Février

Mukapu ya bubu ke tendula nki? Mutindu Yezu tendulaka yo, yo kele zola ya kuditambika disongidila zola yina fwete pusa Mukristu na kufwa sambu na mpangi na yandi. Ndinga ya Nzambi ke longa beto nde zola kele mfunu mingi. Mu mbandu, bantu mingi ke sepelaka ti baverse yai: “Nzambi kele zola.” (1 Yoa. 4:8) “Nge fwete zola nkweno na nge bonso nge mosi.” (Mat. 22:39) “Zola ke fikaka masumu mingi.” (1 Pie. 4:8) “Zola ke sukaka ve.” (1 Bak. 13:8) Baverse yina ti baverse ya nkaka ke monisa pwelele nde yo kele mfunu mingi na kumonisa kikalulu yina ya kitoko. Zola ya kieleka ke katukaka kaka na Yehowa. Kaka bantu yina yandi ke pesaka mpeve santu na yandi mpi bayina yandi ke sakumunaka lenda zolana. (1 Yoa. 4:7) Yo yina Yezu tubaka nde kaka balongoki na yandi mpamba ta zolana na masonga yonso. Mutindu Yezu tubaka yo, bantu mingi me zabaka balongoki na yandi ya kieleka sambu bo ke zolanaka na masonga yonso. w23.03 27-28 § 5-8

Keti nge ke zola kukuma kulolula mingi bantu? Nge lenda yantika kutanga mpi kuyindula mingi bambandu ya Biblia ya bantu yina lolulaka bantu ya nkaka na ntima ya mvimba mpi ya bantu yina lolulaka ve bantu ya nkaka. Beto tadila mbandu ya Yezu. Yandi lolulaka bantu na luzolo yonso. (Luka 7:47) Yandi tulaka ve dikebi na bifu na bo kansi yandi tulaka dikebi na mambu yina bo vandaka kusala. Kansi Bafarize na bilumbu ya Yezu, “vandaka kumona bankaka mpamba.” (Luka 18:9) Na nima ya kuyindula mingi bambandu yina, kudiyula nde: ‘Inki mono ke monaka na bantu ya nkaka? Mono ke tulaka dikebi na nki bikalulu na bo ?’ Kana yo ke vandilaka nge mpasi na kulolula muntu mosi, meka kusonika bikalulu yonso ya mbote ya muntu yina ke vandaka ti yo. Na nima, kudiyula nde: ‘Inki mutindu Yezu ke tadilaka muntu yina? Kana yo vandaka Yezu, keti yandi zolaka kulolula yandi?’ Kana beto sala mutindu yina, yo lenda sadisa beto na kusoba mutindu na beto ya kutadila muntu yina. Ntete, yo lenda vandila beto mpasi na kulolula muntu yina me pesa beto mpasi. Kansi kana beto ke sala yonso sambu na kusoba mabanza na beto, beto ta kuma kulolula bantu na luzolo yonso. w22.04 23 § 6

Mukanda ya Kusonga ke tubila bambisi ya mfinda yina ke monisa bambeni ya Nzambi. Mu mbandu, mukanda ya Kusonga ke tubila ‘mbisi mosi ya mfinda ya ke basika na nzadi-mungwa.’ Yo kele ti “bibongo kumi mpi ba-ntu nsambwadi.” (Kus. 13:1) Na nima, “mbisi ya nkaka ya mfinda ke basika na ntoto”. Yo ke tuba bonso dragoni mpi yo ke sala nde “tiya kukatuka na zulu mpi kukulumuka.” (Kus. 13:11-13) Mukanda ya Kusonga ke tubila diaka mbisi ya nkaka, disongidila “mbisi mosi ya mfinda ya mbwaki ya ngolo” mpi nkento mosi ya ndumba me vanda na zulu na yo. Bambisi yina tatu ya mfinda ke monisa bambeni ya Yehowa Nzambi mpi ya Kimfumu na yandi. Bo ke nwanisaka yandi banda ntama. Yo yina, yo kele mfunu nde beto zaba bambeni yango. (Kus. 17:1, 3) Beto fwete bakisa ntete bambisi yina ya mfinda mpi nkento ya ndumba ke monisa nki. Biblia ke sadisa beto na kubakisa yo mbote. Bo me tendulaka dezia bidimbu mingi ya kele na mukanda ya Kusonga na mikanda ya nkaka ya Biblia. w22.05 8-9 § 3-4

Bansadi ya nkaka ya Yehowa ke kukaka ve kusala mingi mutindu bo ke zolaka kusala na kisalu ya Yehowa sambu bo me kuma minunu to sambu bo ke belaka. Yo lenda lembisa bo nitu. Kana bantangu ya nkaka nge me lemba nitu sambu nge ke kuka ve kusala diambu mosi, kudiyula nde: ‘Inki Yehowa ke lomba mono?’ Yehowa ke zola nde nge sala yina nge lenda sala bubu yai. Beto tala mbandu yai: Mpangi-nkento mosi kele ti bamvula 80 mpi yandi me lemba nitu sambu yandi ke kuka ve kusala mingi na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote mutindu yandi vandaka kusala yo ntangu yandi vandaka ti bamvula 40. Yandi ke yindula nde ata yandi ke salaka yonso yina yandi lenda sala, yo ke sepedisaka ve Yehowa. Keti yo kele kieleka? Yindula fioti. Kana mpangi-nkento yina vandaka kusala yonso yina yandi lenda sala sambu na Yehowa ntangu yandi vandaka ti bamvula 40, mpi yandi ke landa kaka kusala mpidina ntangu yandi me kuma ti bamvula 80, yo ke tendula nde yandi ke landa kaka kusala yonso yina yandi lenda sala sambu na Yehowa. Kana beto ke sala yonso yina beto lenda sala, Yehowa ta sepela kibeni ti beto. (Tala mpi Matayo 25:20-23.) Kana beto ke tula dikebi na mambu yina beto lenda sala mpi beto ke tula ve dikebi na mambu yina beto ta kuka ve kusala, yo ta vanda kibeni pete sambu beto vanda na kiese. w22.04 10 § 2; 11 § 4-6

