesaka yandi. Mambu yina yandi tubaka na ngolo ya mpeve santu kele na mikanda tatu ya Biblia. Mukanda ya Bingana mpi kele na kati na yo. w19.01 14 § 1-2

Bantu ya nkaka ke zolaka ve nde muntu kusoba bangindu na bo. Bo ke tubaka nde, “mono mosi ke yindula.” Ziku bo ke zolaka nde bo mosi kubaka balukanu mpi ke tubaka nde bo kele ti nswa ya kusala mpidina. Bo ke zolaka ve nde bantu ya nkaka kuyala bo to kupusa bo na kuvanda bonso bantu yonso. Beto fwete zaba nde kana beto ke ndima mabanza ya Yehowa, beto kele kaka ti dibaku ya kusadila mpi bangindu na beto. Mukanda ya zole ya Bakorinto 3:17 ke tuba nde: “Kisika mpeve ya Yehowa kele, kimpwanza kele pana.” Yehowa me pesaka beto nswa ya kupona mambu yina beto ke zolaka. Na mambu yina beto ke zolaka, beto lenda pona yina kele mfunu. Yehowa me salaka beto mutindu yina. Kansi yo ke tendula ve nde beto kele ve ti bandilu na kimpwanza na beto. (1 Pie. 2:16) Ntangu beto ke zola kuzaba mambu yina kele ya mbote to ya mbi, Yehowa ke lombaka beto na kusadila Ndinga na yandi sambu yo sadisa beto. w18.11 19 § 5-6

Ntangu beto longukaka kieleka, beto bakisaka nde kusadila Yehowa kele mfunu mingi kuluta bima ya kinsuni mpi beto vandaka na kiese ya kuyambula yo sambu na kieleka. Kansi na nima ya bamvula, beto lenda mona bantu ya nkaka ke sumba ba-apareyi ya mpa to ke sepela ti bima ya nkaka yina bo me sumba. Beto lenda kuma kudiyangisa sambu na bima yango. Beto lenda sepela diaka ve ti bima yina beto kele na yo mpi kuyantika kudipesa mingi na kusosa bima ya kinsuni na kisika ya kusadila Yehowa. Diambu yai ke yibusa beto mambu yina kuminaka Demasi. Yandi zolaka mingi “ngidika yai ya bima” yo yina, yandi yambulaka kisalu yina yandi vandaka kusala ti ntumwa Polo. Mbala ya nkaka Demasi zolaka mingi bima ya kinsuni kuluta kusadila Nzambi. Ziku yandi zolaka diaka ve kusala bibansa ya kutambula ti Polo. Diambu yai ke longa beto nki? Mbala ya nkaka beto vandaka kuzola mingi bima ya kinsuni. Kana beto keba ve, zola yina lenda yela, kukuma ngolo kibeni mpi kupusa beto na kuzola diaka ve kieleka. w18.11 10 § 9

Luvunu ya Satana vandaka kibeni ya nku sambu yandi zabaka nde kana Eva kuwila yandi mpi kudia mbuma, yandi ta fwa. Yo salamaka kaka mutindu yina. Eva, na nima Adami, lemfukilaka ve Yehowa mpi nsuka-nsuka bo fwaka. (Kuy. 3:6; 5:5) Diaka, sambu Adami salaka disumu, “lufwa me mwanganaka na bantu yonso.” Ya kieleka, ‘lufwa me yalaka bonso ntotila ata na bantu yina salaka ve disumu bonso Adami.’ (Bar. 5:12, 14) Yo yina, beto kele ve bantu ya kukuka mpi beto lenda zinga ve mvula na mvula mutindu yo vandaka lukanu ya Nzambi. Kansi, beto ke zingaka ‘bamvula kiteso ya 70 to 80 kana muntu kele ngolo kibeni,’ mpi luzingu na beto “me fuluka ti mavwanga mpi mawa.” (Nk. 90:10) Mambu yai yonso me kuminaka beto sambu na luvunu ya Satana. Yezu tubaka nde: Satana “kangamaka ve ngolo na kieleka, sambu kieleka kele ve na yandi.” (Yoa. 8:44) Satana me sobaka ve, yandi ke landaka ‘kukusa ntoto ya mvimba.’ (Kus. 12:9) Kansi, beto ke zolaka ve nde Satana kukusa beto. w18.10 6-7 § 1-4

