Mayi

Ntama mingi ve, bantu mingi tinaka bansi na bo mpi me kumaka kuzinga na bansi ya nkaka. Nge lenda longuka mutindu ya kupesa mbote na ndinga na bo. Diaka, nge lenda songa bo bavideo ti mikanda yina kele na jw.org na ndinga na bo. Yehowa ke pesaka beto kibeni bisadilu yina beto kele na yo mfunu sambu beto samuna mbote. Mu mbandu, mambu yina beto ke longukaka na Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu ke sadisaka beto na kudibongisa mbote sambu na kusala mvutukilu ya mpa mpi kuyantika kulonguka Biblia ti bantu. Bibuti, beno sadisa bana na beno na kupesa bamvutu na bangogo na bo mosi. Bantu ya nkaka me longukaka kieleka sambu bo waka bana ke tubila balukwikilu na bo na mutindu ya pete mpi ya masonga.—1 Bak. 14:25. w18.06 22-23 § 7-9

Beto fwete vila ve nde beto yonso vandaka ntete ntama ti Nzambi. (Baef. 2:12) Kansi zola pusaka Yehowa na kubenda beto na yandi. (Ozea 11:4; Yoa. 6:44) Kristu yambaka beto mpi ndimaka nde beto kuma na dibuta ya Nzambi. Ata beto kele bantu ya kukonda kukuka, Yezu me ndimaka beto na mawete yonso, yo yina beto fwete menga ve ata fioti bantu ya nkaka! Sambu nsuka ya nsi-ntoto me finama, bantu ta kabwana diaka mingi, ta vanda ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka mpi ta menga bantu ya nkaka. (Bag. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Kansi beto bansadi ya Yehowa ke sosaka “mayele yina ke katukaka na zulu,” yina ke sadisaka beto na kutula ngemba mpi kuvanda ve ti kikalulu ya kupona-pona. (Yak. 3:17, 18) Beto ke vandaka na kiese ya kusala kinduku ti bampangi ya bansi ya nkaka, kundima mutindu bo ke salaka mambu mpi mbala ya nkaka kulonguka ndinga na bo. Mpidina, ngemba na beto ke vandaka “bonso nzadi” mpi lunungu na beto “bonso bitembo ya nzadi-mungwa.”—Yez. 48:17, 18. w18.06 12 § 18-19

Basoda ya Roma lendaka ve kukwenda na bitumba kukonda basapatu. Bo vandaka kusala basapatu yango ti bimpusu tatu ya kwire, yo vandaka kibeni ngolo. Basapatu yango vandaka mbote mpi yo vandaka kusadisa basoda na kutambula mbote sambu bo bwa ve. Bonso basapatu yina vandaka kusadisa basoda ya Roma na kununga bitumba, basapatu ya kifwani ke sadisaka beto na kuzabisa nsangu ya mbote ya ngemba. (Yez. 52:7; Bar. 10:15) Ata mpidina, yo ke lombaka kikesa mingi sambu na kusamuna. Mpangi Bo, yina kele na bamvula 20 ke tuba nde: “Mono vandaka kuwa boma na kuta kimbangi na banduku na mono ya nzo-nkanda. Mono vandaka kuyindula nde mono ta kuka ve. Bubu yai, mono ke zabaka ve kikuma yina vandaka kupusa mono na kuwa nsoni. Ntangu yai, mono ke vandaka na kiese ya kuta kimbangi na banduku na mono.” Baleke mingi ya Bakristu ke tubaka nde bo ke vandaka na kiese mingi ya kusamuna kana bo ke kudibongisa mbote. w18.05 29 § 9-11

Yezu songaka bantumwa na yandi nde: “Mono ke pesa beno ngemba na mono.” (Yoa. 14:27) Inki mutindu ngemba ya Yezu lenda sadisa beto na kulanda kusamuna? Ntangu beto ke landaka kusamuna, beto ke vandaka na ngemba sambu beto ke zabaka nde beto ke sepedisa Yehowa ti Yezu. (Nk. 149:4; Bar. 5:3, 4; Bakol. 3:15) Yezu songaka bantumwa na yandi nde yandi ke zolaka nde bo vanda na kiese mpi tendudilaka bo mfunu ya kuzola bantu ya nkaka. (Yoa. 15:11-13) Na nima, yandi tubaka nde: “Mono ke binga beno banduku.” Kuvanda nduku ya Yezu kele dikabu ya nene kibeni! Inki lendaka kusadisa bantumwa na kubikala banduku na yandi? Yezu tubaka nde: ‘Beno kwenda mpi beno landa kubuta mbuma.’ (Yoa. 15:14-16) Na kutuba ya nkaka, kulanda kusamuna. Bamvula zole na ntwala ya kutuba mambu yai, Yezu songaka bantumwa na yandi nde: “Na ntangu beno ke kwenda, beno samuna nde: ‘Kimfumu ya zulu me kuma pene-pene.’” (Mat. 10:7) Yo yina, na nkokila yina yitaka lufwa ya Yezu, yandi siamisaka balongoki na yandi na kukanga ntima na kisalu ya kusamuna.—Mat. 24:13; Mar. 3:14. w18.05 20-21 § 15-16

