Aprili

Aristarke, Mukristu mosi ya Tesalonika yina vandaka kuzinga na Masedonia vandaka nduku ya mbote yina kangamaka ngolo ti ntumwa Polo. Biblia ke tubila disolo ya Aristarke na mbala ya ntete na nzietelo ya tatu ya Polo ya kimisionere na Efezo. Ntangu yandi salaka nzietelo ti Polo, kimvuka ya bantu kangaka yandi. (Bis. 19:29) Ntangu bo yambulaka yandi, Aristarke tinaka ve, yandi kangamaka kaka ti Polo. Na nima ya bangonda na Grèce, yandi vandaka kaka ti Polo ata bambeni sosaka kufwa Polo. (Bis. 20:2-4) Na bamvu 58 ya ntangu na beto, ntangu bo tindaka Polo na boloko na Roma, Aristarke salaka nzietelo yina ya nda ti yandi mpi bo salaka kisumbula na maswa. (Bis. 27:1, 2, 41) Yo ke monana nde ntangu bo kumaka na Roma, Aristarke lutisaka mwa ntangu na boloko ti Polo. (Bakol. 4:10) Ya kieleka, nduku yai ya kwikama ya Polo pesaka yandi kikesa. Bonso Aristarke, beto lenda monisa nde beto kele banduku ya kwikama ya bampangi na beto ntangu beto ke kangama ti bo na bantangu ya kiese mpi na “bantangu ya mpasi.” w20.01 9 § 4-5

Mukristu yina bo me tula mafuta lenda yindula nde yandi me fwana ve na kubaka dikabu yina ya mfunu mingi. Ata mpidina, yandi ke vandaka ve ti badute ata fioti nde Yehowa me pona yandi. Yandi ke vandaka na kiese mpi ntonda ntangu yandi ke yindulaka kivuvu na yandi ya kuzinga na zulu. (1 Pie. 1:3, 4) Keti yo ke tendula nde Bakristu yina bo me tulaka mafuta ke zolaka kufwa? Ntumwa Polo pesaka mvutu na ngiufula yai. Yandi fwanisaka nitu na bo ya kinsuni ti tenta mpi tubaka nde: “Ya kieleka, beto bantu yina kele na tenta yai, beto ke dila na ntima, beto ke kudiyangisa mingi, sambu beto ke zola ve kukatula nzo yai, kansi beto ke zola kulwata nzo yina ya nkaka, sambu luzingu kumina nitu yina ke fwaka.” (2 Bak. 5:4) Bakristu yai ke zolaka luzingu awa na ntoto mpi ke zolaka ve nde luzingu na bo kusuka nswalu. Bo ke sepelaka kuzinga mpi kusadila Yehowa konso kilumbu ti mabuta mpi banduku na bo. Ata mpidina, na luzingu na bo ya mvimba, bo ke yibukaka ntangu yonso kivuvu ya kitoko mingi yina bo kele na yo sambu na bilumbu ke kwisa.—1 Bak. 15:53; 2 Pie. 1:4; 1 Yoa. 3:2, 3. w20.01 23 § 12-13

Ntangu Tata ya zola ke longaka beto, yandi ke pesaka beto mpi ndola kana yo kele mfunu. Yandi ke pesaka ndola na mitindu mingi. Mu mbandu, diambu mosi yina beto lenda tanga na Biblia to yina beto lenda wa na balukutakanu lenda soba mabanza na beto to mutindu na beto ya kusala mambu. To bankuluntu lenda sadisa beto. Na mitindu yonso yina Yehowa ke pesaka ndola, yandi ke salaka yo na zola yonso. (Yer. 30:11) Yehowa ke sadisaka beto na bantangu ya mpasi. Kaka mutindu tata ya zola ke sadisaka bana na yandi na bantangu ya mpasi, Tata na beto ya zulu ke sadisaka beto mpi na bantangu ya mpasi. Yandi ke sadilaka mpeve santu na yandi sambu yo tanina beto na mambu yina lenda bebisa kimpeve na beto. (Luka 11:13) Yehowa ke taninaka beto mpi ntangu beto ke kudiyangisaka. Mu mbandu, yandi me pesaka beto kivuvu ya kitoko sambu na bilumbu ke kwisa. Kivuvu yai ke sadisaka beto na kukanga ntima na bampasi. Yindula fioti, Tata na beto ya zola ta katula mambu yonso ya mbi yina ke pesaka beto mpasi. Bampasi yonso yina beto ke kutanaka ti yo bubu kele kaka sambu na ntangu fioti kansi mambote yina Yehowa ta pesa beto ta vanda mvula na mvula.—2 Bak. 4:16-18. w20.02 5 § 14-15

