Août

Yo ke monana nde Yezu vandaka kutubila basoda ya Roma yina bulaka yandi minsonso na maboko mpi na makulu. Ata Yezu salaka ve diambu ya mbi yina lombaka ve nde bo fwa yandi, yandi wilaka ve bantu yina niokulaka yandi makasi mpi yandi buyaka ve kulolula bo. (1 Pie. 2:23) Beto fwete lolula bantu ya nkaka na luzolo yonso bonso Yezu. (Bakol. 3:13) Bantu ya dibuta na beto to bantu ya nkaka lenda telemina beto sambu bo ke bakisa ve balukwikilu na beto mpi mutindu na beto ya kuzinga. Bo lenda kusila beto makambu, kupesa beto nsoni na meso ya bantu, kupasula mikanda na beto mpi kusala beto mambu ya mbi. Na kisika ya kukangila bo kimbeni, beto fwete samba Yehowa sambu yandi sadisa bantu yina ke teleminaka beto sambu bo lenda zaba kieleka. (Mat. 5:44, 45) Bantangu ya nkaka, yo lenda vanda mpasi nde beto lolula bo mingi-mingi kana bo me sadila beto diambu ya mbi. Kansi kana beto ke landa kukangila bo kimbeni, beto ta kudipesa mpasi ya mpamba. (Nk. 37:8) Ntangu beto ke lolulaka bantu ya nkaka, beto ke zolaka ve nde mambu ya mbi yina bo sadilaka beto kulanda kupesa beto makasi.—Baef. 4:31, 32. w21.04 8-9 § 3-4

Keti bo me basisa muntu yina nge ke zolaka na dibundu? Yo ke salaka mpasi mingi na ntima. Yehowa waka mpasi mingi na ntima ntangu bawanzio ya nkaka yambulaka kusadila yandi. (Yude 6) Yandi waka mpi mpasi mingi ntangu bantu ya Izraele yina yandi vandaka kuzola vandaka kulemfukila yandi ve mbala na mbala. (Nk. 78:41) Zaba nde Tata na beto ya zulu ke waka mpi mpasi kana muntu yina nge ke zolaka me yambula kusadila yandi. Yandi ke zaba mbote mpasi yina nge ke wa. Yandi ta pesa nge ngolo mpi lusadisu ya me fwana. Mbala mingi kana mwana mosi me yambula kusadila Yehowa, bibuti na yandi ke yindulaka nde yo lombaka nde bo sala diaka ngolo sambu na kusadisa mwana na bo na kulanda kusadila Yehowa. Mpangi mosi tubaka nde: “Mono kudipesaka foti. Mono kumaka nkutu kulala bandosi ya mbi.” Mpangi-nkento mosi yina kutanaka mpi ti diambu ya mutindu mosi tubaka nde: “Mbala ya nkaka mono salaka bifu mingi. Mono yindulaka nde mono longaka ve mwana na mono kieleka mbote.” w21.09 26 § 1-2, 4

Bantu ya nkaka ke yindulaka nde Bambangi ya Yehowa lenda longa ve mambu ya Biblia sambu bo me kotaka ve banzo-nkanda ya nene ya ke longaka Biblia. Kansi bo fwete sosa kuzaba kieleka na diambu yina bo ke tadila. Yo kele diambu yina Luka, nsoniki mosi ya Biblia salaka. Yandi sosaka “mambu yonso na busikisiki katuka na luyantiku.” Yandi zolaka nde bantu yina ke tanga mambu yina yandi sonikaka, ‘kuzaba mbote-mbote bukieleka ya mambu yina’ bo waka sambu na Yezu. (Luka 1:1-4) Bayuda ya Berea vandaka mpi bonso Luka. Ntangu bo waka nsangu ya mbote sambu na Yezu na mbala ya ntete, bo vandaka kutanga Masonuku ya Kiebreo sambu na kutala kana mambu yina bo longaka bo vandaka kibeni kieleka. (Bis. 17:11) Bubu yai mpi bantu fwete sala mutindu yina. Bo fwete fwanisa mambu yina bansadi ya Nzambi ke longaka ti mambu yina Masonuku ke tubaka. Bo fwete tanga mpi masolo ya bansadi ya Yehowa ya bilumbu na beto. Kana bo zaba bansadi ya Yehowa mbote, bo ta ndima ve bangindu ya mbi yina bantu ke vandaka ti yo sambu na bansadi ya Yehowa to mambu ya mbi yina bantu ke tubaka sambu na bo. w21.05 3 § 7-8

Keti na dibundu na beno kele ti mpangi yina beno lenda bingisa na nzo na beno? Bantangu ya nkaka, bampangi na beto lenda sepela mingi kana beto ke lutisa ntangu ti bo. Yo lenda vanda mpasi sambu bampangi ya nkaka kuvanda ti bantu ya mabuta na bo yina kele ve Bambangi ya Yehowa ntangu bo ke sala bankinsi ya mabundu ya luvunu. Sambu na bampangi ya nkaka, yo lenda vanda diaka mpasi kibeni ntangu bantu ya mabuta na bo ke sala nkinsi ya kuyibuka lufwa ya muntu mosi yina bo vandaka kuzola mingi. Kana beto ke lutisa ntangu ti bampangi ya ke kutana ti mambu ya mutindu yai, beto ta monisa nde beto ke “kudibanzaka na masonga yonso” sambu na bo. (Bafil. 2:20) Mambu mingi lenda sala nde Mukristu kudiwa yandi mosi bantangu ya nkaka. Kansi, beto fwete vila ve nde Yehowa ke zabaka mambu yina ke yangisaka beto. Mbala mingi, yandi ke lungisaka bampusa na beto na nzila ya bampangi. (Mat. 12:48-50) Beto mpi ke pesaka Yehowa matondo sambu yandi me yidikaka mambu sambu beto sadisa bampangi na beto. Ata beto ke kutana ti mambu ya nki mutindu, beto kele ve beto mosi sambu Yehowa kele ntangu yonso ti beto. w21.06 13 § 18-20