Baleke, beno sala bikesa na kusepedisa Yehowa mpi kuditudila balukanu ya kimpeve. Ziku baleke mingi ya bamvula na nge ke zolaka kaka bansaka. Bo lenda lomba nge na kusala mambu yina bo ke sala. Nsuka-nsuka, nge lenda sala mambu yina ta monisa bantu nde yo vandaka mfunu nde nge lungisa balukanu na nge. Kupesa ve nzila nde bantu kupusa nge na kuvila balukanu na nge. Yo yina, nki nge fwete sala sambu nge vila ve lukanu na nge ntangu bantu ya nkaka ke pusa nge na kusala mambu yina bo ke sala? Tina mabaku yina ta vanda mpasi na kutelemina mambu ya mbi yina bantu ya nkaka lenda pusa nge na kusala. (Bing. 22:3) Yindula bampasi yina lenda kumina nge kana nge sala mambu ya mbi. Na kudikulumusa yonso, ndima nde nge kele na mfunu ya bandongisila ya mbote. Wa mambu yina bibuti mpi bampangi ya kuyela na dibundu ke songa nge. (1 Pie. 5:5, 6) Keti nge ke ndimaka bandongisila na kudikulumusa yonso? w18.04 28-29 § 14-16

Na bansangu yina Yezu tindilaka mabundu ya Asie Mineure, yandi monisilaka balongoki na yandi ntonda sambu na kisalu yina bo salaka. Mu mbandu, ntangu yandi vandaka kutubila dibundu ya Tiatire, yandi yantikaka nde: “Mono me zaba bisalu na nge, zola na nge, lukwikilu na nge, kisalu na nge, mpi kukanga-ntima na nge, mpi nde bisalu na nge ya ntangu yai kele mingi kuluta yina nge salaka ntete.” (Kus. 2:19) Yezu sikisaka bo sambu na kisalu na bo ya mingi mpi sambu na bikuma yina vandaka kupusa bo na kusala mambu ya mbote. Ata Yezu pesaka bampangi ya nkaka ya dibundu ya Tiatire bandongisila, yandi yantikaka mpi sukisaka ti bangogo yina ke pesa kikesa. (Kus. 2:27, 28) Yindula kiyeka yina Yezu kele na yo na mabundu yonso. Yo ke lombaka ve nde yandi pesa beto mersi sambu na kisalu yina beto ke sadila yandi. Ata mpidina, yandi ke sepelaka kumonisila beto ntonda. Yai kele kibeni mbandu mosi ya mbote sambu na bankuluntu! w19.02 16 § 10

Na mvu-nkama ya ntete, Yehowa sadilaka nto-kimvuka sambu na kupesa Bakristu yonso kikesa ti bampangi yina vandaka kutwadisa mabundu. Bo tindaka bampangi zole ya nto-kimvuka Piere mpi Yoane, na kusamba sambu Bakristu yina ya mpa kubaka mpeve santu. (Bis. 8:5, 14-17) Filipo mpi bampangi yina ya mpa bakaka kikesa yina bampangi ya nto-kimvuka pesaka bo! Bubu yai, Nto-Kimvuka ke pesaka bampangi ya dibuta ya Betele, bansadi ya ntangu yonso mpi bampangi yonso kikesa. Bonso bampangi ya mvu-nkama ya ntete, beto ke sepelaka mingi ntangu Nto-Kimvuka ke pesaka beto kikesa. Diaka, na 2015 Nto-Kimvuka basisaka kamukanda Vutuka na Yehowa sambu na kupesa bantu yina me yambulaka kieleka kikesa ya kuvutukila Yehowa. w18.04 19 § 18-20

Bantu ya nkaka ke yindulaka nde yo zolaka kuvanda mbote kana bantu vandaka ti kimpwanza na mambu yonso. Keti yo kele kibeni mutindu yina? Keti nge lenda yindula mutindu nsi-ntoto zolaka kuvanda kana bantu vandaka ve ti bandilu? Mukanda mosi (The World Book Encyclopedia) ke tuba nde bansiku ya bansi ke vandaka mpasi sambu ata bo ke tulaka yo sambu na kutanina, yo ke tudilaka bantu bandilu na kimpwanza na bo. Yo ke vandaka ntangu yonso pete ve. Yo yina, bazuzi ke tulaka bansiku mingi, ke tendulaka yo mpi ke sadisaka bantu na kuzitisa yo. Sambu na kuvanda ti kimpwanza ya kieleka, beto fwete sala mambu zole. Ya ntete, beto fwete ndima kieleka yina Yezu longaka. Ya zole, beto fwete kuma balongoki na yandi. Kusala mambu yai ta sadisa beto na kuvanda na kimpwanza ya kieleka. Na nki mambu? Yezu tubaka nde: “Konso muntu yina ke salaka masumu kele mpika ya masumu.” Yandi yikaka nde: “Kana Mwana kukatula beno na kimpika, beno ta katuka kibeni na kimpika.”—Yoa. 8:34, 36. w18.04 6-7 § 13-14