Beto lenda sala bikesa sambu na kuwila ve bankaka kimpala. Beto tadila mbandu ya bampangi ya Yozefi. Bamvula mingi na nima ya kumonisa Yozefi mpasi, bo kutanaka diaka ti yandi na Ezipte. Na ntwala nde Yozefi kudimonisa na bampangi na yandi, yandi mekaka bo sambu na kuzaba kana bo me sobaka. Ntangu bo vandaka kudia, yandi monisilaka Benyamini zola ya mingi kuluta bampangi na yandi ya nkaka. (Kuy. 43:33, 34) Yandi bakisaka nde bampangi na yandi wilaka ve Benyamini kimpala. Bo monisilaka mpangi na bo mpi tata na bo Yakobi zola ya kieleka. (Kuy. 44:30-34) Sambu bampangi ya Yozefi vandaka diaka ve ti kimpala, dibuta na bo kumaka diaka na ngemba. (Kuy. 45:4, 15) Mutindu mosi, kana beto ke wila ve bankaka kimpala, beto ta tula ngemba na dibuta mpi na dibundu. Yehowa ke zolaka nde beto tula ngemba mpi beto wila ve bantu ya nkaka kimpala. Kana beto kele bantu ya kudikulumusa, ke sepela ti bima yina beto kele ti yo mpi ke pesa matondo, beto ta wila ve bantu ya nkaka kimpala. w20.02 19 § 17-18

Kusolula ti Yehowa na kisambu kele mpi mutindu ya kumonisa nde beto ke zolaka yandi. Zola na nge sambu na Nzambi ta kuma mingi kana nge songa yandi mambu yina ke yangisa nge mpi ke pesa yandi matondo sambu na mambu yonso yina yandi ke sadilaka nge. Kana nge sala mpidina, kinduku na nge ti Yehowa ta kuma ngolo ntangu nge ke mona mutindu yandi ke pesa mvutu na bisambu na nge. Nge ta kuma kundima nde yandi ke bakisaka nge. Kansi sambu na kukumisa kinduku na nge ti Yehowa ngolo, nge fwete bakisa mutindu na yandi ya kuyindula. Nge fwete bakisa mpi mambu yina yandi ke zola nde nge sala. Nge ta zaba mambu yango kana nge ke longuka Ndinga na yandi Biblia. Yo yina, nge fwete zola yo. Biblia mpamba ke tubilaka kieleka ya me tala Yehowa mpi lukanu na yandi sambu na nge. Nge ta monisa nde nge ke bakisaka nde Biblia kele mfunu mingi kana nge ke tanga yo konso kilumbu, ke sala kulonguka na nge mosi ya Biblia mpi ke sadila mambu yina nge ke longuka. (Nk. 119:97, 99; Yoa. 17:17) Keti nge kele ti manaka ya lutangu ya Biblia? Keti nge ke zitisaka yo, disongidila kusala bikesa ya kutanga Biblia konso kilumbu? w20.03 5 § 8-9

Kana nge ke kuka ve kutambula, nge lenda vanda kisika yina bantu ke lutaka mingi sambu na kuta kimbangi na bantu yina ke luta. Nge lenda longa mpi na dibaku ya mbote, kusonikila bantu mikanda to kusolula ti bo na telefone. Bansamuni yina ke kuka ve kusamuna nzo na nzo sambu na maladi to na mambu ya nkaka lenda sepela ti mitindu ya nkaka ya kusamuna. Ata nge ke belaka, nge lenda sala mbote kisalu na nge. Polo ke tuba nde: “Sambu na mambu yonso, mono kele ti ngolo na nzila ya muntu yina ke pesaka mono ngolo.” (Bafil. 4:13) Polo vandaka ti mfunu ya ngolo yai ntangu yandi belaka na banzietelo na yandi ya kimisionere. Yandi songaka bampangi ya Galatia nde: “Kima pesaka mono dibaku ya ntete ya kuzabisa beno nsangu ya mbote vandaka maladi.” (Bag. 4:13) Mutindu mosi, ata nge ke bela, nge lenda zwa dibaku ya kulonga nsangu ya mbote na bantu ya nkaka, mu mbandu minganga mpi bantu yina ke kebaka bambefo. Mbala mingi bantu yai ke vandaka na kisalu ntangu bansamuni ke lutaka na banzo na bo. w19.04 4-5 § 10-11

Na 2018, bansamuni kuluta 223 000 zingaka na bansi yina bo me buyisaka kisalu na beto yonso to bisalu na beto ya nkaka. Diambu yai fwete yitukisa beto ve. Bakristu ya kieleka ta kutana ti mbangika. Na konso kisika ya beto ke zinga, bamfumu ya luyalu lenda buyisa kisalu na beto na kintulumukina. Kana bamfumu me buyisa kisalu na beto, beto lenda yindula nde Nzambi ke ndimaka beto diaka ve. Kuvila ve nde mbangika ke tendula ve nde Yehowa me buya beto. Beto tadila mbandu ya ntumwa Polo. Ntembe kele ve nde Nzambi vandaka kundima yandi. Polo sonikaka mikanda 14 ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu mpi vandaka ntumwa ya makanda. Ata mpidina, yandi kutanaka ti mbangika ya ngolo. (2 Bak. 11:23-27) Mbangika yina Polo kutanaka ti yo ke longa beto nde Yehowa ke pesaka nzila nde bansadi na yandi ya kwikama kukutana ti mbangika. w19.07 8 § 1, 3