Kusonga kapu 21 ke fwanisa bantu 144000 ti mbanza mosi ya kitoko kibeni yina Biblia ke bingaka nde “Yeruzalemi ya Mpa.” Mbanza yina kele ti matadi 12 ya fondasio mpi bo me sonika “bazina 12 ya bantumwa 12 ya Mwana-Dimeme” na zulu ya matadi yango. Sambu na nki yo bendaka kibeni dikebi ya Yoane? (Kus. 21:10-14; Baef. 2:20) Ata mbanza mosi ve kele bonso mbanza yina. Yo kele ti balabala mosi ya nene ya wolo ya kukonda kuvukisa ti kima ya nkaka, bakielo 12 ya mayaka, bibaka mpi bafondasio na yo kele ti matadi ya ntalu mpi bo me tesa mbote kibeni ba-nda na yo. (Kus. 21:15-21) Kansi Yoane monaka nde kima mosi vandaka ve. Yandi tubaka nde: “Mono monaka ve tempelo na kati na yo, sambu Yehowa Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso mpi Mwana-Dimeme kele tempelo na yo. Mpi mbanza vandaka ve na mfunu nde ntangu to ngonda kupesa yo nsemo, sambu nkembo ya Nzambi vandaka kupesa yo nsemo, mpi Mwana-Dimeme vandaka mwinda na yo.” (Kus. 21:22, 23) Bantu yina kele na kati ya Yeruzalemi ya Mpa ta vanda ti Yehowa.​—Baeb. 7:27; Kus. 22:3, 4. w22.05 17-18 § 14-15

Yehowa kele Ngangi na beto, yandi kele Muntu ya Ke Pesaka Beto Nsiku mpi yandi kele Zuzi. Kansi yandi kele mpi Tata ya zulu yina ke zolaka beto. (Nk. 100:3; Yez. 33:22) Kana beto me sala disumu mpi beto me balula ntima na masonga yonso, yandi ke vandaka ti kiyeka mpi mpusa ya kulolula beto. (Nk. 86:5) Na nzila ya profete Yezaya, Yehowa tubaka mambu yai ya ke pesa beto kikesa: “Ata masumu na beno kele mbwaki bonso menga, yo ta kuma mpembe bonso mvula ya mpembe.” (Yez. 1:18) Beto kele bantu ya kukonda kukuka yo yina beto yonso ke tubaka mpi ke salaka mambu yina ke pesaka bantu ya nkaka mpasi. (Yak. 3:2) Ata mpidina, beto lenda ta kinduku ya mbote ti bo. Beto ta vanda ti kinduku ya mbote ti bo kana beto ke lolula bo. (Bing. 17:9; 19:11; Mat. 18:21, 22) Kana muntu mosi me tuba to me sala kima mosi ya fioti yina me pesa beto mpasi, Yehowa ke zola nde beto lolula muntu yina. Beto kele ti kikuma ya mbote ya kusala yo. Nkutu Yehowa ke lolulaka beto na ntima ya mvimba mpi “na luzolo yonso.”​—Yez. 55:7. w22.06 8 § 1-2

Ya kieleka, beto fwete kudifwanisa ve ti bantu ya nkaka. Kansi beto lenda longuka mambu mingi na bambandu ya bansadi ya Yehowa yina sadilaka yandi na mutindu ya mbote. Beto tadila ntete mbandu ya Yezu. Ata beto kele ve bantu ya kukuka bonso yandi, beto lenda longuka mambu mingi na bikalulu na yandi ya kitoko mpi na mutindu na yandi ya kusala mambu. (1 Pie. 2:21) Kana beto ke sala yonso sambu na kulanda mbandu na yandi mbote-mbote, beto ta kuma bansadi ya mbote ya Yehowa. Ndinga ya Nzambi ke tubila babakala mpi bankento mingi yina sadilaka Yehowa na mutindu ya mbote ata bo vandaka bantu ya kukonda kukuka. Beto lenda landa mpi bambandu na bo. Beto baka mbandu ya ntotila Davidi yina Yehowa bingaka nde “muntu yina ke pesa ntima na mono kiese.” (Bis. 13:22) Davidi salaka masumu ya nene. Ata mpidina, yandi kele mbandu ya mbote sambu na beto. Sambu na nki? Sambu yandi ndimaka yo. Yandi ndimaka bandongisila ya ngolo yina bo pesaka yandi mpi yandi waka kibeni mpasi sambu na mambu yina yandi salaka. Yo yina, Yehowa lolulaka yandi.​—Nk. 51:3, 4, 10-12. w22.04 13 § 11-12