Beto ke zolaka kuzinga ti bantu yina ke tudilaka beto dikebi mpi ke zolaka mambote na beto. Bo ke sosaka kuditula na kisika na beto mpi ke bakisaka mabanza ti mawi na beto. Bo ke bakisaka na ntwala banzala na beto mpi ke sadisaka beto, nkutu na ntwala nde beto lomba lusadisu. Beto ke sepelaka ti bantu yina ke ‘kuditulaka na kisika’ na beto. Beto yonso fwete kuditula na kisaka ya bantu ya nkaka. Kansi yo ke vandaka ve pete ntangu yonso. Sambu na nki? Ntete, beto kele bantu ya kukonda kukuka. (Bar. 3:23) Beto fwete nwana ti kikalulu ya kusosa kaka mambote na beto mosi yina beto ke butukaka ti yo. Diaka, bankaka yelaka to kutanaka ti mambu yina lenda sala nde bo kuditula ve na kisika ya bantu ya nkaka. Bikalulu ya bantu yina beto ke zingaka ti bo lenda pusa beto mpi na kuditula ve na kisika ya bantu ya nkaka. Na bilumbu yai ya nsuka, bantu mingi ke kuditulaka ve na kisika ya bantu ya nkaka. Kansi bo “ke kudizolaka.” (2 Tim. 3:1, 2) Kansi, kana beto ke landa mbandu ya Yehowa Nzambi mpi ya Mwana na yandi, Yezu Kristu, beto ta kuditula na kisika ya bantu ya nkaka. w19.03 14 § 1-3

Nsiku ya Kumi buyisaka kuyuma ntima to kuyedisa nzala ya mbi ya kuzola bima ya muntu ya nkaka. (Kul. 5:21; Bar. 7:7) Yehowa pesaka Nsiku yai sambu na kulonga bansadi na yandi dilongi mosi ya mfunu nde bo fwete tanina ntima disongidila mabanza mpi mawi na bo. Yandi ke zaba nde na ntwala nde muntu kusala mambu ya mbi, yo ke yantikaka na bangindu mpi na mabanza. Ntotila Davidi bwaka na mutambu yai. Na kutuba ya mbote, yandi vandaka ve muntu ya mbi. Kansi, kilumbu mosi yandi zolaka nkento ya nkani. Nzala yina ya mbi nataka yandi na kusala disumu. (Yak. 1:14, 15) Davidi salaka bizumba, yandi sosaka kukusa bakala ya nkento yina mpi fwaka yandi. (2 Sam. 11:2-4; 12:7-11) Yehowa ke monaka kaka ve mambu yina kele na nganda kansi yandi ke monaka kibeni mambu yina kele na kati ya ntima na beto. (1 Sam. 16:7) Yandi ke zabaka mabanza, mawi mpi bisalu na beto yonso. Yandi ke tulaka dikebi na mambu ya mbote ya kele na ntima na beto mpi ke siamisaka beto na kusala yo. Kansi, yandi ke zolaka nde beto zaba mpi beto yala mabanza ya mbi sambu beto sala ve mambu ya mbi.—2 Bans. 16:9; Mat. 5:27-30. w19.02 21 § 9; 22 § 11

Biblia ke tuba nde Moize vandaka “muntu ya kudikulumusa kibeni kuluta bantu yonso yina vandaka na nsi-ntoto ya mvimba.” (Kut. 12:3) Keti yo ke tendula nde Moize vandaka ve ngolo, vandaka kuwa boma na kubaka balukanu mpi vandaka kuwa bambeni boma? Bantu ya nkaka ke tadilaka muntu ya kudikulumusa mutindu yai. Kansi yo kele kieleka ve. Moize vandaka ngolo, yandi vandaka kubaka balukanu mpi vandaka nsadi ya kikesa. Yehowa sadisaka yandi na kusolula ti mfumu ya ngolo ya Ezipte, ziku, yandi twadisaka bantu 3 000 000 na ntoto ya zelo na zelo mpi sadisaka bantu ya Izraele na kununga bambeni. Beto ke kutanaka ve ti bampasi yina Moize kutanaka ti yo kansi konso kilumbu beto ke kutanaka ti mambu yina lenda vanda mpasi na kumonisa kudikulumusa. Beto fwete sala ngolo na kumonisa kikalulu yai. Yehowa ke sila nde: “Bantu ya kudikulumusa ta baka ntoto.” (Nk. 37:11) Keti nge ke kudimonaka nde nge kele muntu ya kudikulumusa? Keti bantu ya nkaka ke ndimaka nde nge kele muntu ya kudikulumusa? w19.02 8 § 1-2

Yehowa me pesaka bantu kansansa, kima ya mfunu mingi. Kansansa ke salaka nde bantu kuluta bambisi. Inki ke ndimisa beto nde Adami ti Eva vandaka ti kansansa? Ntangu bo kolamaka na Nzambi, bo bumbanaka sambu kansansa yangisaka bo. Kansansa ke sadisaka beto na kuzaba mambu ya mbote mpi ya mbi. Muntu yina ke longaka ve mbote kansansa na yandi kele bonso maswa yina kele ti busole ya kufwa. Mipepe mpi bitembo ya nzadi lenda nata maswa na ndambu mosi ya mbi. Kansi busole yina ke sala mbote ta sadisa muntu ya ke tambwisa maswa na kunata yo na ndambu ya mbote. Kiteso mosi mpi, kana beto ke longa mbote kansansa na beto, yo ta twadisa luzingu na beto mbote. Kana beto ke longa ve mbote kansansa na beto, yo ta kebisa beto ve ntangu beto ke zola kusala diambu ya mbi. (1 Tim. 4:1, 2) Nkutu yo lenda pusa beto na kundima nde “mbi kele mbote.” w18.06 16 § 1-3