Mutindu mosi ya kuluta mbote yina Yehowa ke tudilaka bansadi na yandi dikebi kele kusadisa bo na kutelemina bambeni na beto. Satana ti bademo kele bambeni na beto ya ntete-ntete. Yehowa ke kebisaka beto sambu na bo mpi ke songaka beto mambu yina beto fwete sala sambu na kutelemina bo. (Baef. 6:10-13) Kana beto ke ndima lusadisu ya Yehowa mpi ke tudila yandi ntima ya mvimba, beto ta telemina Diabulu. Beto ta tudila yandi ntima bonso ntumwa Polo. Yandi tubaka nde: “Kana Nzambi kele sambu na beto, nani ta nwanisa beto?” (Bar. 8:31) Bakristu ya kieleka ke tudilaka ve Satana mpi bademo dikebi. Beto ke tulaka dikebi ya mingi na kulonguka mambu ya Yehowa mpi kusadila yandi. (Nk. 25:5) Ata mpidina, beto fwete zaba mutindu yina Satana ke salaka mambu. Sambu na nki? Sambu yandi kusa beto ve.—2 Bak. 2:11; noti na nsi ya lutiti. w19.04 20 § 1-2

Ntangu beto ke solula ti mpangi yina ke niokwama na mabanza, beto fwete widikila yandi na dikebi yonso, kuditula na kisika na yandi mpi kuwila yandi kibeni mawa. Bantangu ya nkaka, mwa bangogo ya zola mpi ya mbote lenda monisa mawi na beto. Nge lenda tuba nde: “Mambu yina kuminaka nge me pesa mono mpasi kibeni.” Ziku nge lenda yula ngiufula mosi to bangiufula zole sambu na kubakisa mambu yina mpangi yango ke tuba. Nge lenda tuba nde: “Pardo mono ke bakisa ve mambu ya nge ke tuba” to “ntangu nge tubaka nde, mono bakisaka . . . Keti yo kele mutindu yina?” Bangogo yai ya zola lenda ndimisa mpangi nde nge ke widikila yandi mpi ke bakisa yandi mbote. (1 Bak. 13:4, 7) Vanda mayele, ‘kunwanina ve na kutuba.’ Kubuya ve kupesa yandi ndongisila to kusungika dibanza na yandi. Vanda ntima-nda. Na kisika ya kusonga yandi mambu yina yandi lenda sala, beto ta monisila yandi zola mpi ta wila yandi mawa.—1 Pie. 3:8. w19.05 17-18 § 15-17

Na dibuta, bakala fwete zola nkento na yandi “mutindu Kristu ke salaka sambu na dibundu.” (Baef. 5:28, 29) Bakala fwete landa mbandu ya zola ya kuditambika ya Kristu ntangu yandi ke tula bampusa mpi mambote ya nkento na yandi na kisika ya ntete. Babakala ya nkaka ke monisaka ve zola ya mutindu yai, ziku sambu bo yelaka na mabuta yina ke sadilaka ve bantu mambu ya mbote mpi ke monisaka ve zola. Yo lenda vanda mpasi sambu bo yambula bikalulu ya mbi, kansi bo fwete sala bansoba sambu bo lemfuka na nsiku ya Kristu. Nkento ke zitisaka bakala yina ke monisilaka yandi zola ya kuditambika. Tata yina ke zolaka kibeni bana na yandi lenda tuba ve to kusala ve mambu yina lenda pesa bo mpasi. (Baef. 4:31) Kansi, yandi ke zolaka mpi ke ndimaka bana na yandi sambu bo vanda na lutaninu. Bana ke zolaka mpi ke tudilaka tata ya mutindu yai ntima. w19.05 6 § 21

Bangogo yai ya Gabriele zabisaka Maria ke tendula nki? Keti Maria yindulaka nde Yezu ta yinga ntotila Erode, disongidila Yezu muntu ta kuma ntotila ya Izraele? Kana Yezu kumaka ntotila, Maria zolaka kuvanda ti kiyeka ya mama ya ntotila mpi dibuta na yandi zolaka kuzinga na nzo ya ntotila. Biblia ke tuba mpi ve nde Maria lombaka kiyeka mosi buna na Kimfumu. Maria vandaka nkento mosi ya kudikulumusa kibeni. Beto fwete vila ve nde beto ke longukaka Ndinga ya Nzambi mpi mikanda na beto ntete-ntete sambu na kukuma banduku ya ngolo ya Yehowa. Diaka, beto ke longukaka sambu beto bakisa mbote-mbote kimuntu na beto mpi bansoba yina beto fwete sala sambu na kusepedisa Nzambi. (Yak. 1:22-25; 4:8) Konso ntangu yina beto ke zola kulonguka, beto fwete lomba ntete mpeve santu na Yehowa. Beto fwete bondila yandi na kusadisa beto na kubaka mambote na mambu ya beto ke longuka mpi kusala bansoba. w19.05 31 § 18-19

Bantangu ya nkaka, beto lenda kutana ti bampasi mingi na mbala mosi. Beto tadila bambandu yai. John, kele Mbangi ya Yehowa mpi ke belaka maladi ya ntu, yandi kudiyangisaka diaka mingi ntangu nkento na yandi yambulaka yandi na nima ya bamvula 19 ya makwela. Na nima bana na yandi zole ya bankento yambulaka kusadila Yehowa. Mpangi Bob ti nkento na yandi Linda kutanaka mpi ti bampasi mingi. Bo katulaka bo zole na kisalu mpi bo vandaka diaka ve ti mbongo ya kufutila nzo. Diaka, Linda kumaka kubela maladi ya ntima mpi bamaladi ya nkaka. Beto lenda ndima nde Yehowa Ngangi mpi Tata na beto ya zola ke bakisaka bampasi yina beto ke kutanaka ti yo. Yandi ke sadisaka beto na kununga bampasi na beto. (Bafil. 4:6, 7) Ndinga ya Nzambi ke tubila bansadi na yandi mingi yina kutanaka ti bampasi mpi mutindu yandi sadisaka bo na bampasi yango. w19.06 14 § 2-3