Biblia ke tuba nde lufwa kele mbeni. (1 Bak. 15:25, 26) Beto lenda wa boma ya lufwa kana beto to bantu yina beto ke zolaka ke bela ngolo. Sambu na nki beto ke waka lufwa boma? Sambu Yehowa me tulaka mpusa ya kuzinga mvula na mvula na bantima na beto. (Lon. 3:11) Yo ke vandaka ve mbi ntangu yonso na kuwa boma ya lufwa sambu yo lenda sadisa beto na kutanina luzingu na beto. Yo lenda sadisa beto na kubaka lukanu ya mbote na yina me tala kudia madia yina ke tunga nitu, kusala ngalasisi, kusosa lusadisu ya minganga mpi kunwa nkisi kana beto ke bela mpi kutula ve luzingu na beto na kigonsa. Satana ke zabaka nde beto ke zolaka ve kufwa. Yandi ke tubaka nde beto lenda bebisa ata kinduku na beto ti Yehowa kaka sambu na kubikala na luzingu. (Yobi 2:5) Kansi yo kele kibeni luvunu. Satana kele “muntu yina kele ti ngolo ya kufwa.” Yo yina, yandi ke sadilaka boma ya lufwa sambu na kupusa beto na kuyambula Yehowa.​—Baeb. 2:14, 15. w22.06 18 § 15-16

Kana bamfumu ya luyalu me buyisa kisalu na beto, yo lenda lomba nde beto vukana ti bampangi na beto na mwa bimvuka ya fioti. Yo yina, yo kele mfunu mingi na kulanda kuzinga na ngemba ti bampangi na beto. Mbeni na beto kele Satana kansi ve bampangi na beto. Kutula ve dikebi na bifu ya bampangi mpi sala yonso sambu na kuyidika mambu nswalu kana mavwanga me basika. (Bing. 19:11) Vanda ya kuyilama na kusadisa bampangi. (Tito 3:14) Lusadisu yina bampangi ya kimvuka mosi ya kulonga nsangu ya mbote pesaka mpangi-nkento yina vandaka ti mfunu ya lusadisu, nataka mambote na kimvuka ya mvimba ya kulonga nsangu ya mbote. Bo kumaka ti kinduku ya ngolo bonso bantu ya dibuta mosi. (Nk. 133:1) Bampangi na beto mingi ke sadilaka Yehowa ata bamfumu ya baluyalu ya bansi yina bo ke zingaka me buyisaka kisalu na beto. Bo me tulaka bampangi ya nkaka na boloko sambu na lukwikilu na bo. Beto lenda samba sambu na bo mpi sambu na mabuta na bo. Beto lenda samba mpi sambu na bampangi yina ke sadisaka bampangi yina bo me tulaka na boloko. Bo ke salaka yo ata bo lenda tula bo mpi na boloko. Bo ke sadisaka bampangi yina kele na boloko na kulanda kutudila Yehowa ntima, bo ke pesaka bo bima yina bo kele na yo mfunu mpi bo ke nwaninaka bo na batribinale. (Bakol. 4:3, 18) Kuvila ve ata fioti nde bisambu na nge lenda sadisa bampangi yina yonso.​—2 Bate. 3:1, 2; 1 Tim. 2:1, 2. w22.12 26-27 § 15-16

Mbala mingi bana ke salaka mambu yina bo ke monaka na bibuti na bo. Ya kieleka, bibuti kele bantu ya kukonda kukuka. (Bar. 3:23) Ata mpidina, bo fwete sala yonso sambu na kupesa bana na bo mbandu ya mbote. Papa mosi tubaka nde: “Bana kele bonso eponge yina ke minaka masa.” Yandi ke tuba diaka nde: “Kana beto ke sala ve mambu yina beto ke longa bo, bo ke songaka beto.” Yo yina kana beto ke zola nde bana na beto kuzola Yehowa, beto mosi ntete fwete zola yandi mingi mpi yo fwete monana pwelele. Bibuti lenda longa bana na bo na kuzola Yehowa na mitindu mingi. Mpangi Andrew kele ti bamvula 17 mpi yandi ke tuba nde: “Bibuti na mono vandaka kulonga mono ntangu yonso nde kisambu kele mfunu mingi. Konso mpimpa, papa vandaka kusamba ti mono ata kana mono salaka dezia kisambu na mono. . . . Bubu yai, mono ke sambaka Yehowa kukonda mpasi mpi mono ke zabaka nde yandi kele Tata yina ke zolaka mono.” Bibuti, beno vila ve nde kana beno ke zola Yehowa, yo lenda sadisa bana na beno na kuzola yandi mpi. w22.05 28 § 7-8