Yezu vandaka ti mabanza ya mbote mpi yandi landaka kusamuna ata bantu ya nkaka ndimaka ve nsangu na yandi. Sambu na nki? Yandi zabaka nde bantu vandaka ti mfunu ya kulonguka kieleka mpi yandi zolaka kusadisa bantu mingi kibeni na kundima nsangu ya mbote. Yandi zabaka mpi nde bantu ya nkaka yina buyaka nsangu na mbala ya ntete lendaka kundima yo na nima. Beto tadila mambu yina salamaka na dibuta na yandi. Na nsungi ya bamvula tatu ti ndambu yina Yezu salaka na kisalu ya kusamuna, ata muntu mosi ve ya dibuta na bo kumaka longoki na yandi. (Yoa. 7:5) Kansi na nima ya lufutumuku ya Yezu, bo kumaka Bakristu. (Bis. 1:14) Beto ke zabaka ve nani ta kuma Mbangi ya Yehowa. Sambu na bantu ya nkaka, yo ke lombaka ntangu mingi sambu bo ndima nsangu na beto. Bantu yina ke buyaka nsangu na beto ke monaka mpi bikalulu ti mabanza na beto ya mbote mpi nsuka-nsuka, bo lenda yantika ‘kupesa Nzambi nkembo.’ w21.05 18 § 17-18

Ntangu Yezu vandaka na ntoto, yandi pesaka balongoki na yandi bisalu zole. Yandi songaka bo na kusamuna nsangu ya Kimfumu mpi yandi songaka bo mutindu ya kusala yo. (Luka 8:1) Mu mbandu, Yezu songaka balongoki na yandi mambu yina bo fwete sala kana bantu me ndima to me buya nsangu ya Kimfumu. (Luka 9:2-5) Ntangu Yezu songaka balongoki na yandi nde bo ta “kimbangi na makanda yonso,” yandi monisaka mpi nde bo ta samuna na bantu mingi mpi na bisika mingi. (Mat. 24:14; Bis. 1:8) Diaka, Yandi songaka balongoki na yandi na kulonga bantu na kuzitisa mambu yonso yina yandi songaka bo. Yezu monisaka nde kisalu yai ya mfunu ta landa kusalama na bilumbu na beto “tii na nsukilu ya ngidika ya bima.” (Mat. 28:18-20) Na mbona-meso yina Yezu monisaka Yoane, yandi monisaka pwelele nde balongoki na yandi yonso fwete longa bantu mambu ya Yehowa.—Kus. 22:17. w21.07 2-3 § 3-4

Bubu yai na nsi-ntoto, bantu mingi ke vandaka ti mpeve ya kutesana ti bankaka. Mu mbandu, muntu ya mumbongo lenda sadila bantu ya nkaka ya mumbongo mambu ya mbi, kaka sambu na kuluta bo. Muntu ya ke salaka nsaka ya kubaka ntinu, lenda lwadisa na luzolo yonso muntu ya nkaka yina ke baka ntinu ti yandi kaka sambu na kununga yandi. Mwana ya nzo-nkanda lenda yiba ntangu bo ke sala baekzame sambu yandi nunga mpi yandi kota na iniversite mosi ya nene. Beto Bakristu, beto ke zabaka nde mambu yina kele mbi mpi yo kele na kati ya “bisalu ya nitu.” (Bag. 5:19-21) Bampangi ya nkaka na dibundu lenda kuma ti mpeve ya kutesana kukonda kuzaba. Yo kele diambu ya mfunu yina beto fwete tadila, sambu mpeve ya kutesana lenda sala nde dibundu kuvanda ve na bumosi. Yo ta vanda mbote kana beto tadila bambandu ya bansadi ya kwikama ya Yehowa ya ntangu ya ntama, yina vandaka ve ti mpeve ya kutesana ti bankaka. w21.07 14 § 1-2

Zola ya kwikama ke pusaka beto na kusadisa bantu yina kele na mawa to me lemba nitu. Bubu ya mpi bampangi ke kangamaka na luzolo yonso ti bampangi yina ke niokwama to me lemba nitu. Bo ke zolaka bampangi na bo mpi bo ke vandaka ti nzala ya ngolo ya kusala konso kima yina bo lenda sala sambu na kusadisa bo. (Bing. 12:25, noti na nsi ya lutiti; Bing. 24:10) Ntumwa Polo siamisaka beto na kusala mutindu yina ntangu yandi tubaka nde: “Beno tubila bantu ya kele na mawa na mutindu ya ke lembika, beno sadisa bantu ya kele ngolo ve, beno vanda ntima-nda sambu na bantu yonso.” (1 Bate. 5:14) Mutindu ya kuluta mbote ya kusadisa bampangi yina me lemba nitu kele kuwidikila bo mpi kumonisa bo nde beto ke zolaka bo. Yehowa ke monaka mambu yonso ya mbote yina nge ke sadilaka mameme na yandi yina kele mfunu mingi. Bingana 19:17 ke tuba nde: “Muntu yina ke monisila muntu ya kukonda mfunu ntima ya mbote ke defisa Yehowa, mpi Nzambi ta futa yandi sambu na mambu yina yandi ke sala.” w21.11 10 § 11-12