Kana beto ke sadila bantu yina kele diaka ve ti bankwelani mambu ya mbote, yo ta monisa nde beto ke zolaka bo. Diambu ya kuluta mfunu kele nde bo kele ti mfunu ya banduku ya mbote. Inki mutindu beto lenda vanda banduku ya mbote? Nge lenda bingisa bo na kudia ti beno. Nge lenda lutisa ntangu ti bo to kusamuna ti bo. Diambu ya nkaka kele nde nge lenda bingisa bo na lusambu na beno ya dibuta. Kana nge sala mpidina, nge ta sepedisa Yehowa sambu yandi kele “pene-pene ya bantu yina kele na mawa” mpi yandi “ke taninaka mifwidi ya bankento.” (Nk. 34:18; 68:5) Ntama mingi ve, ntangu Kimfumu ya Nzambi ta yala ntoto, ‘bampasi yonso ta vila.’ Beto ke vingila ntangu yina “mambu ya ntama ta kwisa ve na mabanza, yo ta kwisa mpi ve na ntima.” (Yez. 65:16, 17) Na ntwala nde kilumbu yina kukwisa, bika beto sadisana mpi beto monisa na bangogo ti na bisalu nde beto ke zolaka bampangi na beto yonso.—1 Pie. 3:8. w19.06 25 § 18-19

Bamvula mingi me luta, Nzozulu ya Nkengi tubaka nde: “Muntu yina ke zabaka Nzambi mbote ta tudila yandi ntima ya mvimba ata na ntangu ya mpasi.” Yo kele kieleka kibeni! Sambu na kununga mbangika, beto fwete zola Yehowa mpi kutudila yandi ntima ya mvimba. (Mat. 22:36-38; Yak. 5:11) Tanga Biblia konso kilumbu ti lukanu ya kukwenda pene-pene na Yehowa. (Yak. 4:8) Ntangu nge ke tanga, tula dikebi na bikalulu ya mbote ya Yehowa. Sala ngolo na kubakisa nde yandi ke zolaka nge na mambu yina yandi ke tubaka mpi ke salaka. (Kub. 34:6) Yo lenda vanda mpasi sambu bantu ya nkaka kundima nde Nzambi ke zolaka bo sambu bantu me monisilaka bo ntete ve zola. Kana nge ke kudiwa mutindu yai, meka kuyindula mutindu Yehowa me wilaka nge mawa mpi ke monisilaka nge ntima ya mbote konso kilumbu. (Nk. 78:38, 39; Bar. 8:32) Ntangu nge ke tadila mambu yina nge me kutanaka ti yo mpi ke yindula mingi mambu ya nge me tanga na Ndinga ya Nzambi, ntembe kele ve nde nge ta mona mambu mingi ya mbote yina Yehowa me salaka sambu na nge. Kana nge ke monisa ntonda na mambu yina Yehowa ke sadilaka nge, nge ta kumisa ngolo kinduku na nge ti yandi.—Nk. 116:1, 2. w19.07 2-3 § 4-5

Yehowa me pesaka beto ve kiyeka ya kubakila bampangi balukanu. Mpangi yina ke tudila bampangi ya nkaka bansiku ya kukonda mfunu ke tanina bo ve kansi yandi ke sosa kukuma mfumu ya lukwikilu na bo. Satana Diabulu ta yambula ve kubangika bansadi ya kwikama ya Yehowa. (1 Pie. 5:8; Kus. 2:10) Satana ti bantu na yandi ta landa kubuyisa kisalu na beto. Ata mpidina, yo fwete pesa beto ve boma. (Kul. 7:21) Yehowa kele na lweka na beto mpi yandi ta sadisa beto kana bambeni me buyisa kisalu na beto. (2 Bans. 32:7, 8) Beto fwete baka lukanu bonso yina bampangi ya mvu-nkama ya ntete bakaka. Bo songaka bamfumu ya bilumbu na bo nde: “Kana yo kele mbote na meso ya Nzambi na kuwila beno na kisika ya kuwila Nzambi, beno zenga beno mosi. Kansi beto, beto lenda bika ve kutubila mambu yina beto monaka mpi beto waka.”—Bis. 4:19, 20. w19.07 13 § 18-20