Sambu na kubaka mbotika, Kima ya ntete ya beto fwete sala kele, kubalula ntima na masonga yonso na masumu na beto. (Bis. 2:37, 38) Kana beto me balula ntima na masonga yonso, beto ta soba kibeni bikalulu na beto. Keti nge me yambulaka bikalulu yonso ya mbi yina ke sepedisaka ve Yehowa, mu mbandu: kusala mansoni, kunwa makaya, kufinga to kutuba mambu ya mbi? (1 Bak. 6:9, 10; 2 Bak. 7:1; Baef. 4:29) Landa kusala ngolo sambu na kusoba. Solula ti mpangi yina ke longukaka Biblia ti nge to lomba lusadisu na bankuluntu. Kana nge kele leke mpi nge ke zingaka ti bibuti na nge, landa kulomba bo na kusadisa nge na kuyambula bikalulu ya mbi yina lenda kanga nge nzila ya kubaka mbotika. Yo kele mpi mfunu na kulanda kusala mambu ya kimpeve mu mbandu, kukwenda na balukutakanu mpi kupesa bamvutu. (Baeb. 10:24, 25) Kana nge me kuma nsamuni, vanda ti kikalulu ya kulonga nsangu ya mbote mbala na mbala. w23.03 10-11 § 14-16

Kuyantika 3:14, 15 ke tubila mpi “nioka” ti “mwana” ya nioka Kana yo vandaka kibeni nioka, yo zolaka ve kubakisa mambu yina Yehowa tubaka na kilanga ya Edeni. Ya kieleka, Yehowa pesaka ndola yina na kigangwa mosi ya ke bakisaka mambu. Kigangwa yango kele nani? Kusonga 12:9 ke tendula yo pwelele. Verse yango ke monisa pwelele nde “nioka ya ntama” kele Satana Diabulu. Ntangu Biblia ke sadilaka ngogo mwana na mutindu ya kifwani, yo ke tubilaka bantu yina ke yindulaka mpi ke salaka mambu kaka bonso tata na bo ya kifwani. Yo yina, mwana ya nioka kele bigangwa ya kimpeve mpi bantu yina ke lemfukaka ve na Nzambi mpi ke teleminaka bansadi na yandi kaka bonso Satana. Bawanzio yina bikisaka kisika na bo na zulu na bilumbu ya Noa mpi bantu ya mbi yina ke salaka mambu kaka bonso tata na bo Diabulu kele mpi mwana ya nioka.​—Kuy. 6:1, 2; Yoa. 8:44; 1 Yoa. 5:19; Yude 6. w22.07 14-15 § 4-5

Ntumwa Polo vandaka kuzola bampangi na yandi mingi kibeni. Yandi mosi mpi kutanaka ti bampasi mingi. Yo yina, yandi vandaka kuwila bampangi mawa mpi kuditula na kisika na bo ntangu bo vandaka kukutana ti bampasi. Bantangu ya nkaka, Polo kondaka mbongo mpi yo lombaka nde yandi sosa kisalu sambu na kulungisa bampusa na yandi mpi ya banduku na yandi. (Bis. 20:34) Yandi vandaka kusala batenta. Ntangu yandi kumaka na Korinto, ntete yandi salaka ti Akilasi mpi nkento na yandi Prisila yina vandaka kusala mpi batenta. Kansi “konso kisabatu,” yandi vandaka kulonga Bayuda mpi Bagreki nsangu ya mbote. Na nima, ntangu Silasi mpi Timoteo kumaka, “Polo yantikaka kudipesa ya mvimba na kuzabisa ndinga.” (Bis. 18:2-5) Polo vilaka ve ata fioti lukanu na yandi ya ntete-ntete ya kusadila Yehowa. Polo kele mbandu ya mbote sambu yandi vandaka kusala mingi kisalu ya kulonga nsangu ya mbote mpi kusala kisalu yina vandaka kusadisa yandi na kulungisa bampusa na yandi. Yo yina, yandi vandaka kupesa bampangi kikesa kukonda mpasi. Yandi yibusaka bampangi na kubika ve nde bampasi mpi bampusa ya mabuta na bo kusala nde bo tula ve dikebi na “mambu ya kuluta mfunu,” disongidila mambu yonso yina beto ke salaka sambu na kusambila Yehowa. w22.08 20 § 3

Bubu yai, Nzambi ke zola nde beto longa nsangu ya mbote ya Kimfumu na ntoto ya mvimba. (1 Tim. 2:3, 4) Yo kele kisalu ya Yehowa mpi yo kele mfunu mingi. Yo yina, yandi me tulaka Mwana na yandi yina yandi ke zolaka mingi sambu na kutwadisa kisalu yango. Beto ke ndima nde sambu Yezu muntu ke twadisa kisalu yango, yo ta mana na ntangu yina Yehowa ke zola na ntwala nde nsuka kukwisa. (Mat. 24:14) Inki ke ndimisa beto yo? Ntangu fioti na ntwala nde Yezu kumata na zulu, yandi kutanaka ti balongoki na yandi yina kangamaka kaka na yandi na ngumba ya Galilea. Yandi songaka bo nde: “Nzambi me pesaka mono kiyeka yonso na zulu mpi na ntoto.” Na nima yandi songaka bo nde: “Yo yina, beno kwenda mpi beno kumisa bantu ya makanda yonso balongoki.” (Mat. 28:18, 19) Katula mambu ya nkaka yina bo pesaka Yezu, bo pesaka yandi mpi kiyeka ya kutwadisa kisalu ya kusamuna. Yezu ke landa kutwadisa kisalu ya kusamuna tii bubu yai. w22.07 8 § 1, 3; 9 § 4