Beto fwete zaba mpi kubuya mabanza ya nsi-ntoto ata yina bantu ke tubila na mutindu ya mbote. Mu mbandu, bazulunalu ya nkaka ke tubilaka na mutindu ya mbote mabanza ya politiki. Bazulunalu ya nkaka ke siamisaka balukanu ti mambu yina nsi-ntoto ke zolaka. Bafilme mpi mikanda ya nkaka ke siamisaka bantu na kusosa ntete mambote na bo mosi to ya mabuta na bo mpi bantu mingi ke monaka nde mpeve yina kele mbote. Kansi, bangindu yai ke wakanaka ve ti malongi ya Biblia. Yo ke monisa nde beto ti dibuta na beto ta vanda na kiese kana beto ke zola Yehowa kuluta bima yonso. (Mat. 22:36-39) Yo ke tendula ve nde yo kele mbi na kulutisa ntangu na nsaka mosi ya mbote. Kansi, kudiyula nde: ‘Keti mono ke bakisaka bangindu ya nsi-ntoto ata yo ke monana ve pwelele? Keti mono ke buyisaka bana na mono mpi mono mosi na kutala ve mambu ya nkaka yina bo ke songaka na televizio mpi na mikanda? Keti mono ke sadisaka bana na mono na kuvanda ti mabanza ya Yehowa sambu mabanza ya nsi-ntoto kuvanda ve ti bupusi na mambu yina bo ke wa mpi ke mona?’ w18.11 22 § 18-19

Yehowa ke monisa nde yandi kele ti beto sambu yandi ke tudilaka beto dikebi mpi ke zolaka beto mingi. Tala mutindu yandi ke monisa zola na yandi ya mingi sambu na beto. Yehowa ke tuba nde: “Nge kumaka na mfunu mingi na meso na mono, mono pesaka nge lukumu mpi mono zolaka nge.” (Yez. 43:4) Ata kima mosi ve na zulu to na ntoto lenda kanga Yehowa nzila na kuzola bansadi na yandi; kwikama na yandi sambu na beto ke sobaka ve. (Yez. 54:10) Yehowa ke sila ve nde yandi ta katula bampasi kansi yandi ta bika ve nde “banzadi” disongidila bampasi kudindisa beto to “ludimi ya tiya” disongidila bambangika kuvanda ntangu yonso. Yandi ke sila beto nde yandi ta vanda ti beto mpi ta sadisa beto na ‘kuluta na kati ya bamasa’ disongidila bampasi. Inki Yehowa ta sala? Yandi ta sadisa beto na kuwa ve boma mpi na kuvanda ya kwikama na yandi ata beto ke kutana ti mpasi ya lufwa. (Yez. 41:13; Yez. 43:2) Kana beto mpi ke tula ntima na lusilu yai ya Nzambi, “mono ta vanda ti nge,” beto ta vanda ti kikesa mpi ngolo ntangu beto ke kanga ntima na bampasi. w19.01 3 § 4-6

Kana nge kele toko, ziku balongi, bakonseye ya banzo-nkanda (conseillers d’orientation) to bantu ya nkaka lenda siamisa nge na kusala banzo-nkanda ya nda to kisalu yina ta sadisa nge na kuzwa mbongo mingi. Kansi bandongisila ya Yehowa me swaswana kibeni. Ya kieleka, yandi ke zola nde nge sala ngolo na nzo-nkanda sambu nge zwa bima ya kuzingila mpi nge lungisa bampusa na nge. (Bakol. 3:23) Yandi ke zaba mpi nde sambu nge kele leke, nge fwete baka balukanu ya mbote yina ta pesa nge kiese na bilumbu ke kwisa. Yo yina, yandi ke pesa nge minsiku yina ke twadisa nge mpi ke sadisa nge na kuvanda ti luzingu yina ta sepedisa yandi na bilumbu yai ya nsuka. (Mat. 24:14) Yehowa me zaba mambu yonso. Yandi ke zaba mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa mpi ke zaba mbote-mbote mutindu nsi-ntoto yai ta fwa. (Yez. 46:10; Mat. 24:3, 36) Yehowa ke zaba nge mpi. Yandi me zaba mambu yina lenda pesa nge kiese mpi yina lenda manisa nge kiese. Bandongisila ya bantu lenda vanda mbote kansi kana yo ke wakana ve ti Ndinga ya Nzambi, yo kele mpenza ve mayele. w18.12 19 § 1-2

Kansi, “bantu ya kudikulumusa ta baka ntoto, mpi bo ta wa kiese mingi kibeni na ngemba ya mingi.” Davidi tubaka diaka nde: “Bantu ya lunungu ta baka ntoto, mpi bo ta zinga kimakulu na zulu na yo.” (Nk. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2) Bantu yina ke salaka luzolo ya Nzambi ke waka nki mutindu ntangu bo ke yindulaka balusilu yai? Bo ke vandaka ti kikuma ya kuvingila kilumbu yina bantu ya lunungu mpamba ta zinga na ntoto yina ta kuma diaka paladisu bonso kilanga ya Edeni. Na nsungi mosi buna, bantu mingi ya Izraele yambulaka kusadila Yehowa mpi lusambu na yandi ya bunkete. Yo yina, Nzambi pesaka bantu ya Babilone nswa ya kunwanisa bansadi na yandi, kufwa insi na bo mpi kunata bantu mingi na kimpika. (2 Bans. 36:15-21; Yer. 4:22-27) Kansi baprofete ya Nzambi tubaka na ntwala nde na nima ya bamvula 70, bansadi na yandi ta vutuka na insi na bo. Bambikudulu yina lunganaka. Yo kele mpi mfunu sambu na beto bubu yai sambu beto ke vingila paladisu yina ta vanda na ntoto. w18.12 4 § 9-10