Inki beto lenda sala bubu sambu na kuyilama sambu na bilumbu ke kwisa? Beto fwete sepela ti bima yina beto kele ti yo mpi beto fwete vanda na kiese sambu beto kele banduku ya Yehowa. Kana beto me zaba Nzambi mbote, beto ta ndima kibeni nde yandi ta tanina beto ntangu Gogi ya Magogi ta nwanisa beto. Verse ya bubu ke tendula sambu na nki Davidi zabaka nde yandi fwete ndima nde Yehowa ta sadisa yandi. Davidi vandaka kutudila Yehowa ntima mpi Yehowa landaka kusadisa yandi. Ntangu Davidi vandaka leke, yandi nwanaka ti Goliati, soda ya nda mpi ya ngolo ya Filistia mpi yandi songaka yandi nde: “Bubu yai kibeni Yehowa ta pesa nge na maboko na mono.” (1 Sam. 17:46) Na nima, ntangu Davidi kumaka nsadi ya ntotila Saule, mbala mingi ntotila Saule sosaka kufwa yandi. Kansi “Yehowa vandaka ti” Davidi. (1 Sam. 18:12) Davidi zabaka nde, Yehowa ta sadisa yandi na bampasi yina yandi vandaka kukutana ti yo sambu Yehowa sadisaka yandi dezia na bampasi yina yandi kutanaka ti yo na ntwala. w22.01 6 § 14-15

Yehowa ke bakaka ntangu mingi sambu na kumanisa mambu yonso yina yandi ke salaka. Yandi ke salaka mutindu yina sambu na lukumu ya zina na yandi mpi sambu na mambote ya bantu ya nkaka. Mu mbandu, beto tadila mutindu Yehowa salaka ntoto malembe-malembe sambu na bantu. Ntangu Biblia ke tubilaka mutindu Yehowa salaka ntoto, yo ke tubaka nde yandi tulaka “bandilu na yo,” yandi tulaka “makunzi na yo” mpi yandi tulaka “ditadi na yo ya kinkonko.” (Yobi 38:5, 6) Yandi bakaka nkutu ntangu ya kutala mbote-mbote kisalu na yandi. (Kuy. 1:10, 12) Bawanzio waka nki mutindu ntangu bo monaka bima yonso yina Yehowa salaka? Bo waka kiese mingi kibeni. Yo yina bo yantikaka “kutula milolo ya kiese.” Mambu yai ke longa beto nki? Yehowa salaka bamvula mingi kibeni sambu na kusala bima yonso mpi ntangu yandi talaka konso kima yina yandi salaka mbote-mbote, yandi tubaka nde yo vandaka “mbote kibeni.”—Kuy. 1:31. w21.08 9 § 6-7

Mbandu ya batalanta yina Yezu pesaka ke tubila mfumu mosi yina zolaka kusala nzietelo. Kansi na ntwala ya kukwenda, yandi bingaka bampika na yandi mpi yandi pesaka konso mpika batalanta sambu na kusala mumbongo. Mfumu yina zabaka nde bampika na yandi vandaka ve mayele kiteso mosi. Yo yina, yandi pesaka mpika ya ntete batalanta tanu, ya zole batalanta zole mpi ya tatu, talanta mosi. Bampika zole salaka bikesa sambu na kukumisa batalanta ya mfumu na bo mingi. Kansi mpika ya tatu, salaka ve ata kima mosi ti mbongo yina bo pesaka yandi. Yo yina mfumu na yandi katulaka yandi na kisalu. Mpika ya ntete mpi ya zole bakisaka nde kisalu yina mfumu na bo pesaka bo vandaka mfunu mpi bo salaka ngolo sambu na kusadila mfumu na bo. Yo yina bo kumisaka batalanta yina bo pesaka bo mingi. Mfumu futaka bo sambu na kisalu na bo ya ngolo. Yandi sikisaka bo mpi yandi pesaka bo mikumba mingi. w21.08 21 § 7; 22 § 9-10

Yehowa ke monisa ntima-nda ya nene na bilumbu yai ya nsuka. Yandi ke zola ve nde bantu kufwa. (2 Pie. 3:9) Yandi me pesa bantu yonso dibaku ya kubalula ntima. Kansi ntima-nda na yandi kele ti nsuka. Bantu yina ta buya kupesa maboko na Kimfumu na yandi, ta kutana ti mambu yina kuminaka Farao na bilumbu ya Moize. Yehowa songaka Farao nde: “Ntangu yai mono zolaka kutandula diboko na mono sambu na kupesa nge ti bantu na nge mpasi ya lufwa, mpi mono zolaka kukatula nge na ntoto. Kansi mono me bika nge na luzingu sambu na kikuma yai: sambu na kusonga nge ngolo na mono mpi sambu bo zabisa zina na mono na ntoto ya mvimba.” (Kub. 9:15, 16) Nsuka-nsuka, makanda yonso ta bakisa nde Yehowa mpamba muntu kele Nzambi ya kieleka. (Ezek. 38:23) Kunikana yina verse ya bubu ke tubila kele ve mutindu mosi ti kunikana yai. Sambu kunikana yai ta tendula lufwa ya mvula na mvula sambu na bantu yina bonso Farao ke buya kundima nswa ya Yehowa ya kuyala. w21.09 18-19 § 17-18