Bantu ya lunungu yina salaka mambu ya mbote na ntwala nde bo fwa, ta futumuka sambu na luzingu sambu bazina na bo ta vanda dezia na mukanda ya luzingu. Yo ke tendula nde lufutumuku ya “bantu yina salaka mambu ya mbote” yina Yoane 5:29 ke tubila kele mutindu mosi ti lufutumuku ya “bantu ya lunungu” yina Bisalu 24:15 ke tubila. Yo ke wakana ti mambu yai ya Baroma 6:7 ke tuba: “Muntu yina me fwa me futa mfuka ya disumu na yandi.” Ntangu bantu yina ya lunungu ke fwaka, Yehowa ke lolulaka masumu na bo, kansi yandi ke yibukaka mambu yonso ya mbote ya bo salaka ntangu bo vandaka na luzingu. (Baeb. 6:10) Ya kieleka, bantu yai ya lunungu fwete landa kukangama na Yehowa sambu bazina na bo kubikala na mukanda ya luzingu. w22.09 18 § 13, 15

Profete Daniele vandaka mbandu ya mbote kibeni. Yandi vandaka muntu yina bo vandaka kutudila ntima. Bantu ya Babilone nataka yandi na kimpika. Ata mpidina, yandi zabanaka nswalu bonso muntu yina bo lenda tudila ntima. Bantu kumaka kutudila yandi diaka ntima mingi ntangu Yehowa sadisaka yandi na kutendula bandosi ya Nebukadenezare, ntotila ya Babilone. (Dan. 4:20-22, 25) Bamvula mingi na nima, Daniele monisaka diaka nde yandi vandaka kibeni muntu yina bo lenda tudila ntima, ntangu yandi tendulaka mbote-mbote nsangu ya kuyituka yina basikaka na kibaka ya nzo ya ntotila ya Babilone. (Dan. 5:5, 25-29) Na nima, Dariusi muntu ya Media mpi bamfumu yina yandi tulaka monaka mpi nde Daniele vandaka ti “mpeve ya kuyituka.” Bo zabaka nde Daniele vandaka “muntu ya bo lenda tudila ntima mpi bo monaka ve diambu yina yandi vandaka kusala ve mbote to diambu ya mbi.” (Dan. 6:3, 4) Beto lenda kudiyula nde: ‘Keti mono me zabanaka bonso muntu yina bo lenda tudila ntima?’ Beto ta kumisa Yehowa kana beto kele bantu yina bo lenda tudila ntima. w22.09 8-9 § 2-4

Beto ke bakaka mambote mingi ntangu beto ke zitisaka bansiku ya Yehowa ya me tala mambu ya mbote mpi ya mbi. Sambu na nki? Yindula mambu yina lenda salama kana konso banki kutula bansiku na yo ya me tala valere ya mbongo to kana konso kompani ya ke tungaka kutula bansiku na yo ya me tala bitesilu ya bo ke sadilaka sambu na kutunga. Mambu ta tambula ve mbote. Kana minganga ke zitisa ve bansiku ya mfunu ntangu bo ke sansa bambefo, bambefo ya nkaka lenda fwa. Ya kieleka, bansiku ya mbote ke vandaka lutaninu. Mutindu mosi, bansiku ya Nzambi ya me tala mambu ya mbote mpi ya mbi ke taninaka beto. Yehowa ke sakumunaka bantu yina ke zitisaka bansiku na yandi. Yandi ke tuba nde: “Bantu ya lunungu ta baka ntoto, mpi bo ta zinga kimakulu na zulu na yo.” (Nk. 37:29) Yindula mutindu bantu ta zinga na bumosi, na ngemba mpi na kiese ntangu bantu yonso ta zitisaka bansiku ya Yehowa. Yehowa ke zola nde nge baka mpi luzingu yina. Ya kieleka, beto yonso kele ti bikuma ya mbote ya kuzola lunungu. w22.08 27-28 § 6-8

Ntangu mambu yina me pesa beto makasi me salama, yo lenda sala nde beto kangama diaka ve na Yehowa mpi na organizasio na yandi. Inki lenda sadisa beto na kukanga ntima na mambu yina ya mpasi? Beto fwete landa kutanina mabanza na beto mpi beto fwete telama ngolo na lukwikilu. Beto ke landaka kutanina mabanza na beto ntangu beto ke vandaka pima, ntangu beto ke yindulaka mbote-mbote mpi ntangu beto ke salaka yonso sambu na kutadila mambu mutindu Yehowa ke tadilaka yo. Kana beto sala mutindu yina, beto ta bika ve nde mutindu beto ke kudiwa kuyala bangindu na beto. Mbala ya nkaka mpangi mosi na dibundu me sala kima yina me pesa beto mpasi, mbala ya nkaka mpi mpangi yango kele ti mikumba. Yo lenda vanda nde, mpangi yango kanaka ve kupesa beto mpasi. (Bar. 3:23; Yak. 3:2) Kansi mambu yina yandi salaka pesaka beto mpasi. Nkutu mbala ya nkaka beto kudiyulaka nde: ‘Sambu na nki mpangi yina me sala diambu ya mutindu yina? Keti yai ke mpenza organizasio ya Nzambi?’ Satana ke zolaka nde beto yindula mutindu yina. (2 Bak. 2:11) Bangindu yina ya mbi lenda sala nde beto yambula Yehowa mpi organizasio na yandi. Yo yina beto fwete keba sambu beto sambu beto kuma ve ti bangindu ya mutindu yina mpi kukangila ve mpangi yina kimbeni. w22.11 20 § 1, 3; 21 § 4