Bandongisila ya nsi-ntoto yai ke wakanaka ve ti malongi ya Biblia. Keti bandongisila yai ya bantu lenda natila beto mambote kuluta bandongisila ya Biblia? Yezu tubaka nde: “Mayele ke monanaka ya lunungu na bisalu na yo.” (Mat. 11:19) Ata nsi-ntoto me yedisaka mayele na teknolozi, yo ke kukaka ve kumanisa mambu yina ke katulaka bantu kiese, mu mbandu, bitumba, kumenga bantu ya mpusu ya nkaka mpi mubulu. Diaka, nsi-ntoto ke monisaka nde kuvukisa nitu na mutindu ya mbi kele mbote. Kansi bantu mingi me bakisaka nde kusala mutindu yai ke bebisaka mabuta, ke nataka maladi mpi bampasi ya nkaka. Inki beto ta tuba sambu na bandongisila ya Yehowa? Bakristu yina ke ndimaka mabanza ya Yehowa ke zingaka na kiese na mabuta, ke vandaka na sante ya mbote mpi ke vandaka na ngemba ti bampangi ya ntoto ya mvimba. (Yez. 2:4; Bis. 10:34, 35; 1 Bak. 6:9-11) Kieleka yai ke monisa nde mabanza ya Yehowa me luta ya nsi-ntoto. w18.11 20 § 8-10

Ya kieleka, beto ke salaka ngolo na kuzinga mbote ti bantu ya dibuta mpi kuvanda mawete. Kansi beto lenda fwa ve bansiku ya Yehowa sambu na kusepedisa bo. Banduku na beto fwete vanda bayina ke zolaka Yehowa. Sambu na kutambula na kieleka, beto fwete vanda santu to bunkete na meso ya Yehowa. (Yez. 35:8; 1 Pie. 1:14-16) Ntangu beto longukaka kieleka, beto salaka bansoba sambu na kuzitisa minsiku ya Biblia. Bampangi ya nkaka me salaka bansoba ya nene kibeni. Kansi beto fwete landa kukeba sambu na kubebisa ve luzingu na beto ya bunkete mpi kukuma kusala mansoni. Inki lenda sadisa beto na kununga bampusa ya kusala mansoni? Yindula diambu yina Yehowa me salaka sambu beto vanda ya santu. Yandi pesaka luzingu ya mbalu ya Mwana na yandi, Yezu Kristu! (1 Pie. 1:18, 19) Sambu beto landa kuvanda ya santu na meso ya Yehowa ntangu yonso, beto fwete yibuka mfunu ya kimenga ya Yezu. w18.11 11 § 10-11

Bampangi mingi yina ke salaka kisalu ya ntangu yonso ke tubaka nde kudipesa na kisalu ya kusamuna ke sadisaka bo na kuvanda ti mabanza ya mbote mpi na kuvanda na kiese ata mambu ya luzingu na bo me soba. Mutindu mbandu na bo ke monisa yo, kana beto ke tadila bansoba ya luzingu na mutindu ya mbote mpi ke tula ntima ya mvimba na Yehowa, beto ta tanina ngemba ya mabanza ata mambu ya luzingu na beto me soba. Nsuka-nsuka, beto ta bakisa nde mutindu beto salaka bikesa sambu na kuyikama ti nsoba mosi buna, kumisaka ngolo kibeni kinduku na beto ti Yehowa. Na nsi-ntoto yai, luzingu na beto lenda soba na mutindu yina beto yindulaka ve. Mukumba na beto na kisalu ya Yehowa lenda soba, beto lenda bela maladi ya ngolo to beto lenda kuma kulungisa bampusa ya dibuta na beto na mutindu ya nkaka. Yo vanda nge ke kutana ti nki diambu, ndima nde Yehowa ke tudilaka nge dikebi mpi nde yandi ta sadisa nge na ntangu ya me fwana. (Baeb. 4:16; 1 Pie. 5:6, 7) Ntangu yai, sala ngolo na kununga mambu yina nge ke kutana ti yo. Samba Yehowa, Tata na nge mpi tula ntima ya mvimba na yandi. Ata mambu ya luzingu na nge me soba, ntangu yonso nge ta vanda ti ngemba ya mabanza yina ke katukaka na Yehowa. w18.10 30 § 17; 31 § 19, 22