Keti nge ke wa mpasi sambu bo me basisa muntu yina nge ke zolaka na dibundu? Mpi nki nge ta sala kana bampangi ya nkaka na dibundu ke tuba mambu yina ke sala nge mpasi? Ya kieleka, beto fwete vingila ve nde bantu yonso kutuba mambu ya mbote ntangu yonso. (Yak. 3:2) Beto yonso kele bantu ya kukonda kukuka. Yo yina, kuyituka ve kana bampangi ya nkaka ke zaba ve mambu yina bo lenda tuba to bo ke tuba mambu yina ke pesa nge mpasi kukonda kuzaba. Kuvila ve ndongisila yai ya ntumwa Polo pesaka: “Beno landa kukanga-ntima na mambu ya bantu ya nkaka mpi beno landa kulolulana na ntima ya mvimba ata muntu mosi kele na makambu ti muntu ya nkaka.” (Bakol. 3:13) Landa kusadisa bantu ya dibuta ya muntu yina bo me basisa na dibundu. Bo kele ti mfunu nde nge zola bo mpi nde nge pesa bo kikesa mingi. (Baeb. 10:24, 25) Bantangu ya nkaka, bantu ya dibuta ya muntu yina bo me basisa na dibundu lenda mona nde bampangi ya nkaka ke solula diaka ve ti bo bonso nde bo mpi, bo me basisa bo na dibundu. Beto fwete sala ve nde bo yindula mutindu yina. Beto fwete sikisa baleke yina bibuti na bo me yambula kusadila Yehowa mpi beto fwete pesa bo kikesa. w21.09 29 § 13-14; 30 § 16

Kana baleke ke solula ti bampangi ya minunu, bo yonso ta baka kikesa. (Bar. 1:12) Yo ta sadisa bo na kundima kibeni nde Yehowa ke sadisaka bansadi na yandi yina ke kangamaka na yandi. Yo ta sadisa bampangi ya minunu na kudiwa nde beto ke zolaka bo. Bo ta vanda na kiese ya kutela baleke mutindu Yehowa me sakumunaka bo. Kana muntu ke kuma mununu, kitoko na yandi ke manaka kansi minunu yina ke kangamaka na Yehowa ke landaka kukuma kitoko mingi na meso ya Yehowa ata bamvula ke luta. (1 Bate. 1:2, 3) Sambu na nki yo kele kieleka? Sambu bamvula mingi, bo me bikaka nde mpeve santu ya Nzambi kulonga bo mpi kusadisa bo na kukuma ti bikalulu ya mbote. Kana beto ke sosa kuzaba bampangi na beto ya minunu, yina kele mfunu mingi, kana beto ke pesa bo lukumu mpi kana beto ke baka malongi na bambandu na bo, beto ta bakisa kibeni nde bo kele bimvwama yina kele ntalu mingi. Kana baleke ke baka bampangi ya minunu na valere mpi kana bampangi ya minunu ke baka baleke na valere, dibundu ke kumaka ngolo. w21.09 7 § 15-18

Beto fwete vanda ve ntima-nku kansi beto fwete sala yonso sambu na kuvanda “ya kufuluka na mawa” bonso Nzambi na beto. (Baef. 2:4) Kana beto ke wila bantu mawa, beto ta tuba yo ve kaka na munoko. Kuwila muntu mawa ke tendula kusala mambu yina ke monisa kibeni nde beto ke wila yandi mawa. Beto yonso fwete sosa mbote-mbote bantu yina kele ti mfunu ya lusadisu na dibuta na beto, na dibundu mpi kisika yina beto ke zingaka. Ya kieleka beto kele ti mabaku mingi ya kusala mambu yina ke monisa nde beto ke wila bantu mawa. Keti muntu mosi kele ti mfunu ya kikesa? Keti beto lenda sadisa muntu, mu mbandu kupesa yandi madia to kusadisa yandi na bisalu ya nkaka ya mfunu? Keti mpangi yina me vutuka na dibundu kele ti mfunu ya nduku mosi ya mbote yina ta pesa yandi kikesa? Keti beto lenda longa bantu ya nkaka nsangu ya mbote ya ke pesa kikesa? (Yobi 29:12, 13; Bar. 10:14, 15; Yak. 1:27) Kana beto ke tula dikebi na bampusa ya bantu, beto ta bakisa nde beto kele ti mambu mingi yina beto lenda sala sambu na kumonisa nde beto ke wila bo mawa. Kana beto ke wila bantu mawa, beto ta sepedisa Tata na beto ya zulu, sambu yandi kele Nzambi yina kele “ya kufuluka na mawa.” w21.10 13 § 20-22

Na Nkunga 23, Davidi tubaka mambu yina kele kibeni mfunu. Mu mbandu, bima ya mbote yina Yehowa pesaka yandi sambu yandi ndimaka nde Yehowa kuvanda Ngungudi na yandi. Yehowa nataka Davidi “na banzila ya lunungu” mpi yandi landaka kusadisa yandi na bantangu ya mbote mpi na bantangu ya mpasi. Davidi zabaka nde luzingu na yandi na ‘banseke ya Yehowa yina me fuluka ti matiti’ ta vanda ve pete. Bantangu ya nkaka yandi lenda lemba nitu. Yandi fwanisaka bantangu yina ti ‘kutambula na muwanda ya mpimpa ya ngolo’ mpi yandi zabaka nde yandi ta vanda ti bambeni. Kansi sambu Yehowa kele Ngungudi na yandi, yandi ta ‘wa ve boma ya kima ya mbi.’ Inki mutindu Davidi ‘kondaka ve kima ya mbote’? Yandi vandaka ti bima yonso yina yandi vandaka ti yo mfunu sambu na kulanda kuvanda nduku ya Yehowa. Kiese na yandi vandaka kukatuka ve na bima yina yandi vandaka ti yo. Yandi vandaka kusepela ti bima yina yandi vandaka ti yo mfunu yina Yehowa vandaka kupesa yandi. Lusakumunu mpi lutaninu ya Yehowa vandaka mambu ya kuluta mfunu sambu na yandi. Mambu yina Davidi tubaka ke sadisa beto na kuzaba nde yo kele mfunu mingi na kuzaba nde bima yina beto kele ti yo, kele ve mfunu mingi kuluta. w22.01 3-4 § 5-7