Yehowa me pesaka beto kivuvu ya mbote kibeni ya luzingu ya mvula na mvula. Bankaka kele ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na zulu bonso bigangwa ya kimpeve. (1 Bak. 15:50, 53) Bantu mingi kele ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula awa na ntoto ti sante ya mbote mpi na kiese. (Kus. 21:3, 4) Ata beto kele ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na ntoto to na zulu, beto ke sepelaka mingi ti kivuvu na beto. Beto ke ndima kibeni nde kivuvu na beto sambu na bilumbu ke kwisa ta lungana sambu yo me katuka na Yehowa. (Bar. 15:13) Beto me zaba mambu yina yandi me silaka beto mpi beto me zaba nde ntangu yonso yandi ke lungisaka mambu yina yandi ke tubaka. (Kut. 23:19) Beto ke ndima kibeni nde Yehowa kele ti mpusa mpi ngolo ya kusala konso kima yina yandi tubaka nde yandi ta sala. Tata na beto ya zulu ke zolaka beto mpi yandi ke zolaka nde beto tudila yandi ntima Kana kivuvu na beto kele ngolo na Yehowa, beto ta kanga ntima na bampasi na bilumbu ke kwisa ti kikesa mpi kiese. w22.10 24 § 1-3

Sambu bantu yina buyaka kulemfukila Yehowa, Yezaya tubaka na ntwala nde Yehowa ta pesa nzila nde bo kutana ti bampasi. (Yez. 30:5, 17; Yer. 25:8-11) Ya kieleka, bo kutanaka ti bampasi yango ntangu bo nataka bo na kimpika na Babilone. Kansi Bayuda yina vandaka kulemfukila Yehowa vandaka na kati ya bantu yina bo nataka na kimpika mpi Yezaya songaka bo nde kilumbu kele, Yehowa ta vutula bo diaka na Yeruzalemi. (Yez. 30:18, 19) Yo salamaka kaka mutindu Yezaya tubaka. Yehowa katulaka bo na kimpika na Babilone. Ata mpidina, bamvula mingi lutaka na ntwala nde Yehowa kukatula bo na kimpika. Bangogo ‘Yehowa ke vingila ti ntima-nda yonso sambu na kumonisila beno ntima ya mbote’ monisaka nde mwa ntangu zolaka kuluta na ntwala nde Yehowa kukatula bantu yina ya bulemfu na kimpika na Babilone. Ya kieleka, bantu ya Izraele salaka bamvula 70 na kimpika na Babilone na ntwala nde bo pesa bantu yina bikalaka nswa ya kuvutuka na Yeruzalemi. (Yez. 10:21; Yer. 29:10) Ntangu bo vutukaka na mbanza na bo, mansanga ya mawa yina bo vandaka kubasisa kumaka mansanga ya kiese. w22.11 9 § 4

Bubu yai, na bansi mingi, bampangi na beto ya babakala mpi ya bankento ke kutana ti mambu ya mpasi bonso yina bantumwa ya Yezu kutanaka ti yo ntangu bo vandaka kuniokula bo sambu bo vandaka kulonga mambu ya me tala Yezu. Mbala na mbala, bazuzi yina vandaka na tribinale ya nene ya Bayuda, ‘pesaka bo nsiku ya kuyambula kutuba na zina ya Yezu.’ (Bis. 4:18-20; 5:27, 28, 40) Kansi bo zabaka nde kele ti mfumu mosi ya kuluta zulu yina pesaka bo nsiku ya kulonga bantu mpi ya kuta mbote-mbote kimbangi sambu na Kristu. (Bis. 10:42) Yo yina Piere mpi Yoane yina vandaka mimonisi ya bantumwa, tubaka ti kikesa yonso nde bo fwete lemfukila Nzambi na kisika ya kulemfukila bazuzi yina mpi bo tubaka nde bo ta yambula ve kutuba mambu ya me tala Yezu. (Bis. 5:29) Na nima ya kubula bantumwa sambu bo kangamaka kaka na Nzambi, bo basikaka na tribinale ya nene ya Bayuda ‘na kiese sambu bo monaka nde bo me fwana nde bo pesa bo nsoni sambu na zina ya Yezu’ mpi bo landaka kulonga nsangu ya mbote.​—Bis. 5:41, 42. w22.10 12-13 § 2-4

Beto fwete longuka ntete malongi ya ntete-ntete ntangu beto ke sosa kuzaba Yehowa. Na mukanda yina ntumwa Polo sonikilaka Baebreo, yandi bingaka yo mpi “malongi ya ntete-ntete.” Yandi vandaka ve kutuba nde malongi yango vandaka ve mfunu kansi yandi fwanisaka yo ti miliki ya bo ke nwisaka bana. (Baeb. 5:12; 6:1) Yandi lombaka mpi Bakristu yonso na kulanda kulonguka mambu mingi kuluta bakieleka yina ya ntete-ntete disongidila kulonguka bakieleka ya mudindu yina kele na Ndinga ya Nzambi. Keti nge ke vandaka ti nzala ya ngolo ya kulonguka bakieleka ya mudindu yina kele na Biblia? Keti nge kele ti mpusa ya kulanda kuyela disongidila, kulanda kulonguka bakieleka mingi ya me tala Yehowa mpi balukanu na yandi? Yo ke vandaka mpasi sambu na bantu mingi na kulonguka. Ebuna nge? Keti nge me longukaka kutanga mpi kulonguka mbote-mbote na nzo-nkanda? Keti nge vandaka kusepela ti kulonguka mpi na nima nge monaka nde nge longukaka mambu mingi? To keti nge vandaka kundima nde nge vandaka ve kukuka kulonguka mikanda? Kana mpidina, nge kele ve nge mosi. Yehowa ta sadisa nge. Yandi kele ya kukuka mpi yandi kele Longi ya kuluta mbote. w23.03 9-10 § 8-10