Ntangu beto ke samuna, beto fwete bakisa mabanza ya bantu yina beto ke solulaka ti bo. Polo vandaka Muyuda. Ya kieleka ntangu yandi vandaka kulonga Bantu ya Makanda, yandi sobaka mutindu na yandi ya kulonga sambu bo zabaka mambu fioti to nkutu ve na yina me tala Yehowa mpi Masonuku. Beto fwete sala bansosa sambu beto kuditula na kisika ya bantu ya teritware na beto mpi kubakisa bo mbote. (1 Bak. 9:20-23) Lukanu na beto kele ya kusosa bantu yina “me fwana.” (Mat. 10:11) Sambu na kusala kisalu na beto mbote, beto fwete lomba bantu na kubasisa bangindu na bo mpi kuwidikila bo na dikebi yonso. Mpangi-bakala mosi na Angleterre ke lombaka bantu na kubasisa bangindu na bo sambu na kuvanda na makwela ya kiese, mutindu ya kusansa bana mpi mutindu ya kukanga ntima na mambu ya kukonda lunungu. Na nima ya kuwidikila bo, yandi ke tubaka nde: “Inki nge ke yindula na ndongisila yai ya bo me sonikaka bamvula kiteso ya 2 000 me luta?” Na nima, kukonda kutubila ngogo “Biblia,” yandi ke songaka bo baverse yina yandi me pona mbote na telefone na yandi. w19.07 21-22 § 7-8

Tii na nki kiteso beto fwete zola Nzambi? Yezu songaka Mufarize mosi nde: “Nge fwete zola Yehowa Nzambi na nge na ntima na nge ya mvimba, na moyo na nge ya mvimba, mpi na mabanza na nge yonso.” (Mat. 22:36, 37) Beto fwete zola ve Nzambi ti bantima zole. Kansi, konso kilumbu beto fwete kumisa ngolo zola na beto sambu na Yehowa. Sambu na kuzola Nzambi beto fwete zaba yandi. Biblia ke tuba nde: “Muntu yina ke zolaka ve me zaba Nzambi ve, sambu Nzambi kele zola.” (1 Yoa. 4:8) Ntumwa Polo monisaka nde zola na beto sambu na Nzambi ta kuma ngolo kana beto kuma ti ‘nzayilu ya sikisiki ya Nzambi mpi luswasukusu mingi kibeni.’ (Bafil. 1:9) Ntangu beto yantikaka kulonguka Biblia, beto kumaka kuzola Nzambi ata beto zabaka ve mambu mingi sambu na yandi. Na nima, ntangu beto longukaka mambu mingi ya Yehowa, beto kumaka kuzola yandi mingi. Yo yina, kutanga mbala na mbala mpi kuyindula mingi Ndinga ya Nzambi kele mambu ya kuluta mfunu na luzingu na beto.—Bafil. 2:16. w19.08 9 § 4-5

Kana nge me zwa kislu ya mpa, sosa banduku na kisalu na nge ya mpa. Kuvila ve nde sambu na kuzwa banduku, nge fwete vanda mpi nduku ya mbote. Tela bo mutindu Yehowa me sadisaka nge na kisalu ya ntangu yonso mpi bika bo bakisa nde nge ke sepelaka mingi ti kisalu ya Yehowa. Kana kisalu na nge me suka sambu nkwelani ke bela, kupesa yandi ve foti. To kana nge mosi ke bela, kudipesa ve foti mpi kuyindula ve nde nge me kota nkwelani na nge nsoki. Kuvila ve nde beno kele “nsuni mosi” mpi beno silaka Yehowa nde konso nkwelani ta kudibanza sambu na nkwelani na yandi ata na ntangu ya mpasi. (Mat. 19:5, 6) Kana kisalu me suka sambu nkento me baka divumu ya kukonda kukana, monisa mwana na beno nde yandi kele mfunu mingi kuluta kisalu na beno ya ntangu yonso. Ndimisa yandi nde beno ke bakisaka nde yandi kele “matabisi” ya me katuka na Nzambi. (Nk. 127:3-5) Tela yandi diaka mambote yina beno bakaka na kisalu ya ntangu yonso. Mpidina, yo lenda pusa yandi na kusadila Yehowa mutindu beno salaka. w19.08 22 § 10-11

Babilone ya Nene disongidila mabundu yonso ya luvunu me fingisaka mingi zina ya Nzambi. Yo ke longaka mambu ya luvunu sambu na Nzambi. Bonso nkento ya ndumba, Babilone ya Nene me buyaka Yehowa mpi ke pesaka bamfumu ya luyalu maboko. Mabundu ya luvunu ke sadilaka ngolo mpi kiyeka na bo sambu na kuyiba bantu ya mabundu na bo mbongo. Bo me tiamunaka menga mingi ti ya bansadi ya Nzambi. (Kus. 18:24; 19:2) Yehowa ta sadila “bibongo kumi” ya “mbisi mosi ya mfinda ya mbwaki ya ngolo” sambu na kufwa “nkento ya nene ya ndumba.” Mbisi yai ya mfinda ya kifwani kele Nations-Unies. Bibongo kumi kele bamfumu ya luyalu yina ke pesaka Nations-Unies maboko. Na ntangu yina Nzambi me tulaka, bamfumu yina ya luyalu ta balukila Babilone ya kifwani. Bo “ta botula bima na yandi yonso mpi bo ta bika yandi kinkonga” ntangu bo ta botula bimvwama na yandi mpi ta monisa bisalu na yandi ya mbi. (Kus. 17:3, 16) Lufwa yai ya kintulumukina, yina ta salama bonso na kilumbu mosi, ta pesa bantu yina ke pesaka yandi maboko mpasi. Sambu banda ntama yandi ke tubaka na lulendo yonso nde: “Mono ta wa ve mawa ata fioti.”—Kus. 18:7, 8. w19.09 10 § 10-11