Na ntangu ya ntama, bansadi mingi ya Yehowa longaka bantu nsangu ya mbote kansi bo ndimaka ve. Mu mbandu, Noa vandaka “nsamuni ya lunungu” na nsungi ya bamvula 40 to 50. (2 Pie. 2:5) Ntembe kele ve nde yandi yindulaka nde bantu ya nkaka ta wa nsangu ya mbote kansi Yehowa tubaka ve ata kima mosi yina monisaka nde bantu ta wa nsangu ya mbote. Ntangu Yehowa songaka Noa mutindu ya kutunga maswa, yandi songaka yandi nde: “Nge fwete kota na maswa, nge, bana na nge ya babakala, nkento na nge, ti bankento ya bana na nge.” (Kuy. 6:18) Ntangu Yehowa songaka Noa nene ya maswa yina yandi fwete tunga mpi mutindu yo fwete vanda, mbala ya nkaka Noa bakisaka nde bantu mingi ve ta wa yandi sambu kisika vandaka ve mingi na maswa. (Kuy. 6:15) Mutindu beto me zaba yo, ata muntu mosi ve ndimaka nsangu ya Noa. (Kuy. 7:7) Keti Yehowa yindulaka nde Noa salaka ve mbote kibeni kisalu ya kulonga nsangu ya mbote? Ve, yandi yindulaka ve mutindu yina. Yehowa sepelaka mingi kibeni ti Noa sambu yandi salaka mambu yonso kaka mutindu Yehowa songaka yandi.—Kuy. 6:22. w21.10 26 § 10-11

Yindula mutindu Ruti waka sambu na mambu yina Naomi tubaka. Ruti salaka yonso sambu na kusadisa Naomi. Ruti dilaka ti yandi, pesaka yandi kikesa mpi salaka ti yandi voyage mpi bo salaka bilumbu mingi na nzila kansi Naomi tubaka nde: “Yehowa me vutula mono maboko-mpamba.” Ata Ruti kangamaka ti Naomi na ntangu yina ya mpasi, mambu yina Naomi tubaka monisaka bonso nde Naomi monaka ve mfunu ya lusadisu ya Ruti. Yo ke monana nde Ruti waka mpasi mingi. Ata mpidina, yandi kangamaka kaka ti Naomi. (Ruti 1:3-18) Bubu yai mpi, mpangi-nkento yina kele na mawa to me lemba nitu lenda tuba kima yina lenda pesa beto mpasi, ata beto me sala yonso sambu na kusadisa yandi. Kansi beto fwete wa ve makasi. Beto fwete kangama ti yandi mpi kulomba Yehowa na kusadisa beto sambu beto pesa yandi kikesa. (Bing. 17:17) Mpangi-nkento mosi yina kele ti mfunu ya lusadisu lenda buya ntete nde beto sadisa yandi ve. Kansi zola ya kwikama ta pusa beto na kulanda kaka kusosa mpila ya kusadisa yandi.—Bag. 6:2. w21.11 11 § 17-19

Na Biblia, bangogo “santu” mpi “busantu” ke tendula ntete-ntete kuvanda ti bikalulu ya bunkete mpi kuvanda bunkete na mambu ya lusambu. Yo lenda tendula mpi kuvanda na kingenga sambu na kisalu ya Nzambi. Na kutuba ya nkaka, yo ke tendula nde beto ta vanda bantu ya santu kana beto kele ti bikalulu ya bunkete, kana beto ke sambila Yehowa mutindu yandi ke zolaka mpi kana beto kele ti kinduku ya ngolo ti yandi. Beto kele na kiese ya kuzaba nde ata beto kele bantu ya kukonda kukuka, Yehowa ke zolaka nde beto vanda banduku na yandi ya ngolo ata yandi kele santu na mambu yonso. Yehowa kele bunkete na mambu yonso. Baserafe, disongidila bawanzio yina ke vandaka pene-pene ya kiti ya kimfumu ya Yehowa me sadisa beto na kuzaba nde Yehowa kele bunkete na mambu yonso. Bankaka na kati na bo tubaka nde: “Yehowa ya makesa kele santu, santu, santu.” (Yez. 6:3) Ya kieleka, bawanzio yina kele ti kinduku ya ngolo ti Nzambi yina kele santu sambu bo mpi bo kele santu. w21.12 3 § 4-5

Mbala mingi baleke ke kudiyangisaka na yina me tala mutindu ya kuvanda ti luzingu ya mbote. Bantu yina ke pesaka bana ya nzo-nkanda bandongisila mpi bantu ya mabuta yina kele ve Bambangi ya Yehowa lenda pusa bo na kusala banzo-nkanda ya nda, sambu bo zwa kisalu ya mbote mpi bo kuma ti mbongo mingi. Ntembe kele ve nde kusala banzo-nkanda ya nda ta baka bo ntangu mingi. Kansi bibuti mpi banduku yina kele Bambangi ya Yehowa lenda siamisa baleke na kudipesa ya mvimba kisalu ya Yehowa. Inki ta sadisa leke yina ke zolaka Yehowa na kubaka balukanu ya mbote? Yandi ta zaba mambu yina yandi lenda sala kana yandi tanga Baefezo 5:15-17 mpi yandi yindula na mudindu mambu yina yo ke tuba. Na nima ya kutanga baverse yina, yandi lenda kudiyula nde: ‘Inki kele “luzolo ya Yehowa”? Inki lukanu ta sepedisa yandi? Inki lukanu ta sadisa mono na kusadila mbote kibeni ntangu na mono?’ Kuvila ve nde, beto ke zinga na “bilumbu ya mbi” mpi kubika fioti nsi-ntoto yai ya Satana ke yala ta fwa. w22.01 27 § 5