Biblia ke monisa mutindu Yehowa ke zitisaka bansadi na yandi. Mu mbandu, beto tadila mutindu Yehowa sadisaka na mawete yonso leke Samuele na kuzabisa Eli, Nganga-Nzambi ya Nene, nsangu ya lusambisu mutindu 1 Samuele 3:1-18 ke monisa yo. Nsiku ya Yehowa vandaka kulomba baleke na kuzitisa bambuta, mingi-mingi bayina kele ti kiyeka. (Kub. 22:28; Levi 19:32) Yo yina, yo ke yitukisa na kuzaba nde leke Samuele kwendaka na suka-suka sambu na kuzabisa Eli ti kikesa yonso nsangu ya lusambisu yina Nzambi tubaka sambu na yandi. Biblia ke tuba nde Samuele “vandaka kuwa boma na kuzabisa Eli mbona-meso yina.” Kansi, Nzambi monisaka pwelele Eli nde yandi muntu vandaka kubinga Samuele. Yo yina, Eli songaka Samuele na kubumba ve “ata ngogo mosi.” Samuele lemfukilaka Eli mpi “zabisaka yandi mambu yonso” mpi mambu yina yandi songaka Eli wakanaka ti yina bo songaka yandi dezia. (1 Sam. 2:27-36) Disolo yai ke monisa mayele ya Yehowa mpi mutindu yandi ke zitisaka bantu. w18.09 23 § 2; 24 § 4-5

Bubu yai, bantu mingi ya ke tubaka luvunu. Disolo “Pourquoi nous mentons,” yina Y. Bhattacharjee sonikaka, ke tuba nde “bantu ke monaka nde yo kele mpasi kibeni na kuyambula luvunu.” Na kutuba ya nkaka, bantu ke yindulaka nde kutuba luvunu kele mbi ve. Mbala mingi bantu ke tubaka luvunu sambu na kuditanina, ziku sambu na kubumba bifu to mambu ya mbi yina bo me sala. Bo ke tubaka mpi luvunu sambu na kuzwa mbongo to kubaka mambote ya nkaka. Disolo yango ke tuba mpi nde bantu ya nkaka ke monaka nde kukusa “banzenza, banduku ya kisalu, banduku mpi bantu ya bo ke zolaka” kele mbi ve. Mambu yai yonso ke nataka nki bampasi? Bantu ke tudilaka diaka ve bankaka ntima mpi kinduku na bo ke bebaka. Davidi sambaka Yehowa nde: ‘Nge ke zolaka kieleka ya ntima.’ (Nk. 51:6) Davidi zabaka nde kimuntu na beto ya kati kele mfunu. Ntangu yonso Bakristu ya kieleka ke ‘tubaka masonga.’—Zek. 8:16. w18.10 7 § 4; 8 § 9-10; 10 § 19

Ziku, ntalu ya bantu ya Izraele yina basikaka na Ezipte na mvu 1513 na ntwala ya Kristu, lutaka bamilio tatu. Bo vandaka ti bana, minunu mpi ziku bankaka vandaka kubela to vandaka ti bifu na nitu. Kimvuka ya bantu ya mutindu yai vandaka na mfunu ya Ntwadisi yina ta tudila bo dikebi mpi ta bakisa mambu na bo. Yehowa kudimonisaka kibeni ntwadisi ya mutindu yina na nzila ya Moize. Yo yina, bantu ya Izraele kudiwaka na lutaninu ntangu bo katukaka na kisika yina bo zabaka sambu na kukwenda na kisika yina bo zabaka ve. (Nk. 78:52) Inki mutindu Yehowa sadisaka bansadi na yandi na kudiwa na lutaninu? Yandi yidikaka dikanda ya Izraele bonso “bimvuka ya basoda” ntangu bo vandaka kubasika na Ezipte. (Kub. 13:18) Sambu Yehowa yidikaka bo mutindu yina, bo bakisaka mbote nde yandi muntu vandaka kutwadisa bo. Yehowa tudilaka bo mpi “dituti na ntangu” mpi “nsemo ya tiya” na mpimpa sambu na kuyibusa bo nde yandi kele ti bo, yandi ke twadisa bo mpi ke tanina bo.—Nk. 78:14. w18.09 26 § 11-12

Na ntangu ya ntama, bansadi ya nkaka ya kwikama ya Nzambi kudiyangisaka sambu na bampasi yina bo kutanaka ti yo, yo yina bo lombaka nde bo fwa. Mu mbandu, ntangu Yobi vandaka na mpasi, yandi tubaka nde: “Mono ke menga luzingu na mono; mono ke zola ve kulanda kuzinga.” (Yobi 7:16) Ntangu Yonasi lembaka kibeni nitu, yandi tubaka nde: “Ntangu yai, O Yehowa, pardo fwa mono, sambu yo kele mbote nde mono fwa na kisika ya kubikala na luzingu.” (Yon. 4:3) Ntangu profete Eliya vandaka diaka ve ti kivuvu, yandi tubaka nde: “Yo me lunga! Ntangu yai, O Yehowa, fwa mono.” (1 Bant. 19:4) Kansi Yehowa vandaka kuzola bansadi yai ya kwikama mpi yandi vandaka kuzola ve nde bo fwa. Yandi monaka ve mbi sambu bo lombaka nde bo fwa. Kansi, yandi sadisaka bo na kuwa diaka nzala ya luzingu sambu bo landa kusadila yandi na kwikama yonso. w18.09 13 § 4