Yezu ke binga bantu yonso mpi yandi ta buya ve ata muntu mosi yina ke zola kusadila Nzambi na masonga. (Yoa. 6:37, 38) Yehowa me pesaka balongoki yonso ya Yezu dibaku ya nene ya kusala kisalu yina yandi pesaka Yezu. Beto fwete ndima nde Yezu ta vanda ntangu yonso ti beto mpi ta sadisa beto na kusala kisalu yango. (Mat. 28:18-20) Bantu ya kudikulumusa ke kwendaka na Yezu. (Mat. 19:13, 14; Luka 7:37, 38) Sambu na nki? Sambu Yezu vandaka ve bonso Bafarize. Bamfumu yina ya mabundu vandaka ve kuzola bantu mpi vandaka lulendo. (Mat. 12:9-14) Yezu vandaka kuzola bantu mpi vandaka muntu ya kudikulumusa. Bafarize vandaka kudikumisa mpi kudimona mfunu mingi sambu na kiyeka na bo. Yezu monisaka nde lulendo kele mbi mpi yandi longaka balongoki na yandi na kudikulumusa mpi kusadila bantu ya nkaka. (Mat. 23:2, 6-11) Bafarize vandaka kuyala bantu na ngolo mpi kupesa bo boma. (Yoa. 9:13, 22) Yezu pesaka bantu kikesa ntangu yandi sadilaka bo mambu ya mbote mpi vandaka kutuba na mawete. Keti nge me baka malongi na mbandu ya Yezu? w19.09 20 § 1; 21 § 7-8; 23 § 9

Balukutakanu ke sadisaka beto na kukwenda pene-pene na Yehowa. Kana beto ke kwenda na balukutakanu bubu yai, yo ta sadisa beto na ntangu ya mbangika. (Baeb. 10:24, 25) Sambu na nki? Kana beto ke bika nde mambu ya fioti-fioti kukanga beto nzila ya kukwenda na balukutakanu bubu, keti beto ta kuka kuvukana ti bampangi ntangu luzingu na beto ta vanda na kigonsa? Kana beto kele ti kikalulu ya kukwenda na balukutakanu, beto ta yambula ve ata bambeni kubuyisa beto. Beto fwete vanda ti kikalulu ya kukwendaka na balukutakanu yantika bubu. Kana beto ke kwendaka na balukutakanu, yo vanda bambeni to baluyalu ta kanga beto ve nzila ya kulemfukila Nzambi na kisika ya kulemfukila bantu. (Bis. 5:29) Kanga baverse yina nge ke zolaka na ntu. (Mat. 13:52) Beto lenda vila baverse sambu mabanza na beto kele ve ya kukuka kansi Yehowa lenda sadila mpeve santu na yandi sambu na kuyibusa beto baverse yango. (Yoa. 14:26) Baverse yina ta sadisa nge na kukwenda pene-pene na Yehowa mpi kubikala ya kwikama. w19.07 3 § 5; 4 § 8-9

Keti nge butukaka na nima ya 1914? Kana mpidina, nge ke zinga kaka na “bilumbu ya nsuka” ya nsi-ntoto yai. Beto yonso ke kutana ti mambu yina Yezu tubaka sambu na nsungi yai. Mambu yango kele bitumba, nzala, kunikana ya ntoto, maladi, kikalulu ya kufwa nsiku mpi kuniokula bansadi ya Nzambi. (Mat. 24:3, 7-9, 12; Luka 21:10-12) Beto ke mona mpi bantu ke monisa bikalulu yina ntumwa Polo tubilaka. Bansadi ya Yehowa ke ndimaka nde bo ke zinga na “kitini ya nsuka ya bilumbu” ya nsuka. (Mika 4:1) Sambu bamvula mingi me luta banda 1914, yo fwete vanda nde beto ke zinga na kitini ya nsuka ya “bilumbu ya nsuka.” Sambu nsuka me finama, beto fwete zaba bamvutu na bangiufula yai ya mfunu: Inki mambu ta salama na kitini ya nsuka ya “bilumbu ya nsuka”? Inki beto fwete sala ntangu beto ke vingila nde mambu yango kusalama? w19.10 8 § 1-2

Kana beto ke kangaka ntima, yo kele sambu beto ke tulaka ntima na Yehowa kansi ve sambu mambu ke tambula mbote. (Bar. 12:12) Lusilu ya Yezu ya kele na mukapu ya bubu ke tendula nde beto fwete bikala ya kwikama na konso mpasi yina beto ke kutana ti yo. Kana beto ke kanga ntima na konso mpasi, beto ta kuma ngolo na ntwala nde mpasi ya nene kuyantika. Beto ke kumaka ti kikesa ya kieleka kana beto ke tudila Yehowa ntima. Inki mutindu beto lenda kuma diaka kutudila Yehowa ntima mingi? Kana beto ke tanga Ndinga ya Yehowa konso kilumbu mpi ke yindula mutindu yandi gulusaka bantu na yandi na ntangu ya ntama. (Nk. 68:20; 2 Pie. 2:9) Ntangu makanda ta nwanisa beto na mpasi ya nene, yo ta lomba nde beto monisa kikesa mpi kutudila diaka Yehowa ntima mingi kuluta. (Nk. 112:7, 8; Baeb. 13:6) Kana beto ke tudila Yehowa ntima bubu yai, beto ta monisa kikesa ntangu Gogi ta nwanisa beto. Beto ke ndima nde beto lenda landa kuvanda na ngemba na nsi ya lutaninu ya Yehowa.—1 Bak. 13:8. w19.10 18 § 15-16