Inki ntangu Yakobo kumaka mpenza longoki ya Yezu? Ntangu Yezu futumukaka, “yandi monikaka na Yakobo na nima na bantumwa yonso.” (1 Bak. 15:7) Na nima ya kukutana ti Yezu, luzingu ya Yakobo sobaka. Yandi kumaka longoki ya Yezu. Yandi vandaka mpi na kati ya bantumwa yina vandaka kuvingila mpeve santu na shambre mosi ya zulu na Yeruzalemi. (Bis. 1:13, 14) Na nima, Yakobo vandaka ti dibaku ya nene ya kusala na nto-kimvuka ya mvu-nkama ya ntete. (Bis. 15:6, 13-22; Bag. 2:9) Diaka, na ntwala ya mvula 62 ya ntangu na beto, mpeve santu sadisaka yandi na kusonikila Bakristu yina bo me tulaka mafuta mukanda. Mukanda yango ke sadisa beto mpi bubu yai, yo vanda beto kele ti kivuvu ya kuzinga na zulu to na ntoto. (Yak. 1:1) Joseph, Muyuda mosi yina longukaka mambu ya ntama na mvu-nkama ya ntete tubaka nde nganga-nzambi ya nene ya Bayuda, Ananias muntu pesaka nswa nde bo fwa Yakobo. Yakobo kangamaka kaka na Yehowa tii na nsuka ya luzingu na yandi awa na ntoto. w22.01 8 § 3; 9 § 5

Dilongi ya beto lenda baka na verse ya bubu kele nde, beto fwete vingila ve nde Yehowa kutanina beto na bampasi yonso yina ta meka lukwikilu na beto. Mutindu bo mekaka Yezu tii na lufwa, beto mpi fwete vanda ya kuyilama na kubikala ya kwikama na Yehowa ata yo ke lomba nde bo fwa beto. (Mat. 16:24, 25) Ata mpidina, Yehowa ke sila beto nde yandi ta bika ve nde bantu kumeka beto kuluta ndilu. (1 Bak. 10:13) Dilongi ya nkaka kele nde, bonso Yezu, bantu lenda monisa beto mpasi ata beto me sala ve diambu ya mbi. (1 Pie. 2:19, 20) Bantu yina ke teleminaka beto ke salaka mutindu yina sambu beto me sala ve diambu ya mbi kansi sambu beto ke kotaka ve na mambu ya nsi-ntoto mpi sambu beto ke longaka kieleka. (Yoa. 17:14; 1 Pie. 4:15, 16) Yezu zabaka mbote sambu na nki Yehowa bikaka nde yandi mona mpasi. Na kuswaswana ti Yezu, bantangu ya nkaka bansadi ya kwikama ya Yehowa ke kudiyulaka sambu na nki Yehowa ke pesaka nzila nde mambu ya nkaka kusalama. (Hab. 1:3) Nzambi na beto ya mawa mpi ya ntima-nda ke bakisaka nde bantu yai me konda ve lukwikilu. Yandi ke zabaka nde bo ke vandaka na mfunu nde yandi sadisa bo.—2 Bak. 1:3, 4. w21.04 11 § 9-10

Yehowa ta ndima lusambu na beto kaka kana yo ke wakana ti lukanu na yandi mpi kana beto ke sala yo na zola yonso mpi na ti luzitu. Beto me zaba nde yo me fwana nde beto sambila Yehowa mpi beto ke zolaka nde dikabu ya lusambu na beto kuvanda ya kuluta mbote kibeni. Mutindu mosi ya kusala yo kele kusamba yandi. Biblia ke fwanisaka bisambu yina beto ke salaka ti ndumbu yina bo vandaka kuyidika mbote-mbote yina bo vandaka kupesa na nzo-tenta mpi na nima na tempelo. Ndumbu yina vandaka kusepedisa Nzambi. Mutindu mosi, bisambu na beto ya ke katuka na ntima ke pesaka Nzambi “kiese” ata beto ke sadila bangogo ya pete kibeni. (Bing. 15:8; Kul. 33:10) Yehowa ke waka kiese ntangu beto ke songaka yandi nde beto ke zolaka yandi mpi ke pesaka yandi mersi. Yandi ke zolaka nde beto songa yandi mambu yina ke yangisa beto, mambu yina beto ke vingila mpi mambu yina beto ke zolaka. Yo yina na ntwala ya kusamba Yehowa, nge lenda yindula mbote-mbote mambu yina nge ta tuba na kisambu. Kana nge sala mpidina, nge ta pesa Tata na nge ya zulu “ndumbu” ya kuluta mbote. w22.03 20 § 2; 21 § 7