Bantu ke zabaka banduku ya kisalu ya Nzambi na kikalulu na bo ya kuyamba bantu. Na Biblia, ngogo ya Kigreki ya bo me balula na “kuyamba banzenza” ke tendula “kumonisila banzenza ntima ya mbote.” (Baeb. 13:2, noti na nsi ya lutiti) Biblia kele ti bambandu yina lenda longa beto mutindu ya kumonisa kikalulu ya kumonisa ntima ya mbote. (Kuy. 18:1-5) Beto fwete sadisa bantu ya nkaka ntangu beto kele ti makuki ya kusala yo, bo vanda “bampangi na beto na lukwikilu” to ve. (Bag. 6:10) Keti nge lenda sala ti Yehowa na kuyamba bampangi yina kele na kisalu ya ntangu yonso yina kele ve ti bisika ya kuvanda? (3 Yoa. 5, 8) Kusala mutindu yina ke natilaka bo mpi beto mosi mambote. Biblia ke binga yo ‘kupesana kikesa.’ (Bar. 1:11, 12) Ndinga ya Nzambi ke siamisa bampangi-babakala na kukuma bansadi ya kisalu mpi bankuluntu sambu na kusala ti Yehowa. (1 Tim. 3:1, 8, 9; 1 Pie. 5:2, 3) Bampangi ya ke bakaka mikumba yai ke vandaka ti mpusa ya kusadisa bampangi na mitindu mingi mpi na kimpeve. (Bis. 6:1-4) Bampangi ya ke salaka bisalu ya dibundu ke tubaka nde yo ke pesaka bo kiese kibeni. w18.08 24 § 6-7; 25 § 10

Ata Timoteo vandaka ti mikumba, yandi vandaka kuwila bampangi ya bambuta mawa mpi kuzitisa bo. Inki beto ta sala kana mbuta mosi me sala disumu na luzolo yonso to ke pusa bantu na kusala diambu mosi yina ke sepedisa ve Yehowa? Yehowa ke pesaka ndola na muntu yina me sala disumu na luzolo yonso, ata yandi kele mbuta mpi bantu ke zitisaka yandi. Tala munsiku yai ya kele na Yezaya 65:20: “Bo ta singa nsumuki, ata yandi kele ti bamvula nkama.” Munsiku yai kele mpi na mbona meso ya Ezekiele. (Ezek. 9:5-7) Kima ya kuluta mfunu kele nde, beto ke zitisaka Yehowa, Mbuta ya Bilumbu. (Dan. 7:9, 10, 13, 14) Kana beto ke zitisa yandi, yandi ta pesa beto kikesa yina beto kele na yo mfunu sambu na kusungika muntu yina kele na mfunu ya lusadisu, ata yandi kele mbuta.—Bag. 6:1. w18.08 11 § 13-14

Beto yonso fwete longuka mutindu ya kutadila bansangu na dikebi sambu na kubakisa mambu mbote-mbote. (Bing. 3: 21-23; 8:4, 5) Kana ve, Satana mpi nsi-ntoto na yandi lenda bebisa mabanza na beto. (Baef. 5:6; Bakol. 2:8) Ya kieleka, sambu na kubakisa mambu mbote-mbote, beto fwete vanda ti banzikisa. Bubu yai, beto ke zwaka bansangu na banzila mingi, mu mbandu, na Internet, na televizio, na radio, mpi na bazulunalu. Diaka banduku na beto lenda sonikila beto to kutindila beto bansangu mpi masolo mingi. Yo ke monana nde beto ta landaka kaka kubaka bansangu. Yo yina beto fwete keba. Banduku na beto lenda vanda ti bangindu ya mbote, kansi bantu ya nkaka ke mwangaka bansangu ya luvunu to ke yikaka mambu ya luvunu. w18.08 3 § 1, 3

Yehowa ponaka Maria, nkento mosi ya kudikulumusa sambu na kuvanda mama ya Yezu. Maria vandaka kuzinga na Nazareti, mbanza mosi ya fioti yina vandaka ntama ti Yeruzalemi mpi tempelo na yo ya kitoko. (Luka 1:26-33) Mambu yina Maria songaka mpangi na yandi Elizabeti na nima ke ndimisa beto nde yandi vandaka nduku ya ngolo ya Yehowa. (Luka 1:46-55) Yehowa vandaka kutudila Maria dikebi mpi sakumunaka yandi na mutindu ya kuyituka sambu yandi vandaka ya kwikama. Ntangu Yezu butukaka, banani Yehowa zabisaka lubutuku na yandi? Yehowa zabisaka ve bantu ya mfunu to bamfumu ya Yeruzalemi ti ya Betelemi. Kansi yandi tindaka bawanzio na bangungudi yina vandaka kukeba mameme na bilanga na nganda ya Betelemi. (Luka 2:8-14) Na nima, bangungudi kwendaka kutala mwana yina butukaka. (Luka 2:15-17) Yo ke monana nde Maria ti Yozefi yitukaka mingi mutindu Nzambi pesaka Yezu lukumu na mutindu yina. w18.07 9-10 § 11-12