Kana beto ke sala ngolo na kuvanda na ngemba ti bampangi, beto ta vanda na kiese. Longoki Yakobo sonikaka nde: “Bo ke kunaka nkeni ya mbuma ya lunungu na ngemba sambu na bantu yina ke tulaka ngemba.” (Yak. 3:18) Yo yina, kana nge ke wakana ve ti mpangi mosi na dibundu to na dibuta, samba Yehowa sambu yandi sadisa nge na kutula ngemba. Ebuna, Yehowa ta pesa nge mpeve santu na yandi, yina ta sadisa nge na kumonisa bikalulu ya Bakristu mpi nge ta vanda na ngemba kibeni. Yezu monisaka mfunu ya kutula ngemba ntangu yandi tubaka nde: “Ebuna, kana nge ke nata dikabu na nge na mesa-kimenga mpi kuna nge me yibuka nde mpangi na nge kele ti makambu ti nge, bika dikabu na nge pana na ntwala ya mesa-kimenga, mpi kwenda. Ntete, tula ngemba ti mpangi na nge, na nima ntangu nge ta vutuka, pesa dikabu na nge.”—Mat. 5:23, 24. w18.09 21 § 17

Ntangu Yezu vandaka ti balongoki na yandi na mpimpa yina yitaka lufwa na yandi, yandi tubilaka zola mbala kiteso ya 30. Yandi songaka bo nde bo fwete “zolana.” (Yoa. 15:12, 17) Zola na bo ta yitukisa bantu ya nkaka mpi yo ta ndimisa bantu nde bo kele balongoki ya kieleka ya Kristu. (Yoa. 13:35) Zola yina Yezu tubilaka ke vandaka ve kaka na mawi, kansi yo kele kikalulu mosi ya nene mpi yo ke pusaka bantu na kusala bibansa. Yezu tubaka nde: “Ata muntu mosi ve kele na zola ya nene kuluta yai, nde muntu kupesa luzingu na yandi sambu na banduku na yandi. Beno kele banduku na mono kana beno ke sala mambu yina mono ke songa beno.” (Yoa. 15:13, 14) Bubu yai, bantu me zabaka nde Bambangi ya Yehowa kele bantu ya masonga, ke vandaka na zola ya kieleka mpi ke vandaka na bumosi ya ngolo. (1 Yoa. 3:10, 11) Beto ke bakaka ve na mbalu insi to dikanda na beto, ndinga na beto, kisika yina beto me katuka to mutindu beto yelaka. Bambangi ya Yehowa na nsi-ntoto ya mvimba ke zolanaka na masonga yonso. w18.09 12 § 1-2

Yehowa ke lomba beto na kulungisa bampusa ya mabuta na beto. Mu mbandu, nge lenda sosa kuzwa mbongo sambu na kulungisa bampusa ya dibuta na nge. Bamama mingi ke bikalaka na nzo sambu na kutanina bana na bo ya fioti. Ntangu bibuti na beto ke kuka diaka ve kulungisa bampusa na bo, beto fwete sadisa bo. Yo kele diambu ya mfunu kibeni. Kana nge kele ti mikumba na dibuta, ziku nge ta kuka diaka ve kusadila Yehowa mingi mutindu nge vandaka kusala yo. Kansi kulemba ve. Yehowa ke sepelaka ntangu nge ke lungisaka bampusa ya dibuta na nge. (1 Bak. 10:31) Kana nge kele ve ti mikumba ya mpasi na dibuta, keti nge lenda sadisa bampangi yina ke bela, bayina me kuma minunu to bayina kele na mfunu ya lusadisu? Keti nge lenda pesa lusadisu na bampangi yina ke sadisaka bo? Sosa kuzaba bampangi yina kele na mfunu ya lusadisu na dibundu na beno. Kana nge sala mambu yai, yo ta monisa nde nge ke sadisa Yehowa na kupesa mvutu na kisambu ya mpangi yina.—1 Bak. 10:24. w18.08 24 § 3, 5