Na Armagedoni, beto ve bantu ta pona bantu yina Yehowa ta wila mawa mpi bayina yandi ta wila ve mawa. (Mat. 25:34, 41, 46) Keti beto ta tula ntima na balukanu ya Yehowa to beto ta yambula kusadila yandi sambu beto me sepela ve ti balukanu yina yandi me baka? Ya kieleka, beto fwete tudila diaka Yehowa ntima mingi bubu yai sambu yo ta sadisa beto na kutudila yandi ntima ya mvimba na bilumbu ke kwisa. Yindula mutindu beto ta wa na nsi-ntoto ya mpa. Mabundu ya luvunu ta vanda diaka ve. Bantu ya mumbongo ya bwimi mpi baluyalu ya bwimi yina ke niokulaka bantu ta vanda diaka ve. Maladi, kimununu mpi lufwa ya bantu yina beto ke zolaka ta vanda diaka ve na luzingu na beto. Satana mpi bademo ta niokula diaka ve bantu na nsungi ya bamvula 1000. Mambu yonso ya mbi yina kukonda bulemfu na bo me nataka ta vanda diaka ve. (Kus. 20:2, 3) Beto ta pesa Yehowa mersi mingi na mutindu beto tudilaka yandi ntima na mambu yonso. w22.02 6-7 § 16-17

Yezu vandaka kutula ngemba kana mavwanga me basika na kati ya bantu mpi yandi vandaka kusiamisa bantu na kuyidika mawvanga na bo. Yandi longaka bo nde bo fwete tula ngemba ti bampangi na bo kana bo ke zola nde Yehowa kundima lusambu na bo. (Mat. 5:23, 24) Mbala na mbala, yandi sadisaka bantumwa na kuyambula kuswana sambu na kusosa kuzaba muntu ya kuluta nene na kati na bo. (Luka 9:46-48; 22:24-27) Sambu na kuvanda bantu yina ke tulaka ngemba, beto fwete suka ve kaka na kutula ve mavwanga. Beto fwete sosa mpila ya kutula ngemba mpi ya kusiamisa bampangi na beto na kuyidika mavwanga na kati na bo. (Bafil. 4:2, 3; Yak. 3:17, 18) Beto lenda kudiyula nde: ‘Inki bikesa mono lenda sala sambu na kutula ngemba ti bantu ya nkaka? Kana mpangi mosi me sadila mono diambu ya mbi, keti mono ke bumbilaka yandi kimbeni? Keti mono ke kingaka nde muntu ya nkaka kusosa mpila ya kutula ngemba, to mono ke vandaka muntu ya ntete ya ke sosaka kutula ngemba ata foti kele ya muntu yina?’ w22.03 10 § 10-11

Bamvula mingi me luta, Biblia tubaka nde bansadi ya Nzambi ta “kudipesa na luzolo na bo mosi” na kisalu ya Yehowa na nsi ya lutwadisu ya Mwana na yandi. (Nk. 110:3) Mambu yango ke na kulungana kibeni bubu yai. Konso mvula, bansadi ya kikesa ya Yehowa ke sala bamilio ya bangunga na kisalu ya kusamuna. Bo ke salaka yo na luzolo na bo mosi mpi bo ke futaka bo ve. Bo ke pesaka mpi bampangi na bo bima yina bo kele ti yo mfunu, bo ke pesaka bo kikesa mpi bo ke sadisaka bo na kimpeve. Bankuluntu mpi bansadi ya kisalu ke salaka bangunga mingi na kuyidika balukutakanu mpi bo ke kwendaka kutala bampangi na bo sambu na kupesa bo kikesa. Bo ke salaka mambu yina yonso sambu bo ke zolaka Yehowa mpi bantu. (Mat. 22:37-39) Yezu pesaka beto mbandu ya kuluta mbote na yina me tala kutula mambote ya bantu ya nkaka na kisika ya ntete. Beto ke salaka yonso sambu na kulanda mbandu na yandi. (Bar. 15:1-3) Bantu yina ke landaka mbandu na yandi ta baka mambote. w22.02 20 § 1-2

Na Izraele bo vandaka kufuta bantu yina vandaka kusala kisalu ya bilanga, bayina vandaka kubaka lufutu na nsuka ya konso kilumbu. Kana bo me futa ve muntu yina me sala kisalu na nsuka ya kilumbu, yo lenda sala nde yandi vanda ve ti mbongo ya kudisa dibuta na yandi kilumbu yina. Yehowa tubaka nde: “Yandi kele na mpasi mpi luzingu na yandi kele na lufutu na yandi.” (Kul. 24:14, 15; Mat. 20:8) Bubu yai bo ke futaka ve bantu mingi ya kisalu konso kilumbu. Bankaka bo ke futaka bo na nsuka ya ngonda mpi bankaka bo ke futaka bo mbala zole na ngonda. Ata mpidina, dilongi yina kele na Levi 19:13 kele kaka mfunu. Bamfumu ya nkaka ya kisalu ke sadilaka ve bantu na bo ya kisalu mambu na masonga yonso. Sambu bo ke futaka bo ve mbongo ya me fwana. Bo ke zabaka nde bantu yina ya kisalu kele na mpasi mpi bo lenda landa kaka kusala ti bo ata bo ke futa bo mbongo fioti. Bamfumu ya kisalu yina ke salaka mutindu yina ke ‘kangaka lufutu ya muntu ya kisalu yina ke bakaka lufutu.’ Mukristu yina kele ti bantu ya kisalu fwete sala yonso sambu na kusadila bantu na yandi ya kisalu mambu na masonga yonso. w21.12 10 § 9-10