Kana beto kele mawete, beto ta bika nde Ndinga ya Nzambi kusoba luzingu na beto. Kana beto me katula bangindu ya mbi mpi mpeve ya lulendo, malongi ya Biblia ya me tala mawa mpi zola ta pusa beto na kusadila bantu mambu ya mbote. Mutindu beto ke sadilaka bantu ya nkaka mambu ta monisa kana beto ke bikaka nde Ndinga ya Nzambi kusoba luzingu na beto to ve. Bafarize vandaka kubika ve nde Ndinga ya Nzambi kusimba bantima na bo. Yo yina, bo vandaka “kubedisa bantu yina me sala mbi ve.” (Mat. 12:7) Mutindu mosi mpi, mambu yina beto ke yindulaka mpi mutindu beto ke sadilaka bantu ya nkaka mambu, ke monisaka kana beto ke bikaka kibeni nde Ndinga ya Nzambi kupusa beto na kusala mambu ya mbote. Mu mbandu, keti beto ke tubilaka mbala na mbala mambu ya mbote yina bantu ya nkaka ke salaka to beto ke tubilaka nswalu bifu na bo? Keti beto ke vandaka bantu ya mawa mpi ya kuyilama na kulolula bantu ya nkaka to keti beto ke yindudilaka bo mambu ya mbi to ke kangilaka bo kimbeni kana bo me pesa beto makasi? Bamvutu na beto na bangiufula yina ta monisa kana beto ke bikaka kibeni nde mambu yina beto ke tanga kusoba bangindu na beto, mawi na beto mpi mambu yina beto ke sala.​—1 Tim. 4:12, 15; Baeb. 4:12. w23.02 12 § 13-14

Beto tadila mbandu ya Yozefi ya bwala Arimatea. Bayuda vandaka kuzitisa yandi mingi kibeni. Yandi vandaka kusala na Sanedreni, tribinale ya nene ya Bayuda. Kansi ntangu Yezu vandaka kusala kisalu na yandi ya kusamuna awa na ntoto, Yozefi vandaka ve kikesa. Yoane tubaka nde Yozefi vandaka “longoki ya Yezu kansi na kinsweki sambu yandi vandaka kuwa Bayuda boma.” (Yoa. 19:38) Ata Yozefi vandaka kusepela ti nsangu ya Kimfumu, yandi vandaka kudimonisa ve na bantu nde yandi vandaka kukwikila na Yezu. Ntembe kele ve nde yandi vandaka kuwa boma nde bantu ta zitisa yandi diaka ve kana bo zaba nde yandi vandaka longoki ya Yezu. Yo vanda mpidina to ve, Biblia ke monisa nde na nima ya lufwa ya Yezu, nsuka- nsuka Yozefi “bakaka kikesa, yandi kwendaka na ntwala ya Pilate mpi lombaka mvumbi ya Yezu.” (Mar. 15:42, 43) Yozefi kudibumbaka diaka ve nde yandi vandaka longoki ya Yezu. Keti nge mpi me waka dezia bantu boma bonso Yozefi? w23.01 30 § 13-14

Ntotila-nkento ya Sheba waka nde bantu ya Izraele vandaka kuzinga kibeni na ngemba mpi bo vandaka ti bima yina bo vandaka ti yo mfunu na nsi ya luyalu ya ntotila Salomo. Ntotila-nkento yina salaka voyage ya nda sambu na kukwenda na Yeruzalemi sambu na kumona mambu yina yandi mosi. (1 Bant. 10:1) Ntangu yandi monaka mambu yina vandaka kusalama na luyalu ya Salomo, yandi tubaka mambu yina kele na zulu.Kansi mambu yina salamaka na luyalu ya Salomo vandaka kaka mwa ndambu ya mambu yina Nzambi ta sala sambu na bantu na nsi ya luyalu ya Mwana na yandi Yezu. Yezu me luta Salomo na mambu yonso. Salomo vandaka muntu ya kukonda kukuka. Yandi salaka bifu ya nene yina natilaka bansadi ya Nzambi bampasi ya ngolo. Kansi Yezu kele Mfumu ya kukuka mpi yandi ke salaka ve bifu. (Luka 1:32; Baeb. 4:14, 15) Kristu monisaka nde yandi lenda sala ve disumu to kusala kima mosi yina ta natila bantu yina ta vanda na nsi ya luyalu na yandi bampasi. Yandi kele Ntotila ya kuluta mbote sambu na beto. w22.12 11 § 9-10