Beto yindula mbandu ya Yozefi. Na bana yonso ya Yakobi, Yozefi vandaka mwana yina yandi vandaka kuzola mingi. Diambu yai pusaka bampangi na yandi na kuwila yandi kimpala. Ntangu Yozefi lungisaka bamvula 17, bo tekaka yandi na kimpika. (Kuy. 37:2-4, 23-28) Yandi niokwamaka na Ezipte kiteso ya bamvula 13, ntete yandi vandaka mpika mpi na nima bo tulaka yandi na boloko. Yozefi vandaka ntama ti tata na yandi yina yandi vandaka kuzola mingi. Diambu yai lendaka kukatula kivuvu na yandi mpi kupesa yandi makasi, kansi yo vandaka ve mutindu yina. Inki sadisaka yandi? Ntangu Yozefi vandaka kuniokwama na boloko, ziku yandi vandaka kutula dikebi na mutindu Yehowa vandaka kusadisa yandi. (Kuy. 39:21; Nk. 105:17-19) Mbala ya nkaka, yandi vandaka kuyindula mpi bandosi yina yandi lalaka ntangu yandi vandaka toko mpi ziku yo ndimisaka yandi nde Yehowa vandaka ti yandi. (Kuy. 37:5-11) Ntembe kele ve nde Yozefi vandaka kusamba Yehowa mbala na mbala mpi vandaka kuzabisa yandi mambu yonso yina vandaka na ntima na yandi. (Nk. 145:18) Yehowa pesaka mvutu na bisambu ya Yozefi ntangu yandi ndimisaka Yozefi nde Yehowa ta vanda “ti yandi” ata Yozefi vandaka kukutana ti bampasi. w18.10 28 § 3-4

Kimvwama to kinsukami ya bantu lenda soba mutindu na beto ya kutadila bo. Inki mutindu kimvwama to kinsukami ya muntu lenda soba mutindu na beto ya kutadila yandi? Na nsadisa ya mpeve santu Salomo sonikaka mambu ya kele na mukapu ya bubu. Kingana yai ke longa beto nki? Kana beto keba ve, beto lenda ta kinduku kaka ti bampangi yina kele bamvwama kansi ve bayina kele bansukami. Sambu na nki kusambisa bantu na kutadila bima yina bo kele na yo kele kigonsa? Sambu kusala mutindu yai lenda sala nde nkabwana kukota na dibundu. Mambu yai salamaka na mabundu ya nkaka na mvu-nkama ya ntete, yo yina Yakobo kebisaka bampangi ya mabundu yina. (Yak. 2:1-4) Beto fwete sala ve mambu yina ta kabula bampangi mpi beto fwete sambisa ve bantu na kutadila bima yina bo kele na yo. w18.08 10 § 8-10

Mutindu na beto ya kusadila bampangi na beto mambu ke monisaka nde beto ke bakaka kinduku na beto ti Yehowa na mbalu. Bo kele bantu ya Yehowa, bonso beto. Kana beto ke vila ve kieleka yai, ntangu yonso beto ta sadila bo mambu ya mbote mpi na zola. (1 Bate. 5:15) Sambu na nki yo kele mfunu? Yezu songaka balongoki na yandi nde: “Na diambu yai, bantu yonso ta zaba nde beno kele balongoki na mono—kana beno ke zolana beno na beno.” (Yoa. 13:35) Malaki tubaka nde Yehowa “vandaka kutula dikebi mpi kuwidikila” mutindu bansadi na yandi ke sadilaka bampangi na bo mambu. (Mal. 3:16) Yehowa “me zaba bantu na yandi.” (2 Tim. 2:19) Yandi ke zabaka kibeni mambu yonso yina beto ke salaka mpi ke tubaka. (Baeb. 4:13) Kana beto ke sadila bampangi na beto mambu ya mbi, Yehowa ta mona yo. Kansi Yehowa ke monaka mpi kana beto ke monisa kikalulu ya kuyamba banzenza, ya kukaba, ya kulolula mpi ya kumonisila bampangi ntima-mbote.—Baeb. 13:16. w18.07 26 § 15, 17