Diabulu ke yala nsi-ntoto yai mpi yandi ke sadilaka yo sambu na kupesa bantu mpusa ya kulungisa banzala ya mbi sambu bo kudipesa na biese. (Baef. 2:1-3) Yandi ke zola nde beto kabula zola na beto, beto zola bima ya nkaka sambu zola na beto na Yehowa kuvanda ve ya mvimba. Na nima ya kutubila nsuka ya nsi-ntoto ya Satana, ntumwa Piere tubaka nde: “Bampangi ya mono ke zolaka mingi, sambu beno ke vingila mambu yai, beno sala ngolo kibeni sambu nsuka-nsuka yandi kwisa kukuta beno kukonda ditono, kukonda mvindu, mpi na ngemba.” (2 Pie. 3:14) Kana beto ke lemfuka na ndongisila yai mpi ke sala yonso sambu na kubikala bunkete na mabanza mpi na kimpeve, beto ta monisa nde beto ke kangama kaka na Yehowa. Satana mpi nsi-ntoto na yandi ta landa kupusa beto na kutula bima ya nkaka na kisika ya ntete. (Luka 4:13) Kansi beto ta bika ve muntu to kima mosi kubaka kisika ya ntete na luzingu na beto. Lukanu na beto kele ya kukangama kaka na Yehowa sambu yo me fwana nde beto kangama kaka na yandi. w19.10 27 § 4; 31 § 18-19

Basusi ya nkaka kele mbi ve. Mu mbandu, yo kele mbote na kudiyangisa na mutindu beto lenda sepedisa Yehowa mpi Yezu. (1 Bak. 7:32) Kana beto me sala disumu ya nene, beto ke kudiyangisaka sambu na kuvutula kinduku na beto ti Nzambi. Beto ke kudiyangisaka sambu na kusepedisa nkwelani na beto, kulungisa bampusa ya bantu ya dibuta na beto mpi kusadisa bampangi. (1 Bak. 7:33; 2 Bak. 11:28) Kansi basusi ya ngolo lenda sala nde beto kudiyangisa mingi sambu na madia mpi bilele. (Mat. 6:31, 32) Yo yina sambu na kumanisa basusi yina, beto lenda kuma kusosa bima mingi ya kinsuni. Kana beto bika nde mambu yai kukumina beto, lukwikilu na beto na Yehowa ta lemba mpi beto ta bebisa kinduku na beto ti yandi. (Mar. 4:19; 1 Tim. 6:10) To beto lenda kuma kudiyangisa mingi sambu na mambu yina bantu ke yindudila beto. Beto lenda wa boma nde bantu kuvweza to bo bangika beto na kisika ya kuwa Yehowa boma. Sambu na kuditanina na kigonsa yai, beto fwete lomba Yehowa na kupesa beto lukwikilu mpi kikesa yina beto kele na yo mfunu sambu na kununga mambu yai.—Bing. 29:25; Luka 17:5. w19.11 15 § 6-7

Kele ti balukanu ya nkaka ya mfunu yina beto lenda soba ve ata fioti. Mu mbandu, beto lenda soba ve lukanu na beto ya kusadila Yehowa mpi ya kubikala ya kwikama na nkwelani na beto. (Mat. 16:24; 19:6) Kansi kele ti balukanu ya nkaka yina beto lenda soba. Sambu na nki? Sambu mambu ya luzingu ke sobaka. Nki mambu lenda sadisa beto na kulungisa balukanu ya mbote? Samba sambu na kuzwa mayele. Na mambu ya nkaka, beto yonso ke ‘kondaka mayele.’ Yo yina beto fwete lomba Yehowa na kusadisa beto ntangu beto ke baka lukanu mpi ntangu beto ke zola kusoba lukanu yango. Kana beto me sala mutindu yina Yehowa ta sadisa beto na kubaka lukanu ya mbote. Sala bansosa. Tanga Biblia, mikanda ya organizasio ya Yehowa mpi solula ti muntu yina lenda pesa nge bandongisila ya mbote. (Bing. 20:18) Bansosa yai ya mfunu ta sadisa nge na ntwala ya kubaka lukanu ya kusoba kisalu, ya kukwenda kisika ya nkaka to ya kupona nzo-nkanda ya mbote yina ta sadisa nge na kuzwa mbongo sambu nge sala mbote kisalu na nge ya kusamuna. w19.11 27 § 6-8