Inki beto lenda sala kana maladi mosi ya ke sambukilaka me panzana na kisika yina beto ke zingaka? Beto fwete lemfuka na lutwadisu ya bamfumu ya luyalu. Mu mbandu, kuyobisa maboko mbala na mbala, kuvanda ve pene-pene ti bantu, kulwata maske mpi kuditula na kingenga. Kana beto sala mutindu yina, beto ta monisa nde beto ke sepelaka mingi ti dikabu ya luzingu yina Nzambi me pesaka beto. Kana kisumbula mosi me salama, bantangu ya nkaka beto ke waka bantu ke tubaka mambu yina kele ve ya masonga. Beto fwete ndima ve “mambu yonso” yina beto ke wa kansi beto fwete landa lutwadisu ya mbote yina bamfumu ya luyalu mpi minganga ke pesa beto. (Bing. 14:15) Nto-Kimvuka mpi Babetele ke salaka bikesa sambu na kubaka bansangu ya me fwana na ntwala nde bo pesa beto lutwadisu sambu na balukutakanu ya dibundu mpi sambu na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote. Kana beto ke landa lutwadisu yina, beto ta kuditanina mpi beto ta tanina bantu ya nkaka. Beto lenda sadisa mpi bantu ya nkaka na kuvanda ti bangindu ya mbote sambu na Bambangi ya Yehowa.​—1 Pie. 2:12. w23.02 23 § 11-12

Ntangu bantu ya Izraele kotaka na ntoto ya lusilu, bo vandaka kuzinga na bisika ya kuswaswana. Bantu ya Izraele yina vandaka kuzinga kisika mosi lendaka kutula diaka ve dikebi na mambote ya bampangi na bo yina vandaka kuzinga na bisika ya nkaka ya insi yina. Yo yina, Yehowa yidikaka mambu sambu bantu ya Izraele kuvukana kumosi na mabaku ya nkaka sambu bo wa mpi bo landa mutindu bo ke tendula Ndinga na yandi. (Kul. 31:10-12; Neh. 8:2, 8, 18) Yindula mutindu muntu mosi ya kwikama ya Izraele vandaka kudiwa kana yandi me kuma na Yeruzalemi mpi mbala ya nkaka yandi me mona bamilio ya bampangi na yandi ya me katuka na bisika ya nkaka ya insi. Yehowa vandaka kusala mutindu yina sambu na kusadisa bo na kuzinga na bumosi. Na nima, ntangu bo kangulaka dibundu ya Bukristu, na kati na yo vandaka ti babakala mpi bankento yina vandaka kutuba bandinga mingi ya kuswaswana. Bo vandaka kuzinga na bisika ya kuswaswana, bankaka vandaka bamvwama mpi bankaka vandaka bansukami. Kansi bo vandaka kusambila Nzambi ya kieleka na bumosi. Ntangu bo vandaka kuvukana na balukutakanu, Bakristu vandaka kusadisa Bakristu ya mpa na kubakisa Ndinga ya Nzambi.​—Bis. 2:42; 8:30, 31. w23.02 3 § 7

Yehowa ke tuba nde bantu yina ke lemfukilaka yandi ta baka “luzingu ya mvula na mvula.” (Bar. 6:23) Kana beto ke yindula na mudindu lusilu yina Yehowa me pesaka beto, beto ta kuma kuzola yandi diaka mingi. Yindula diambu yai: Tata na beto ya zulu ke zolaka beto mingi kibeni yo yina yandi me pesaka beto lusilu yina ya kitoko mpi ata kima mosi ve ta kabula beto ti yandi. Lusilu ya Nzambi ya luzingu ya mvula na mvula ke sadisaka beto na kukanga ntima na bampasi yina beto ke kutana ti yo. Ata bambeni kutuba nde bo ta fwa beto, beto ta yambula ve kusadila Yehowa. Sambu na nki? Sambu kana beto me kangama kaka na Yehowa ata kana bo fwa beto, yandi ta futumuna beto mpi beto ta fwa diaka ve. (Yoa. 5:28, 29; 1 Bak. 15:55-58; Baeb. 2:15) Beto me zaba nde Yehowa ta pesa beto luzingu ya mvula na mvula sambu yandi kele Nto ya luzingu mpi yandi ke zingaka mvula na mvula. (Nk. 36:9) Biblia ke monisa kibeni nde Yehowa ke zingaka mvula na mvula mpi nde yandi ta zingaka mvula na mvula.​—Nk. 90:2; 102:12, 24, 27. w22.12 2 § 1-3

Beto ke yitukaka ve ntangu beto ke kutanaka ti bampasi. Nkutu Biblia ke tuba nde: “Beto fwete kota na Kimfumu ya Nzambi na nzila ya bampasi mingi.” (Bis. 14:22) Beto ke zabaka mpi nde bampasi na beto ya nkaka ta mana kimakulu na nsi-ntoto ya mpa, kisika yina “lufwa ta vandaka diaka ve; mawa, bidilu, mpi mpasi ta vandaka diaka ve.” (Kus. 21:4) Yehowa ke pesaka nzila nde bampasi kukumina beto. Kansi yandi ke sadisaka beto na kukangila yo ntima. Beto tala mambu yina ntumwa Polo songaka Bakristu ya Roma. Yandi tubilaka ntete bampasi mingi yina yandi mpi bampangi vandaka kukutana ti yo. Na nima, yandi tubaka nde: “Beto ke nungaka kibeni na nzila ya muntu yina zolaka beto.” (Bar. 8:36-37) Yo ke tendula nde Yehowa ke sadisaka nge ata ntangu nge ke kutana ti bampasi. w23.01 14 § 1-2