Yo kele mbote nde beto bikala pene-pene ya Yehowa. Ata muntu mosi ve kele ngolo, mayele mpi ti zola mingi kuluta Yehowa! Ya kieleka, beto ke zolaka kuvanda ntangu yonso ya kwikama na Yehowa mpi kubikala na lweka na yandi. (Nk. 96:4-6) Kansi bansadi ya nkaka ya Nzambi me bikalaka ve ya kwikama. Beto baka mbandu ya Kaini. Yandi vandaka ve kusambila banzambi ya luvunu, ata mpidina Yehowa ndimaka ve lusambu na yandi. Sambu na nki? Yehowa monaka nde Kaini vandaka ti bangindu ya mbi na ntima na yandi. (1 Yoa. 3:12) Yehowa kebisaka Kaini nde: “Kana nge yantika kusala mambu ya mbote, keti mono ta ndima nge ve? Kansi kana nge sala ve mambu ya mbote, disumu me bumbana na kielo mpi nzala na yo ya ngolo kele ya kuyala nge; keti nge ta yala yo?” (Kuy. 4:6, 7) Yehowa monisaka pwelele nde kana Kaini kubalula ntima mpi kupona kuvanda na lweka na yandi, yandi ta vanda mpi na lweka ya Kaini. Kansi yandi wilaka ve Nzambi. w18.07 17 § 1, 3; 18 § 4

Kusamuna mpi kukumisa bantu balongoki kele mutindu ya mbote ya kubika nde nsemo na beto kusema. (Mat. 28:19, 20) Disolo “Lumière dans les ténèbres” na Nzozulu ya Nkengi ya Yuni 1, 1925, tubaka nde na bilumbu ya nsuka, muntu mosi ve ta bikala ya kwikama na Mfumu kana yandi “bika ve nde nsemo na yandi kusema.” Yo yikaka nde: “Yandi fwete sala yo ntangu yandi ke zabisa bantu nsangu ya mbote mpi ntangu yandi ke zinga na kuwakana ti nsemo yango.” Katula kisalu ya kusamuna, bikalulu na beto ke pesaka Yehowa lukumu. Bantu mingi ke zabaka beto sambu beto ke samunaka. Ntangu beto ke sekisaka bo mpi ke pesaka bo mbote na kiese, yo ke sadisaka bo na kutuba mambu ya mbote sambu na beto mpi sambu na Nzambi ya beto ke sambilaka. Yezu songaka balongoki na yandi nde: “Ntangu beno ke kota na nzo, beno pesa bantu ya nzo yina mbote.” (Mat. 10:12) Na babwala yina Yezu samunaka, bantu vandaka ti kikalulu ya kuyamba banzenza na banzo na bo. Na bisika mingi bubu yai, bantu ke sepelaka diaka ve kuyamba banzenza na banzo na bo. Mbala mingi bantu ke vandaka nsoni-nsoni to ke waka makasi kana munzenza me kwisa na nzo na bo. Kansi kana beto kele mawete, bo ta kudiwa mbote. Ntangu nge ke samuna na kisika ya bantu mingi ti shario ya mikanda, kana nge ke sekisa bantu mpi ke pesa bo mbote na mawete yonso, bo ta kudiwa mbote. w18.06 22 § 4-5