Na nima ya kukutana ti bampasi yina yonso yo lombaka nde Yezu kuwa nzala ya masa mingi. Yandi vandaka na mfunu nde bo sadisa yandi na kunwa masa. Yezu yindulaka ve nde yo kele mbi na kutuba mutindu yandi vandaka kuwa. Beto mpi fwete yindula ve nde yo kele mbi na kutuba mutindu beto ke kudiwa. Bantangu ya nkaka, beto lenda songa ve bantu ya nkaka mambu yina beto kele ti yo mfunu. Kansi, kana beto kele ti mfunu ya lusadisu, beto fwete wa ve nsoni ya kulomba yo. Mu mbandu, kana beto kele mununu to kikata, beto lenda lomba mpangi mosi na kunata beto na magasin to na munganga. Kana beto me lemba nitu, beto lenda lomba nkuluntu mosi to Mukristu mosi ya kuyela na kimpeve na kuwidikila beto to kusonga beto “ndinga ya mbote” sambu na kupesa beto kikesa. (Bing. 12:25) Beto fwete vila ve nde bampangi na beto ke zolaka beto mpi bo ke zolaka kusadisa beto na “bantangu ya mpasi.” (Bing. 17:17) Kansi bo ke zabaka ve mambu yina kele na ntima na beto. Kana beto songa bo ve nde beto kele ti mfunu ya lusadisu, bo ta zaba mpi ve. w21.04 11-12 § 11-12

Bantu mingi ke waka mpasi kana mambu ya luzingu na bo me soba. Bo sobaka kisalu ya bampangi ya nkaka yina me salaka bamvula mingi na kisalu mosi buna ya ntangu yonso. Bo lombaka bampangi ya nkaka na kuyambula kisalu na bo yina bo vandaka kuzola mingi sambu bo kumaka minunu. Yo kele ve mbi na kuwa mpasi kana beto me kutana ti mambu ya mutindu yina. Kana beto ke sala bikesa ya kutadila mambu mutindu Yehowa ke tadilaka yo, beto ta yikama kukonda mpasi kana mambu me soba. Bubu yai Yehowa ke sala mambu ya nene mpi beto kele ti dibaku ya nene ya kuvanda banduku na yandi ya kisalu. (1 Bak. 3:9) Zola ya Yehowa sambu na beto ta soba ve. Yo yina kana diambu mosi yina me soba na organizasio ya Yehowa ke yangisa nge, kulutisa ve ntangu yonso na kudiyula nde: Sambu na nki diambu yango me soba? Na kisika ya kuzola kaka nde luzingu na nge kuvanda mutindu yo vandaka na “bilumbu ya ntama,” lomba Yehowa na kusadisa nge na kumona mambote ya nsoba yango. (Lon. 7:10) Landa kutadila mambu na mutindu ya mbote. Yo ta sadisa beto na kutanina kiese na beto mpi na kulanda kusadila Yehowa na mutindu ya mbote ata ntangu mambu ke soba. w22.03 17 § 11-12

Banani Yehowa ke monisilaka zola ya kwikama? Biblia ke tuba nde beto lenda zola bima mingi mu mbandu, “kisalu ya bilanga,” “vinu mpi mafuta,” “ndola,” “nzayilu” mpi “mayele.” (2 Bans. 26:10; Bing. 12:1; 21:17; 29:3) Kansi bo ke monisaka ve ata fioti zola ya kwikama na bima; bo ke monisaka yo kaka na bantu. Yehowa ke monisilaka ve bantu yonso zola ya kwikama. Yandi ke monisaka zola ya kwikama kaka na bantu yina kele ti kinduku ya ngolo kibeni ti yandi. Nzambi na beto ke kangamaka na banduku na yandi. Yandi ke kana kusadila bo mambu ya mbote kibeni mpi yandi ta landa kaka kuzola bo. Yehowa me monisilaka bantu yonso zola. Yezu songaka Nikodemo nde: “Nzambi zolaka nsi-ntoto [ya bantu] mingi kibeni yo yina yandi pesaka Mwana na yandi mosi kaka ya kubutuka, sambu konso muntu yina ke monisa lukwikilu na Mwana kufwa ve kansi kubaka luzingu ya mvula na mvula.”—Yoa. 3:1, 16; Mat. 5:44, 45. w21.11 2 § 3; 3 § 6-7

Beto ke kutana ti bampasi ya ngolo na nsi-ntoto yai mpi beto lenda kutana diaka ti bampasi ya ngolo mingi kuluta na bilumbu ke kwisa. (Mat. 24:21) Beto ke vingila kilumbu yina bampasi yai yonso ta mana mpi beto ta yibukaka yo diaka ve. (Yez. 65:16, 17) Yo yina, beto fwete landa kibeni kukanga ntima. Sambu na nki? Sambu Yezu tubaka nde: “Kana beno kanga ntima, beno ta tanina luzingu na beno.” (Luka 21:19) Kana beto ke yindula mutindu bampangi ya nkaka ke kanga ntima na bampasi ya mutindu mosi ti ya beto, yo ta sadisa beto mpi na kukanga ntima. Nani kele mbandu ya mbote na yina me tala kukanga ntima? Yehowa Nzambi. Keti mvutu yai ke yitukisa nge? Mbala ya nkaka yo ke yitukisa nge. Kansi kana nge yindula mbote, nge ta bakisa nde Yehowa ke kangaka ntima na mambu ya nkaka. Diabulu muntu ke yala nsi-ntoto yai mpi yo me fuluka ti bampasi. Yehowa kele ti ngolo ya kukatula bampasi yai na mbala mosi kansi yandi ke vingilaka kilumbu yina yandi me tulaka sambu na kukatula yo. (Bar. 9:22) Yandi ke landa kukanga ntima tii ntangu kilumbu yina ta lunga. w21.07 8 § 2-4