Diambu ya kiese kele nde Nzambi me yidikaka mambu sambu na kukatula beto na kimpika ya disumu na nzila ya Yezu. Na mvu-nkama ya nana na ntwala ya ntangu na beto, profete Yezaya tubilaka kimpwanza ya nene yina ta luta kimpwanza yina bantu ya Izraele vandaka kubaka na Yubile. Yandi sonikaka nde: “Mpeve ya Yehowa Mfumu ya Kuluta Nene kele na zulu na mono, sambu Yehowa me tula mono mafuta sambu na kuzabisa nsangu ya mbote na bantu ya kudikulumusa. Yandi tindaka mono sambu na kukanga bande na bantu yina kele na ntima ya kele na mawa, sambu na kuzabisa bampika nde bo ta baka kimpwanza.” (Yez. 61:1) Mbikudulu yai vandaka kutubila nani? Mbikudulu yai ya mfunu mingi sambu na kimpwanza yantikaka kulungana ntangu Yezu yantikaka kisalu ya kusamuna. Ntangu Yezu kwendaka na sinagoga ya Nazareti, bwala yina yandi butukaka, yandi tangilaka Bayuda yina vukanaka pana mambu yina Yezaya sonikaka. Yezu monisaka nde bangogo yina vandaka kutadila yandi.—Luka 4:16-19. w19.12 9-10 § 6-8

Sambu na kununga mbangika, nge fwete vanda kikesa. Inki nge ta sala kana nge me konda kikesa? Yibuka nde sambu na kuvanda kikesa yo ke lombaka ve kuvanda nda, ngolo to mayele. Yindula ntangu Davidi nwanaka ti Goliati. Kana beto fwanisa Davidi ti Goliati, Davidi vandaka nkufi, ngolo ve, yandi vandaka ve ti binwaninu mpi vandaka ve ti mbele. Kansi yandi vandaka kikesa mingi. Na kikesa yonso, Davidi nwanaka ti muntu yina ya nda ya vandaka lulendo. Sambu na nki Davidi vandaka kikesa? Yandi kwikilaka kibeni nde Yehowa vandaka ti yandi. (1 Sam. 17:37, 45-47) Davidi tulaka ve dikebi na nene ya Goliati sambu yandi zabaka nde Goliati vandaka kima ya mpamba na meso ya Yehowa. Disolo yai ke longa beto nki? Beto ta vanda kikesa kana beto ke tula ntima nde Yehowa kele ti beto mpi ke ndima nde bambeni na beto kele bima ya mpamba na meso ya Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso.—2 Bans. 20:15; Nk. 16:8. w19.07 5 § 11-13

Tisike vandaka nduku ya kwikama ya ntumwa Polo. (Bis. 20:4) Na bamvu 55 ya ntangu na beto, Polo lombaka bampangi na kuvukisa mbongo sambu na kusadisa Bakristu ya Yudea mpi mbala ya nkaka yandi lombaka Tisike na kutwadisa kisalu yango. (2 Bak. 8:18-20) Na nima, na mbala ya ntete yina Polo vandaka na boloko na Roma, Tisike sadisaka na kunata bansangu mpi mikanda ya Polo na mabundu ya Azia sambu na kupesa bampangi kikesa. (Bakol. 4:7-9) Tisike vandaka nduku yina Polo vandaka kutudila ntima. (Tito 3:12) Na ntangu yina, Bakristu yonso ve vandaka bantu yina bo lenda tudila ntima bonso Tisike. Pene-pene ya mvu 65 ya ntangu na beto, ntangu bo tulaka Polo na boloko na mbala ya zole, yandi sonikaka nde Bakristu mingi ya babakala ya provense ya Azia buyaka kuvanda ti yandi, mbala ya nkaka sambu bo vandaka kuwa boma ya bambeni. (2 Tim. 1:15) Kansi Polo tudilaka Tisike ntima mpi pesaka yandi kisalu ya nkaka. (2 Tim. 4:12) Ya kieleka, Polo sepelaka mingi mutindu yandi vandaka ti banduku ya mbote bonso Tisike. w20.01 10 § 7-8

Mbala ya nkaka nge ke kudiyulaka kana Nzambi me tulaka nge mafuta na mpeve santu. Kana mpidina, tadila bangiufula yai ya mfunu: Keti nge ke vandaka na mpusa ya ngolo ya kusala luzolo ya Yehowa? Keti nge kele kikesa mingi mpenza na kisalu ya kusamuna? Keti nge ke longukaka mbote-mbote Ndinga ya Nzambi mpi ke longukaka “mambu ya mudindu ya Nzambi”? Keti mbuma ya mbote yina kisalu na nge ya kusamuna ke butaka ke ndimisaka nge nde Yehowa ke sadisaka nge? Keti nge ke vandaka na mpusa ya ngolo ya kusadisa bantu na kimpeve? Keti nge kele ti banzikisa ya ke ndimisa nge nde Yehowa ke sadisaka nge na mambu mingi na luzingu na nge? Kana mvutu kele ee na bangiufula yai, keti yo ke tendula nde Nzambi me binga nge na kukwenda na zulu? Ve. Sambu na nki? Sambu bansadi yonso ya Nzambi lenda sala mambu yai. Kana nge ke kudiyula nde keti Nzambi me tulaka nge mafuta na mpeve santu to ve, pana yo ke tendula nde Nzambi me tulaka nge ve mafuta. Bakristu yina Nzambi me tulaka mafuta ke kudiyulaka diaka ve kana Yehowa me tulaka bo mafuta to ve. Bo ke bakisaka yo pwelele. w20.01 23 § 14