Ntete, ntumwa Piere vandaka kulutisa ntangu kaka ti Bayuda. Na nima Nzambi monisaka pwelele nde Bakristu fwete vanda ve ti kikalulu ya kupona-pona, yo yina Piere longaka Korneye, soda mosi ya Roma. (Bis. 10:28, 35.) Na nima, Piere kumaka kulutisa ntangu mpi kudia ti Bakristu yina vandaka ve Bayuda. Kansi na nima ya bamvula, na mbanza Antioshe, Piere yambulaka kudia ti Bakristu yina vandaka ve Bayuda. (Bag. 2:11-14) Polo sungikaka Piere mpi yandi ndimaka bandongisila yina. Inki mutindu beto me zaba yo? Ntangu Piere sonikaka mukanda na yandi ya ntete na Bakristu yina vandaka Bayuda ti bayina vandaka ve Bayuda na Asie Mineure, yandi monisaka nde yo kele mfunu na kuzola bampangi yonso. (1 Pie. 1:1; 2:17) Yo kele pwelele nde mbandu ya Yezu sadisaka bantumwa na kuzola “bantu ya mitindu yonso.” (Yoa. 12:32; 1 Tim. 4:10) Ata yo bakaka ntangu, bo sobaka mutindu na bo ya kutadila bantu. Sambu Bakristu yina lwataka “kimuntu ya mpa,” bo vandaka kutadila bantu yonso kiteso mosi, mutindu Nzambi ke tadilaka bo.—Bakol. 3:10, 11. w18.06 11 § 15-16

Mbala mingi, bo vandaka kusala kitaninu-ntulu ya basoda ya Roma ti bibende ya arza yina vandaka kuziunga ntulu na bo. Ya kieleka, yo lombaka nde basoda kutala mbala na mbala kana bibende yina bo me lwata me kanga bo mbote na nitu sambu yo tanina bantima ti bitini ya nkaka ya nitu na bo. Bansiku ya lunungu ya Yehowa yina ke taninaka “ntima” na beto to kimuntu na beto ya kati me fwanana ti kitaninu-ntulu. (Bing. 4:23) Soda lendaka ve kupesa kitaninu-ntulu na yandi ya kibende mpi kubaka ya muntu ya nkaka yina bo me sala ti kibende ya mpamba-mpamba. Mutindu mosi, beto lenda yambula ve bansiku ya Yehowa ya mbote mpi kuyindula nde bangindu na beto kele mbote. Mayele na beto me fwana ve na kutanina bantima na beto. (Bing. 3:5, 6) Yo yina, beto fwete tala mbala na mbala kana “kitaninu-ntulu” na beto ke landa kutanina bantima na beto. Kana beto ke landa kuzola bakieleka ya Biblia yina beto ke longukaka, yo ta sadisa beto na kuzitisa bansiku ya Nzambi, disongidila kulwata “kitaninu-ntulu.”—Nk. 111:7, 8; 1 Yoa. 5:3. w18.05 28 § 3-4, 6-7

Ata bo monaka mutindu Moize twadisaka bo bamvula mingi, bantu yai bokutaka. Bo bokutaka sambu na masa mpi sambu na Moize mpi bo yindulaka nde yo vandaka kifu ya Moize. (Kut. 20:1-5, 9-11) Moize waka makasi yo yina yandi kudikulumusaka ve. Na kisika ya kutubila ditadi mutindu Yehowa songaka yandi, Moize nganinaka bantu ngolo mpi tubaka nde yandi ta sala kimangu. Na nima, yandi bulaka ditadi mbala zole mpi masa basikaka. Yandi salaka kifu yai sambu yandi kumaka lulendo mpi waka makasi nswalu. (Nk. 106:32, 33) Sambu na kukonda kudikulumusa ya ntangu fioti, Moize kotaka ve na Ntoto ya Lusilu. (Kut. 20:12) Diambu yai ke longa beto malongi mingi ya mfunu. Ya ntete, beto fwete sala ngolo na kubikala bantu ya kudikulumusa. Kana beto tanina yo ve sambu na mwa ntangu, lulendo lenda yala beto mpi kupusa beto na kutuba to kusala mambu kukonda kuyindula. Ya zole, ntangu beto ke kutana ti bampasi, yo lenda vanda mpasi na kudikulumusa. w19.02 12-13 § 19-21