Sambu na nki Yehowa wilaka Salomo makasi? Biblia ke tuba nde: “Sambu yandi bikaka nde bo benda ntima na yandi ntama ti Yehowa . . . , yina monanaka na yandi mbala zole mpi yina kebisaka yandi sambu na diambu yai kibeni, nde yandi fwete landa ve banzambi ya nkaka. Kansi yandi zitisaka ve mambu yina Yehowa tubaka.” Yo yina, yandi vidisaka dibaku ya kundimama na Nzambi mpi Nzambi sadisaka yandi diaka ve. Yehowa ndimaka ve nde bantekolo ya Salomo kuyala dikanda ya mvimba ya Izraele mpi bo kutanaka ti bampasi bamvula mingi kibeni. (1 Bant. 11:9-13) Kana beto ke pona banduku yina ke zabaka ve bansiku ya Nzambi to ke zitisaka yo ve, bo lenda bebisa mabanza na beto mpi kinduku na beto ti Yehowa. Bo lenda vanda na dibundu kansi kinduku na bo ti Yehowa ke vandaka diaka ve ngolo. To bo lenda vanda bantu ya dibuta, bantu ya ke zingaka pene-pene ti beto, banduku ya kisalu to ya nzo-nkanda yina ke sambilaka ve Yehowa. Kana beto ke kangama ti bantu yina ke zitisaka ve minsiku ya Yehowa, bo lenda bebisa kinduku na beto ya mbote ti Nzambi. w18.07 19 § 9-10

Satana ke sadilaka bafilme mpi televizio sambu na kumwanga bangindu na yandi. Yandi me zaba nde masolo ke bendaka dikebi na beto mpi ke sobaka mutindu na beto ya kuyindula mpi ya kusala mambu. Yezu sadilaka metode yai sambu na kulonga. Mu mbandu, kingana ya Musamaria ya mbote mpi ya mwana yina katukaka na nzo mpi bebisaka kimvwama na yandi. (Mat. 13:34; Luka 10:29-37; 15:11-32) Kansi bantu yina Satana me bebisaka bangindu na bo lenda sadila masolo sambu na kubebisa beto. Beto fwete vanda ti bukati-kati. Bafilme mpi mambu ya nkaka ya televizio ke sadisaka beto na kulutisa ntangu mpi ke longaka beto mambu kukonda kubebisa mabanza na beto. Kansi beto fwete vanda mayele. Ntangu beto ke pona bansaka ya kulutisa ntangu, beto fwete kudiyula nde, ‘Keti filme to manaka yai ya televizio ke longa mono mambu ya mbote to ke kuna mono banzala ya mbi?’ (Bag. 5:19-21; Baef. 2:1-3) Inki nge ta sala kana nge me bakisa nde manaka yai ke siamisa mabanza ya Satana? Buya yo mutindu nge ke buyaka maladi ya nsambukila. w19.01 15-16 § 6-7

Mutindu mpu vandaka kutanina butomfu ya basoda, “kivuvu ya luguluku” ke taninaka mabanza na beto. (1 Bate. 5:8; Bing. 3:21) Inki mutindu Satana lenda pusa beto na kukatula mpu na beto? Yindula mutindu yandi sosaka kumeka Yezu. Satana zabaka nde Yezu ta yala bantu. Kansi ntete, yandi fwete mona mpasi mpi kufwa. Na nima, yandi fwete vingila ntangu yina Yehowa me tulaka sambu yandi kuma Ntotila. Yo yina, Satana pesaka yandi dibaku ya kuyala na ntwala ya ntangu yina Yehowa tulaka. Satana silaka nde kana Yezu kusambila yandi, Yezu ta kuma mbala mosi mfumu ya nsi-ntoto. (Luka 4:5-7) Satana ke zabaka mpi nde Yehowa me silaka beto mambu ya kitoko na nsi-ntoto ya mpa. Kansi beto fwete vingila tii ntangu lusilu yina ta lungana. Ata mpidina beto lenda kutana ti mambu mingi ya mpasi ntangu beto ke vingila balusilu yango. Yo yina Satana ke zolaka kupesa beto dibaku ya kuzinga mbote ntangu yai. Yandi ke zolaka nde beto tula mambote na beto na kisika ya ntete mpi Kimfumu ya Nzambi na kisika ya zole.—Mat. 6:31-33. w18.05 30-31 § 15-17

Yehowa ke zola nde nge vanda na kiese ntangu nge kele leke. Nge fwete kuditudila balukanu ya kimpeve mpi kuzitisa bandongisila ya Yehowa na mambu yonso mpi kulungisa balukanu yina beto ke baka. Kana nge baka balukanu ntangu nge kele ntete leke, nge ta mona mutindu Yehowa ta twadisa, ta tanina mpi ta sakumuna nge. Yindula bandongisila yonso ya mbote yina yandi ke pesa nge na Ndinga na yandi mpi sadila ndongisila yai: “Yibuka Ngangi na nge ya Nene na bilumbu ya kileke na nge.” (Lon. 12:1) Baleke, yo me fwana na kusikisa beno sambu beno ke sala bikesa ya kusadila Yehowa. Beno ke kuditudila balukanu ya kimpeve mpi ke monisa nde kisalu ya kusamuna kele mfunu mingi na luzingu na beno. Diaka, beno ke bika ve nde nsi-ntoto kupusa beno na kuvila balukanu na beno. Beno tula ntima nde bikesa na beno kele ve ya mpamba. Beno kele ti bampangi yina ke zolaka beno mpi ke sadisaka beno. Yo yina, beno “pesa mambu yonso ya [beno] ke sala na Yehowa, ebuna balukanu na [beno] ta nunga.” w18.04 29 § 17, 19