Keti kusamuna ke vandaka kizitu sambu na beto? Ata fioti ve. Na nima ya kutubila kingana ya nti ya vinu, Yezu tubaka nde beto ta vanda na kiese kana beto ke samuna. (Yoa. 15:11) Inki lenda pesa beto kiese? Kuvila ve nde Yezu kudifwanisaka ti nti ya vinu mpi balongoki na yandi ti balutangu. (Yoa. 15:5) Balutangu ya vinu ke bakaka masa mpi madia yina kele mfunu kaka kana yo kele ya kukangama ti nti ya vinu. Mutindu mosi, beto ta vanda na kiese bonso Yezu kaka kana beto kele na bumosi ti yandi mpi ke landa mbandu na yandi. Ebuna beto ta vanda na kiese yina yandi vandaka na yo; kiese yina kusala luzolo ya Nzambi ke nataka. (Yoa. 4:34; 17:13; 1 Pie. 2:21) Hanne, yina kele mupasudi-nzila bamvula kuluta 40, ke tuba nde: “Kiese yina mono ke waka mbala mingi na nima ya kusamuna ke pusaka mono na kulanda kusala kisalu ya Yehowa.” Kiese ta pesa beto ngolo ya kulanda kusamuna ata bantu ke ndima ve nsangu.—Mat. 5:10-12. w18.05 17 § 2; 20 § 14

Ntumwa Polo pesaka mbandu ya mbote kibeni na yina me tala kupesa bampangi kikesa. Mpeve santu tindaka Polo na kulonga Bagreki mpi Baroma, bantu yina vandaka kusambila banzambi mingi. (Bag. 2:7-9) Polo tambulaka na bansi yina beto ke binga bubu yai, Turquie, Grèce mpi Italie. Yandi longaka bantu yina vandaka ve Bayuda, bayina vandaka kuzinga na bansi yai mpi yandi kangulaka mabundu. Bakristu yai vandaka kukutana ti mambu ya nkaka ya mpasi. Bantu ya bansi na bo mosi vandaka kubangika bo, yo yina bo vandaka na mfunu ya kikesa. (1 Bate. 2:14) Pene-pene ya mvu 50, Polo sonikaka mukanda mosi yina pesaka kikesa na bampangi ya dibundu ya Tesalonika yina vandaka ntete ya mpa. Polo tubaka nde: “Beto ke pesaka Nzambi matondo ntangu yonso ntangu beto ke tulaka beno yonso na bisambu na beto, sambu beto ke yibukaka ntangu yonso kisalu na beno ya kwikama, kisalu ya ngolo ya beno ke salaka ti zola, mpi kukanga-ntima na beno.” (1 Bate. 1:2, 3) Polo lombaka bo mpi na kupesana kikesa mpi sonikaka nde: “Beno landa kupesana kikesa mpi kutungana.”—1 Bate. 5:11. w18.04 18-19 § 16-17

Kana nge ke sala bikesa sambu na kusepedisa Yehowa, yo ta pusa nge na kuzabisa bantu ya nkaka mambu na yandi. Yo yina, beto fwete samuna kukonda kusukinina mpi yo fwete vanda kisalu ya kuluta mfunu na luzingu na beto. Keti nge lenda baka lukanu ya kusamuna mbala na mbala? Keti nge lenda kuma mupasudi-nzila? Inki nge fwete sala kana nge ke sepela ve kusamuna mingi? Inki mutindu nge lenda kuma kutendula mbote mambu yina nge ke kwikilaka? Mambu zole ta sadisa nge: Kudibongisa mbote mpi kuyambula ve na kuzabisa bantu mambu yina nge me zaba sambu na Yehowa. Nge ta yituka na kumona mutindu nge ta kuma kuzola kisalu ya kusamuna. Yidika mvutu mosi na bangiufula yina banduku ya nzo-nkanda lenda yula nge, mu mbandu, “sambu na nki nge ke kwikilaka na Nzambi?” Masolo yina kele na site na beto jw.org lenda sadisa nge na kubaka mvutu na ngiufula yai. Nge ta mona fiche de réflexion mpi bweta na ntu-diambu “Pourquoi est-ce que je crois en Dieu ?” Landa mambu yina kele na fiche de réflexion sambu na kuzwa mvutu ya mbote. w18.04 27 § 10-11

Ata Adami ti Eva vandaka ti kimpwanza ya mingi, kimpwanza na bo vandaka ti bandilu. Bo vandaka kuzitisa bandilu ya nkaka kukonda kubakisa. Mu mbandu, sambu bo landa kuzinga, yo lombaka nde bo dia, bo fulumuna mpi bo lala. Keti yo ke tendula nde bo vandaka ve na kimpwanza? Ve. Ya kieleka, Yehowa zabaka mbote nde kusala mambu yina ta pesa bo kiese mingi kibeni. (Nk. 104:14, 15; Lon. 3:12, 13) Yehowa pesaka Adami ti Eva nsiku mosi ya pwelele. Yandi songaka bo na kubuta, kufulusa ntoto mpi kutanina yo. Keti nsiku yai katulaka kimpwanza na bo? Ata fioti ve! Yo pesaka bo dibaku ya kukumisa ntoto ya mvimba paladisu, kisika bo ti bana na bo zolaka kuzinga mvula na mvula. Yo vandaka lukanu ya Nzambi. (Nk. 127:3; Yez. 45:18) Kana Adami ti Eva lemfukilaka Yehowa, makwela mpi dibuta na bo zolaka kuvanda ya kiese mvula na mvula. w18.04 4-5 § 4, 7-8

Kana beto kele ntima-nda na kisalu ya kusamuna, beto ta vingila ve nde bantu kubakisa to kundima kieleka kaka na mbala ya ntete. Mu mbandu, yindula mutindu beto lenda sadisa muntu na kubakisa kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula na paladisu. Bantu mingi ke kwikilaka nde lufwa kele nsuka ya mambu yonso to nde bantu yonso ya mbote ke kwendaka na zulu. Mpangi-bakala mosi ke tubila metode ya yandi ke sadilaka, yina ke butaka mbuma ya mbote. Ntete, yandi ke tangaka Kuyantika 1:28. Na nima, yandi ke yulaka muwi nde Nzambi ke zolaka bantu kuzinga na wapi mpi nki mutindu? Bantu mingi ke vutulaka nde Nzambi ke zolaka nde beto “zinga na kiese na ntoto.” Diaka, mpangi ke tangaka Yezaya 55:11 mpi ke yulaka nde keti lukanu ya Nzambi me sobaka? Mbala mingi muwi ke vutulaka nde ve. Na nsuka, mpangi-bakala ke tangaka Nkunga 37:10, 11 mpi ke yulaka muwi nde luzingu ta vanda nki mutindu na bilumbu ke kwisa? Kusadila Biblia mutindu yai me salaka nde yandi sadisa bantu mingi na kubakisa nde Nzambi ke zolaka nde bantu ya mbote kuzinga kimakulu na Paladisu. w19.03 24 § 14-15; 25 § 19

Yehowa monisaka pwelele nde yandi ke zolaka nde beto wila mpi beto lemfukila Mwana na yandi. Na zola yonso Yezu longaka balongoki na yandi mutindu ya kulonga nsangu ya mbote mpi yibukisaka bo mbala na mbala na kukengila. (Mat. 24:42; 28:19, 20) Diaka, yandi siamisaka bo na kusala ngolo mpi na kuyambula ve. (Luka 13:24) Yezu monisaka mpi nde balongoki na yandi fwete zolana, kubikala na bumosi mpi kulemfuka na bansiku na yandi. (Yoa. 15:10, 12, 13) Tii bubu ndongisila yai ya Yezu kele kaka mfunu. Yezu tubaka nde: “Konso muntu yina kele na lweka ya kieleka ke waka ndinga na mono.” (Yoa. 18:37) Beto ke waka ndinga na yandi ntangu beto ‘ke landaka kukanga-ntima na mambu ya bantu ya nkaka mpi ke landaka kulolulana na ntima ya mvimba.’ (Bakol. 3:13; Luka 17:3, 4) Beto ke monisaka mpi nde beto ke wilaka yandi ntangu beto ke longaka nsangu ya mbote na kikesa yonso “na bantangu ya mbote mpi na bantangu ya mpasi.”—2 Tim. 4:2. w19.03 10 § 9-10